Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТ РИВОЖЛАНГАНЛИГИ РЕЙТИНГИ БЎЙИЧА КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ЯХШИЛАШ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТ РИВОЖЛАНГАНЛИГИ РЕЙТИНГИ БЎЙИЧА КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ЯХШИЛАШ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
26
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
таркибий индекслар

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Дилдора Досчанова

Электрон ҳукуматни ривожлантириш индекси (ЭҲРИ) Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан 2001 йилдан буён юритилиб, мамлакатларнинг миллий электрон ҳукумат тизимининг ривожланганлик даражасини ўлчайди. ЭҲРИни ташкил этувчи учта таркибий индекслар электрон ҳукуматга доир кенг миқиёсдаги мавзуларни қамраб олади:

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Дилдора Досчанова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТ РИВОЖЛАНГАНЛИГИ РЕЙТИНГИ БЎЙИЧА КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ЯХШИЛАШ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

NOVEMBER 17

2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ЭЛЕКТРОН ^УКУМАТ

РИВОЖЛАНГАНЛИГИ РЕЙТИНГИ БУЙИЧА КУРСАТКИЧЛАРИНИ

ЯХШИЛАШ ИСТЩБОЛЛАРИ Дилдора Досчанова

"Бизнес ва тадбиркорлик Олий мактаби" мустакил тадкикотчиси (PhD) https://doi.org/10.5281/zenodo.10137560

Электрон хукуматни ривожлантириш индекси (ЭХ,РИ) Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан 2001 йилдан буён юритилиб, мамлакатларнинг миллий электрон хукумат тизимининг ривожланганлик даражасини улчайди. ЭХ,РИни ташкил этувчи учта таркибий индекслар электрон хукуматга доир кенг микиёсдаги мавзуларни камраб олади:

Идекс 3 та индикатор буйича хисоблаб чикарилади:

1. Онлайн хизматлар индекси (ОХИ);

2. Телекоммуникация инфратузилмаси индекси (ТИИ);

3. Инсон капиталининг индекси (ИКИ).

Онлайн хизматлар индекси (ОХИ) хукуматнинг электрон шаклда хизмат курсатиш хамда уз фукаролари билан мулокотда булиш даражасини, Телекоммуникация инфратузилмаси индекси (ТИИ) фукароларнинг электрон хукуматда иштирок этишлари учун зарур булган инфратузилмаларнинг мавжудлик даражасини, Инсон капиталининг индекси (ИКИ) эса фукароларнинг электрон хукумат хизматларидан фойдаланиш малака ва кобилияти даражасини улчашга каратилган.

ЭХ,РИ юкорида кайд этилган электрон хукуматнинг энг мухим учта таркибий индекслари буйича бахоларнинг уртача арифметик кийматидан келиб чикиб хисобланади. Ушбу индексларнинг хар бири мустакил равишда умумлаштириладиган хамда тахлил килиниши мумкин булган алохида таркибий улчов хисобланади. Учта таркибий индекслар ихчамлаштирилишидан олдин хар бир индекс учун З-бахо (Z-score standardization) стандартлаштириш жараёни амалга оширилади. Х,ар бир таркибий индекслар киймати 0 дан 1 гача булган баллар ораликда яхлитланади ва умумий ЭХ,РИ бахоси таркибий курсаткичлар кийматларининг урта арифметигини хисоблаш оркали аникланади. 1

д

Телекоммуникация инфратузилмаси индекси (ТИИ) бешта компонентдан иборат: У Интернетдан фойдаланувчилар сони - хар 100 кишига тугри келадиган; Асосий телефон линиялари сони - хар 100 кишига тугри келадиган; Уяли алока абонентлари сони - хар 100 кишига тугри келадиган; Кенг полосали симсиз уланишлар сони - 100 кишига тугри келадиган; Кенг полосали симли уланишлар сони - 100 кишига тугри келадиган.

Х,ар бир маълумотлар учун асосий манбаа сифатида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Халкаро телекоммуникация иттифоки маълумотларидан фойдаланилади.

