Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ЭКОЛОГИК ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР АТРОФ МУҲИТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ СОҲАСИДАГИ УСТУВОР ЙЎНАЛИШ СИФАТИДА'

ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ЭКОЛОГИК ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР АТРОФ МУҲИТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ СОҲАСИДАГИ УСТУВОР ЙЎНАЛИШ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
13
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
трансформация / экологик барқарорлик / атроф мухит мухофазаси / барқарор ривожланиш / экологик хуқуқбузарликлар / экологияга оид миллий қонунчилик / трансформация / экологическая стерильность / атрофическая охрана окружающей среды / устойчивое развитие / экологические нормы / национальное законодательство об экологах

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Бобоева Мохим Шукуровна

Ушбу мақолада Ўзбекистондаги экологик ўзгаришлар ва улар билан боғлиқ ютуқлар, муаммолар, миллий ҳуқуқ тизимидаги ислоҳотлар очиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ECOLOGICAL TRANSFORMATIONS AS A PRIORITY DIRECTION IN THE FIELD OF ENVIRONMENT PROTECTION IN UZBEKISTAN

В данной статье раскрываются экологические преобразования в Узбекистане и достижения связанные с ними проблемы, а также реформы в сфере национальной правовой системы

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ЭКОЛОГИК ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР АТРОФ МУҲИТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ СОҲАСИДАГИ УСТУВОР ЙЎНАЛИШ СИФАТИДА»

УЗБЕКИСТОН ШАРОИТИДА ЭКОЛОГИК ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР АТРОФ МУХИТНИ МУХОФАЗА ЦИЛИШ СОХАСИДАГИ УСТУВОР ЙУНАЛИШ

СИФАТИДА.

М.Ш. Бобоева -

"Мехнат ва ижтимоий муносабатлар Академияси "

уцитувчиси,

https://doi. org/10.24412/2181 -7294-2023 -2-184-187

Узбекистон, 1991 йилдан хамма сохалар катори экология сохасида хам катор трансформацияларни амалга оширган давлат хисобланади. Авваламбор, "Трансформация" тушунчасини узи хакида тухталсак "трансформация" лотинча transformatio - кайта узгариш, кайта хосил булиш деган маьноларни англатади. Бошка сохалар каби экологик трансформация хам экология сохасида узгариш, кайта хосилланиш, бир сифат боскичидан янги узгариш боскичига утишни курсатади.

Хуш жамиятда тарнсформация жараёнлари нимага тадбик этилади, жамиятга трансформациялар тадбик килинишининг нима фойда ёки зарар томомлари мавжуд ? Авваламбор, трансформациялар жамият ва унинг иштирокчилари инсонлар учун тадби килиниб, уларнинг хаёт тарзи ва хаёт тенденцияларини енгиллаштириш, осонлаштириш учун жорий килинади. Шу йул билан инсонларнинг муносиб турмуш даражасининг усишига ва давлат хамда жамиятда ривожланишга эришилади. Масалан, ишлаб чикариш корхоналари мисолида келтирадиган булсак, корхона товарлари ассортиментига янги турдаги махсулотларни кушиш, махсулотлар дизайнини узгартириш, корхона логотипини узгартириш оркали трансформациялар таргиб килинади. Хуш, энди экология сохасида трансформацилар кай тартибда амалга оширилади ва бу амалга оширишларнинг жамият ва инсонлар хдётига, келажагига кай даражада богликлиги бор? Экология сохасидаги трансформацилар бу жамиятда экология, атроф - мух,ит, табиат- инсон- жамият уртасидаги муносабатларда экологик дунёкарашга узгартириш билан амалга оширилади. Чунки инсонларнинг маълум бир сохада усиши ва ривожланишини ташкил килишимиз учун уларнинг аввало дунёкарашинини, шу сохага нисбатан муносабатини узгартиришимиз, яъни эски дунёкараши, фикри, мулохазаларини инобатга олган х,олда унинг кайта ташкиллаштиришимиз, устиришимиз ва ривожлантиришимиз лозим. Бу албатта бир инсон, ёки бир соха вакилларининг х,осил киладиган куникмаси булмасдан балки бир неча гурухлар, жамоалар ва соха мутахасисларининг биргаликдаги, муштарак харакатларининг самараси х,исобланади. Узбекистоннинг мустакилликнинг дастлабки даврларидаги экологик вазияти, сохага мутахасислар ва кенг жамоатчиликнинг зудлик билан олиб кирадиган ва тадбик киладиган тарнсформацияси керак эканлигини курсатиб турар эди. Мамлакатимизда атроф мух,итни мухофаза килиш, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш, санитария ва экологик х,олатни яхшилашни таъминлаш сохасида изчил ишлар олиб борилмокда. Мамлакатимизда экологик трансформацияларни жорий килинишни шартли равишда 3 даврга ажрацак булади: 1990 - 2000 йиллар оралиги 2000 - 2015 йиллар 2015- йил ва хозирги давр.

