Научная статья на тему 'РОЛЬ РЕЛИГИОЗНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ В СИСТЕМЕ ИНСТИТУТОВ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА'

РОЛЬ РЕЛИГИОЗНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ В СИСТЕМЕ ИНСТИТУТОВ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
137
67
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
религия / вера / свобода совести / права человека / глобализация / гражданское общество / традиция / религиозные взгляды / религиозные чувства / специальное наблюдение / специальный докладчик / резолюция / опыт. / religion / faith / freedom of conscience / human rights / globalization / civil society / tradition / religious beliefs / religious feelings / special observation / special spokesperson / resolution / experience.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Рашидов Фируз Туйгунович

в данной статье рассматриваются понятия религии и религиозных организаций, роль религиозных организаций в качестве института гражданского общества в поддержании мира и стабильности в условиях глобализации, их взаимосвязи с другими организациями, отношения к религии в светском государстве, работы в сфере исламского образования, осуществляемые в Республике Узбекистан, также обращено внимание на существующие проблемы в области свободы вероисповедания и совести, и их решения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF RELIGIOUS ORGANIZATIONS IN THE SYSTEM OF INSTITUTES OF CIVIL SOCIETY

This article discusses the concepts of religion and religious organizations, the role of religious organizations as an institution of civil society in maintaining peace and stability in the context of globalization, their relationship with other organizations, their attitude to religion in a secular state, and the work in the field of Islamic education carried out in The Republic of Uzbekistan also draws attention to existing problems in the field of freedom of religion and conscience, and their solutions.

Текст научной работы на тему «РОЛЬ РЕЛИГИОЗНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ В СИСТЕМЕ ИНСТИТУТОВ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА»

Review of law sciences

Q-------------- |

- Д^

Tuigunovich Rashidov Firuz,

Independent researcher of Tashkent State University of Law

THE ROLE OF RELIGIOUS ORGANIZATIONS IN THE SYSTEM OF INSTITUTES

OF

CIVIL SOCIETY

Abstract: This article discusses the concepts of religion and religious organizations, the role of religious organizations as an institution of civil society in maintaining peace and stability in the context of globalization, their relationship with other organizations, their attitude to religion in a secular state, and the work in the field of Islamic education carried out in The Republic of Uzbekistan also draws attention to existing problems in the field of freedom of religion and conscience, and their solutions.

Keywords: religion, faith, freedom of conscience, human rights, globalization, civil society, tradition, religious beliefs, religious feelings, special observation, special spokesperson, resolution, experience.

Фируз Туйгунович Рашидов,

Самостоятельный соискатель Ташкентского государственного юридического университета

РОЛЬ РЕЛИГИОЗНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ В СИСТЕМЕ ИНСТИТУТОВ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА

Аннотация: в данной статье рассматриваются понятия религии и религиозных организаций, роль религиозных организаций в качестве института гражданского общества в поддержании мира и стабильности в условиях глобализации, их взаимосвязи с другими организациями, отношения к религии в светском государстве, работы в сфере исламского образования, осуществляемые в Республике Узбекистан, также обращено внимание на существующие проблемы в области свободы вероисповедания и совести, и их решения.

Ключевые слова: религия, вера, свобода совести, права человека, глобализация, гражданское общество, традиция, религиозные взгляды, религиозные чувства, специальное наблюдение, специальный докладчик, резолюция, опыт.

Фируз ТуЙFунович Рашидов,

Тошкент давлат юридик университети мустакил изланувчиси

ДИНИЙ ТАШКИЛОТЛАРНИНГ ФУЦАРОЛИК ЖАМИЯТИ ИНСТИТУТЛАРИ

ТИЗИМИДАГИ УРНИ

Аннотация: ушбу мацолада дин ва диний ташкилотлар тушунчаси, глобаллашув замонида диний ташкилотларнинг фуцаролик жамияти институти сифатида тинчлик ва барцарорликни сацлашдаги роли ва бошца ташкилотлар билан узаро алоцалари, дунёвий давлатда динга муносабат, Узбекистон Республикасида ислом маърифати борасида олиб борилган ишлар, эътицод ва виждон эркинлиги соуасида мавжуд муаммолар ва уни бартараф этиш масалаларига эътибор царатилган.

Калит сузлар: Дин, эътицод, виждон эркинлиги, инсон ууцуцлари, глобаллашув, фуцаролик жамияти, анъана, диний царашлар, диний туйгу, махсус кузатув, махсус маърузачи, резолюция, тажриба.

