Научная статья на тему 'СОЛИҚ ИМТИЁЗЛАРИ ОРҚАЛИ ИҚТИСОДИЁТ ТАРМОҚЛАРИ ҲАМДА СОҲАЛАРИДА ТИЗИМЛИ ТАРКИБИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИ ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ СИЁСАТИ'

СОЛИҚ ИМТИЁЗЛАРИ ОРҚАЛИ ИҚТИСОДИЁТ ТАРМОҚЛАРИ ҲАМДА СОҲАЛАРИДА ТИЗИМЛИ ТАРКИБИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИ ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ СИЁСАТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
801
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пандемия / бюджет сиёсати / инқироз / бюджет / солиқ имтиёзлари / солиқ маъмурчилиги / тадбиркорлик субъектлари / солиқ ҳисоботи / солиқ тушумлари / солиқ имтиёзлари / солиқ / солиқ ставкаси / преференциялар / солиқлар. / пандемия / фискальная политика / кризис / бюджет / налоговые льготы / налоговое администрирование / субъекты хозяйствования / налоговая отчетность / налоговые поступления / налоговые льготы / налоги / налоговые ставки / преференции / налоги.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Нормурзаев Умид Холмурзаевич

Мақолада пандемиянинг Ўзбекистон иқтисодиёт тармоқларига салбий таъсирини юмшатиш ва солиқ тўловчиларни қўллаб-қувватлаш мақсадида бюджет сиёсатини амалга ошириш имкониятлари, кўрилаётган чора-тадбирлар таҳлил қилинган ҳолда, маъмурчиликни такомиллаштириш орқали тадбиркорлик субъектларига қулай шарт-шароитлар ва имкониятлар яратиш бўйича хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПОЛИТИКА ПОДДЕРЖКИ СИСТЕМНЫХ СТРУКТУРНЫХ РЕФОРМ В ОТРАСЛЯХ И СЕКТОРАХ ЭКОНОМИКИ С ПОМОЩЬЮ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ

В статье анализируются возможности реализации фискальной политики для смягчения негативного воздействия пандемии на экономику Узбекистана и поддержки налогоплательщиков, а также представленны выводы и предложения по созданию благоприятных условий и возможностей для бизнеса за счет совершенствования административных мер.

Текст научной работы на тему «СОЛИҚ ИМТИЁЗЛАРИ ОРҚАЛИ ИҚТИСОДИЁТ ТАРМОҚЛАРИ ҲАМДА СОҲАЛАРИДА ТИЗИМЛИ ТАРКИБИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИ ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ СИЁСАТИ»

Нормурзаев Умид Холмурзаевич,

ик,тисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент, Давлат солик кумитаси Малака ошириш маркази "Махсус" кафедраси доценти

СОЛИК ИМТИЁЗЛАРИ ОРКАЛИ ИКТИСОДИЁТ ТАРМОКЛАРИ ^АМДА СО^АЛАРИДА ТИЗИМЛИ ТАРКИБИЙ ИСЛО^ОТЛАРНИ КУЛЛАБ-КУВВАТЛАШ СИЁСАТИ

УДК: 336.2

НОРМУРЗАЕВ У.Х. СОЛИК, ИМТИЁЗЛАРИ ОРКАЛИ ИКТИСОДИЁТ ТАРМОКЛАРИ ЦАМДА СОЦАЛАРИДА ТИЗИМЛИ ТАРКИБИЙ ИСЛОЦОТЛАРНИ КУЛЛАБ-КУВВАТЛАШ СИЁСАТИ

Маколада пандемиянинг Узбекистан иктисодиёт тармокларига салбий таъсирини юмшатиш ва солик туловчиларни куллаб-кувватлаш мак,садида бюджет сиёсатини амалга ошириш имкониятлари, курилаётган чора-тадбирлар тах,лил к,илинган х,олда, маъмурчиликни такомиллаштириш орк,али тад-биркорлик субъектларига кулай шарт-шароитлар ва имкониятлар яратиш буйича хулоса ва таклиф-лар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: пандемия, бюджет сиёсати, инкироз, бюджет, солик, имтиёзлари, солик, маъмурчи-лиги, тадбиркорлик субъектлари, солик, х,исоботи, солик, тушумлари, солик, имтиёзлари, солик,, солик, ставкаси, преференциялар, солик,лар.

НОРМУРЗАЕВ У.Х. ПОЛИТИКА ПОДДЕРЖКИ СИСТЕМНЫХ СТРУКТУРНЫХ РЕФОРМ В ОТРАСЛЯХ И СЕКТОРАХ ЭКОНОМИКИ С ПОМОЩЬЮ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ

В статье анализируются возможности реализации фискальной политики для смягчения негативного воздействия пандемии на экономику Узбекистана и поддержки налогоплательщиков, а также представленны выводы и предложения по созданию благоприятных условий и возможностей для бизнеса за счет совершенствования административных мер.

Ключевые слова: пандемия, фискальная политика, кризис, бюджет, налоговые льготы, налоговое администрирование, субъекты хозяйствования, налоговая отчетность, налоговые поступления, налоговые льготы, налоги, налоговые ставки, преференции, налоги.

NORMURZAEV U.K. POLICY TO SUPPORT STRUCTURAL STRUCTURAL REFORMS IN SECTORS AND INDUSTRIES OF THE ECONOMY THROUGH TAX INCENTIVES

In the article is analyzed the measures taken to mitigate the negative impact of the pandemic to the economy of Uzbekistan and the ability to implement fiscal policy to support taxpayers, and provided conclusions and proposals to create favorable conditions and opportunities for businesses by improving administration.

