Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИДА ДИНИЙ БАҒРИКЕНГЛИКНИНГ ЁРИТИЛИШИ'

ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИДА ДИНИЙ БАҒРИКЕНГЛИКНИНГ ЁРИТИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

155
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
диний бағрикенглик / оташпарастлик / зардуштийлик / буддавийлик / Ислом / миллатлараро тотувлик / виждон эркинлиги / конфессиялар / Религиозная толерантность / огнепоклонство / зороастризм / буддизм / ислам / межнациональное согласие / свобода совести / конфессии.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Жуммагул Номазовна Абдурахмонова, Улуғбек Қўчқорович Исмоилов

Мақолада диний бағрикенгликнинг тарихан шаклланган илдизлари даврий кесимда, қиѐсий услубда Ўзбекистон халқлари тарихи мисолида илмий таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСВЕЩЕНИЕ РЕЛИГИОЗНОЙ ТОЛЕРАНТНОСТИ В ПРЕДМЕТЕ ИСТОРИЯ УЗБЕКИСТАНА

В статье проводится научный анализ исторически сложившихся корней религиозной толерантности в периодическом разделе, в сравнительным методом на примере истории народов Узбекистана.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИДА ДИНИЙ БАҒРИКЕНГЛИКНИНГ ЁРИТИЛИШИ»

УЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИДА ДИНИЙ БАГРИКЕНГЛИКНИНГ

ЁРИТИЛИШИ

Жуммагул Номазовна Абдурахмонова

Тарих фанлари номзоди, доцент, Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти, j umagulnamozovna9480@mail. ru

УлуFбек ^учкорович Исмоилов

Укитувчи, Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти,

iuq0787@gmail.com

Аннотация: Маколада диний багрикенгликнинг тарихан шаклланган илдизлари даврий кесимда, киёсий услубда Узбекистон халклари тарихи мисолида илмий тахлил килинган.

Калит сузлар: диний багрикенглик, оташпарастлик, зардуштийлик, буддавийлик, Ислом, миллатлараро тотувлик, виждон эркинлиги, конфессиялар

ОСВЕЩЕНИЕ РЕЛИГИОЗНОЙ ТОЛЕРАНТНОСТИ В ПРЕДМЕТЕ

ИСТОРИЯ УЗБЕКИСТАНА

Аннотация: В статье проводится научный анализ исторически сложившихся корней религиозной толерантности в периодическом разделе, в сравнительным методом на примере истории народов Узбекистана.

Ключевые словы: Религиозная толерантность, огнепоклонство, зороастризм, буддизм, ислам, межнациональное согласие, свобода совести, конфессии.

COVERAGE OF RELIGIOUS TOLERANCE IN THE SUBJECT HISTORY

OF UZBEKISTAN

Abstract: In the article conducts scientific analysis of historically complex religious religious tolerance in the periodic section, in a comparative method on the example of the history of the peoples of Uzbekistan.

Keywords: Religious tolerance, fire worship, Zoroastrianism, Buddhism, Islam, interethnic harmony, freedom of conscience, confession.

Узбекистан худуди турли даврларда турли диний эътикод ва тасаввурларга бешик булиб хизмат килган. Оташпарастлик, зардуштийлик динлари учун шаклланиш худуди булиб хизмат килган булса, буддавийлик, Кук тангри, шомонлик, монийлик, насронийлик ва айникса исломнинг ривожланишлари ва кенг таркалишида улкан хизмат килган.

Тарихан маълумки, минтакамизда хукмронлик килган хеч кайси махаллий давлат худудида миллатлараро ёки динлараро можаролар содир булмаган. Бир пайтнинг узида минтакада оташпарастлик, зардуштийлик, буддавийлик, монийлик, шомонлик, Кук Тангри, аждодлар рухига тавоф килиш каби динларга эътикод килувчилар узаро куни-кушни булиб, тинч-тотув хаёт кечирганлар.

Уз вактида дунёнинг туртдан бирини забт этган буюк саркарда Чингизхон хам уз ворисларига барча дин вакилларига бир хил куз билан карашни васият килган эди.