Дин тушунчасига олимлар дунёвийлик, илмийлик нуктаи назаридан, дин арбоблари эса муайян диний таьлимот асосида ёндашишлари боис ушбу тушунчага турлича таьриф берилади. Умумий тарзда дин (араб. "эътикод", "ишонч", "итоат", лотинча - "religio"-"диёнат", "сигиниш", "relegere" - "ортга кайтиш", "religare" - "богламок") ижтимоий онг шаклларидан бири х,исобланади [1].

Х,ар кандай жамиятда дин маълум ижтимоий, маънавий ва рух,ий вазифаларни бажаради. Дунёвий тараккиёт йулини танлаган аксарият давлатларда дин давлатдан ажратилган, лекин жамиятдан ажратилмаган. Унинг ижтимоий хдётдаги урни ва таъсири катта. Х,ар бир диннинг уз таълимоти булиб, эътикод килувчи диндорларни мана шу таълимот асосида бирлаштириш, жипслаштириш ва бошкаришга хдракат килади. Диний маросим ва байрамлар, расм-русумларнинг катъий тартиб асосида адо этилиши шарт х,исобланади. ^авмларнинг бирлиги, жамият ва шахснинг узаро алокаларига алох,ида ахдмият каратилади. Дин инсониятга яратгувчи, такдир, х,аёт ва яшашнинг мазмун-мох,ияти, максад-муддаоси, бу дунё ва у дунё масалаларига оид маълумотларни беради. Маданият ривожига катта таъсир курсатиб, умуминсоний ва миллий кадриятларни саклаб колиш ва авлоддан-авлодга етказишга ёрдам беради.

Айникса, бугунги глобаллашув даврида - жамиятда турли ахборот хуружлари ортган, "оммавий маданият" ва виртуал оламнинг таъсири, миссионерлик ва "эътикод овчилари" хдракатлари кучайган, дин ва унинг акидаларини бир ёклама уз манфаатлари йулида куллаб, уни курол килиб олувчилар сони купайиб бораётган бир даврда - узликни англаш, турли ёт гоялар таъсирига берилмаслик, анъанавий диний ва миллий кадриятларни асраш ва ривожлантириб боришда фукаролик жамияти институти сифатида дин ва диний ташкилотларнинг урни ва роли катта.

Мустакилликни кулга киритиб уз тараккиёт йулини танлаган, купмиллатли узбек жамиятида х,ам миллий узликни англаш, анъанавий диний кадриятларни асраш ва ривожлантириш мух,им х,исобланади.

Узбекистон дунёвий характердаги давлат ва диний ташкилотлар давлатдан ажратилган булишига карамай, уларни жамиятдан айри х,олда тасаввур этиб булмайди. Дин билан боглик хукукий муносабатларда иштирок этувчи фукаролар хдмда давлатнинг урни

ва ахамияти бирмунча ойдин булсада, диний ташкилотлар хакида, уларнинг макоми ва вазифалари, фаолияти хакида маълумотга эга булиш виждон эркинлиги сохасидаги билим ва куникмаларнинг ортишига хизмат килади [2].

Мукаддас ислом дини таълимотларида "...Аллохнинг ризкидан еб ичингиз, ер юзида бузгунчилик килмангиз!" ("Бакара", 60), "... сизларни узаро танишишингиз учун халклар ва кабилалар килиб куйдик..." ("Хужурот", 13) [3] каби тушунчаларнинг акс эттирилиши хам купконфессияли узбек жамиятида узаро багрикенгликни саклаш, динлараро мулокотни ривожлантиришда алохида ахамият касб этади.

Фукаролик жамияти институтлари шаклланишининг хукукий асоси сифатида утган давр мобайнида Узбекистон Республикасининг "Жамоат бирлашмалари тугрисида", "Касаба уюшмалари тугрисида", "Сиёсий партиялар тугрисида", "Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисида", "Жамоат фондлари тугрисида", "Сиёсий партияларни молиялаштириш тугрисида", "Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг кафолатлари тугрисида", "Х,омийлик тугрисида", "Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари тугрисида", "Фукаролар йигини раиси (оксоколи) сайлови тугрисида", "Экологик назорат тугрисида", "Васийлик ва хомийлик тугрисида", "Ижтимоий шериклик тугрисида", "Парламент назорати тугрисида" ва "Жамоатчилик назорати тугрисида"ги, шунингдек, "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тугрисида"ги конунлари кабул килинди.

