Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЗАМОНАВИЙ РИВОЖЛАНИШ ҲОЛАТИНИНГ ТАҲЛИЛИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЗАМОНАВИЙ РИВОЖЛАНИШ ҲОЛАТИНИНГ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
286
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
асосий воситалар / модернизация / сифат кўрсаткичлари / инвестициялар. / fixed assets / modernization / qualitative indicators / investments

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Гуламов Абдулазиз Абдуллаевич

Мақолада республика темир йўл транспортининг замонавий ҳолати, шу жумладан асосий воситалар, сон ва сифат кўрсаткичлари ҳамда жамиятни модернизация сиёсати таҳлили амалга оширилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF MODERN DEVELOPMENT OF RAILWAY TRANSPORT IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

The article analyzes the current state of railway transport in the country, including fixed assets, quantitative and qualitative indicators, as well as the policy of modernization of joint-stock company.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЗАМОНАВИЙ РИВОЖЛАНИШ ҲОЛАТИНИНГ ТАҲЛИЛИ»

5 - СЕКЦИЯ КОНФЕРЕНЦИИ: Ресурсосберегающие технологии в финансово-экономической сфере железнодорожного транспорта

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЗАМОНАВИЙ РИВОЖЛАНИШ ^ОЛАТИНИНГ ТА^ЛИЛИ

Гуламов Абдулазиз Абдуллаевич

и.ф.н., доцент, Тошкент темир йул мухандислари инстиути,

Узбекистон, Тошкент abdulaziz.gulamov@gmail.com

ANALYSIS OF MODERN DEVELOPMENT OF RAILWAY TRANSPORT IN THE

REPUBLIC OF UZBEKISTAN

Abdulaziz Gulamov

Ph.D., Tashkent institute of railway engineers, Tashkent, Uzbeksitan

АННОТАЦИЯ

Маколада республика темир йул транспортининг замонавий холати, шу жумладан асосий воситалар, сон ва сифат курсаткичлари хамда жамиятни модернизация сиёсати тахлили амалга оширилган.

ABSTRACT

The article analyzes the current state of railway transport in the country, including fixed assets, quantitative and qualitative indicators, as well as the policy of modernization of joint-stock company.

Калит сузлар: асосий воситалар, модернизация, сифат курсаткичлари, инвестициялар.

Keywords: fixed assets, modernization, qualitative indicators, investments.

«Узбекистон темир йуллари» акциядорлик жамияти (кейинги уринларда - "УТЖ" АЖ) табиий монополистлар сафидаги хдмда 100 фоиз акциялари давлатга тегишли булган йирик транспорт тармогидир.

Тармокнинг асосий вазифалари сифатида республикада транспорт эхтиёжларига булган талабни кондириш эканлигини инобатга олиб, сохани бенуксон иш фаолиятини амалга ошириш учун доимий равишда катта микдордаги капитал куйилмалар билан таъминлаш ва бошка модернизация ишларини амалга ошириш лозим. Темир йуллар асосий участкаларини электрлаштириш, темир йул изларини модернизация килиш, телекоммуникацияларни оптик-толали тизимга утказиш, харакатдаги таркибни уз таъмирлаш базасини ривожлантириш, харакатдаги таркибни тиклаш ва янгилаш, жахон бозорига чикишни хамда республика экспорт салохияти ошишини таъминлайдиган мукобил транспорт йулакларини излаш шулар жумласиндандир.

Темир йулларининг уртача зичлиги мамлакат худудининг 1000 кв. км га 13,5 км га тенг. Узбекистонда темир йулларнинг умумий узунлиги 4,2 минг км булиши билан, шундан тахминан 1592,3 километри (35%) электрлаштирилган. Республикада жами 2347 км га якин темир йулларни электрлаштириш режалаштирилган.

Узбекистон темир йул тармогининг баркарор ривожланиши ва ишлаши биринчи навбатда "УТЙ" АЖнинг фаолияти билан боглик.

Бугунги кунда жамият 13 трлн. сумдан ортик хажмдаги активларига эга.