Мустакиллик йилларида халкимизнинг миллатлараро тотувлик, багрикенглик фазилатлари янада юксалди. Республикамизда амалга оширилаётган баркарор сиёсат туфайли миллатлараро муносабатлар янада такомиллашди. Миллатлар уртасидаги узаро тотувлик, эътикод эркинлигини таъминлашга каратилган ислохотлар туфайли мамлакатимизда 20 га якин диний конфессия, 130 дан ортик миллат ва элат вакиллари тинч-тотув яшаб келмокда. Бундан ташкари республикамизда улар учун кенг микёсдаги имкониятлар яратилган булиб, бунинг натижаси уларок юртимизда 140 дан зиёд миллий маданий марказлари фаолият юритиб келмокда. [1]

Ер юзи ахолиси хозирги кунда етти миллиардлик довондан ошди. Улар тахминан олти мингдан зиёд турли хил тиллар ва лахжаларда гаплашадилар. Иркий жихатдан асосан учта йирик ирк мавжуд булсада, аслида ирклар аралашуви натижасида шаклланган йигирмага якин иркий гурухларга булинадилар. Иктисодий - ижтимоий холатига кура хам одамлар энг бадавлатдан тортиб энг кашшокларга булинади. Бу холат кейинчалик сиёсий мавкеларни белгилаб беради.

Буларнинг хаммасидан фарк килувчи яна бир жихат бор - дин, эътикод. Айнан диний эътикод турли ирк, тил, жинс, миллат, элат, ёш ва бошкаларни яхлит бир бутунга бирлаштира олади, ёхуд бир халк, бир миллатни, кариндош-уругни бир-биридан бегона, душман холатга олиб кела олади.

Дунёда миллий ва диний багрикенглик тамойили бор экан, миллатлараро ва динлараро зиддиятларга йул куйилмайди. Зеро, ички зиддиятлар бор жамият хеч качон бирлаша олмайди, ва алал-окибат

таназзулга юз тутади. Хрзирги кундаги куролли можароларнинг аксарият кисми миллий ёки диний низо заминида вужудга келган ва келаяпти. Мисол учун, Болкон яриморолидаги православ, католик хамда ислом динига эътикод килувчи жанубий славян халклари уртасидаги узаро можаролар, ва хоказолар.

Хрзирги кунда жахонда, маълум бир давлат худудида бир дин вакиллари яхлит купчиликни ташкил килсалар хам, бошка турли дин ва таълимот вакиллари хам биргаликда истикомат киладилар. Ушбу вазиятда давлатнинг олдига куйилган асосий максади - бу турли миллат вакиллари, динлар ва таълимотларга эътикод килувчиларнинг узаро тинч-тотув, инок, бахамжихат булиб истикомат килишлари ва бор куч ва шижоатларини ватан тараккиётига эришиш йулида бирлаштириш - устувор вазифа сифатида урнатилган.[2]

Узбекистон миллий конунчилик тизими мамлакатда яшовчи барча 16 дин вакиллари учун тенг шароит яратмокда. Конституция виждон ва эътикод эркинлигини кафолатлайди, тегишли конунчилик базаси барча фукароларнинг диний эхтиёжларини кондириш учун шароит яратади, миллий ёки диний мансублигидан катъи назар, фукароларнинг хукуклари ва манфаатларини таъминлайди ва шу асосда камситишларга карши самарали курашади.[3]

Халкимизга хос диний багрикенглик анъаналари чукур тарихий илдизларга эга. Илмий манбаларда таъкидланишича, Узбекистон илк диний тасаввурлар ва карашлар вужудга келган дунёдаги энг кадимий жойлардан бири хисобланади. Бу хакида 1938 йилда археолог Окладников томонидан тадкик этилган Сурхондарё вилояти Бойсун тогларида жойлашган Тешик-Тош горидан топилган 8-9 ёшли неандертал боласига тегишли булган кадимий мозор хам тасдиклайди.[4]. Шунингдек француз ва япон археологлари билан хамкорликда Сурхондарёдаги Кора-тепа, Фаёз-тепа, Далверзинтепа, Самаркандаги Афросиёб харобаларида олиб борилган казишма ишлари натижасида кулга киритилган барельеф суратлари, ибодатхоналар колдиклари, будда хайкаллари, танга, мухр ва бошка топилмалар минтакада бир пайтнинг узида унга якин диний таълимот вакиллари узаро куни-кушни, кон-кариндош булиб, тинч-тотув хаёт кечирганларидан далолат беради.

