Научная статья на тему 'МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙЎЛЛАРИ: РИВОЖЛАНИШИ ВА ИСТИҚБОЛИ'

МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙЎЛЛАРИ: РИВОЖЛАНИШИ ВА ИСТИҚБОЛИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
114
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
темир йўл тизимидаги муаммолар / “Ўзбекистон темир йўллари” давлат акциядорлик темир йўл компанияси / “Ўзбекистон темир йўллари” акционерлик жамияти / Навоий-Учқудуқ-Султон Увайстоғ-Нукус” / “Тошгузар-Бойсун-Қумқўрғон” / “Ангрен-Поп” / модернизация / Ўзбекистон темир йўллари / истиқбол.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — БахтиёР Юлдашев

Ушбу мақолада амалдаги манбалар асосида мустақиллик йилларида Ўзбекистон темир йўллари, унинг ривожланиши ва истиқболи қисқача таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — БахтиёР Юлдашев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙЎЛЛАРИ: РИВОЖЛАНИШИ ВА ИСТИҚБОЛИ»

fr

TQfiHKENl DAVLAT TftAN SPORT UN IV ER SITdl

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 I-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

5. Nishanov A.X., Samandarov B.S. Assessment model of monitoring and defining the completeness of course elements of information systems. // Journal European Applied Sciences. Germany, 2015, - № 5. - PP. 56-58.

6. Нишанов А.Х., Худайбердиев М.Х. Масофадан у^итиш тизимларида тимсолларни ани^лашнинг адаптив моделлари. Ташкент: Навруз. 2017. - Б. 132.

7. Нишанов А.Х., Бабаджанов Э.С. Интерактив ахборот му^итида электрон хизматлар. Ташкент: Ало^ачи. 2017й. - Б. 254.

8. Фазылов Ш.Х., Нишанов А.Х., Маматов Н.С. Методы и алгоритмы выбора информативных признаков на основе эвристических критериев информативности. Ташкент: «Fan va texnologiya». 2017. - С. 132.

9. Akhram Nishanov, Bakhtiyorjon Akbaraliev, Rasul Beglerbekov, Oybek Akhmedov, Shukhrat Tajibaev and Rashidjon Kholiknazarov. Analytical method for selection an informative set of features with limited resources in the pattern recognition problem// E3S Web of Conferences 284, 04018 (2021), - PP. 1-9. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202128404018.

МУСТАКИЛЛИК ИИЛЛАРИДА УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛЛАРИ: РИВОЖЛАНИШИ ВА ИСТИКБОЛИ

Бахтиёр ЮЛДАШЕВ,

Тошкент давлат транспорт университети, доцент, тарих фанлари номзоди DOI: https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0-1-pp 128-132

Аннотация: Ушбу мацолада амалдаги манбалар асосида мустациллик йилларида Узбекистон темир йуллари, унинг ривожланиши ва истицболи цисцача та^лил цилинган.

Калит сузлар: темир йул тизимидаги муаммолар, "Узбекистон темир йуллари" давлат акциядорлик темир йул компанияси, "Узбекистон темир йуллари" акционерлик жамияти, Навоий-Учцудуц-Султон Увайстог-Нукус", "Тошгузар-Бойсун-^умцургон", "Ангрен-Поп", модернизация, Узбекистон темир йуллари, истицбол.

Амударё ва Сирдарё оралигида жойлашган Узбекистон замини ^адим замонлардан Шар^ ва Гарбни боглаб турган. Х,удудимизда савдо йуллари туташган, таш^и ало^алар *амда турли маданиятларнинг бир-бирини бойитиш жараёни жадал кечган. Бугунги кунда *ам Европа ва Я^ин Шарвдан Осиё-Тинч океани минта^асига олиб борадиган йуллар шу ерда кесишади. Марказий Осиё мамлакатлари мустациллик ва суверенитетини цулга киритгандан кейин бу алоцалар жонланиб, а^амияти яна *ам ошди. Бу тасодифий эмас. Чунки Марказий Осиё мамлакатларининг *удуди Шарада Хитой чегараларидан бошланиб, Гарбда Эрон ва Каспий денгизигача чузилиб кетган. Шу туфайли

Т

ТОйИНЕЫТ Г1АУ1_ДТ ТЙЛНЗРОРТ иМ^ЕНЁНЁТ!