Key words: pandemic, budget policy, crisis, budget, tax breaks, tax administration, business entities, tax reporting, tax revenues, tax breaks, taxes, tax rates, preferences, taxes.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

Кириш. Коронавирус инфекцияси дунёнинг деярли барча давлатларига кириб борди. Жум-ладан Узбекистонда 2020 йил 15 март мамлакатда вужудга келган дастлабки касалланиш буйича рас-мий маълумотлар пайдо булиши хукуматнинг тезкорлик билан унинг иктисодиётдаги сал-бий холатларини олдини олишга каратилган чораларни хамда иктисодиёт тармоклари ва со,аларининг узлуксиз ишлашини таъминлаш, ташки иктисодий фаолиятни раFбатлантириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни куллаб-кувватлаш, улар учун яратилган шарт-шароитларни яхшилаш, а,олини самарали ижтимоий куллаб-кувватлаш, а,оли даромад-лари кескин пасайиб кетишини олдини олишда солик,лар буйича берилган имтиёзларнинг самарали амал килиш механизми мухим хисобланади.

Тадкикот мавзусининг долзарблиги Жа,он ама-лиётида солик имтиёзларини куллаш, уларнинг самарадорлигини таъминлаш оркали иктисодий фаолиятни тартибга солиш дастакларидан кенг фойдаланилмокда. "Биргина Россия Федерация-сида солик туловчиларга 2018 йилда 3,095 трлн. рубль микдорида солик, имтиёзлари берилган. Бу курсаткич 2019 йилда 3,194 трлн. рублга, 2020 ва 2021 йилларда мос равишда 3,286 трлн. рубль ва 3,361 трлн. рублга кутарилиши кутилмокда" . Солик имтиёзларидан фойдаланиш самарадор-лиги аник натижадорликка асосланган булиши заруратга айланган булиб, тадкикотлар шуни курсатмокдаки, "Буюк Британияда 34,8 фоиз, Гер-манияда 25,0 фоиз ва Франция 18,7 фоиз солик имтиёзлари самарали имтиёзлар деб тан олин-ган, мос равишда 30,2, 25,0 ва 36,9 фоизи сама-расиз экан". Бундан куринадики, ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар солик сиёса-тида солик имтиёзлари раFбатлантирувчи омил сифатида каралмокда. Бизда эса пандемия шаро-итида инвестицияларни купайтириш тадбиркорликни ривожлантириш хамда солик ва бошка мажбурий туловлар йиFилувчанлигининг зарур даражасини таъминлаш, имтиёзлар бериш бора-сида аник мезон ва механизмларни ишлаб чик,иш, берилаётган имтиёзлар ва преференцияларнинг самарадорлигини ба,олашга ало,ида эътибор берилмокда.

Адабиётлар шар^и.

Мавзу доирасида асосий урганилувчи ик,тисодий категория солик имтиёзлари тушунчаси булиб, солик имтиёзларига нисбатан берилган таърифларга батафсил тухталсак.

Александров1 (2007) фикрича, солик имти-ёзи - солик туловчига (субъектига) бошка солик туловчига нисбатан солик микдорини камайти-риш ёки афзаллик такдим этиш деб тушунилади.

Александров2 (2009): солик имтиёзи - бу соликка тортиш микдорини камайтириш ёки соликнинг субъектига бошка солик туловчига нисбатан афзаллик такдим этишдир.

Ефимова ва Поспелова3 (2014) солик имтиёзларини мо,ияти куйидаги тарзда ифодалайди:

- солик имтиёзлари - солик базасини камайтиришга каратилган имтиёзлар;

- солик ставкасини камайтириш: солик кечиктириш; инвестицион солик имтиёзлари.

Милякова4 (2008) —солик имтиёзи - солик туловчиларнинг ало,ида тоифаларига бошка солик туловчилар билан таккослаганда афзалликлар такдим этиш, жумладан солик ёки йиFимни туламаслик ёки уларни озрок микдорда тулаш имконияти.

Рахматуллаева5 (2016) солик имтиёзига категория сифатида куйидагича таъриф берган: —имтиёзлар - бу иктисодиётни давлат томонидан тартибга солиш ва ижтимоий вазифаларни ,ал этиш максадида солик туловчининг солик мажбуриятларини конун томонидан белгиланган шаклда бутунлай ёки кисман камайтиришнинг йуллари, хукуклари ва мажбуриятлари мажмуидир.

1 Александров И.М. (2007) Налоги и налогообложение: Учебник.-7-е. изд., перераб. И доп..- Издательско-торговая корпорация «Дашков и Ко». - 314 с.

2 Александров И.М. (2009) Налоги и налогообложение: Учебник / И. М. Александров. — 10-е изд., перераб. и доп. — М.: Издательско- торговая корпорация «Дашков и К, 228 с.

3 Ефимова Е.Г., Поспелова Е.Б. (2014) Налоги и налогообложение: Учебное пособие. - М.: МИИР, -235 с.

4 Милякова Н.В. Налоги и налогооблажение. Учебник. 7-е изд. Перераб. И доп. - М.:ИНФРА, 2008. С.33.