Инсон капитали индекси (ИКИ) туртта компонентдан иборат:

У Вояга етганлар саводхонлиги даражаси;

У Бошлангич, урта ва юкори даражали мактаб таълимига руйхатдан утганларнинг умумий ялпи сонининг нисбати;

У Таълим олиши мумкин булган умумий кутилаётган йиллари;

У Таълим олиши мумкин булган уртача йиллари.

ЭХ.РИ = - (ОХИ

> > > >

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Таълим, фан ва маданият масалалари буйича ташкилоти (ЮНЕСКО)нинг маълумотлари асосий манбаа хисобланади.

Онлайн хизматлар индекси (ОХИ) онлайн хизмат курсатиш суровномаси асосида олинган маълумотларнинг умумлаштирилган таркибий киймат йигиндисига тенг.

2018 йилги Онлайн хизмат курсатиш суровномаси 140 та саволлардан иборат булган. Х,ар бир саволга берилган "ижобий" жавоб уз навбатида "шу саволга оид" навбатдаги "таркибий савол"ни юзага чикаради. Бу билан респондентлар жавоблари оркали сохага тегишли янада чукуррок мълумотлар умумлаштирилиб, аъзо мамлакатлар орасида электрон хукуматни ривожланганлик даражаларидаги тафовутларни аникрок акс эттирувчи микдорий суровнома натижалари хосил килинади.

Энг юкори курсаткичли мамлакатлар. 2020 йилда Электрон хукуматни ривожлантириш индекси Топ 10 талик мамлакатлар асосан Европа мамлакатлари булиб, Корея, Австралия хамда Янги Зеландия давлатлари хам урин олган.

МДХ, мамлакатлари рейтинги: ^озогистон (29-урин), Россия (36), Беларус (40), Арманистон (68), Озарбайжон (70), Молдова (79), ^иргизистон (83), Узбекистон (87), Тожикистон (133), Туркманистон (158);

Жадвал-1 Бирлашган миллатлар ташкилотининг "Электрон хукуматни ривожлантириш рейтингининг 2020 йилдаги хисоботи буйича ТОП-10 талик мамлакатлар

Мамлакат урин балл Мамлакат урин балл

шш иш Дания 1 0.9758 ■ M ■ M Швеция 6 0.9365

i Корея 2 0.9560 Буюк Британия 7 0.9358

— Эстония 3 0.9473 ш Янги Зеландия 8 0.9339

-н Финландия 4 0.9452 ш А^Ш 9 0.9297

mi Австралия 5 0.9432 Нидерландия 10 0.9228

Энг паст рейтингдаги 5 та мамлакатлар: Чад (189-урин), Марказий Африка Республикаси (190), Сомалия (191), Эритрея (192), Жанубий Судан (193).

Узбекистоннинг Бирлашган миллатлар ташкилотининг "Электрон хукуматни ривожлантириш рейтингидаги курсаткичлари

МДХ, мамлакатлари орасида етакчи ^озогистон давлати (0.8375 балл) билан таккосланганда Узбекистон 2020 йилда 0.6665 балл(1.00 дан)ни кайд этган;

Узбекистон 2020 йилда МДХ, мамлакатлари орасида 8-урин, дунёда 87-уринни кайд этиб, рейтингдаги таркибий индекслар ОХИ (0.7824), ТИИ (0.4736) хамда ИКИ (0.7434)да уз урнини яхшилашга эришди.

