Научная статья на тему 'СВОБОДА СОВЕСТИ – ОСНОВА СОЦИАЛЬНОЙ УСТОЙЧИВОСТИ'

СВОБОДА СОВЕСТИ – ОСНОВА СОЦИАЛЬНОЙ УСТОЙЧИВОСТИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
89
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Конституция / права человека / свобода совести / толерантность / религия / религиозная толерантность / безопасность / нетерпимость / религиозная организация / религиозно-конфессиальные группы / Стратегия действий / Резолюция «Просвещение и религиозная терпимость». / Constitution / human rights / freedom of conscience / tolerance / religion / religious tolerance / security / intolerance / religious organization / religious and confessional groups / National Action Strategy / Resolution «Education and religious tolerance».

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Таджибаева Дилнавоз

В Конституции Республики Узбекистан уделяется особое внимание правам и свободам личности и их гарантиям. Среди них – право на свободу совести. Вопрос свободы совести и религиозной толерантности важны для обеспечения безопасности в современном обществе. Религиозная толерантность является основой обеспечения стабильности и интеграции обществ. Нетерпимость к религиозным чувствам и ценностям иноверцев приводила к кровопролитным войнам, расколу государств и наций. В статье рассматриваются права человека, в том числе право на свободу совести, закрепленные в Конституции Республики Узбекистан, принципы толерантности в мировых религиях, обеспечение религиозной толерантности в республике и развитие культуры религиозной толерантности среди молодежи, предусмотренные в первой части пятого приоритетного направления Стратегии действий – «Обеспечение безопасности, религиозной толерантности и межнационального согласия, осуществление взвешенной взаимовыгодной и конструктивной внешней политики».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FREEDOM OF CONSCIENCE IS THE FOUNDATION OF SOCIAL SUSTAINABILITY

In the Constitution of the Republic of Uzbekistan special attention is paid to the rights and freedoms of the individual and their guarantees. Among them is the right to freedom of conscience. The problem of freedom of conscience and religious tolerance is important for ensuring security in modern society. Religious tolerance is essential to the safety of modern societies. It is the basis for stability and integration of societies. Intolerance of religious feelings and values of the other faiths has led to bloody wars, disintegration of states and nations. This article describes human rights, including the right to freedom of conscience, enshrined in the Constitution of the Republic of Uzbekistan, the principles of tolerance in world religions, ensuring religious tolerance in the country and the development of a culture of religious tolerance among young people, which are mentioned in the first part of the fifth area of the National Action Strategy “Priority areas in the field of security, inter-ethnic harmony and religious tolerance, and implementation of balanced, mutually beneficial and constructive foreign policy”.

Текст научной работы на тему «СВОБОДА СОВЕСТИ – ОСНОВА СОЦИАЛЬНОЙ УСТОЙЧИВОСТИ»

UDC: 34 (042)(575.1)

Тожибоева Дилнавоз

Тошкент давлат юридик университети катта укитувчиси E-mail: d.tojiboyeva@tsul.uz

ВИЖДОН ЭРКИНЛИГИ - ЖАМИЯТ БАРЦАРОРЛИГИ АСОСИ

Аннотация. Узбекистон Республикаси Конституциясида инсоннинг шахсий цуцуц ва эркинлик-ларига, уларнинг кафолатларига алоцида эътибор берилган. Улар ичида виждон эркинлиги цуцуци алоцида мустацкамланган. Замонавий жамиятларда хавфсизликни таъминлашда виждон эркинлиги, диний багрикенглик масаласи жуда муцим цисобланади. Диний багрикенглик жамият барцарорлиги ва интеграциясининг асосидир. Диний туйгу ва цадриятларга тоцатсизлик, цонли урушлар давлатлар ва миллатларнинг булинишига олиб келган. Мацолада Узбекистон Республикаси Конституциясида инсон цуцуцлари, жумладан, виждон эркинлиги цуцуци, жацон динларидаги багрикенглик тамойиллари, %ара-катлар стратегиясининг "Хавфсизлик, миллатлараро тотувлик ва диний багрикенгликни таъминлаш цамда чуцур уйланган, узаро манфаатли ва амалий ташци сиёсат соцасидаги устувор йуналишлар" деб номланган бешинчи устувор йуналишининг биринчи бандида белгиланган республикамизда диний багрикенгликни таъминлаш ва ёшларда диний багрикенглик маданиятини шакллантириш масалалари ёритилган.

