Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ МАКРОИКТИСОДИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ДИНАМИКАСИ ТАХЛИЛИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ МАКРОИКТИСОДИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ДИНАМИКАСИ ТАХЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Бюджет-солиқ сиёсати / жини коэффициенти / модернизация / ЯиМ / халқаро стандартлар.

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Жабборов Э, Кушваков Д

Одатда халқаро экспертлар томонидан мамлакат миқёсида макроиқтисодий барқарорликнинг таъминланганлик даражаси қуйидаги кўрсаткичлар ёрдамида баҳоланади: иқтисодий ўсиш, тўла бандлик, ички нархларнинг барқарорлиги, миллий валютанинг барқарорлиги, бақувват давлат буджети, мамлакат аҳолиси орасида даромадларнинг одил тақсимланиш даражаси. Мазкур мақолада макроиқтисодий барқарорликни ифодаловчи ҳар бир кўрсаткич Республикамиз шароитидан келиб чиққан ҳолда баҳоланган. Мамлакат иқтисодий салоҳиятини ифодаловчи кўрсаткичлар халқаро амалиётда миллий ҳисоблар тизими (МҲТ) орқали ҳисобкитоб қилинади. МҲТ деганда мамлакат миқёсида содир бўлаётган иқтисодий ва сотсиал жараёнларни ифодаловчи кўрсаткичлар тизими ҳамда ушбу кўрсаткичларни ҳисоблаш методологияси ва усуллари тушунилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ МАКРОИКТИСОДИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ДИНАМИКАСИ ТАХЛИЛИ»

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ МАКРОИКТИСОДИЙ КУРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИНГ

ДИНАМИКАСИ ТАХЛИЛИ

1 Жабборов Э, 2Кушваков Д

1Тошкент Иктисодиёт ва педагогика институти, И.ф.д, проф, 2Тошкент Иктисодиёт ва

педагогика институти, укитувчи https://doi.org/10.5281/zenodo.11207733

Аннотатсия. Одатда халцаро экспертлар томонидан мамлакат мщёсида макрощтисодий барцарорликнинг таъминланганлик даражаси цуйидаги курсаткичлар ёрдамида ба^оланади: ицтисодий усиш, тула бандлик, ички нархларнинг барцарорлиги, миллий валютанинг барцарорлиги, бацувват давлат буджети, мамлакат а^олиси орасида даромадларнинг одил тацсимланиш даражаси. Мазкур мацолада макроицтисодий барцарорликни ифодаловчи %ар бир курсаткич Республикамиз шароитидан келиб чиццан %олда ба^оланган.

Мамлакат ицтисодий салощятини ифодаловчи курсаткичлар халцаро амалиётда миллий щсоблар тизими (МХ,Т) орцали щсобкитоб цилинади. МХТ деганда мамлакат мицёсида содир булаётган ицтисодий ва сотсиал жараёнларни ифодаловчи курсаткичлар тизими %амда ушбу курсаткичларни уисоблаш методологияси ва усуллари тушунилади.

Калит сузлар: Бюджет-солиц сиёсати, жини коэффициенти, модернизация, ЯиМ, халцаро стандартлар.

Давлат бюджетига бахо беришда, одатда, асосий эътибор бюджет даромадлари ва харажатларининг сальдосига берилади. давлат бюджети камомади эса режалаштирилган даромаднинг етарли даражада тушмаганлиги, ёхуд хакикатда амалга оширилган харажатларнинг режадагидан ортиб кетиши натижасида содир булади. Х,ал;аро мезонларга кура камомад ЯиМга нисбатан 3%дан ошиб кетмаслиги лозим.

Мамлакатимизда давлат бюджет-соли; сиёсатининг тугри ва окилона юритилаётганидан далолат булиб 2005 йилдан бошлаб бюджетнинг ижроси ЯиМга нисбатан профицит билан чикишини келтириш мумкин.

Шунингдек тулов баланси -маълум давр мобайнида мамлакат резидентлари ва ташки дунё уртасида буладиган битимлар статистик кайд килинган хужжатдир. У мамлакатнинг иктисодий алокаларини аник-лунда ифодалаб пулкредит, валюта, бюджет-солик, халкаро савдо сиёсатининг хамда давлат карзини бошкариш йуналишларини танлаш учун индикатор вазифасини бажаради.