9-жадвал

Темир йул транспорти билан йуловчилар ташиш, йуловчилар обороти, _юкларни ташиш ^ ва юк обороти1_

№ Курсаткичлар Йиллар 2018/ 2014 % 2018/2014 (+),(-)

2014 2015 2016 2017 2018

1 Жунатилган юклар, млн. т. жами 1 000,4 1 070,5 1 132,5 1 146,2 1 243,0 124,2 242,6

1.1 Шу жумладан, темир йул транспортида 65,7 67,2 67,6 67,9 68,4 104,1 2,7

2 Юк обороти, млрд. т-км, жами 66,2 65,8 65,3 66,9 71,3 107,7 5,1

2.2 Шу жумладан, темир йул транспортида 22,9 22,9 22,9 22,9 22,9 100 -

3 Ташилган йуловчилар, млн. киши 5 169,9 5 380,0 5 560,4 5 679,0 5 951,5 115,1 781,6

3.1 Шу жумладан, темир йул транспортида 19,1 20,1 20,5 21,1 22,1 115,7 3

4. Йуловчилар обороти, млрд. йуловчи.км 113,2 120,1 126,0 130,0 135,3 119,5 22,1

4.1 Шу жумладан, темир йул транспортида 3,8 3,8 4,0 4,3 4,3 113,1 0,5

Катнов йуллари узунлиги (йил охирига, минг километр)

5 Темир йул изи, жами 5,7 5,7 5,8 6,1 6,2 108,7 0,5

5.1 Умумий фойдаланишдаги 4,2 4,2 4,3 4,6 4,7 111,9 0,5

5.2 Идоравий 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 100 -

«УТЙ» АЖ за 2017 йилнинг 9 ойи давомидаги сотувлари хджми ва сарф-харажатлари мос равишда 3361 млрд. сум ва 2158 млрд. сумни ташкил килди. 2019 йил охирига кадар Узбекистон темир йулларини электрлаштириш даражаси 51% гача етказилади. "Узбекистон темир йуллари" АЖ асосий фаолияти сифатида Узбекистон Республикаси буйича темир йул оркали юклар кузатиб борилиши ва етказиб берилишини, темир йул вагонларини таъмирлаш ва уларга техник хизмат курсатишни, туризм максадидаги, йуловчи ташишларни, локомотивлар ва вагонлар паркига хизмат курсатишни, уларни янгилашни курсатиш мумкин.

Хавфсиз ва узлуксиз ташиш жараёнини таъминлаш максадида жамиятнинг уз маблаглари х,исобига, шунингдек халкаро молия институтлари кредит маблагларини жалб этган х,олда хдракатдаги таркибни янгилаш ва модернизациялаш лойихдлари амалга оширилмокда. (1-жадвал).

Узбекистон Республикаси Давлат статистикаси кумитаси «Узбекистон Республикасининг ижтимоий-иктисодий х,олати» 2019

1-жадвал

Эксплуатациядаги локомотивлар парки2_

Локомотив типи Эксплуатациядаги парк 2018 й. Эксплуатациядаги парк 2019 й.(прогноз)

Магистрал электровозлар 92 98

Магистрал тепловозлар 88 82

Электросекциялар 18 21

Маневр локомотивлари (ТЭМ2 ва МЭЗ) 167 172

ЖАМИ 365 373

Жамият ташиш жараёнини амалга ошириш учун мулжалланган, термик вагонларни хам кушиб хисоблаганда 20 минг 280 дона микдоридаги юк вагонлари паркига эга. Юк вагонлари паркига кенг номенклатурали юклар ташиладиган универсал вагонлар, хамда ихтисослаштирилган - факат бир турдаги юк турини ташиш учун мулжалланган вагонлар кирадилар.

Бундан ташкари, ихтисослаштирилган юк вагонларига транспортерлар ва саноат транспорта вагонлари хам оид булади. Республика саноати ва ахолисининг юк ташишга булган эхтиёжини тули; ва сифатли кондириш, юкларнинг бутлигини ва уларни уз вактида етказиб берилишини таъминлаш учун ташиш жараёнини ташкиллаштириш ва бошкариш даражаси хал килувчи ахамиятга эга. Юк жунатиш буйича ишларнинг тонналарда ифодаланган хажми юк жунатувчилар талабномалари асосида белгиланади. Юк жунатиш хажмлари динамикаси 2-жадвалда келтирилган.