Калит сузлар: Конституция, инсон цуцуцлари, виждон эркинлиги, толерантлик, дин, диний багрикенглик, барцарорлик, тоцатсизлик, хавфсизлик, диний ташкилот, диний-конфессиал гуруцлар, %ара-катлар стратегияси, «Маърифат ва диний багрикенглик»резолюцияси.

Таджибаева Дилнавоз

старший преподаватель Ташкентского государственного юридического университета

СВОБОДА СОВЕСТИ - ОСНОВА СОЦИАЛЬНОЙ УСТОЙЧИВОСТИ

Аннотация. В Конституции Республики Узбекистан уделяется особое внимание правам и свободам личности и их гарантиям. Среди них - право на свободу совести. Вопрос свободы совести и религиозной толерантности важны для обеспечения безопасности в современном обществе. Религиозная толерантность является основой обеспечения стабильности и интеграции обществ. Нетерпимость к религиозным чувствам и ценностям иноверцев приводила к кровопролитным войнам, расколу государств и наций. В статье рассматриваются права человека, в том числе право на свободу совести, закрепленные в Конституции Республики Узбекистан, принципы толерантности в мировых религиях, обеспечение религиозной толерантности в республике и развитие культуры религиозной толерантности среди молодежи, предусмотренные в первой части пятого приоритетного направления Стратегии действий - «Обеспечение безопасности, религиозной толерантности и межнационального согласия, осуществление взвешенной взаимовыгодной и конструктивной внешней политики».

Ключевые слова: Конституция, права человека, свобода совести, толерантность, религия, религиозная толерантность, безопасность, нетерпимость, религиозная организация, религиоз-но-конфессиальные группы, Стратегия действий, Резолюция «Просвещение и религиозная терпимость».

12.00.02 - KOHCTHT^HABHH xy;y;. MALMypHH xy;y;. moiha BA BO^XOHA xy;y;u

Tadjibayeva Dilnavoz

Senior Lecturer of Tashkent State University of Law

FREEDOM OF CONSCIENCE IS THE FOUNDATION OF SOCIAL SUSTAINABILITY

Abstract. In the Constitution of the Republic of Uzbekistan special attention is paid to the rights and freedoms of the individual and their guarantees. Among them is the right to freedom of conscience. The problem offreedom of conscience and religious tolerance is important for ensuring security in modern society. Religious tolerance is essential to the safety of modern societies. It is the basis for stability and integration of societies. Intolerance of religious feelings and values of the other faiths has led to bloody wars, disintegration of states and nations. This article describes human rights, including the right to freedom of conscience, enshrined in the Constitution of the Republic of Uzbekistan, the principles of tolerance in world religions, ensuring religious tolerance in the country and the development of a culture of religious tolerance among young people, which are mentioned in the first part of the fifth area of the National Action Strategy "Priority areas in the field of security, inter-ethnic harmony and religious tolerance, and implementation of balanced, mutually beneficial and constructive foreign policy".

Keywords: Constitution, human rights, freedom of conscience, tolerance, religion, religious tolerance, security, intolerance, religious organization, religious and confessional groups, National Action Strategy, Resolution «Education and religious tolerance».

Инсоният тарихида, инсон такдирига таъсир килувчи вокеа, х,одисалар куп булган. Уларнинг айримлари ижобий булиб ривожланишга, та-раккиётга сабаб булса, айримлари тараккиёт, ривожланишга тускинлик килган. Инсон такдирига ижобий таъсир киладиган вокеалардан бири, бу Конституция аталмиш ^ужжатни яратилиши ва кабул килинишидир. Шунинг учун Конституция бир мамлакатда, АКШда дастлаб кабул килинган булса-да, у жах,оншумул ахдмиятга эга булди. Чунки шундан кейин барча халклар Конститу-цияга катта умид билан карашди, уз такдирининг яхши томонини унда курди.