Макроиктисодий мувозанантнинг яна бир мухим курсаткичи - бу ишлаб чикарилаётган миллий даромаднинг ахоли орасида таксимланишининг одиллик даражаси. Яъни баъзи тараккий этаётган давлатларда бу мувозанатнинг бузилиши жамиятдаги ижтимоий носозликни, ва ахолининг турли катламлари норозиликларга олиб келиши мумкинлигини инобатга олиб, халкаро экспертлар жамоасида бу курсаткичга алохида ургу берилади.

Даромад ларнинг таксим ланиши курсатикичини аник ва яккол жини коэффициенти ифодалайди. Ушбу курсатикич графикда келтирилган.

Даромад (%)

20

40

80

60

100

0

20

40

60

80

Адаи(%)

Жини коэффициенти 0 <Кж<1 оралицда булади.

Бу курсаткичнинг мазмунига кура: жини коэффициенти 0 га тенг булганда даромадлар ах,оли орасида теппа-тенг таксимланади, 1 га тенг булганда эса барча даромадлар битта шахс тасарруфида булади. вах,олангки, х,еч кайси жамиятда ах,олининг турли катламлари бир хил салох,иятга эга эмас экан, унинг 0 тенг булиши мумкин эмас.

Демак, халкаро стандартларга мос келувчи юкоридаги курсаткичларга асосланиб айтиш мумкинки Узбекистонда макроиктисодий баркарорлик таъминланган. Бунинг натижа Демак, халкаро стандартларга мос келувчи юкоридаги курсаткичларга асосланиб айтиш мумкинки Узбекистонда макроиктисодий баркарорлик таъминланган.

Узбекистонда бу курсаткич 0.30 - 0.35 оралигида булиб, халкаро меъзонларга кура нормал х,олат х,исобланади. Демак, халкаро стандартларга мос келувчи юкоридаги курсаткичларга асосланиб айтиш мумкинки Узбекистонда макроиктисодий баркарорлик таъминланган. Бунинг натижасида, мамлакатимизда амалга оширилаётган иктисодий ислох,отлар ва модернизация сиёсати куйидаги ижобий натижаларга олиб келганлигини куришимиз мумкин:

Тулик макроиктисодий баркарорлик ва миллий иктисодиётимизни юкори усиш суръатлари таъминланди: охирги 8 йил давомида инфляция дара-жаси йилига 7-8%дан ошмаган х,олда сакланиб келинмокда; миллий валютамиз баркарорлиги тобора усиб бораётган олтин-валюта захираси билан мустах,камланиб келмокда;

Узбекистон республикасининг жами давлат ташки карзи бугунги кунда ЯиМнинг 10 фоиздан ошмайди. Бундай жами ташки карз курсаткичи жах,он банкининг барча асосий мезонлари буйича "жуда уртамиёна" деб таснифланади; 2002-2004 йилларда бюджет камомади ЯиМнинг 1%дан ошмаган булса, 2005 йилдан бошлаб профицит билан ижро этилмокда;

ЯиМнинг реал усиш суръати охирги 7 йил мобайнида 7%дан юкори булиб келмокда, жумладан: 2004 йилда - 7,4%ни, 2005 йилда - 7%ни, 2006 йилда - 7,3%ни, 2007 йилда -9,5%, 2008 йилда - 9.0%ни, 2009 йилда 8,1%ни ва 2010 йилда эса 8,5%ни ташкил этди;

утган йиллар мобайнида Ялпи ички мах,сулот 3.5, ах,оли жон бошига х,исоблаганда 2.5 баробар усди, уртача иш хдки 14 баробар ошди. давлатнинг ижтимоий сох,а ва ижтимоий мух,офаза учун сарфланган харажатлар 5 баробардан зиёдрок купайди. Х,ар йили давлат бюджети харажатларининг 50 фоизи ижтимоий сохдга йуналтирилмокда.