Шу билан бирга, мустакилликнинг дастлабки кунларидан бу борада утказилган тахлил натижалари атроф мухитни мухофаза килиш сохасида давлат функцияларини амалга оширишда комплекс ёндашув ва стратегик режалаштиришнинг мавжуд эмаслиги, шунингдек, куйилган вазифаларни самарали бажариш учун табиатни мухофаза килиш органининг ваколатлари етарли эмаслиги очик ойдин номоён булиб колди.

Атроф мухитни мухофаза килиш сохасида давлат сиёсатининг устувор йуналишларини белгилаш, табиатни мухофаза килиш сохасидаги конун хужжатлари кабул килиш ва шу конун хужжатлари асосида экологик сохадаги хукук бузилишлари

профилактикаси, уларни аниклаш ва олдини олишнинг самарали механизмларини жорий этиш, республика ахоли пунктларининг санитария ва экологик холати учун давлат органлари, хужалик юритувчи субъектлар рахбарлари ва фукароларнинг шахсий жавобгарлигини кучайтириш долзарб муаммоларидан бири булиб келмокда. Бир томондан, Узбекистон дунёдаги энг йирик пахта экспорт килувчи давлатлардан бири булиб, тупрок ва сув ресурсларига катта босим утказади. Бошка томондан, мамлакат кургокчил ва кургокчилик, чанг буронлари ва зилзилалар каби табиий офатлар хавфи остида колган эди.

1989 йилдан бошлаб, умуман олганда, атмосферага ифлослантирувчи моддаларнинг чикарилиши республикада 2 баравар камайди, ифлосланган окава сувларни окизиш камайди деярли 2 марта камайди. Сунгги пайтларда кишлок хужалигида пестицидлардан фойдаланиш йигирма йил 4 баробарга кискарди. Экин майдонлари таркибида, бошокли ва дуккакли экинлар улушида сезиларли усиш тенденция хосил булди, пахта экинларининг камайиши хисобига сабзавот, полиз ва картошка экинлари улуши миллий иктисодиётда 40,6% га ошди. Ахолини тоза ичимлик суви билан таъминлаш бугунги кунда 82,5 фоизни, табиий газни эса 83,5 фоизга етказиш буйича хал килувчи кадамлар куйилди согликни саклашни тубдан ислох килиш ва ривожлантириш, бартараф этиш ва огир юкумли касалликларнинг сезиларли даражада камайиши. Оналар улими даражаси 2,8 баробардан ортик камайди, болалар улим даражаси - 3,3 баравар. Бу даврда одамларнинг уртача умр куриши 67 ёшдан ошди 73 ёшгача, аёллар эса 75 ёшгача.