Конституция туб мох,ияти ва мазмунига кура инсонпарвар ^ужжатдир. Унинг коидалари ин-соннинг х,ар томонлама ривожланишини, камол топишини ва манфаатларини юкори даражада х,имоя килишга каратилган. Унда инсон энг олий кадрият, деб эътироф этилади.

Инсон ^укуклари - шундай улчов ва андозаки, у давлатга, унинг мавжуд ^укук тизимига, конун-чилигига, ^укукий тартиботига берилган бах,о, уларнинг ривожланиш ва демократлашув дара-жаси, сифат курсаткичи ролини утамокда. Айни пайтда инсон ^укукларининг мавжуд ах,воли уму-ман жамиятнинг ривожланиш, етуклик ва маъри-фийлик даражасини холисона ва аник курсатиб турувчи мезондир.

Конституцияда инсоннинг шахсий ^у^у^ ва эркинликларига, уларни кафолатларига алох,ида эътибор берилган. Улар ичида виждон эркинлиги ^у^у^и алох,ида мустах,камланган.

Хдр ^андай динга эъти^од ^илувчи ва х,еч ^андай динга эъти^од ^илмайдиган кишилар учун бир хилдаги шартлар ^уйилиши Консти-туциянинг 31-моддасида, жумладан, шундай ифодаланади: "Хдмма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Хдр бир инсон хохлаган динга эъти^од ^илиш ёки х,еч ^айси динга эъти^од ^илмаслик ^у^у^ига эга. Диний ^арашларни мажбуран сингдиришга йул ^уйилмайди" [1]. Ушбу кафолатлар хал^аро ^у^у^ий ^ужжатларга тула мос келади. Хусусан, 1948 йили ^абул килинган "Инсон ^у^у^лари умумжахрн деклара-цияси"нинг 18-моддасида х,ар бир инсон фикр, виждон, дин ва эъти^од эркинлиги ^у^у^ига эга-дир, деб таъкидланган. 1966 йили ^абул килинган "Фу^аролик ва сиёсий ^у^у^лар тугрисида-ги хал^аро Пакт"нинг 18-моддасида эса "Бирор одам х,ам уз ихтиёри билан уз дини ва эъти^одига эга булиш ёки уларни ^абул ^илиш эркини кам-ситадиган мажбурий хатти-х,аракатларга дучор булмаслиги керак" [2] деб курсатилган.

"Фу^ароларнинг виждон эркинлиги ор^али динга муносабат белгиланади. Виждон эркинлиги ^уйидагиларда уз ифодасини топади:

х,ар бир фу^аронинг хохлаган динига эътщод ^илиши;

ёки х,еч ^андай динга эътщод ^илмаслиги; х,еч ^андай диний ^арашларни мажбурий сингдирилишига йул ^уйилмаслиги.

^ар ^андай динда инсонни маънавий-ахло^ий камол топишга, биродарлик, багрикенгликка ун-довчи ижобий маълумотлар (гоялар) мавжуд. Шу-нинг учун х,ам динга эъти^од ^илиш, унинг ^оида-ларига амал ^илиш та^щланмайди. Шунингдек, бирон-бир динга эъти^од ^илиш учун даъватлар ^илиш, таргибот ^илишга, маълум бир диннинг устунлигини курсатишга х,ам йул ^уйилмайди" [3].

Глобаллашув кучайиб бораётган х,озирги даврда динлар, айни^са, жах,он динларидаги багрикенглик тамойилларини ёритиш ва ёшлар онгига сингдириш мух,им вазифа х,исобланади. Зеро, турли дин вакиллари уртасидаги узаро муро-саи мадорани таъминлашда диний багрикенглик энг самарали омилдир. Бинобарин, "Багрикенглик тамойиллари декларацияси"да таъкидланганидек: "Багрикенглик булмаса, тинчлик булмайди, тинч-ликсиз эса таравдиёт ва демократия булмайди" [4].

Диний багрикенглик гояси - хилма-хил диний эъти^одга эга булган кишиларнинг бир замин, бир Ватанда, олижаноб гоя ва ниятлар йулида х,амкор х,амда хдмжи^ат булиб яшашини англатади.

Оксфорд лугатида толерантлик "шахснинг эътирозсиз ва аралашувсиз кабул ^илиш тайёр-гарлиги ва ^обилияти" сифатида таърифланади [5].