2-жадвал

Юк ташишлар динамикаси3_

Курсаткичлар/йиллар 2015 2016 2017 2018 2019 (прогноз)

Жунатилган юклар, млн. тонна 67,21 67,58 67,9 68,2 78,48

Усиш суръати, % 102,3 100,0 100,5 100,1 115,0

Юк жунатувчиларнинг вагонларга булган эхтиёжини таъминлаш учун, жамият заводларида, Узбекистан Республикаси Президентининг 2015 йилнинг 04 мартидаги ПФ-4707 «2015-2019 йилларга ишлаб чикаришни тузилмавий узгартириш, модернизациялаш ва диверсификация килинишини таъминлаш чора-тадбирлари дастури тугрисида»ги Фармонига ва 2016 йилнинг 11 февралидаги П^-2298 «20152019 йилларга тайёр махсулотни, бутловчи буюмлар ва материалларни саноат кооперацияси асосида махаллийлаштириш дастури тугрисида»ги ^арорига мувофик янги юк вагонларини тайёрлаш йули билан харакатдаги таркибни жамият заводларида («Куюв-механика заводи» ШК - усти ёпик ва ярим вагонлари; «Андижон механика заводи» ШК - усти ёпик вагонлар ва нефть махсулотлари ташиш учун цистерналар) янгилаш ишлари давом эттирилмокда. Жамият заводларида 2019 йилда 1200 та юк вагони тайёрлаш кузда тутилган (3-жадв.).

3-жадвал

_Юк вагонларини ишлаб чикариш, дона4_

Номланиши 2018 йил 2019 йил

Усти ёпик вагонлар 70

Яримвагонлар 650 700

Нефть махсулотларини ташиш учун цистерналар 50 100

2 Муаллиф томонидан «Узбекистан темир йуллари» АЖ маълумотлари асосида тузилди

3Муаллиф томонидан «Узбекистан темир йуллари» АЖ маълумотлари асосида тузилди

4 Муаллиф томонидан «Узбекистан темир йуллари» АЖ маълумотлари асосида тузилди

Суюлтирилган газ учун цистерна

Битумовозлар

Хоппер - цементовозлар 110 200

Хоппер - минераловозлар 120 200

Жами 1000 1200

Х,ар хафтада республика темир йул вокзалларидан турли типдаги, тоифали ва моделдаги йуловчи ташийдиган поездлар жунатилади (4-жадв.)

4-жадвал

_Эксплуатациядаги йуловчи вагонлари парки5_

Тоифаси/типи/модели Сони, бир. Ишлаб чикарилган йили

1 тоифа: Юмшок 33 1979-2014

2 тоифа: Купели 123 1978-2015

3 тоифа: Плацкарт 237 1977-2018

4 тоифа: Вилоятлараро 47 1979-2018

Бошка (багаж, хизмат) 37 1976-2018

Вагон-ресторанлар 21 1982-2018

Жами 498

«УТЙ» АЖ вагонлар паркини соз, ишчи холатида саклаш учун вагон таъмирлаш корхоналарида режали таъмирлаш турларини, яъни: хизмат муддатини 5, 11 ва 16 йилга узайтириш билан капитал таъмирлашни утказади.

Юк ва йуловчи вагонларга техник хизмат курсатиш техник хизмат курсатиш пунктларида (ПТО), вагонларга юк ортишга, рейсга тайёрлаш пунктларида, шунингдек поездларни тегишли пунктларда синаб куриш, вагон деполарининг кафолатли участкаларида хавфсиз утиб боришни таъминлаш билан амалга оширилади. 2018 йилда 2777 та бирлик микдоридаги юк вагонларининг хизмат муддати узайтирилиб, уларни модернизациялаш билан капитал-тиклаш таъмири бажарилган.