Жадвал-2 Мустакил давлатлар х,амдустлиги (МДХ,) мамлакатлари рейтинги

№ "Мямлякят 2018 2020 Баллдаги Уриндаги

балл урин балл урин узгариш узгариш

1 ^озогистон 0.7597 39 0.8375 29 +0.0778 |10

2 Россия 0.7969 32 0.8244 36 +0.0275 ¿4

3 Беларус 0.7641 38 0.8084 40 +0.0443 ¿2

4 Арманистон 0.5944 87 0.7136 68 +0.1192 |19

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

5 Озарбайжон 0.6574 70 0.7100 70 +0.0526

6 Молдова 0.6590 69 0.6881 79 +0.0291 ¿10

7 ^иргизистон 0.5835 91 0.6749 83 +0.0914 |8

8 Узбекистон 0.6207 81 0.6665 87 +0.0458 ¿6

9 Тожикистон 0.4220 131 0.4649 133 +0.0429 ¿2

10 Туркманистон 0.3652 147 0.4034 158 +0.0382 ¿11

Таъкидлаш жоизки, Узбекистан ОХИда сезиларли даражада яхшиланди. Аммо телекоммуникация инфратузилмаси ривожланиш курсаткичлари ханузгача тулик ривожланмаган (Узбекистон курсаткичи 0.4736 балл), натижада мамлкатларнинг ЭХрИдаги умумий баллари 2020 йилда камайган. Узбекистон онлайн хизматларни такдим этишнинг нисбатан илгор даражаларига эга булишига карамай телекоммуникация инфратузилмаси сохасидаги нисбатан секин ривожланиш натижасида ЭХрИдаги умумий бахолари пастлигича колмокда.

2022 йилда мамлакатимиз мазкур рейтингда сезиларли натижаларга эришди.

"Ракамли хукумат келажаги" номи билан эълон килинган Электрон хукуматни ривожлантириш рейтинги буйича Узбекистон 2022 йилда аввалги хисоботга нисбатан 18 погона кутарилиб, 193 та мамлакат орасида 69-уринни эгаллади.

Бунда, мамлакатимиз энг катта погона юкорилаган мамлакатлар топ -10 талигидан жой олиб, электрон хукумат сохасида юкори ривожланиш боскичидаги мамлакатлар каторига киритилди (Жадвал-3).

Жадвал-3 Энг катта n0F0Ha юкорилаган мамлакатлар топ-10 талиги

Т/р Мамлакатлар Ривожланиш гурухлари 2020 йил 2022 йил Фарки

1. Гренада Юкори 102 66 ±36

2. Украина Жуда юкори 69 46 А 23

3. Гвинея Урта 183 162 ±21

4. Туркманистон Урта 158 137 ±21

5. Латвия Жуда юкори 49 29 ±20

6. Кот-дИвуар Юкори 139 120 ±19

7. Узбекистон Юкори 87 69 ±18

8. Мугилистон Юкори 92 74 ±18

9. Сербия Жуда юкори 58 40 ±18

10. Замбия Юкори 148 131 ±17

Шуни кайд этиш жоизки, мазкур рейтингда мамлакатимизни эгаллаган урни Узбекистон Республикаси учун устувор этиб белгиланган халкаро рейтинг ва индекслар ичида (02.06.2020 йилдаги ПФ-6003-мон Фармон 3-иловаси) бугунги кунга кадар эришилган энг юкори уринни курсатгич булди.

Маълумот урнида тавсифлайдиган булсак, Электрон хукуматни ривожлантириш рейтинги Бирлашган миллатлар ташкилотининг Иктисодий ва ижтимоий ишлар департаменти (UN DESA) томонидан хар икки йилда бир маротаба тайрланиб, 2030-йилга кадар белгиланган баркарор ривожланиш максадлари (UN Global sustainable development

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

goals -2030) доирасида электрон хукумат сохаси ривожланиши холатини бахолайдиган нуфузли тадкикот хисобланади хамда 6 та индексларга бириктирилган 18 та индикаторларни уз ичига олади.

Электрон хукумат ривожланиши рейтингида мамлакатимиз 2020 йилда 87-уринни эгаллаган булса, мазкур йилнинг узида "Ракамли Узбекистон-2030" Стратегияси (05.10.2020 йилдаги ПФ-6079-сон Фармон) кабул килиниши ва унинг доирасида телекоммуникация инфратузилмасини ривожлантириш, ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни ракамли иктисодиётнинг барча сохаларига кенг жорий этиш борасида амалга оширилаётган тизимли ислохотлар натижасида ушбу рейтинг индикаторларининг янада оширилишига эришилди.