Мавжуд конунлар асосида амалга оширилган демократик ислохотлар жамоат бирлашмалари сифатида касаба уюшмалари, сиёсий партиялар, олимларнинг жамиятлари, хотин-кизлар, фахрийлар ва ёшлар ташкилотлари, ижодий уюшмалар, оммавий харакатлар, узини узи бошкариш органлари ва фукароларнинг бошка уюшмалари, шунингдек, ун мингга якин нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятига хукукий асос булди.

Дин ва диний расм-русумлар, анъаналар, инсон хукуки сифатида эътикод ва виждон эркинлигига булган эхтиёжнинг ортиши билан давлат ва дин узаро муносабатлари мувозанатини белгилаш, узаро уйгунлигини таъминлаш мухим ахамият касб этди.

Узбекистонда давлат ва дин муносабатлари куйидаги тамойиллар асосида олиб борилади:

- диндорларнинг диний туйгуларини хурмат килиш;

- диний эътикодларни фукароларнинг ёки улар уюшмаларининг хусусий иши деб тан олиш;

- диний карашларга амал килувчи фукароларнинг хам, уларга амал килмайдиган фукароларнинг хам хукукларини тенг кафолатлаш хамда уларнинг таъкиб килинишига йул куймаслик;

- маънавий тикланиш, умуминсоний ахлокий кадриятларни карор топтириш ишида турли диний уюшмаларнинг имкониятларидан фойдаланиш учун улар билан мулокот килиш йулларини излаш зарурати;

- диндан бузгунчилик максадларида фойдаланишга йул куймасликни эътироф этиш

[4].

Сунгги йилларда кабул килинаётган норматив-хукукий хужжатлар фукаролик ташаббусларини намоён этиш, жамиятнинг ижтимоий тузилишини такомиллаштириш, хокимият ва жамоат ташкилотларининг уз фаолияти учун жавобгарлиги хиссини янада оширишга каратилди. Х,озирги вактда диний ташкилотлар, тобора ривожланиб бораётган фукаролик жамияти манфаатлари нуктаи назаридан давлат ва жамиятнинг ижтимоий,

маданий ва сиёсий сохаларида узаро таъсир ва хамкордик масалаларини хал этишда бошка жамоат ташкидотдари бидан конструктив хамкордик кидиб келмокдалар. Мана шу жараёнда давдатнинг дунёвий характер касб этиши, диннинг давдатдан ажратидгандиги, давдат диний ташкилотларнинг ишига аралашмаслиги, бирор дин ёки диний ташкилотнинг фаодиятига устундик бермасдиги, айни пайтда диний ташкилотларнинг хам давдат ишларига аралашмаслиги тамойиди мухимдир. Бу жамиятда баркарордикни саклаш, конун устувордигини таъминдаш бидан бирга миддий ва диний кадриятларни хам ривождантиришга имконият беради.

Узбекистон Респубдикаси Президенти Шавкат Мирзиёев БМТ Бош Ассамбдеяси 72-сессиясидаги нуткида буюк аждоддаримиздан кодган маърифий исдом таъдимотини асраб-авайдаш, уни тугри тадкин кидиш бидан богдик бугунги куннинг энг додзарб масададаридан бирига тухталиб: "Биз мукаддас динимизни азалий кадриятларимиз мужассамининг ифодаси сифатида бехад кадрдаймиз. Биз мукаддас динимизни зуравонлик ва кон тукиш бидан бир каторга куядиганларни катъий коралаймиз ва удар бидан хеч качон муроса кила одмаймиз. Исдом дини бизни эзгудик ва тинчдикка, асд инсоний фазидатдарни асраб-авайдашга даъват этади [5]", - деб таъкиддади ва юксак минбардан туриб "Маърифат ва диний багрикенгдик" резолюциясини кабул кидиш такдифини берди.