2004 йилда Узбекистон минтакада биринчилардан булиб атроф-мухитни мухофаза килиш ва баркарор ривожланиш миллий дастурини кабул килди. Ушбу дастур доирасида хаво ва сув ифлосланишини назорат килиш, урмонларнинг кесилишининг олдини олиш, курикхоналарни мухофаза килиш буйича ихтисослаштирилган ташкилотлар ташкил этилди.

Бирок сунгги йилларда Узбекистон хукумати экология сохасига эътибор каратишда давом этмокда. 2017-йилда Экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш вазирлиги ташкил этилди, атроф-мухит ифлосланишини камайтириш ва табиий ресурслардан окилона фойдаланишга каратилган куплаб лойиха ва дастурлар амалга оширилди. Хуш бундан кузланган асосий максад нимада эди. Авваламбор экологик сохадаги трансформациялар бу Узбекистон ахолиси ва келажак авлодининг экологик баркарорлигини таъминлашдан иборат. Хуш бу максадга эриша олдими?

Биргина Узбекистонни экологик Баркарор ривожланиш сохасидаги ютукларни куриб чикиш лозим. Институционал асос ва миллий конунчилик сохасига назар ташлайдиган булсак, "Йоханнесбург 2002" Глобал Форуми дастурни тасдиклади. Ушбу дастурга 21-аср тараккиёти барча мамлакатлар учун харакат дастури сифатида каралади. Бу дастур жахон амалиётида максадга каратилган хужжат булиши билан экологик баркарор ривожланишни таьминлаш хозирги замон эхтиёжларини кондириш ва келажак манфаатларини таьминлашни хисобга олган холда авлодлар форовон турмушини таъминлашни узининг энг олий максади сифатида белгилаб олган. Х,озирги вактда миллий конунчилик тизимида 30 дан ортик конун ва табиатни мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш сохасидаги 100 га якин конуности хужжатлари кабул килинган. Улардан энг мухими "Табиатни мухофаза килиш тугрисида", "Мухофаза этиладиган табиий худудлар тугрисида", "Давлат санитария назорати тугрисида", "Сув ва сувдан фойдаланиш тугрисида", "Ер каъри тугрисида","Усимлик дунёсини мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш тугрисида", "Мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш тугрисида», «Атмосфера хавосини мухофаза килиш тугрисида», «Урмон хакида», «Гидротехника иншоотлари хавсизлиги тугрисида», «Давлат кадастри тугрисида», «Чикиндилар тугрисида»,"Экологик экспертиза тугрисида", "Ер кодекси" ва бошкалар.

Миллий конунчиликни такомиллаштириш борасида хукумат халкаро хужжатларни хам ратификасия килди. Жумладан Рио - де Жанейро конвенсияси, БМТ нинг "Минг йиллик тараккиёт дастури", "Атроф табиий мухитни " мухофаза килиш буйича Париж конференциясигф кушилишини келтириш мумкин.

Биргина Мингйиллик ривожланиш максадларига эришиш глобал жараёндир бу дунёнинг барча давлатлари учун амал килади. Бу жуда мухим максадлар ва вазифалари жихатидан хар бир алохида мамлакат учун мослаштирилган муайян шартларга мувофиклиги ва эришиш имконияти очиб берган саммит хисобланади.

Жахон Мингйиллик Ривожланиш Максадлари асосида Узбекистон ривожланишнинг саккизта йуналишини белгилаб олди:

1. ^ашшоклик ва туйиб овкатланмасликни камайтириш.

2. Бошлангич ва урта мактабларда таълим сифатини ошириш.

3. Аёллар ва эркаклар уртасидаги тенгликни таргиб килиш ва имкониятларни кенгайтириш, аёллар учун имкониятлар.

4. Болалар улимини камайтириш.

5. Оналар саломатлигини яхшилаш.

6. ОИВ/ОИТС, сил ва бошка касалликларга карши кураш.

7. Экологик баркарорликни таъминлаш.