2019 йилга, Узбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил 4 мартдаги «2015-2019 йилларда ишлаб чикаришни тузилмавий узгартириш, модернизация килиш ва диверсификациялашни таъминлашга каратилган чора-тадбирлар дастури тугрисида»ги ПФ-4707-сон Фармонига мувофик 1994 та бирлик микдоридаги юк вагонлари хизмат муддати узайтирилиб, уларни модернизациялаш билан кайта жихозлаш амалга ошириш режалаштирилган. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2016 йил 3 февралидаги «2016-2019 йилларда поездлар харакати хавфсизлигини таъминлаш учун моддий-техника базасини мустахкамлаш, харакатдаги таркибни модернизация килиш ва замонавий мухандислик-техник воситалар билан жихозлаш буйича комплекс чора-тадбирлар тугрисида»ги 24-сон ^арорига биноан жамиятнинг «Тошкент йуловчи вагонларини куриш ва таъмирлаш заводи»да "Тошкент метрополитени" давлат унитар корхонаси поездлари хдракати хавфсизлигини таъминлаш максадида унинг вагонларини модернизациялаш ишлари, улар хизмат муддатини 15 йилгача узайтириш билан, амалга оширилмокда. 2018 йилда 12 та вагон бирлиги модернизацияланиши, 2019 йилда хам худди шу микдордаги вагонларни янгилаш кузда тутилган (6-жадв.).

2018 йилда локомотивлар секцияларини 29 секция микдорида уларнинг хизмат муддатини узайтириш билан капитал-тиклаш таъмирлаш амалга оширилди, шу жумладан электровозлар - 15 секция, тепловозлар - 14 секция.

5 Муаллиф томонидан «Узбекистон темир йуллари» АЖ маълумотлари асосида тузилди

6-жадвал

"УТЙ" АЖ инвентар х,аракатдаги таркибининг "ёш" таркиби

Типи 10 йилгача 10 дан 20 йилгача 20 дан 30 йилгача 30 йидан ортик Жами

Электровозлар 26 12 33 38 109

Тепловозлар 8 44 18 136 206

Маневр локомотивлари - - 17 179 196

Жами локомотивлар 34 56 68 353 511

Узбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил 4 апрелдаги «2015-2019 йилларда ишлаб чикаришни тузилмавий узгартириш, модернизация килиш ва диверсификациялашни таъминлашга каратилган чора-тадбирлар дастури тугрисида»ги ПФ-4707-сон Фармонига мувофик 2019 йилга 26 секция микдорида локомотивлар секцияларининг хизмат муддатини узайтириш билан уларни капитал-тиклаш таъмирини амалга ошириш режалаштирилган булиб, шу жумладан электровозлар - 6 секция, тепловозлар - 20 секция.

Бозор иктисодиётига утиш билан йул ишларида операцияларнинг юкори сифат билан бажарилишини ва узок муддат давомида йул тургунлиги сакланиб колинишини таъминлайдиган машина комплексларидан фойдаланиш имкони пайдо булди. Жумладан, жамият томонидан 2016 йилда «Ангрен-Поп электрлаштирилган темир йул линияси курилиши» ва «Йуловчи поездларининг юкори тезликдаги харакатини ташкил этиш билан Самарканд-Бухоро темир йул участкасини электрлаштириш» лойихалари амалга оширилди. Янги темир йул линиялари ишга туширилиши билан «УТЙ» АЖ бош темир йул йулларининг умумий узунлиги 4842,4 км га етди.

2016 йилда узунлиги 123,2 км га тенг булган, ^амчик тог довони оркали утган электрлаштирилган «Ангрен-Поп» темир йули, шу жумладан 19,2 км ли тоннель курилиши тугалланди. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2015 йил сентябридаги «"Поп - ^укон - Андижон" участкасини электрлаштириш билан "Ангрен - Поп" электрлаштирилган темир йул линиясининг курилиши» лойихасини амалга оширишга каратилган кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги 269-сон ^арори билан Поп-^укон-Андижон участкасини (186 км) электрлаштириш буйича ишларни ««Ангрен-Поп» электрлаштирилган темир йули курилиши» лойихаси таркибига киритиш таклифи тасдикланди.