I........И Kin соднй к у pc а г к и ч. i a p

л Курса! кнчлар 2020 йи.1 иарачс|р 2021 йи.1 нарампр Усиш 1 мулжаллар ^И

2022 йил фарк 2023 йЛ Jupie 117% -0,4

I. Я.ши ички махсулот, млрд.сумла 591 847 688 936.0 116% 843 191.0 122% 985 377

1. Ялпи ички махсулотнинг усиш суръати 1,0% 5,1 % + 4,1 5,8 % + 0.7^ 5,4% 1

2. Иетеъмол нархлар индекси 15,5% 12,5% -3,0 11,0% -1.2 ! 9,5% 1

3. Саноат махсулотларининг усиш суръати 4,9 % 6.5 % + 1,6 6,7% + 02 7,0%

4. Кишлок. урмон ва баликчилнк хужаликларида ишлаб чикаришнинт усиш суръати 2,7 % 2.7 % 0 3,4% + 0,7 3,6 %

5. Чакана товар айланмасииннг усиш суръати 4,8 % 5,6% + 0.8 5.7 % + 0,1 ' 6,0% + 0.3 (»34.1

II. Ахоли сони, чиж бнрликла 33 935.1 34 536.9 601.8 35 152.8 615,9 35 786,9

Ахолининг усиш суръати 1,75% 1,78% + 0.03 1,79% + 0,01 1.81 %

111. Мехнат ресурслари сони, чин 1 бирликла 18 985.8 19 452J 466.5 20 004.6 552,3 20 670,5

1. Иктисодий фаол ахоли 14 946.2 15 358,8 412,6 15 862.4 503,6 16 469,7 J t,07 !

1 " Расмий сектирюрда банд булган ащт 5 691,2 6 246.4 555.2 6836.8 590.4 7552.2Я 715,4

L 12 Норасмий секторларида банд булган щоли 7917.5 7806.9 -110.6 7 776.5 -90.4 7 701.7^ -74.8

1 13 Ишга жойлаштиришга иу^тож ахай. 1 337.4 1 305.3 -31.9 1 249.1 -56.4 1215А -33.3 1

Ишсипик даражаси. % 8.9% 8.5% -0.4 7.9% ■0.6 7.* -0.5

К2- Иктисодий нофаол ахоли 4 039,6 4 093,5 53,9 4 142,2 48.7 4 200.8 58.6

vifиётганлар. таьтилидаги ва ёш башли аёллар 1 704,8 1 794,6 89,8 1 898,5 103.9 i 1 989,3 90.8 1

Иктисодиётни тизимий ислох этиш ва модер-низациялаш туфайли нафакат экспорт хажмини юкори суръатларда баркарор усишига, балки унинг таркибини сифат жихатдан яхшиланишига эришилди:

2010 йилда ЯиМ таркибида нодавлат секторининг улуши 81,7% дан ортикрок булиб, улгуржи ва чакана савдо хамда кишлок хужалиги махсулотларининг эса карийиб 100% нодавлат сектори томонидан ишлаб чикарилмокда;

кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ЯиМдаги улуши уз навбатида 1991 йилда 1,5%ни ташкил этган булса, 2010 йилда 52,5%га етди;

хизмат курсатиш секторининг ЯиМдаги улуши 1991 йилдаги 16,3%дан 2010 йилда 49,0%га усди;

1991-2010 йиллар мобайнида ЯиМда саноат улуши 2,2 баробар, яъни 11%дан 24%га

усди;

товар ва хизматлар экспорт хажми 20002010 йиллар давомида 4,1 баробарга усиши таъминланибгина колмай, 1991 йилда экспорт таркибининг карийиб 90%ни хом-ашё махсулотлари ташкил этган булса, хозирги кунда карийиб 70% ни тайёр махсулотлар ташкил этишига эришилди.

Бизга хос булган машхур тамойиллар доирасида кечаетган тараккиёт уз самарасини курсатиши билан баробар, мамлакатимиз модернизацияси борасида амалга оширилаётган ислохотлар борасида кенг микёсда илмий изланишлар ва амалий ишлар давом этиб бормокда.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. А.Э.Ишмухаммедов, З.А.Джумаев, ^.Х.Жумаев "Макроиктисодиёт".

2. Ш.Ш.Шодмонов, У.В.Еофуров "Иктисодиёт назарияси". Дарслик Т

3. Б .К.Еоибназаров "Миллий хисоблар тизими".

4. А.РДорабоев "Миллий хисоблар тизими".

5. www.cbu.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.