Узбекистон Респубдикаси Президентининг такдифи халкаро хамжамият томонидан бир овоздан маъкулланиб, БМТ Бош Ассамбдеясининг 12 декабрдаги ядпи сессиясида Узбекистон Респубдикаси муаддифдигидаги «Маърифат ва диний багрикенгдик» махсус резолюцияси кабул килинди. Бу:

- Узбекистон Респубдикаси Президенти ва халкининг диний-маърифий сохага оид ташаббусдари халкаро хамжамият томонидан фаод куллаб-кувватланаётганини;

- дунё жамоатчидигини ташвишга содаётган терроризм, экстремизм, зуравонлик каби бугунги куннинг уткир муаммодарига ечим сифатида Узбекистон идм-маърифат ва тинчдикпарвар сиёсатни таргиб килаётганлигини;

- жамиятда баркарор маънавий мухитни таъминлашнинг мухим шарти сифатида юртимизда турди дин вакиддарининг узаро бир-бирдарини тушуниш ва хамжихатдикда яшаш кайфияти шакддантиридгандигини биддиради.

Гдобаддашув асрида жахонда тинчлик урнатишнинг энг мухим тамойиддаридан бири диний багрикенгдик хисобданади. Бу, уз навбатида, хар бир инсондан эътикодида мустахкам будган ходда бошка диндар, бошка эътикод ва анъанадарни хам урганишни такозо этади [6].

Диний-маърифий сохада эришидаётган ютуклар, Президент Ш.Мирзиёевнинг маърифатди исдом гоядарини таргиб кидиш борасидаги ташаббусдари жахон хамжамияти томонидан кизгин кутиб одинаётгандиги хадкимизни мамнун кидиш бидан бирга мамдакатимизда бу сохадаги ислохотларни изчид давом эттириш, инсоннинг узвий ажрадмас хукукларидан булмиш виждон ва эътикод эркиндигини сузсиз таъминдаш, мавжуд хато ва камчидикдарни бартараф этиш масъудиятини юкдайди.

БМТ инсон хукукдари буйича кенгашининг Дин ва эътикод эркиндиги буйича махсус маърузачиси Ахмад Шахиднинг 2017 йидда Узбекистон Респубдикаси хукумати такдифига биноан мамдакатга ташрифи Узбекистон хадки томонидан катта кизикиш бидан кутиб одинди. Ташриф давомида Ахмад Шахид Узбекистон Респубдикаси Президенти, хукумат аъзолари, Одий суд раиси, вазирдик ва идорадар, диний ташкидотдар ва бошка жамоат

ташкилотлари рахбарлари билан учрашди. Шунингдек, худудларда булиб жазони ижро этиш муассасалари, хусусан "Жаслик" колониясида махбуслар билан сухбатлашди.

Махсус маърузачи узининг ташрифи давомида мамлакатда эътикод ва диний эркинликларни таъминлаш борасида кейинги йилларда амалга оширилаётган ислохотларни эътироф этиш билан бирга бир канча камчиликларни хам санаб, уларни бартараф этиш юзасидан уз тавсияларини берди.

Бугунги кунда Узбекистонда диний-маърифий сохадаги конунчиликни халкаро стандартлар даражасида янада такомиллаштириш ва янги норматив-хукукий хужжатларни ишлаб чиккан холда уларнинг сузсиз ижро этилишига эришиш; Узбекистон ахолисининг 60 фоизидан ортиги ёшлар эканлигини эътиборга, олиб улар сонига пропорционал тарзда сифатли дунёвий ва диний урта-махсус ва олий таълим олиш шароитларини такомиллаштириш, касб-хунарга эга булиш, буш вактларини мазмунли ташкил этиш, доимий бандлигини таъминлашга эришиш; ахоли ва рахбар ходимлар ижтимоий мухитининг узаро баркарорлиги борасида мавжуд муаммоларни бартараф этиш; ахоли билан бевосита мулокотда буладиган мутасадди шахсларнинг диний-маърифий сохадаги билим ва куникмалари ва малакаларини янада ошириш; диний ташкилотлар ва фукаролик жамиятининг бошка институтлари уртасида самарали мулокотни ташкил этиш борасида мавжуд муаммоларни аниклаш ва бартараф этиш максадга мувофик деб уйлаймиз.

БМТ махсус маърузачиси Ахмад Шахиднинг Узбекистонга ташрифи якунлари буйича 2018 йил 4 май куни Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатаси Кенгаши ва Сенати Кенгаши кушма карори билан дин ёки эътикод эркинлигини таъминлаш юзасидан "Йул харитаси" тасдикланди. Йул харитаси доирасида муайян ишлар амалга оширилди, учрашув ва конференциялар ташкил этилди.