2017 йилда 325 км лик ^арши-Термез участкасини электрлаштириш ишлари, шунингдек узунлиги 357,3 км ли Бухоро - Мискен янги темир йул участкаси курилиши тугалланиб, бундан ташкари 2 та электропоезд харид килинди.

2018 йилда узунлиги 33,8 км ли Урганч-Хива янги темир йул линияси очилиб, шу билан бирга Хивада янги вокзал курилиши тугатилди. Узунлиги 124 км ни ташкил килган янги ^арши-Китоб участкасини электрлаштириш тугалланди. Республика буйлаб темир йулларнинг умумий (ёйик) узунлиги 5167,8 км ни, шу жумладан электрлаштирилган линиялар узунлиги -2713,4 км ни ташкил этади.

Бозор муносабатлари тараккий этиши ва иктисодий усиш, шунингдек транспорт бозорининг бошка иштирокчилари томонидан ракобатчилик босими шароитларида асосий фондларнинг ишончли холати, улардан самарали фойдаланиш ва уларни жадал (интенсив) тарзда кайта тиклаш тобора юкори ахамиятга эга булиб боради.

Транспорт турлари уртасидаги кескин ракобат фойдаланувчилар талабларини кондириш, барча харажатларни оптималлаштирган ва мехнат унумдорлигини оширган холда купрок фойда олиш максадида талаб ва таклиф узгаришларига мослашувчан муносабат билдириш вазифасини куяди.

2017 йилда транспорт сохасида 13,3 мингга якин корхона ва ташкилотлар ишлаб турган. Утган йилнинг шу даврига нисбатан улар сони 11,1 % га купайган. 2019 йилнинг 1 январидаги холатга кура транспорт сохасидаги янги яратилган корхона ва ташкилотлар сони 2,1 мингтага етди. 2017 йилнинг январь-декабрь ойи билан солиштирганда, бу курсаткич 282 тага купайган6.

2018 йил ичида барча транспорт турларида 1209,0 млн.т юк ташилган, ёки 2017 йилнинг январи-декабри даражасига нисбатан 105,6 % ташкил этган. Шу билан бирга, юк айланмаси 70,6 млрд. т-км ни ташкил килди, ёки 2017 йилнинг январь-декабрь даражасига Караганда 5,7% га ошди. Барча транспорт турлари орасида автомобиль транспорти билан купрок юк ташилган (1068,2 млн.т). ^увур транспорти оркали 72,4 млн.т нефть ва газ ташилиб, темир йул транспортида 68,4 млн.т юк ташилди. Ташишларнинг умумий хажмида энг катта улуши автомобиль транспортига тегишли - 88,3 % булса, бошка транспорт турлари билан ташишлар улуши эса бор-йуги 11,7 %ни ташкил этди. 2018 йилда барча транспорт турлари билан ташиш жадал суръат билан усиш кузатилди. 2018 йилнинг январь-март ойларига нисбатан усиш суръатлари 1,9 фоизга ошган. 2018 йилнинг январь-декабрида, утган йилнинг шу даврига нисбатан юк айланмасининг усиш суръати 105,7 %га тенг булган.7 ^увур транспорти юк айланмаси 2017 йилнинг январь-декабрь ойларидаги 4,5% га нисбатан 11,4% ни ташкил килиб, 6,9 %га купайган, шунингдек автомобиль транспорти курсаткичлари - аввалги 2,3 % га урнига 3,0 % (яъни 0,7%га ортган). Юк айланмасининг умумий хджмида кувур транспортига 47,7 %, темир йул транспортига - 32,5 %, автомобил транспортига - 19,6 %, хаво транспортига - 0,2 % (3.1.8-жадвал) тугри келади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8-жадвал

Транспорт турлари буйича йуловчилар ташиш ва йуловчи обороти8

№ Номи 2018 й. Умумий хажмга нисбатан солиштирма салмоги, % 2017 йилга нисбатан % ларда