8. Ривожланиш учун глобал хамкорликни шакллантириш.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, мамлакатимизнинг экологик баркарор ривожланиш сохасида мамлакатимиз Узбекистон узининг экологик холатини яхшилаш ва экологик баркарорликка эришиш учун утган йиллар давомида катта саъй-харакатларни амалга оширди. Мамлакатнинг ушбу сохадаги ютукларидан баъзилари:

1. Мамлакат иклим буйича Париж битимини имзолади ва иссикхона газлари чикиндиларини камайтириш буйича миллий харакат дастурини кабул килди.

2. Узбекистон куёш ва шамол энергияси каби кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишни кенгайтирмокда. Масалан, Марказий Осиёда 100 мегаватт кувватга эга биринчи куёш электр станцияси курилди.

3. Дарё ва куллардаги тозалаш иншоотларини модернизация килиш, сув сифатини назорат килиш лойихалари амалга оширилди.

4. Дарахт экиш ва шахар богларини барпо этиш ишлари олиб борилмокда ва шахарларда хаво ифлосланишига карши кураш чоралари курилди.

5. Биологик хилма-хилликни саклаш ва курикхоналар, миллий боглар ва бошкалар каби табиий ресурсларни саклаш чоралари курилди.

Бу ютуклар Узбекистонда мамлакатда экологик баркарор ривожланишга эришиш йулида фаол иш олиб борилаётганидан далолат беради.

Бирок курилаётган чора-тадбирларга карамай, Узбекистонда экологик вазият нокулайлигича колмокда. Мамлакатнинг айрим шахарлари, масалан, Тошкент ва Самарканд минтакадаги энг ифлосланган шахарлар каторига киради. Шунингдек, рухсациз чикиндихоналар муаммоси, ахолини атроф мухит экологик холати билан таништириш, табиий техникалар ишлаб чикариш, органик таъминлаш буюмларини ривожлантириш, замин ва сув манбаини бойитиш, экологик саводхонликни ошириш, экология хукуки сохасида хукукбузарликларни мониторинг килиш ва профилактикасини юритиш, сохага оид кадрлар захирасини устириш, ахолининг турмушга сарфланадиган харажатларни камайтириш, юридик тизимни яхшилаш, хавфсизлик ва захарланишни камайтириш ва тухтатиш хам долзарблигича колмокда.

АДАБИЁТЛАР:

1.Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлис ва Узбекистон халкига Мурожаатномаси. 2022 йил 20 декабр. - "Халк сузи" газетаси, 2022 йил 21 декабр сони.

2.Шавкат Мирзиёев. Янги Узбекистон стратегияси. - Тошкент: "Узбекистон", 2021.

3. "БМТ минг йиллик тараккиёт дастури" Халк сузи газетаси 2010 йил 15 сентабр сони .

4. "Узбекистан на пути к устойчивому развитию". Н.Умаров, Учебное пособие, - Т, 2011 г

5. хттпс://правачеловека.уз/уз/неwс/

РЕЗЮМЕ:

Ушбу маколада Узбекистондаги экологик узгаришлар ва улар билан боглик ютуклар, муаммолар, миллий хукук тизимидаги ислохотлар очиб берилган

Калит сузлар: трансформация, экологик баркарорлик, атроф мухит мухофазаси, баркарор ривожланиш, экологик хукукбузарликлар, экологияга оид миллий конунчилик.

РЕЗЮМЕ:

В данной статье раскрываются экологические преобразования в Узбекистане и достижения связанные с ними проблемы, а также реформы в сфере национальной правовой системы.

Ключевые слова: трансформация, экологическая стерильность, атрофическая охрана окружающей среды, устойчивое развитие, экологические нормы, национальное законодательство об экологах.

RESUME:

This article reveals environmental transformations in Uzbekistan and achievements associated with them, problems, as well as reforms in the field of the national legal system.

Key words: transformation, ecological sterility, atrophic environmental protection, sustainable development, environmental standards, national legislation on environmentalists

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.