Ушбу рейтингда Дания 1 (-), Корея 3 (т1), ^озогистон 28 (А1), Россия 42 (т6), Хитой 43 (А2), Беларус 58 (т 18), Арманистон 64 (А4), ^иргизистон 81 (А2), Озарбайжон 83 (т 13), Тожикистон 129-уринларни (^4) эгаллаган.

Жадвал-4 Телекоммуникация инфратузилмаси индекси буйича ривожланганлик даражаси юкори булган мамлакатлар руйхати

Т/р Мамлакатлар 2020 йил 2022 йил Фарки

1 Qozog'iston 29 28 А1

2. Armaniston 68 64 A4

3. O'zbekiston 87 69 А18

4. Moldova 79 72 А 7

5. Mog'uliston 92 74 А18

6. Shimoliy Makedoniya 72 80 т8

7. Qirg'iziston 83 81 А2

8. Ozarbayjon 70 83 Т13

9. Paragvay 93 94 Y1

10. Boliviya 97 98 Y1

11. Butan 103 115 Т12

12. Botsvana 115 118 т3

13. Ruanda 130 119 А11

14. Nepal 132 125 А 7

15. Tojikiston 133 129 A4

16. Zambiya 148 131 А17

I. Мамлакатимиз Электрон хукумат ривожланиш рейтингининг 2022 йилдаги хисоботида:

1) Денгизга чикиш имкони булмаган 16 та ривожланаётган мамлакат орасида энг юкори усиш курсатгичига эга булган давлатлар руйхатига киритилди.

2) Телекоммуникация инфратузилмаси индекси буйича 0.65 курсатгични (+0.18) курсатгич оширишга эришишни кайд этиб, 4 та асосий индикаторларнинг (мобил алока абонентлари, Internet хизматларидан фойдаланувчилар, кенг полосали симли интернет фойдаланувчилари хамда кенг полосали мобил Internet фойдаланувчилари сони) усиши

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

хисобига ушбу индекс буйича ривожланганлик даражаси юкори булган мамлакатлар руйхатига киритилди (Жадвал-5);

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Жадвал-5 Телекоммуникация инфратузилмаси индекси буйича ривожланганлик даражаси юкори булган мамлакатлар руйхати

Т/р Курсаткич номи 2020 йил 2022 йил Узгариш

Телекоммуникация инфратузилмаси индекси (балл) 0.47 0.65 ±0.18

1. Х,ар 100 та абонентга алохида мобил алока абонентлари улуши (фоиз) 71.52 99.75 ±139

2. Интернет хизматларидан фойдаланувчилар улуши (фоиз) 55.2 71.1 ±129

3. Х,ар 100 та абонентга кенг полосали симли интернет фойдаланувчилари улуши (фоиз) 12.7 14.4 ±113

4. Х,ар 100 та ахолига кенг полосали мобил интернет актив фойдаланувчилари улуши (фоиз) 62.36 93.71 ±150

3) Инсон капитали индекси буйича 0.77 курсаткични (+0.03) кайд этиб, 4 та асосий индикатор (катта ёшдаги ахоли орасида саводхонлик даражаси, мактабда укувчилар улуши, таълимни кутилаётган уртача давомийлиги) усиши хисобига ривожланганлик даражаси жуда юкори мамлакатлар руйхатига (Жадвал-4) киритилди;

Шуни хам алохида таъкидлаш жоизки, мамалакатимиз катта ёшдаги ахоли орасида саводхонлик даражаси индикатори буйича 100 фойиз курсатгични кайд этган 3 та давлат каторидан урин олди. Жумладан, Жанубий Корея, (ахоли сони 51 млн.), Узбекистон (ахоли сони 35 млн), Андорра (ахоли сони 77 минг).