1 Транспорт ёрдамида ташилган йуловчилар, млн. киши 5818,1 100,0 102,4

1.2 темир йул 22,3 0,4 106,1

1.3 автомобиль 5719,1 98,3 102,3

1.4 хаво 2,6 0,04 118,7

1.5 шахар электр транспорти 74,1 1,3 114,9

1.6 шундан:

1.7 метрополитен 69,1 1,2 112,2

1.8 трамвай 4,4 0,1 190,6

1.9 троллейбус 0,6 0,01 101,2

2 транспортдаги йуловчилар обороти, млн. пасс.-км 134426,5 100,0 103,4

2.1 темир йул 4350,1 3,2 101,3

2.2 автомобил 120696,3 6,6 102,6

2.3 хаво транспорти 8835,1 89,8 117,0

2.4 шахар электр 545,0 0,4 114,1

2.5 шундан:

2.6 метрополитен 503,8 0,4 112,2

2.7 трамвай 26,2 0,02 190,6

2.8 троллейбус 15,0 0,01 101,2

62019 йилда Узбекистоннинг ижтимоий-иктисодий хрлати

7 Узбекистон Республикаси давлат статистикаси кумитаси маълумотларига асосланган

8 Муаллиф томонидан «Узбекистон темир йуллари» АЖ маълумотлари асосида тузилди

Йуловчилар ташиш борасида хам автомобил транспорти устувор вазият эгаллаган. Унинг улуши умумий хажмнинг 98,3 % кисмини ташкил этди.

Барча транспорт турлари билан йуловчи ташиш 2017 йилнинг январ-декабр ойларига нисбатан 2,4% га купайган ва 5818,1 млн. кишига етган. Йуловчилар айланмаси 134,4 млрд. йулч. км га етиб, 3,4 % га купайган. Йуловчилар айланмасининг жадал суръатлар билан усиши хаво транспортида - 117,0% хамда электр транспортда - 114,1% кузатилган. Автомобиль транспорти буйича бу курсаткич 102,6% га, темир йул транспорти буйича - 101,3 % ни ташкил этди.

2018 йилнинг январь-декабрь ойларида темир йул транспорти билан утган йилнинг шу даврига нисбатан 511,7 минг тонна купрок юк ташилди.

Темир йул транспортининг юк обороти 22942,1 млн. т-км га етган. Утган йилнинг шу давридаги юк обороти 22939,5 млн.т-км ни ташкил этган эди (8-жадв.).

Темир йул транспортида ташилган йуловчилар курсаткичи 1289,5 минг кишига купайган. Темир йул транспортида жунатилган йуловчилар сони 6,1 % га купайиб, 22,3 млн. кишига, йуловчилар обороти эса 4350,1 млн. йулч.-км га етган. Мисол учун: темир йул транспортидаги йуловчилар обороти 2017 йилнинг январ-декабрь ойида 4293,9 млн. йулч.-км га тенг эди. Магистрал темир йул транспорти билан юклар жунатиш 0,8 % га ошган ва 68,4 млн.т ни ташкил к;илди.

25000

20000

15000

10000

5000

22У39=5 22942,1

4293.9 4350Л

Грузооборотами!! .Т-КЫ

Пасахирооборот млн.пасс.-кы

2017

2018

1-расм. Темир йул транспортидаги юк ва йуловчи оборотини киёслаш

Сутка буйича уртача хисобда темир йул транспорти оркали юк жунатиш 187,5 тыс.т га етиб, ёки 2017 йил январ-декабри курсаткичи даражасидан 0,8 % га купайган. Бир тонна юкни уртача жунатиш масофаси 335,2 км ни ташкил килиб, бу утган йил даражасига нисбатан 0,6 % га кам.