Тани^ли рус олими В.А. Тишков толерант-ликни шундай изохлайди: "Сабр-то^атлилик - бу очи^лик ва эркин фикрлилик хусусияти" [6]. Бу шахсий ва ижтимоий тавсифнома булиб, шуни англатадики, дунё ва ижтимоий мух,ит куп ^ирралидир, демак, дунё хдаидаги ^арашлар х,ам турли-тумандир, улар бирхилликка, кимнингдир фойдасига хизмат ^илишга мажбуран олиб келин-маслиги лозим.

Толерантлик тушунчасининг узбек ти-лида турли хил маънолари бор: чидамлилик, сабр-то^атлилик, бардошлилик, келишувчанлик, ^айиш^о^лик, очи^ кунгиллик, кенгфеъллик. Толерантлик турли хил эзгу ^арашларни, эъти^од-ларни, куп ^иррали жах,он маданиятини хурмат ^илиш ва тугри тушуниш асносидаги узлигини намоён ^илиш, инсоний индивидуалликнинг куринишидир. Толерантлик - "бирлик - хил-ма-хилликда" принципининг кенг ми^ёсда амал-

га ошишини англатади. Толерантлик фу^аролик жамиятини ^уришнинг меъёрий нормаси ва бу-гунги тамаддуннинг мух,им ^адриятига айланиб бормовда.

Бугунги кунда олимлар томонидан багрикенг-лик тушунчасига берилаётган таснифларга муво-фик;, улар ^уйидаги гурухларга булинади:

Сиёсий багрикенглик. Бу - узгача сиёсий ^арашларнинг намоён булишига, узингники-дан фар^ ^илувчи фикр, ишонч, интилишларга сабр-то^ат ^илиш лаё^ати. Сиёсий багрикенглик - бу сиёсий муносабатларнинг муайян тартиб-^оидалари, маданий муносабатларга эхтиёжнинг англаб олинишидир.

Миллий-этник багрикенглик. Бу - узга мил-лий-этник маданиятларга салбий муносабатнинг йу^лиги, аксинча, уз маданиятининг мухим эле-ментларини са^лаб долган холда, узга мада-ниятлар юту^ларининг ижобий жихатларини узлаштириш, демакдир. Бу уз маданиятининг ассимиляцияси эмас, балки миллий-этник интеграция натижасида миллий маданиятларнинг бир-бирини бойитиш жараёнидир [7].

Диний багрикенглик тушунчаси турли дин хамда конфессия вакиллари эъти^одида а^идавий фар^лар булишига ^арамай, уларнинг ёнма-ён ва узаро тинч-тотув яшашини англатади.

Багрикенглик ^айси объектга нисбатан намоён булишига ^араб бир неча турларга булинади:

• Бош^а дин вакилларига нисбатан багри-кенглик (ислом - христиан, ислом - буддавий, христиан - буддавий);

• Бир диннинг турли мазхаблари вакилларига нисбатан багрикенглик (сунний - шиа, протестант - православ, католик - православ);

• Турли секта вакилларига нисбатан багри-кенглик;

• Диндорларнинг атеистларга нисбатан багри-кенглиги.

Узаро бир-бирини тушунмаслик, билимсиз-лик ва жахолат инсоният хаётида узаро шубха-ланиш ва ишончсизликнинг тугилишига сабаб булган, бунинг о^ибатида эса турли низолар ва ^онли келишмовчиликлар келиб чивдан. Абу Райхон Беруний "Одамлар билмаган нарсаларига душманлик кузи билан ^арайдилар" [8] деганида на^адар х,а^ эди. Билимлар ^анчалик объектив ва чу^ур булса, улар замирида юзага келадиган ^адриятлар, бахолар, дунё^араш хам шунчалик

мустахкам булади. Бир суз билан айтганда, улар багрикенглик маданиятининг имкониятларини белгилаб беради хамда муросасизлик ва токатсиз-ликнинг турли куринишлари йулида мустахкам калкон булади. Жумладан, шунда "бошкаларга", уларнинг фаолиятига, "узгача" нарсалар ва ходи-саларга уз кадриятларидан келиб чикибгина бахо бермаслик устуворлик касб этади.