5 Рахматуллаева Ф. Солик имтиёзларининг мохияти ва иктисодиётни раFбатлантиришдаги роли. - Молия илмий журнали, 2016. №2. 108 бет.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

Курбанов ва Акрамов1 (2015) солик имтиёзларини мохиятини очиш максадида уни назарий жихатдан уч гурухга булиб урганишган:

- соликдан тулик ёки кисман озод этиш;

- соликдан чегирмалар;

- солик кредитлари (соликлар ва мажбурий туловлар буйича узок муддатли кечиктирилган мажбуриятлар).

Завалишина2 (2005) Солик имтиёзи - деганда солик туловчиларнинг айрим тоифаларига бошка солик туловчилар билан киёслаганда соликлар туFрисидаги конун хужжатларида назарда тутил-ган афзалликлар берилиши, шу жумладан солик (й^им) туламаслик ёхуд кам хажмда тулаш имко-нияти тушунилади.

Так,лил ва натижалар му^окамаси.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 19 мартдаги "Коронавирус пандемияси ва глобал инкироз холатларининг иктисодиёт тармокларига салбий таъсирини юмшатиш буйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар туFрисида" ПФ-5969-сон хамда 2020 йил 3 апрел-даги "Коронавирус пандемияси даврида ахоли, иктисодиёт тармоклари ва тадбиркорлик субъект-ларини куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ПФ-5978-сон Фармонлари билан солик имтиёзлари белгилаб берилди.

Мазкур Фармонларда тадбиркорлик субъект-лари махаллий давлат хокимияти органларига ёзма мурожаат килиш ва солик органларини ёзма хабардор килиш тартибида соликларни тулаш муддатларини кечиктириш (булиб-булиб тулаш)га хакли.

Тадбиркорлик субъектларининг мол-мулк солиFи, ер солиFи ва сув ресурсларидан фой-даланганлик учун соликларини (аванс ва жорий туловлар) тулаш муддатларини фоиз-сиз кечиктириш (булиб-булиб тулаш) имкони, махаллий давлат хокимияти органлари томо-нидан соддалаштирилган тартибда 2020 йил-нинг 31 декабрга кадар "Иктисодий тараккиёт ва камбаFалликни кискартириш" вазирлиги ва "Молия вазирлиги"нинг х,удудий бошкармалари

1 Курбанов З., Акрамов Ф. - Солик, имтиёзларининг молиявий хисобини такомиллаштириш масалалари. Бизнес-эксперт илмий журнали, 2015. №9.

2Завалишина И.А. (2005) Соликлар: назария ва ама-лиёт. Укув кулланма. Т.: "Иктисодиёт ва хукук дунёси" нашриёт уйи. -14 б.

хулосаларига мувофик купи билан 6 ой муддатга берилиши белгиланган.

Солик органлари томонидан тадбиркорла-рининг хабарномаси асосида 2020 йил 1 октяб-рга кадар куйидаги соликларни (аванс ва жорий туловлар) тулаш муддатларини фоизсиз кечиктириш (булиб-булиб тулаш) имконини беришга хакли:

айланмадан олинадиган солик, мол-мулк солиFи, ер солиFи ва сув ресурсларидан фойда-ланганлик учун солик буйича — уларни кейинча-лик 12 ой давомида тенг улушларда тулаш шарти билан;

ижтимоий солик буйича — уни кейинчалик 6 ой давомида тенг улушларда тулаш шарти билан берилади.

Солик органини хабардор килиш тартибида соликларни тулаш муддатларини фоизсиз кечиктириш (булиб-булиб тулаш) хукуки пандемия таъсирида уз фаолиятини вактинча тухтатганда хамда товарлар (хизматлар) реализациясидан тушуми жорий йилнинг I чорагидаги уртача ойлик микдорига нисбатан 50 фоиздан купрокка камай-ганда.

Мисол учун. Кичик корхонанинг товарларни (хизматларни) реализация килишдан даромади 2020 йилнинг I чорагида 150 000 минг сумни ташкил этди. 2020 йилнинг I чорагида олин-ган тушумнинг уртача ойлик микдори 50 000 минг сумни (150 000/3) ташкил этди. Солик туловчи айланмадан олинадиган соликни туловчи хисобланади. 2020 йилнинг апрель ойида товарларни (хизматларни) реализация килишдан олинган тушуми 20 750 минг сумни ташкил этди, яъни I чоракнинг уртача тушу-мига нисбатан 50 фоиздан куп микдорга камай-ган. Бу вазиятда солик туловчи 2020 йилнинг 1 апрелидан 1 октябрига кадар даврда соликларни тулаш буйича фоизсиз кечиктириш (булиб-булиб тулаш) хукукига эга булади, сабаби товарларни (хизматларни) реализация килишдан олинган тушуми жорий йилнинг биринчи чорагида олинган тушумнинг уртача ойлик микдорига нисбатан 50 фоиздан купга кискарган.

Соликларни тулаш муддатларини фоизсиз кечиктириш (булиб-булиб тулаш) холатларини берилишини такрорланишини олдини олиш максадида, солик органлари томонидан микрофирма, кичик корхоналар ва якка тартибдаги тад-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

биркорлардан келиб тушган хабарнома куриб чикилаётганлиги туFрисида махаллий давлат хокимияти органлари хабардор килинади.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 3 апрелдаги ПФ-5978-сон Фармони-нинг 15-бандига асосан фойда солити туловчилар фойда солиFини аввалги чорак якунлари асосида хисоблаш буйича урнатилган талабларни бекор килган холда, 2020 йилнинг 2-чорагидан бош-лаб, кутилаётган хажмлардан келиб чикиб фойда солити буйича аванс туловлар суммаси т^рисида маълумотнома такдим этишга хакли.