Кадим замонлардан буён зардуштийлик, буддизм, яхудийлик бизнинг заминимизда мавжуд булиб, кейинчалик мураккаб мафкуравий тизимларга айланди. Аксарият мутахассислар Марказий Осиёни, аникроги Хоразмни дунёдаги илк якка Худолик таълимоти - зардуштийликнинг ватани деб

билишади. Зардуштийликнинг асосини нарсаларнинг дуализми мавжудлиги гояси ташкил этади. Яъни, эзгулик ва ёвузлик кучларининг мунтазам кураши, окибатда эзгулик кучларининг галаба козониши, жаннат ва дузах хакидаги тушунчалар, чанват куприги, олтин аср хакида тасаввурлар ва хоказолар. Ушбу коида ва таълимотлар кейинчалик вужудга келган якка Худолик таълимотлари яхудийлик, насронийлик хамда ислом дини таълимотларида хам уз ифодасини топди. [5]

Худди шу даврда буддизм Марказий Осиёда мухим урин тутган. Илк урта асрларда минтакага Суриядан Эрон оркали несториан насронийлиги кириб келди ва мухим мавкега эга булди. Несторианликга Ийсо Масийхнинг шогирдларидан бири Несторий асос солган булиб, Римда ва Византияда таркалган насронийлик таълимотидан Ийсо Масийхни Худо ёки Худонинг угли деб эмас, балки Худонинг элчиси, пайгамбари деб эътикод килиниши билан фарк килган. Шу сабабли ушбу диний таълимот бут Марказий Осиё буйлаб кенг таркалган. Самаркандда VI асрнинг бошларида несториан епископи хизмат курсатган булса, VIII асрда несториан метрополити фаолият юритган.[6]

Шуни таъкидлаш керакки, Урта Осиёда исломгача булган якка худолик гояси мустакил асосга эга эди. Гарбий Турк Хрконлигида Хркон тузуми даврида (552-576) мукаддас осмон-Олий Куч маъносида "Тангри", "Худо", "Кудай", "Эгам" сузлари ишлатилган.[7]

VIII асрда. Урта Осиёни араблар томонидан забт этилиши натижасида минтакада исломлаштириш бошланди. Ахолининг бир кисми кадимий диний таълимотларга эътикод килишда давом этди.

Хулоса килиб айтганда, халкимиз тарихида турли миллат ва динлар вакилларининг тинч-тотув яшашлари ва хамкорлик килишлари, уларнинг багрикенглиги, тинчлиги ва хамжихатлиги мисоллари жуда куп. Шунинг учун хам Узбекистон худудида хеч качон диний можаролар булмаган. Исломий, насроний ва яхудий диний жамоалари уртасидаги алокаларда илик муносабатларни куриш мумкин. Ушбу муносабатларга берилган бахо сифатида Узбекистон Республикасининг биринчи Президенти И. А. Каримов куйидагиларни таъкидлайди: "Узбекистон заминида мусулмонлар ва насронийларнинг биргаликдаги хаёти диний ва маънавий тотувликнинг нодир белгиси ва бошка барча динлар вакиллари учун багрикенгликнинг энг яхши намунасидир".

Мустакиллик йиллари Узбекистонда миллатлараро ва динлараро муносабатларда янги боскични очди. Ушбу даврнинг энг мухим ютуги

ислохотларни муваффакиятли амалга оширишнинг калитига айланган тинчлик ва баркарорликдир.

REFERENCES

1. Abdurahmanova J.N. (2018) Tolerance of Uzbeks to the Greek Diaspora (19492018). Tolerance as a tool for developing mutual trust "Proceedings of the International Scientific Conference. Volume - 1, p.- 3

2. Ismoilov U.K (2020). Chor Rossiyasining Turkistonga ko'chirish siyosati. Buyuk Ipak Yo'lidagi umuminsoniy va milliy qadriyatlar: til, ta'lim va madaniyat masalalariga bag'ishlangan xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya. 298.

3. Исмоилов УД. (2020). Узбекистондаги демократик ислохотлар ва халкимизнинг диний багрикенглиги. Утмишга назар, 10 (3), б.11 -18

4. Узбекистон Миллий Энциклопедияси, I. жилд. T. харфи Тошкент 2000 й.

5. Бойс М. Зороастрийцы. Верования и ритуалы. М. - «Наука» Главная редакция Восточной литературы типографии, 1988 г.

6. Бартольд В.В. Мусульманские известия о Чингизидах - христианах. - М., «Леном», 1998 г. Стр. 112.

7. Гумилев Л.Н. Древние тюрки. М. «Наука», 1967. Стр.504

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.