Узбек халки маънавий меросида багрикенглик маданиятини шакллантиришга каратилган кадри-ятлар чукур илдизга эга. Хозирги Узбекистон худудида ислом дини карор топгунига кадар хам зардуштийлик, яхудийлик, буддавийлик, моний-лик, маздакийлик, христианлик ва бошка динлар мавжуд булган. Улканинг хинд ва форс диёрлари-га туташ худудларида Будда таълимотини кабул килганлар сони купчиликни ташкил этса, Хоразм, Бухоро, Самарканд, Фаргона худудларида ахо-ли асосан зардуштийлик динига эътикод килган. Исломгача булган даврда буддавийлик Марка-зий Осиёда гоявий турмушнинг мухим таркибий кисмларидан бирини ташкил этган. Бу таълимот-нинг таркалиши мил.авв. III-II асрларга, Кушон империяси даврига тугри келади. Буддавийликни кабул килган Марказий Осиё халклари махсус ибодатхоналар курганлар.

Милодий хисобнинг биринчи асрларидан бошлаб улканинг Самарканд ва Бухоро сингари шахарларида миллий динларга эга булган яху-дийлар пайдо була бошлаган. VI аср бошлари-да Самаркандда несториан епископи, VIII аср-да эса несториан митрополити хизмат килган. Хатто Беруний яшаган даврда хам (973-1048) Марвда православ митрополияси фаолият курсат-ган. Тошкент ва Хоразм вилоятлари худудларида хам насронийлар эмин-эркин яшаганлар.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, бизнинг улкамизда динлараро муносабатларда бирорта низо чикканлиги тарихий манбаларда кайд этил-маган. Ана шу анъаналарни узида мужассам кил-ган Узбекистон маданияти, уз навбатида, нафакат ислом маданиятининг кейинги ривожига, балки инсоният маънавиятида багрикенглик фазилати-нинг ривожига хам сезиларли таъсир курсатди.

Тарихдан маълумки, Амир Темур исломни му-таассибликдан холи, умуминсоний эътикод, деб тушунган. Унинг комил эътикоди бошка динлар-ни рад этиш хисобига булмаган, уз салтанатидаги бошка дин вакилларига хам гамхурлик курсат-

ган. Бу эса Европанинг чукур эхтиромини уйгот-ган. Франция кироли Карл VI сохибкирон Амир Темурга эхтиромини шундай баён этган: "Сиз жаноби олийларига купгина насронийларга кур-сатган эхтиромингиз, гамхурлигингиз ва такдим этган инъомларингиз учун уз миннатдорлигимиз-ни изхор этгаймиз. Биз хам Сизнинг одамларин-гиз фойдасига, имкон булса, уларга мувофик ёки ортикрок муносабатда булишга тайёрмиз".

Амир Темурнинг Европа давлатларидаги эл-чиси - архиепископ Иоанн узининг "Memorire sur Tamer et sa cour" китобида Амир Темур шах-сиятини шундай таърифлайди: "Темур ажнабий савдогарларни, хусусан, франк ва насронийлар-ни яхши кутиб олади, уларга бутун юрти буйлаб хавфсизлик, гамхурлик ва ёрдам курсатади" [9].

Юртимиз мустакиллигининг дастлабки йил-ларидан одамларнинг диний туйгуларига хурмат, динлараро багрикенглик тамойили янги боскичга кутарилди. "Мусулмон фарзанди бировни кофир, бировни художуй деб тоифаларга ажратмайди... сабаби, бандасининг устидан бандаси эмас, худо-нинг узи хукм чикаради. Шундай экан, бир-бири-мизни бехуда айблаб, мен мусулмонман, сен кофир, деб талашиб юришлар бизга тугри келмай-ди", - деб таъкидлаган эди Узбекистон Республика-сининг Биринчи Президента Ислом Каримов [10].

1991 йил 14 июнда, хали совет мафкураси хукмрон булиб турган бир пайтда собик Итти-фок республикалари орасида биринчи булиб Узбекистонда фукароларнинг виждон эркинлиги-ни химоя килиш, диний ташкилотларнинг халк ва давлат иродаси ифода этилган конунларга муво-фик фаолият олиб боришини таъминлаш макса-дида "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тугрисида"ги конун кабул килинди. Шу биргина мисолнинг узиёк динга муносабат масаласи дав-латимиз сиёсатида мухим ва долзарб ахамият касб этгани, бу масалага мамлакатимизнинг мустакил тараккиёт йулини белгилаш, янги жамиятнинг маънавий-маърифий пойдеворини мустахкам асосда куришнинг мухим омили сифатида карал-ганидан далолат беради.