Сохада муайян ижобий узгаришлар амалга оширилганлигига карамай, А^Ш Давлат Департаменти 2019 йил 18 декабрь куни Узбекистон Республикасини диний эркинликлар бузилиши борасида махсус кузатув (Special Watch List) руйхатида колдириш тугрисида карор кабул килди.

Узбекистонда инсон хукук ва эркинликлари, хусусан, дин ва эътикод эркинликларини таъминлашни кафолатлаш борасида хали амалга оширилиши лозим булган ишлар куп. Шунга кура:

биринчидан, мамлакатимиз ахолисининг асосий кисмини ёшлар ташкил этиши, эртанги кун - келажак улар билан боглик эканлигини эътиборга олиб, ёшларга оид давлат сиёсатини такомиллаштириш;

иккинчидан, олий дунёвий ва диний таълим олишга булган камровни янада купайтириш билан бирга уларнинг укув дастурларига инсон хукуклари, виждон эркинлигининг халкаро ва миллий хукукий асосларини киритган холда сифатли таълим бериш;

учинчидан, марказий ва махаллий рахбар ходимларнинг инсон хукуклари, виждон ва эътикод эркинлиги билан боглик билимларини янада оширган холда жамоатчилик вакиллари билан олиб борадиган очик мулокотларининг самарадорлигини кутариш, ахолининг конуний манфаатларини руёбга чикариш муваффакиятларини таъминлаш йулида туганок булаётган иллатларга карши жиддий кураш олиб бориш ва ижтимоий мухитнинг баркарорлигига эришиш;

туртинчидан, ахоли уртасида "ижтимоий-маънавий мухитни янада яхшилаш максадида улар билан бевосита мулокотда буладиган "Диний маърифат ва маънавий-

ахлокий тарбия масалалари буйича" махалла маслахатчилари, профилактика инспекторлари, имом-хатиблар ва хукукни мухофаза килиш органларининг тегишли ходимлари учун малака ошириш укувларини ташкил этиш;

бешинчидан, "давлат ва жамият уртасида очи; мулокотни ташкил этиш, фукаролик жамияти институтларини ривожлантириш, ахоли билан кайта алока механизмларини йулга куйиш, фукароларнинг долзарб муаммоларини хал этишнинг оптимал ёндашувларини ишлаб чикиш, халкаро хамкорликни ривожлантиришда фукаролик жамияти институтларига кумаклашиш борасида ривожланган демократик давлатлар тажрибасини урганиш" [7] каби ишларни жадаллаштириш талаб этилади.

Фукаролик жамиятининг давлат тузилмаларидан асосий фарки шуки, у, асосан, горизонтал муносабатларда ракобат ва тенг хукукли, эркин субъектлар уртасидаги узаро муносабатларга асосланади. Фукаролик жамиятининг афзалликларидан бири бу давлат хокимиятини муайян жамоат ташкилотлари ва узини узи бошкариш органларига утказиш оркали демократик институтларни мустахкамлаш ва ривожлантиришга хисса кушишидир.

Хукукий давлатнинг шаклланиши ва ривожланиши куп жихатдан фукаролик жамиятининг ривожланиш даражасига боглик. Бу эса уз навбатида демократик давлатнинг объектив ижтимоий асосидир. Диний ташкилотлар эса эътикод, дунёкараш ва кадриятлари бир-бирига якин булган инсонларнинг диний эхтиёжларини кондириш учун яратилган ва фаолият юритаётган бирлашмаларидир. Улар хайрия, маърифий ва бошка фаолиятларни олиб бориб жамиятга сезиларли таъсир курсатади. Шуни хам таъкидлаш керакки, давлат мавжуд диний бирлашмалар аъзолари ёки эътикод килувчиларининг сонидан катъи назар уларнинг фаолияти ва ибодат эркинлиги учун тенг шароит ва имконият яратиб бермас экан, бирлаштирувчи функцияси билан бир каторда, турли диний догмаларга эга булган динлар, диний бирлашмалар фукаролик жамияти ривожига салбий таъсир курсатиши, миллий, этник карама-каршиликларни келтириб чикариши мумкин. Шунинг учун замонавий Узбекистонда фукаролик жамияти института сифатида диний ташкилотларнинг афзалликларидан самарали фойдаланиш максадга мувофик. Узбекистан Республикаси конунчилигида "фукароларнинг динга эътикод килиш, ибодат, расм-русумлар ва маросимларни биргаликда адо этиш максадида тузилган кунгилли бирлашмалари (диний жамиятлар, диний укув юртлари, масжидлар, черковлар, синагогалар, монастирлар ва бошкалар) диний ташкилотлар деб эътироф этилади" [8].