Мисол учун: 2020 йил 1-чоракда цисоблаб чикарилган фойда солили суммаси соли, цисоботи буйича 60 000 минг сумни ташкил этди. Солик кодексига мувофик 2020 йил 2-чорак учун цар ойлик бунак туловлари суммаси 20 000 минг сумни ташкил этади.

Фармони 4-бандига асосан 2020 йилнинг 1 апрелидан 31 декабрига кадар даврда туро-ператорлар, турагентлар ва туризм сохасида мехмонхона хизматлари (жойлаштириш хизмат-лари) курсатувчи субъектлар, "Uzbekistan Airways" АЖ ва унинг таркибий булинмалари, "Uzbekistan Airports" АЖ хамда акциядорлик жамиятининг тар-кибига кирувчи аэропортлар ва "Узаэронавигация маркази" ДУК:

юридик шахслардан олинадиган ер солиFи ва юридик шахсларнинг мол-мулкига солина-диган соликни тулашдан озод килиниб, ижти-моий соликни камайтирилган ставкада 1 фоиз микдорида тулайди.

Юридик шахслардан олинадиган ер солиFи ва юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган соликни тулашдан озод килиш солик органларига 2020 йилнинг 20 апрелидан кечиктирмай солик суммаси туFрисида солик хисоботини топшириш йули билан амалга оширилади. Курсатилган муд-датга кадар солик органлари томонидан жорий йилнинг апрель ойида хисобланган солик суммаси буйича солик карзига пеня хисоблаш ва (ёки) ундириш амалга оширилмайди.

2020 йил 31 декабрга кадар даврда товарларни (хизматларни) реализация килиш айланмаси ойига 1 млрд. сумдан ошмайдиган ва электрон хисоб-фактураларни куллайдиган кушилган киймат солиFи туловчилар кушилган киймат солиFини хар чораклик асосда хисоблаш ва тулашга хакли.

Мисол учун. 2020 йил 2-чоракнинг цар бир ойида товар айланмаси 1 миллиард сумдан ошмаган цамда тулик электрон цисоб-фактурага утган, товарларни (хизматларни) реализация килиш буйича айланмалар 2020 йилнинг 2-чораги учун ККС цисоб-китоби 1-иловасининг 010-сатри буйича куйидагиларни ташкил этди: апрель ойида - 100 миллион сум, май ойида - 500 миллион сум, июнь ойида - 800 миллион сум. Солик туловчи 2020 йилнинг 20 июлидан кечиктирмай соли, буйича чораклик солик цисоботини такдим этиш ва ККСни бюджетга тулашга цакли. Бунда 2020 йилнинг март ойи учун цисобот такдим этиш ва ККСни тулаш 2020 йилнинг 20 апрелидан кечиктирмай амалга оширилади. Бунда, цар бир ойида тулик электрон цисоб-фактурага утилган булиши лозим.

2020 йил 31 декабргача булган давр учун карз берувчига фоизли даромад тулаш мажбуриятла-рисиз карз (молиявий ёрдам) олинганда солик солиш максадида кайта молиялаштириш ставкаси (асосий ставка) асосида аникланадиган даромад фойда солиFи ва айланмадан олинадиган солик Хисоблаб чикарилаётганда карз олувчининг жами даромади таркибига киритилмайди ва тегишинча унга солик солинмайди.

Мисол учун. 2019 йил декабрда фойда солиги туловчиси карз берувчидан 2 йил муд-датга фоизли даромад тулаш мажбурияти-сиз 100 миллион сум микдорида карз олган. Солик туловчи 2020 йил учун фойда солиги буйича солик цисоботида цисоб-китобга 1-ило-ванинг 070-сатрида 2020 йил I чорагига тур келадиган пул маблагларидан текинга фой-даланиш цукукидан олинган 3 978 142,08 сум (100000000*16%*91/366) микдоридаги даромадни акс эттириши керак булади.

Фармонида белгиланишича, 2020 йил 1 апрелдан 31 декабрга кадар фойдаланилма-ётган ишлаб чикариш майдонлари, яшаш учун мулжалланмаган иншоотларга, шу жумладан 2020 йил 1 апрелга кадар аникланганларга нисбатан мол-мулк солиFи ва ер солиFининг оширилган ставкаларини куллаш, шунингдек курсатилган соликлар буйича оширилган ставкаларни куллаш натижасида юзага келган карздорликка нисбатан пеня хисоблаш ва мажбурий ундириш чора-ларини куриш тартиби тухтатилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

Фармони 5-бандига мувофик карантин тадбир-лари даврида уз фаолиятини тухтатишга мажбур булган якка тартибдаги тадбиркорлар учун жис-моний шахслардан олинадиган даромад солиFи катъий белгиланган суммасини ва ижтимоий соликни хисоблаш тухтатилиши назарда тутил-ган. Бунда солик органлари солик туловчининг шахсий кабинети оркали туFридан-туFри хабар-дор килиниб, тадбиркорлик субъектини давлат руйхатидан утказувчи органни хабардор килиш талаб этилмайди.

Якка тартибдаги тадбиркорда ёлланиб ишловчи ходимлар булса, улар буйича ижтимоий солик хисоблашни тухтатиб туриш (кайта тиклаш) бир вак,тнинг узида, якка тартибдаги тад-биркор фаолиятини тухтатиб тургани (кайта тикла-гани) туFрисида билдиришнома такдим этаётганда, бундай тадбиркорлик субъекти томонидан амалга оширилади.