Мазкур конуннинг максади нималардан ибо-рат эканлиги унинг 1-моддасида очик ва равшан баён этилди: "Ушбу ^онуннинг максади хар бир шахснинг виждон эркинлигини ва диний эътикод хукукини, динга муносабатидан катъи назар, фукароларнинг тенглигини таъминлаш,

шунингдек, диний ташкилотларнинг фаолияти билан боглик муносабатларни тартибга солиб туришдан иборат" [11].

Конун 1993 йилда киритилган баъзи кушимча ва узгартиришлар билан 1998 йилга кадар амал-да булиб келди. Утган бу давр соф исломий таъ-лимот, унинг фалсафаси инсониятни комиллик-ка даъват этувчи буюк таълимот булиши билан бирга, уни сохталаштирувчилар, ундан уз шахсий манфаатлари йулида фойдаланувчилар хам йук эмаслиги, айни шу салбий холатлар жамият та-раккиётида турли фожиаларни келтириб чикари-ши мумкинлигини хам курсатди.

Мамлакат ва халк хаётини издан чикариш, юз йиллар интилиб эришилган мустакилликдан айириб, энди бошка бир худо бехабарлар зулми остида колишимизни истаган кучлар томони-дан авж олдирилаётган экстремизмга катъий чек куйиш эхтиёжи мавжуд конунларга узгартиш ва кушимчалар киритишни талаб этди. Натижада Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси 1998 йил 1 майда "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тугрисида'ги конуннинг янги тахри-рини кабул килди.

Бугунги кунда республика ахолисининг 90 фоизидан зиёдини мусулмонлар, 4 фоизга яки-нини православлар, колганларини бошка конфес-сиялар вакиллари ташкил этади. Диний ташки-лотларга келадиган булсак, деярли 92 фоиз диний ташкилотлар ислом диний ташкилотлари хисобла-нади. Улардан ташкари, 170 дан ортик ноисломий диний ташкилотлар хам булиб, улар жахоннинг турли мамлакатларида фаолият олиб бораётган ди-ний ташкилотлар шохобчалари хисобланади.

1990 йилда республикамизда 119 та диний ташкилот, 2 та диний укув юрти мавжуд бул-ган булса, бугунги кунда диний ташкилотлар-нинг сони 2040 тага етди. Улардан энг йириги Узбекистон мусулмонлари идораси, Рус Православ черковининг Тошкент ва Урта Осиё Епархияси, Евангел христиан-баптистлар чер-кови, Рим-католик черкови, Тулик Инжил хрис-тианлари черкови, Узбекистон Библия жамияти ва б. Шунингдек, 2056 та масжид, 157 та христиан черкови, 8 та яхудий синагогаси, 6 та Бахоийлар жамияти, 1 та Кришнани англаш жамияти, 1 та Будда ибодатхонаси хамда 1 та Библия жамия-тининг эмин-эркин ибодат килиши учун барча шароитлар яратилган.

Мустакиллик йилларида юзлаб черков, синагога ва ибодат уйлари барпо этилди, таъмирланди. Улар каторида Тошкент, Самарканд, Навоийдаги православ ибодатхоналари, Тошкент шахридаги католик черкови, Самарканддаги Арман-апостол черкови, Тошкентдаги Будда ибодатхонасини кайд этиш мумкин.

Республикадаги православ эътикодига амал килувчилар учун "Слово жизни" газетаси, "Восток свыше" журнали, шунингдек, ибодат маъру-залари ва бошка маърифий нашрлар чоп этиляпти.

Юртимизда диний байрамларнинг нишонла-ниши кенг йулга куйилган. Хаж, Умра ва бошка зиёратларга бораётган фукароларнинг сони хам йилдан-йилга ортяпти. Бошка диний жамоалар вакилларининг Россия, Греция ва Исроилдаги мукаддас кадамжоларга зиёрат ташкил этиши яхши анъанага айланди. Хукумат томонидан зи-ёратчиларга турли йуналишларда керакли кумак курсатилмокда. 2018 йилнинг 6-7 апрель кунлари 130 дан ортик православ христианлар Иерусалим шахрига зиёратга бориб келишди.