Х,озирги вактда давлат ва дин муносабатларининг мумкин булган тизими турлари тулик аникланмаган. Давлат ва дин уртасидаги муносабатлар ижтимоий шерикчилик асосида хам ривожлантирилиши мумкин. Ижтимоий шериклик деганда, авваламбор, давлат органлари ва диний ташкилотлар уртасидаги узаро муносабатларнинг устувор максадларини белгилаш ва амалга ошириш, энг мухим ижтимоий муаммоларни хал килишга каратилган тизим тушунилади. Диний ташкилотларнинг энг мухим ижтимоий фаолият турлари каторига маърифатни таргиб килиш, болалар, ёшлар билан ишлаш, кам таъминланган эхтиёжманд инсонларга ёрдам бериш, турли маданий дастурлар ва хайрия тадбирларини амалга ошириш, оилаларни мустахкамлашга каратилган дастурлар киради. Диний ташкилотларнинг уз-узини молиялаштириш асосидаги фаолияти эса давлат органлари учун жозибадорлик касб этади. Булар диний ташкилотларнинг ривожланиб бораётган фукаролик жамияти институтлари тизимида тинчлик ва баркарорликни таъминлашда узига хос бетакрор урин ва ролга эгалигининг далолатидир.

Xy.oca k;h.h6 myHH aÖTHm MyMKHHKH, Y36eKHCTOH Pecnyö.HKacH gaB.aTHH.HrH ceKy^ap пpннцнп.пap acocuga pHBOÄ.aHH6 6opap экан, $yK;apo.HK ÄaMHflTHHH maK..aHTHpHm Ba pHBO^.aHTHpHmga yмyмэtтнpo^ этн.гaн xa.K;apo xyKy^ HopMa.apu ÖH.aH ÖHpra acp.ap gaBOMHga caHKa..aHHÖ Ke.raH MyK;aggac hc.om ahhh KagpHAT.apHgaH yHyM.H ^oMga.aHHm, ahhhh TamKH.OT.apHHHr «aMHATHH ÖHp.amrapyBHH, ax,o.HHHHr MatHaBHH caBHacHHH omupyBHH, ^y^apo.ap ypTacuga y3apo HmoHH, Mex,p-Myx,a66aT TyMry.apHHH pHBO^.aHTHpyBHH KynugaH yHyM.H HCTH^oga этнm MaKcagra MyBO^H^flHp.

References:

1. Xasanboyev O'. O'zbekistonda davlat va din munosabatlari:diniy tashkilotlar oqimlar, mafkuraviy kurashning dolzarb yo'nalishlari. - T.: "Toshkent Islom universiteti", 2014. -

2. Davlat va din D. Raximjonov, N. Ismatova va boshqalar. - T.: "Complex print", 2019. -

3. Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Tavsiri hilol, Baqara surasi 188-oyat (elektron)

4. Karimov I. A. O'zbekiston buyuk kelajak sari. - T.: O'zbekiston, 1999. - B.448.

5. O'zA. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining BMT bosh assambleyasining 72-sessiyasida so'zlagan nutqi. 20.09.2017y.// www.uza.uz

6. Saidov A. Diniy jamoalar va muayyan e'tiqodlarga amal qiladigan jamoalarning huquq sub'yektiligiga doir rahbariy printsplar. - Varshava: Poligrfaus Jacek Fdamiak, 2019. - B.71.

7. Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish markazi faoliyatini qo'llab-quvvatlash chora-tadbirlari to'g'risidagi O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 30 oktyabrdagi PQ- 4501-son qarori// www. lex.uz.

8. O'zbekiston Respublikasining Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to'g'risidagi 1998 yil 1 may qonuni. 8-modda// www.lex.uz

9. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 08.12.1992y // www.lex.uz

10. O'zbekiston Respublikasining Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to'g'risidagi qonuni. 1.05.1998y //www.lex.uz

11. Yahyo, Muhammad Amin. Internetdagi tahdidlardan himoya: Yordamchi o'quv qo'llanma. - T.: "Movarounnahr", 2016. - B.672.

B.11.

B.101-102

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.