Фаолияти кайта тикланган такдирда, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 19 мартдаги ПФ-5969-сон Фармони 5-бан-дига мувофик,, 2020 йил 1 апрелдан 1 октябргача булган даврда якка тартибдаги тадбиркорлар учун ижтимоий соликнинг ойлик энг кам суммаси база-вий хисоблаш микдорининг 50 фоизига кадар камайтирилиши назарда тутилган.

Бу холда Солик кодексининг 304-моддаси 8-бандига асосан фойда солиFи ва айланма-дан олинадиган соликни туловчиларда солик ок,ибатлари юзага келмайди хамда Солик кодексининг 299-моддаси нормалари кулланилмайди.

Ижарага берувчи ва ижарага олувчи карантин тадбирлари амал киладиган даврда уз фаолиятини тухтатишга мажбур булган тадбиркорлик субъект-лари мол-мулкдан фойдаланганлиги учун ижара туловларини хисобламаслик ва туламасликлари хакида келишувга эришган холларда хам солик окибатлари юзага келмайди.

2020 йил 1 апрелдан бошлаб солик туловчилар Узбекистон Республикаси Президенти ва Вазир-лар Махкамасининг карорларида назарда тутилган кушилган киймат солиFи буйича имтиёзларни солик солишдан бушайдиган маблаFларни белгиланган максадларга йуналтириш шартисиз куллайдилар.

Узбекистон Республикаси Президенти ва Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 1 январгача кабул

килинган карорларида назарда тутилган ККС буйича солик имтиёзлари уларнинг амал килиш муддати тугагунча амал килади, бирок солик солишдан бушайдиган маблаFлардан максадли фойдаланиш туFрисидаги талаб 2020 йил 1 апрелдан бошлаб бекор килинди.

Солик солишдан бушайдиган маблаFларни белгиланган мак,садларга йуналтириш шартининг бекор к,илиниши товарларни (хизматларни) реализация килиш буйича айланмалар ККС солишдан озод килинишини куллашни англатади.

Бунда, Кодексининг 267-моддаси биринчи кисми 3-бандига мувофик, реализация килиш буйича айланмалари соликдан озод этилган товарлар (хизматлар) ишлаб чикариш ва (ёки) реализация килиш (хизматлар курсатиш) учун сотиб олинганда солик, туловчи тулаган ККС сум-малари хисобга олинмайди.

Мисол учун. Транспорт-логистика компани-яси Узбекистон Республикаси Президентининг 2.12.2017 йилдаги «2018-2022 йилларда транспорт инфратузилмасини такомиллаштириш ва юк ташишнинг ташки савдо йуналишларини диверсификациялаш чора-тадбирлари тугриси-да»ги ПК^-3422-сон карори 4-бандига мувофик солик имтиёзларидан фойдаланган. Хусусан, бушайдиган маблагларни уз автотранспорт воситалари паркини ривожлантириш, кенгай-тириш, ишлаб чикариш кувватларини модер-низациялаш, замонавий омборхона терминал-ларини барпо этишга ва банк кредитларини тулашга йуналтириш шарти билан кушилган киймат солили, мол-мулк солили, шунингдек ер солиги буйича имтиёзлар кулланган.

Бу холда ККС буйича максадли имтиёзни куллашдан бушайдиган маблаFларни белгиланган мак,садларга йуналтириш шарти 01.04.2020 йилдан бошлаб бекор килинади. Яъни харидорга такдим этиладиган хисобварак-фактурадаги ККС суммаси ажратиб курсатилмайди, ПК-3422-сон карорда назарда тутилган хизматларни курсатиш учун товарлар (хизматлар) харид килинганда туланган ККС эса хисобга олинмайди.

Бунда, мол-мулк солиFи ва ер солиFи буйича имтиёзларни куллашдан бушайдиган маблаFлардан максадли фойдаланиш шарти бундай имтиёзлар берилган муддат тугагунча сакланиб колади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

Бундан ташкари, Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 20 июлдаги "Коронави-рус пандемиясининг салбий таъсирини камайти-риш учун ахоли, тадбиркорлик субъектлари, уму-мий овкатланиш, савдо ва хизматлар сохасини куллаб-кувватлашнинг кушимча чора-тадбирлари тутрисида"ги ПФ-6029-сонли Фармони хам бунинг яна бир амалий далили булди. Савдо ва умумий овкатланиш сохасида Фармонга биноан жорий йилнинг 1 июлидан 31 декабрига кадар 11,1 минг-дан зиёд умумий овкатланиш корхоналари айлан-мадан олинадиган соликни тулашдан озод этилди. Ушбу солик микдори бир чоракда деярли 22,7 миллиард сумни ташкил этади.

Биноларни ижарага беришга ихтисослашган корхоналарга хам айланмадан олинадиган солик буйича шундай имтиёзлар берилди.

2020 йил 1 июлдан бошлаб умумий овкатланиш корхоналари учун белгиланган ходимларнинг йиллик уртача сони 25 нафардан 50 нафарга оширилди, уларга кичик тадбиркорлик субъект-ларига татбик этилган имтиёзлар ва преферен-циялар кулланилиши белгиланди.

2020 йил 1 апрелдан 2020 йил 31 декабрга кадар умумий овкатланиш корхоналари алкоголь махсулотлари билан чакана савдо килиш хукуки учун йиFимни тулашдан озод килинди. Мазкур имтиёздан фойдаланиши мумкин булганлар сони 1665 та. Бу имтиёз тадбиркорлар ихтиёрида бир ойда урта хисобда 1,5 миллиард сум колдиради.