Магистрал темир йул транспорти билан айникса куйидаги юкларни ташишда катта усиш суръатларига эришилган: ёгоч (урмон юклари) - 158,2 %, картошка, мева ва сабзавотлар - 133,6 %, кора металлар -132,5 %, кумир -127,2 %, бошка юклар -115,1 %, кора металл ломи -107,3 % хар хил рудалар -105,8 %. Энг кичик усиш суръатлари эса куйидаги юкларни ташишда кайд этилган: пахта толаси - 38,6 %, нефть махсулотлари - 61,9 %, кимёвий ва минерал угитлар - 84,7 %, курилиш юклари - 88,6 %, цемент -100,2 %, дон-дун ва янчилган (перемол) махсулотлар -

9 Узбекистан Республикаси Давлат статистикаси кумитаси «Узбекистан Республикасининг ижтимоий-ик,тисодий хрлати» 2019

104,3 %10. Узбекистон иктисодиёти барча тармокларининг баркарорлиги темир йул транспорти баркарор ишлаб туришига боглик. Бугунги кунда унинг юк оборотидаги улуши 38,8% дан купрокни (кувур транспортини хисобга олмаганда) ва йуловчилар оборотида 40% ни ташкил килади. 2016 йил якунларига кура темир йул транспорти улушига мамлакат иктисодиёти барча тармокларининг 10% ва асосий капиталга киритилган инвестицияларнинг деярли 34 % тугри келади. 2016 йилда темир йул транспорти билан 68,0 млн. тонна юк ташилиб, бу 2015 йилга шу каби курсаткичдан 1,2% га куп. Магистрал темир йул транспортида 2016 йилнинг январь - декабрь ойларида ортилган асосий юк турлари хажми куйидагиларни ташкил килди: тошкумир - 3708,9 минг т, нефть махсулотлари - 10329,0 минг т, кора металлар -861,8 минг т, кора металлар ломи - 699,8 минг т, кимёвий ва минерал угитлар -4293,6 минг т, курилиш юклари - 7070,8 минг т, цемент - 5539,6 минг т, ёгоч материаллар - 20,3 минг т, дон-дун ва янчилган махсулотлар - 1263,8 минг т. Расмий маълумотларга кура, Узбекистонда юкларнинг 90% кисмини ташиш учун темир йуллардан фойдаланилади. Темир йул транспорти оркали ташилган йуловчилар сони 20,6 млн. кишини, йуловчилар обороти эса 3 923,1 млн. йуловч-км ни ташкил килди. Бугунга келиб Узбекистон Республикаси темир йул изларининг умумий узунлиги 6 500,0 км га тенг (3.1.9-жадвал).

Узбекистонда темир йулларни ривожлантириш ва электрлаштириш буйича 13 инвестиция лойихаси амалга оширилмокда. Хусусан, янги электрлаштирилган икки изли «Жиззах - Янгиер» участкаси курилиши, темир йулларни таъмирлаш, йуловчилар ва юк ташийдиган вагонлар паркини янгилаш, локомотивларни янгилаш ва модернизациялаш ва шу кабилар. Тошкентни Самарканд, ^арши ва Бухоро билан боглаган «Регистон», «Насаф», «Шарк» каби тезюрар, юкори комфортли поездлар катнови йулга куйилди. Шу билан бирга, 2011 йилдан бошлаб Тошкент ва Самарканд уртасида Испаниянинг «Тальго» компанияси томонидан ишлаб чикарилган, Тошкент-Самарканд-Тошкент шахарлари орасидаги 344 км масофани 2 соат ичида босиб утадиган «Афросиёб» тезюрар поезди хар куни катнай бошлади.

Барча молия манбалари хисобига 815,76 млн. А^Ш долл., шу жумладан давлат бюджети маблаглари хисобига - 85,34 млн. А^Ш долл., Узбекистон Республикаси реконструкция ва ривожлантириш фонди маблаглари хисобига - 145,17 млн. А^Ш долл. ва жалб этилган маблаглар хисобига - 114,8 млн. А^Ш долл. узлаштирилади. Шунингдек, Узбекистон Республикаси хукумати кафолатлари остига хорижий инвестициялар хисобига 168,07 млн. А^Ш долл. узлаштирилади. 97,01 млн. А^Ш долл. микдорида инвестициялар жалб этилади. Бевосита хорижий инвестициялар ва кредитлар хажми 2,23 млн. А^Ш долл. ва уз маблаглари хажми эса 414,95 млн. А^Ш долл. ташкил килади.