Узбекистон Республикаси Президента Шавкат Мирзиёев БМТ Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида сузлаган нуткида сессия ишти-рокчиларига Бош Ассамблеянинг «Маърифат ва диний багрикенглик» деб номланган махсус резо-люциясини кабул килиш таклифи билан мурожа-ат килди. Бу мухим хужжатнинг асосий максади -барчанинг хар томонлама таълим олиш хукукини таъминлашга, саводсизлик ва жахолатга бархам беришга кумаклашишдан иборатдир.

Юртбошимиз ушбу резолюция багрикенглик ва узаро хурматни карор топтириш, диний эркинликни таъминлаш, эътикод килувчилар хукукини химоя килиш, уларнинг камситилиши-га йул куймасликка кумаклашишга каратилиши даркорлигини таъкидлади. Президентимизнинг 2017 йил 7 февралдаги Фармони билан тас-дикланган, 2017-2021 йилларга мулжалланган Харакатлар стратегиясининг бешинчи йуналиши хавфсизлик. миллатлараро тотувлик ва диний багрикенгликни таъминлашга каратилган булиб, унда утмишдаги буюк аждодлар илмий меросини урганиш бугунги тинчлик ва багрикенглик мухи-тини мустахкамлашда, ёшлар уртасида экстремизм ва терроризм гоялари таркалишининг ол-дини олишда мухим омил булиб хизмат килиши белгиланган [12].

2018 йил 16 апрелда Узбекистон Республикаси Президентининг "Диний-маърифий соха фао-лиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбир-лари тугрисида'ги ПФ-5416-сон Фармони эълон килинди. Бу мухим хужжатда, жумладан, куйида-ги долзарб вазифалар белгиланган:

"динни зуравонлик ва кон тукиш билан бир каторга куядиган бузгунчи ёт гояларнинг асл мохияти ва максадлари хакида ахолининг, айник-са, ёшларнинг хабардорлик даражасини ошириш;

жамиятда миллий ва диний кадриятларимизга ёт булган гояларга нисбатан токатсизлик мухити-ни шакллантириш;

жамиятда багрикенглик, узаро хурмат, мехр-окибат, тинчлик ва тотувликни, ижтимоий-маънавий мухит баркарорлигини таъминлашда диний-маърифий соха вакилларининг дахлдорлик хисси ва иштирокини янада ошириш" [13].

Мазкур вазифаларни самарали бажариш учун эса диний-маърифий ташкилотларнинг мод-дий-техника таъминотини мустахкамлаш, соха вакиллари мехнатини муносиб рагбатлантириш ва ижтимоий химоясини кучайтиришдек аник чо-ралар курсатилган.

Юртбошимиз бу мухим сохадаги ахволни тубдан яхшилаш, олиб борилаётган саъй-хара-катлар самарадорлигини таъминлашга хизмат киладиган кушимча резервларни ишга солиш борасида хам тинимсиз гамхурлик курсатмокда. Бу уринда биргина мисолни келтириш билан чекланамиз. 2018 йилнинг 11 октябрь куни Президентимиз мамлакатимизга ташриф билан келган Миср Бош имоми, Ал-Азхар мажмуаси рахбари шайх Ахмад Мухаммад Таййиб билан юзма-юз мулокот утказди. Сухбат давомида кейинги икки йилнинг узида Тошкентда Узбекистон халкаро ислом академияси, Ислом цивилизацияси маркази, Самаркандда Имом Бухорий, Термизда Имом Термизий халкаро илмий-тадкикот марказларидек йирик муассаса-лар фаолият бошлагани, улар "Жахолатга кар-ши - маърифат" тамойилини реал хаётда руёбга чикаришга хизмат килиши эътироф этилди.