4) Махаллий он-лайн хизматлар индекси буйича Тошкент шахри 193 та шахар орасида 87-уринни эгаллади (5-илова).

Шу билан бирга, мамлакатимиз рейтинг курсаткичи иккита субиндексларининг (электрон иштирок индексида 55 урин, онлайн хизматлар индекси 0.74 курсаткич) тегишли индикаторларида бироз пасайиш кузатилган.

Жадвал-6 Инсон капитали индекси буйича ривожланганлик даражаси жуда юкори мамлакатлар руйхати

Т/р Курсаткичлар номи 2020 йил 2022 йил Узгариш

Инсон капитали индекси (балл) 0.74 0.77 ±0.03

1. Катта ёшдаги ахоли орасида саводхонлик даражаси (фоиз) 99.99 100 ±100

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

2. Мактабда укувчилар улуши (фоиз) 68.8 72.99 А106

3. Таълимнинг кутилаётган давомийлиги (йил) 12 12.48 А 0,48

4. Таълимнинг кутилаётган уртача давомийлиги (йил) 11.5 11.8 А 0,03

Тадкикотларимиз давомида мамлакатимизнинг мазкур сохадаги эришилган натижаларни эътироф этиш билан бир каторда, электрон хукуматни ривожлантириш рейтингида мамлакатимиз урнини янада ошириш максадида 2023-2024-йиллар давомида куйидаги вазифаларни амалга ошириш максадга мувофик деб хисоблаймиз:

1) Телекоммуникация инфратузилмаси индекси буйича.

> Иктисодиёт ва молия вазирлиги Ракамли технологиялар вазирлиги билан хамкорликда худудларда, шу жумладан чегара олди ва олис ахоли пунктларида телекоммуникация инфратузилмасини янада ривожлантириш максадида "охирги миля" тамойили асосида оператор ва провайдерларни субсидия ва божхона енгилликларини бериш оркали уларнинг фаолиятини янада куллаб-кувватлаш механизмлари, лойиха ва дастурларини ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш.

2) Инсон капитали индекси буйича:

^ Ракамли технологиялар вазирлиги жахон ахборот тармогидан, хусусан онлайн хизматлардан фойдаланувчилар сонин ва куникмаларини баркарор ошириб бориш механизмларини, лойиха ва дастурларини ишлаб чикиш ва жорий этиш;

> Иктисодиёт ва молия вазирлиги хамда Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги, олий таълим муассасаларининг умумий йиллик квотасини масофавий таълим шаклига ажратиладиган улушини 2024/2025 укув йилига кадар боскичма боскич камида беш баробарга ошириш механизмлари, лойиха ва дастурларини ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш.

3) Онлайн хизматлар индекси буйича куйидаги электрон хизматларни Ягона интерактив давлат хизматлари порталида биринчи навбатда жорий этиш максадга деб хисоблаймиз:

> Автотранспорт воситаларини электрон тарзда олди - сотди шартномаларини расмийлаштириш ва автотранспорт воситасини давлат руйхатидан утказиш;

> Бола икки ёшга тулгунга кадар бола парвариши буйича нафака, 14 ёшгача болалари булган оилаларга нафакалар ва кам таъминланган оилаларга моддий ёрдам олиш;

> Х,омиладорлик ва тугиш нафакаларини олиш.

Юкоридагиларни умумлаштириб, шуни кайд этиш жоизки, мамлакатимизда юкорида кайд этилган онлайн хизматлардан ташкари мактабгача таълим ва халк талими сохасидаги барча давлат хизматларини тулик хатловдан утказиб, уларнинг барчасини Ягона интерактив давлат хизматлари портали оркали курсатиладиган онлайн хизматлар шаклига утказиш буйича киска муддатли стратегик режа ишлаб чикиш ва уни муваффакиятли амалга ошириш мамлакатимизнинг мазкур рейтингдаги курсаткичларини янада яхшилашга ижобий таъсирини курсатади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.