Темир йул харакатдаги таркиблари паркини замонавий, юкори даражадаги самарали локомотивлар ва юкори кулайликларга эга вагонлар билан янгилаш юзасидан ишлар олиб борилмокда. Сунгги 10 йил ичида 38 та замонавий электровоз ва 10 та йуловчи тепловози харид килиниб, 54 та локомотив модернизацияланган, 1488 юк вагони реконструкция килинган, 650 та юк ва 30 та йуловчи ташийдиган вагон ишлаб чикарилган. 2020 йилга кадар «Узтемирйулмаштаъмир» унитар корхонаси 164 та локомотивни тиклайди. 2015-2019 йилларга ишлаб чикаришни тузилмавий узгартириш, модернизация килиш ва диверсификациялашни таъминлаш чора-тадбирлари дастурида молиявий таъминот манбалари белгилаб олинган. Улар 66,1 млн. А^Ш долл. микдоридаги таъмирлаш заводининг уз маблаглари булади.

10 Узбекистон Республикаси Давлат статистикаси кумитаси «Узбекистон Республикасининг ижтимоий-иктисодий холати» 2019

2017 йилда "УТЙ" АЖ Испания «Patentes Talgo S.L.» компаниясининг иккита тезюрар яна иккита «Talgo-250» поездини олди. Поездларнинг умумий киймати 39,5 млн. еврони ташкил этди. Шундан 15,05 млн. евро Узбекистон Республикаси реконструкция ва ривожланиш фонди томонидан такдим этилиб, 24,45 млн. евро компаниянинг уз маблаглари хисобидан олинди.

Шундай килиб, транспорт тизими ривожланишининг тахлили Узбекистон Республикаси учун бу соха фавкулодда катта ахамиятга эгалигини курсатди. Транспорт, инфратузилманинг бошка тармоклари билан бирга, жамият хаёт фаолиятининг базавий шароитларини таъминлаб, ижтимоий, иктисодий ва ташки иктисодий масалаларни хал килишнинг мухим воситаси булиб келади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2015 йилнинг 4 мартидаги «2015-2019 йилларга ишлаб чикаришни тузилмавий узгартириш, модернизациялаш ва диверсификация килинишини таъминлаш чора-тадбирлари дастури тугрисида»ги ПФ-4707-сон фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йилнинг 11 февралидаги «2015-2019 йилларга тайёр махсулотни, бутловчи буюмлар ва материалларни саноат кооперацияси асосида махаллийлаштириш дастури тугрисида»ги П^-2298-сон карори.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2016 йил 3 февралидаги «2016-2019 йилларда поездлар харакати хавфсизлигини таъминлаш учун моддий-техника базасини мустахкамлаш, харакатдаги таркибни модернизация килиш ва замонавий мухандислик-техник воситалар билан жихозлаш буйича комплекс чора-тадбирлар тугрисида»ги 24-сон карори.

4. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2015 йил сентябридаги «"Поп - ^укон - Андижон" участкасини электрлаштириш билан "Ангрен - Поп" электрлаштирилган темир йул линиясининг курилиши» лойихасини амалга оширишга каратилган кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги 269-сон карори.

5. Узбекистон Республикаси Давлат статистикаси кумитаси «Узбекистон Республикасининг ижтимоий-иктисодий холати». Т.: 2019. 52 бет.

6. Узбекистон Республикаси давлат статистикаси кумитаси маълумотлари 2014-2019 йй.

"УЗТЕМИРЙУЛЙУЛОВЧИ" АЖ МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯСИНИ ИШЛАБ ЧЩИШ МЕХАНИЗМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Акбаров Машхур Исмоналиевич

икти. фан. номзод, Тошкент темир йул мухандислари иниститути,

Тошкент ш., Узбекистон Курбанова Феруза Тухтамурадовна

Молия-режа булим иктисодчиси, Тошкент темир йул мухандислари иниститути,

Тошкент ш. Узбекистон

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.