"Махалла", "Саховат ва кумак" хамда "Узбекистан мехр-шафкат ва саломатлик" фонд-ларига беFараз ёрдам бериш (беFараз ёрдам олиш) кисмида фойда солиFи, кушилган киймат солиFи, айланмадан олинадиган солик ва жис-моний шахслардан олинадиган даромад солиFи буйича имтиёзларнинг амал килиш муддати 2020 йил 31 декабрга кадар узайтирилди.

Солик кодексининг 220-моддасига мувофик, солик хисоботини солик туFрисидаги конун хужжатларида белгиланган муддатларда такдим этмаслик, - бу солик хисоботи асосида туланиши (кушимча туланиши) лозим булган солик сумма-сини белгиланган муддатда туланмаган хар бир кечиктирилган кун учун бир фоиз микдорида, лекин курсатилган сумманинг ун фоизидан ортик булмаган микдорида жарима солишга сабаб булади. 1 июлидан йил охирига кадар жисмоний шахслар кучмас мулкни ижарага беришдан олин-

ган даромадлар буйича даромад соли™ тулашдан озод этилди.

Мол-мулкини (бинолар ва автомобиль транс-порти) ижарага берувчи жисмоний шахсларга солик максадида ижара туловларининг энг кам ставкаларини куллаш тартиби тухтатиб турил-ган холда, ижарага берувчиларга ижара тулови микдорини йил давомида пасайтириш тавсия этилди.

Мамлакатимиз рахбарининг 2020 йил 18 май-даги "Коронавирус пандемияси даврида ахоли ва тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлаш буйича навбатдаги чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-5996-сонли Фармонида белгиланган бир катор солик имтиёзлари ва преференциялари 2020 йил 31 декабрга кадар узайтирилди.

Масалан: кичик тадбиркорлик субъектлари, бозорлар ва савдо комплекслари, кинотеат-рлар, умумий овкатланиш корхоналари, жамоат транспорти корхоналари, спорт-со^омлаштириш муассасалари, шунингдек, йуловчи ташиш, маи-ший хизматлар курсатиш, биноларни, шу жум-ладан, банкетлар утказиш учун ижарага бериш фаолияти билан шугулланувчи юридик шахслар учун мол-мулк солиFи ва ер солиFини тулашдан озод килиш буйича берилган имтиёзлар (жорий йилнинг 1 июлига кадар 31 932 солик туловчига 176,3 миллиард сумлик имтиёзлар такдим этилди);

- ижтимоий солик ставкасини 12 фоиздан 1 фоизга пасайтириш буйича микрофирма ва кичик корхоналар учун берилган имтиёзлар. Акцизости махсулотлар ишлаб чикарувчилар, давлат корхоналари ва устав жамтармасида (устав капиталида) давлат улуши 50 фоиз ва ундан юкори булган юридик шахслар мустасно (1 июль холатига бу борада такдим этилган имтиёз 220,7 миллиард сумга тенг булди);

- ишчиларининг сонидан катъий назар, умумий овкатланиш корхоналари учун ижтимоий соликнинг пасайтирилган ставкаси кулланилади;

- божхона органларига мурожаат килган кун-гача бир йилдан кам булмаган муддат давомида ташки иктисодий фаолиятни амалга ошираётган микрофирма ва кичик корхоналар учун, кейинча-лик кечиктирилган суммани 120 кунда тенг улуш-ларда тулаш шарти билан, товарларни (истеъмол товарларидан ташкари) олиб киришда божхона божи ва акциз солиFини тулашни кечиктириш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

- микрофирма ва кичик корхоналарда 2020 йил 15 май холатига соликлар, пенялар ва солик к,онунчилигини бузганлик учун хисобланган жарималар буйича мавжуд булган карздорликни ундириш тухтатилади. Натижада 96 минг карздор давлат бюджетига 952 миллиард сум туламайди.

Узбекистон Республикасини ижтимоий -иктисодий ривожлантиришга таъсирининг сал-бий окибатларини бартараф этиш, тадбиркор-лик фаолияти субъектларининг инвестиция-вий ва ташки иктисодий фаоллигини тиклаш, иктисодий ислохотларни янада чукурлаштириш учун шарт-шароитлар яратиш, камбаFалликни кискартириш, ахоли бандлигини таъминлаш максадида Узбекистон Республикаси Вазир-лар Махкамасининг 2020 йил 29 августдаги "2020-2021 йилларда иктисодий усишни тиклаш ва иктисодиёт тармоклари хамда сохаларида тизимли таркибий ислохотларни давом эттириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 526-сон Карори кабул килинди.

Мазкур к,арор билан тасдик,ланган "2020-2021 йилларда иктисодиётда таркибий ислохотларни тиклаш ва давом эттириш юзасидан чора-тадбирларни амалга ошириш буйича "Йул харитаси"нинг 6 та банди ижроси бевосита солик, органларига юклатилган.

Бу борада, Президентимизнинг «Тадбиркор-лик фаолияти ва узини узи банд килишни давлат томонидан тартибга солишни соддалаш-тириш чора-тадбирлари туFрисида» карори кабул килиниши куплаб оилаларни даромадла-рини ошишига, камбаFалликдан чикишига замин яратмокда.