Шайх Ахмад Таййиб Узбекистон халкаро ис-лом академиясининг биринчи фахрий профессо-ри унвони берилгани узи учун катта шараф эка-нини билдирар экан, мазкур академия таркиби-

да Ал-Азхар университети кафедрасини ташкил килиш, мисрлик таникли олимларнинг юрти-мизда дарс бериши, Ал-Азхар магистратурасида узбекистонлик талаба ва ёш олимларнинг имти-ёзли тахсил олиши, икки давлат уламоларининг кушма Фатво хайъатини тузиш хамда биргалик-да илмий анжуманлар ва кушма тадбирлар ут-казиш буйича таклифларни куллаб-кувватлади

[14].

Дархакикат, таълим муассасаларидаги ва, умуман, барча ёшларимизда диний багрикенглик маданиятини шакллантириш хозирги куннинг энг долзарб масалаларидан хисобланади. Шунга кура мазкур йуналишда, бизнингча, куйидаги вазифа-ларни амалга ошириш талаб этилади:

- умумий урта таълим мактаблари, академик лицей ва касб-хунар коллежлари, олий укув юрт-ларида дунё динлари тарихи, уларнинг асл маз-мун-мохиятини укувчи-талабаларнинг ёши, ку-никма ва истакларига мос тарзда, мавзуларнинг тадрижий усиб бориши, бир-бирини такрорла-майдиган принциплар асосида укитиш;

- ёш авлодга диннинг инсон ва жамият хаёти-даги мухим урнини, у ёхуд бу дин вакилининг имони узгалар эътикодини хурмат килиш эвазига янада мустахкамланишини тушунтириш;

- барча дунё динларининг, хусусан, ислом динининг эзгуликка йугрилган мохиятини ОАВ-да, интернетнинг ёшлар купрок фойдаланадиган сайтларида аник мисоллар оркали ёритиб бориш;

- экстремизм, бузгунчилик, зуравонлик, ёвуз-лик иллатлари динга мутлако ёт эканини асл ва ишонарли, синовдан утган манбалар материалла-ри асосида ахолига тушунтириш;

- фукаролар, айникса, ёшларда дунёвий ва ди-ний масалаларни узаро ажрата билиш малакасини шакллантириш учун хар икки билимнинг аник ва кенг узлаштирилишига эришиш.

Хулоса килиб айтадиган булсак, Конституция мукаддимасида белгиланган асосий гоялар, жумладан, инсон хукукларига содикликни эълон килиш, республика фукароларини муносиб хаёт кечиришларини таъминлашга интилиш, фука-ролар тинчлиги ва миллий тотувлик хамда ди-ний багрикенгликни таъминлашни максад килиб куйиш, мамлакатимизда инсон манфаати бош ма-сала эканлигини курсатади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: Узбекистон, 2018.

2. Международный пакт о гражданских и политических правах. Принят резолюцией 200 А (ХХ1) Генеральной Ассамблеи от 16 декабря 1966 года.

3. Хусанов О.Т. Конституциявий хукук. - Т.: Адолат, 2013. - Б. 165.

4. Багрикенглик тамойиллари декларацияси. // ЮНЕСКО Халкаро меъёрий хужжатлари. -Т.: Адолат, 2004. - Б. 92.

5. Oxford English Dict^^ry. Oxford ишуегейу Press, 2005.

6. Тишков В. А. Толерантность и согласие в трансформирующихся обществах // Толерантность и культурная традиция: сб. ст. под ред. М. Ю. Мартыновой. - М.: РУДН, 2002.

7. Очилдиев А. Багрикенглик маданиятининг мохияти ва структураси. - Т.: Тошкент ислом универ-ситети, 2009.

8. Абу Райхон Беруний. Тарвихалар. - Т.: Мерос, 1991, Б. 38.

9. Куронов М. Эзгу гоялар руёби. - Т.: Маънавият, 2011.

10. Каримов И.А. Истиклол йули: муаммолар ва режалар. - Т.: Узбекистон, 1992. - Б. 24.

11. "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тугрисида'ги Узбекистон Республикасининг Конуни. // Халк сузи, 1998 йил, 2 май.

12. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республика-сини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тугрисида'ги ПФ-4947-сон фармони (Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон.).

13. "Диний-маърифий соха фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида'ги ПФ-5416-сон фармони. 16.04.2018.

14. "Халк сузи", 2018 йил 12 октябрь № 212 (7170) сон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.