Хусусан, карорга асосан, жорий йилнинг 1 июлидан бошлаб узини узи банд килган шах-слар шуFулланиши мумкин булган фаолият (ишлар, хизматлар) турлари сони 24 тадан 67 тага купайтирилди ва улар даромад солиFидан озод килиниб, 2020 йил учун ижтимоий соликни хак,ик,атда ишлаган вактидан катъий назар, база-вий хисоблаш микдорининг камида 50 фоизи хажмида тулашлиги белгиланди.

Кичик бизнес субъектлари томонидан махсулотларни улгуржи ва чакана савдосига шароитлар яратиш, жумладан, янги чакана савдо корхоналарини хамда к,ишлок, жойларда универсал дуконларни ташкил этишни раFбатлантириш, тадбиркорлик билан шуFулланишни куллаб

кувватлаш максадида 70 хил лицензия ва 35 тур-даги рухсатномалар бекор килинди.

Бундан ташк,ари, Йул харитасининг 21-бандида, Божхона имтиёзларни куллаган холда импорт килинадиган хомашёлардан максадли фойдала-ниш буйича божхона назоратини утказиш бел-гиланган. Республика буйича жорий йилнинг биринчи ярим йиллигида 56 669 та тадбиркорлик субъектлари томонидан 9 202,1 миллиард сум микдорида солик имтиёзларидан фойдаланилган. Жумладан, Солик кодексига асосан 22572 нафар тадбиркорлик субъектлари томонидан 6 788,5 миллиард сумни, Узбекистон Республикаси Прези-дентининг Фармон ва карорларига асосан 24717 нафар тадбиркорлик субъектлари томонидан 1 193,8 миллион сумни, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг карор ва фармойиш-ларига асосан 684 нафар тадбиркорлик субъектлари томонидан 1 041,6 миллион сум хамда бошка конун хужжатларига асосан 633 нафар тадбиркорлик субъектлари томонидан 178,2 миллиард сум микдорида солик имтиёзларидан фойдаланилган.

Бугунги кунда Узбекистон Республикаси 3 та Конунларда, Солик кодексида, Узбекистон Республикаси Президентнинг 65 та Фармонларида, Узбекистон Республикаси Президентининг 506 та карорларда, Узбекистон Республикаси Президентнинг 36 та Фармойишларида, Вазирлар Махкамаси 141 та карори билан хамда бошка карорлар билан 3 тани жами 755 та норматив хужжатларда солик имтиёзи ва преференциялари назарда тутилган.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 24 августаги "20202024 йилларда Узбекистон Республикаси давлат молиясини бошкариш тизимини такомиллаш-тириш стратегиясини тасдиклаш туFрисида"ги 506-сонли карори билан 2020-2024 йилларда Узбекистон Республикасининг давлат молиясини бошкариш тизимини такомиллаштириш страте-гияси тасдикланиб, 5.4.бандида Солик хизмат-ларини курсатиш сифатини ошириш максадида, Солик маъмурчилигини ва коидаларини такомиллаштириш оркали яширин иктисодиётни улу-шини кискартириш хамда бюджет даромадларини ошириш. Солик турлари базасини такомиллаштириш, ресурс соликларини самарадорлигини ошириш. Солик имтиёзларини макбуллаштириш жараёнини якунлаш оркали фаолиятнинг барча иштирокчиларига бир хил шароит яратиш ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

paкoбaтни pивoжлaнтиpиш. Сoлик xизмaтлa-pини pивoжлaнтиpиш вa coлик мaъмypчилигигa paкaмли тexнoлoгиялapни киpитиш бeлгилaнди. Бyндaн тaшкapи, 6.2.-бaндидa Дaвлaт толик-бюджeт ^ëca™ мyлжaллapи тyFpиcидaги мaъ-лyмoтлapни бopacидa, aлox1идa i<op-

xoнaлap вa иктиcoдиëт тapмoклapигa бepилгaн coлик имтиëзлapи вa пpeфepeнциялap микдopи тyFpиcидaги мaълyмoтлapни oшкop килиш лoзим. Сoлик имтиëзлapи вa пpeфepeнциялap бepиш нaтижacидa Дaвлaт бюджeти дapoмaдлapининг кaмaйгaн киcми тyFpиcидaги мaълyмoтлap aмaл-дaги coлик-бюджeт ^ëca™ вa дaвлaт ceктopи фaoлиятини тyликpoк бax1oлaш имкoнини бepaди.

Хулоса ва таклифлар.

^лик имтиëзлapи вa пpeфepeнциялapи юзacидaн тeгишли нopмaтив-x1yкyкий x1yжжaт лoйиx1acини ишлaб чикишдa кyйидaгилap тaклиф килинaди.

1. Кoнyнчиликдa Узбeкиcтoн Рecпyбли-^и Сoлик кoдeкcининг 19-бyлимигa Typиcтик йиFимни жopий этиш бyйичa кУшимчa киpи-тиш лoзим бyлaди. Typиcтик голикнинг coлик тyлoвчилapи, coлик coлиш oбъeкти, coлик бaзacи, coлик имтиëзлapи вa тyлaш тapтиблapини х^м Сoлик кoдeкcидa бeлгилaш кepaк.

2. Тиббий xизмaт кypcaтгaнлик учун coлик имтиëзлapини тeз тиббий ëpдaм, oфтaльмoлo-гия, кapдиoлoгия, гинeкoлoгиядaн ïamKapM тиббий

xизмaтлapнинг бoшкa йyнaлишлapи учун имти-ëзлapни бeкop килиш.

3. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Moнoпoлиягa кapши кypaшиш кУмитacигa coлик имтиëзлap вa пpeфepeнциялap xy^^ap бepиш у^ни нaзopaт килиш yлapгa xyлoca бepиш yлapни ycтидaн нaзo-paт килиш вa унинг caмapaдopлигини бax1oлaшдaн Ут^зиш вaкoлaти бepилгaн лигини инoбaтгa oлиб, coлик имтиëзлapининг caмapaдopлигини бax1oлaш учун кyйидaги мeъëpлapни тaвcия килaмиз:

Уелубий:

а) имтиëзнинг мaкcaдлилигини aниклaш;

б) имтиëзлapни тax1лили учун axбopoт мaнбa-лapини aниклaш;

в) имтиëзлapни caмapaдopлигини aниклaш фopмyлacини ишлaб чикиш.

Xиcoблaш:

а) имтиëзлapнинг caмapaдopлигини x1иcoблaш дaвpини aниклaш;

б) coлик тax1лилини Ут^зиш вa нaтижaлapи бyйичa xyлocaлap килиш;

в) oлингaн нaтижaлapи бyйичa тaклиф бepиш;

Экcпepтлapни жaлб килиш:

а) caмapaдopликни aниклaшдa экcпepтлap ^ух^ни жaлб килиш;

б) coлик тypлapи бyйичa имтиëзлapнинг caмa-paдopлиги бyйичa cУpoвнoмaлap yткaзиш;

в) cУpoвнoмa нaтижaлapини yмyмлaшти-pиш имтиëзлapни caмapaдopлиги бyйичa xynoca килиш.

Адабиёт I Литература I Reference:

1. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнти Шaвкaт Mиpзиëeвнинг Олий Maжлиcгa Mypo-жaaтнoмacи. 24. 01.2020 йил.

2. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Сoлик кoдeкcи. - ^ш^нт: Faфyp Fyлoм нaшpиëт уйи, 2020. - 640 б.

3. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи дaвлaт coлик кУмитacи мaълyмoтлapи. www.soliq.uz.

4. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2020 йил 3 aпpeлдaги "Кopoнaвиpyc пaн-дeмияcи дaвpидa ax1oли, иктиcoдиëт тapмoклapи вa тaдбиpкopлик cyбъeктлapини кУллaб-кyввaтлaшгa дoиp кУшимчa чopa-тaдбиpлap тyFpиcидaги"ги ПФ-5978-coн Фapмoни.

5. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2020 йил 27 aпpeлдaги "Кopoнaвиpyc пaн-дeмияcи дaвpидa ax1oли вa тaдбиpкopлик cyбъeктлapини кyллaб-кyввaтлaш бyйичa кyшимчa чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa"ги ПФ-5986-coн Фapмoн.

6. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2020 йил 19 мapтдaги "Кopoнaвиpyc пaн-дeмияcи вa глoбaл инкиpoз x1oлaтлapининг иктиcoдиëт тapмoклapигa caлбий тaъcиpини юмшaтиш бyйичa биpинчи нaвбaтдaги чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa"ги ПФ-5969-coh Фapмoн.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2G2G, 4(136)

7. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 20 апрелдаги ахолининг ижтимоий химояси хамда курилиш ва инфратузилма тармок,лари фаолияти маса-лалари буйича утказилган йиFилишдаги маърузаси. https://president.uz/uz/lists/view/3506.

8. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 26 март куни корона-вирус инфекцияси таркалишига к,арши курашишни кучайтириш масалаларига баFишланган видеоселектор йиFилишидаги маърузаси// Тошкент. 2020 йил, 26 март.

9. Александров И.М. (2007) Налоги и налогообложение: Учебник.-7-е. изд., перераб. И доп..- Издательско-торговая корпорация «Дашков и Ko». - 314 с.; Aleksandrov I.M.

10. Александров И. М. (2009) Налоги и налогообложение: Учебник / И. М. Александров. — 10-е изд., перераб. и доп. — М.: Издательско- торговая корпорация «Дашков и К, 228 с.

11. Завалишина И.А. (2005) Солик,лар: назария ва амалиёт. Укув кулланма. Т.: "Ик,тисодиёт ва хукук дунёси" нашриёт уйи. -14 б.

12. Баладина А.С. (2011) Анализ теоретических аспектов налоговых льгот и налоговых преференций // Вестник Томского государственного университета- №4(16)- С. 45-60.

13. Слагода В.Г (2010) Краткий словарь экономических терминов / сост. - М.: ФОРУМ. -128 с.

14. Тютюрюков Н.Н., Тернопольская Г.Б., Тютюрюков В.Н. (2009) Налоговые льготы и преференции: цель - одна, а механизм - разный // Налоговая политика и практика. N 10. С. 18-23.

15. Рахматуллаева Ф. (2016) —Солик имтиёзларининг мохияти ва иктисодиётни раFбатлантиришдаги роли. Молия илмий журнали №2/ 108 бет.

16. Майбуров И.А. (2011) Налоги и налогообложение. Ред. 4-е изд. - М:558с.

17. Курбанов З., Акрамов Ф. (2015) —Солик имтиёзларининг молиявий хисобини тако-миллаштириш масалалари. Бизнес-эксперт илмий журнали №9

18. Ефимова Е.Г.,Поспелова Е.Б.(2014) Налоги и налогообложение: Учебное пособие. - М.: МИИР, - 235 с.

19. Милякова Н.В. (2008) Налоги и налогооблажение. Учебник. 7-е изд. Перераб. И доп.-М.:ИНФРА, С.33 Milyakova N.V. (2008)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.