Ташкентский гссударстмнчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

Марказий Осиё республикаларида юз бераётган ^одисалар жа^ондаги энг йирик давлатлар, турли жугрофий-сиёсий тузилмаларнинг манфаатларига бевосита дахлдордир. Х,ар ^андай давлат *ам узининг жугрофий-сиёсий йулини белгилаган ва^тда ана шу вазиятни ^исобга олади ва узи учун сиёсий, и^тисодий ва стратегик фойда чи^ариб олишга ^аракат ^илади. Минта^ада ижтимоий-и^тисодий жи^атдан энг ривожланган мамлакат, катта маънавий ва маданий куч-^удратга эга булган Узбекистон бугунги кунда ^ушни давлатлар-Козогистон, Киргизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Афгонистон уртасида богловчи *ал^а вазифасини утайди. Узбекистон билан фаол ^амкорлик ^илиш ор^али бутун Марказий Осиё минта^асида манфаатли муносабатлар урнатиш имконияти очилади. Буларнинг барчаси республиканинг жа^он и^тисодиётига интеграциялашуви, чет эл инвестицияларини жалб ^илиш Узбекистонни давлатлар уртасида узаро фойдали ^амкорликнинг, товарлар ва капитал транзитнинг узига хос минта^авий марказига айлантиради. Транспорт, сайё^лик ва молиявий хизматларнинг ривожланиши учун кенг имкониятлар очиб беради.

Бугунги кунда мамлакатимизнинг жугрофий жойлашуви, маъмурий чегараларини инобатга олсак, СССР парчаланиб кетганидан кейин таш^и коммуникациялар муаммоси Узбекистон учун кескинлашди. Чунки республикамиз юклари денгиз бандарго^ларига чи^иш учун бир неча мамлакатларнинг *удуди ор^али утишига тугри келарди. "Бугунги кунда,-дейди Узбекистон Президенти Ш.М. Мирзиёев, - денгиз портларига тугридан-тугри чи^иш имконига эга булмаган минта^а давлатларининг транспорт-транзит харажатлари сезиларли даражада катта булиб, улар экспорт ^илинаётган ма^сулот ^ийматининг 70-89 фоизигача етмовда" [1]. Бу *ол давлатимизнинг и^тисодий ало^аларини ривожлантириш имкониятларини чегаралаб, юкларимиз транзит тарзда утадиган мамлакатларга ^арам ^илиб ^уйиши мумкин, иккинчидан, соби^ иттифо^ республикалари уртасидаги "божхона тартиб-таомилларнинг мукаммал эмаслиги о^ибатида юк ташувчилар товарларни етказиб беришга кетадиган ва^тнинг 40 фоизигача булган ^исмини бе^уда йу^отмовда... Буларнинг барчаси бутун минта^а транспорт сектори ра^обатбардошлигининг пасайишига олиб келмовда" [2], учинчидан, Узбекистоннинг *удуд ва минта^аларини ^амраб оладиган яхлит миллий темир йул транспорти тизимининг барпо этилмагани сабабли Фаргона водийси, Сурхондарё во^аси, Кора^алпогистон Республикаси *амда Хоразм вилояти темир йул тармо^ларига уланиш ну^таи назаридан Узбекистоннинг бош^а ^удудларидан ажралиб долган эди. Темир йул транспорти ор^али келтирилаётган ва четга чи^арилаётган хал^ хужалиги юклари шимолда -Кора^алпогистон Республикаси ва Хоразм вилоятига 360 километр, жанубда -Сурхондарё вилоятига Туркманистон ^удудидан 194 километр, гарбда -Фаргона водийсига Тожикистон ^удудидан 100 километр масофани кесиб утишга тугри келар эди [3]. Бу эса уз ва^тида катта мивдордаги валюта ва божхона туловларини амалга оширишни та^озо этарди, туртинчидан, темир йул транспортидаги ^аракатланадиган таркибнинг (локомотив ва вагонлар) "жисмонан" ишдан чиэданлиги, "маънан эскирганлиги", замон даражасида

ж

ТОЙНКЕЫТ ОАУ1_ДТ ТЙДЫЁРйЙТ иЬНУЕЙЙНГП

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

хизмат курсатиш имконини берадиган техника ва технологиялар билан жи;озланмаганлиги муаммолар сирасига кирарди.

Узбекистон Республикаси ;укумати муста^иллигимизнинг илк йилларидан бошлаб темир йул тармо^лари тизимини ривожлантириш ва такомиллаштириш масалаларига ало;ида эътибор ^аратди. Темир йул транспортида юк ва йуловчиларни ташиш э;тиёжларини тула фндириш ;амда унинг бар^арор ва хавф-хатарсиз ишлашини таъминлаш ма^садида Узбекистон Республикаси Президентининг 1994-йил 7-ноябрдаги Фармони билан соби^ Урта Осиё темир йулининг республика ;удудида жойлашган участкалари асосида "Узбекистон темир йуллари" давлат акциядорлик компанияси ташкил этилди. Фармонда "Узбекистон темир йуллари" давлат-акционерлик компанияси Узбекистон Республикаси давлат темир йул транспорти бош^армасининг темир йул транспортида юк ташиш жараёнларига ра;барлик ^иладиган ва хужалик ишларини амалга оширадиган ваколатли орган деб белгиланди [4]. Тугридан-тугри хорижий инвестицияларни кенг жалб этиш, акциядорлик жамиятлари фаолиятининг самарадорлигини тубдан ошириш, булажак инвесторлар учун уларнинг очи^лиги ва жозибадорлигини таъминлаш, замонавий корпоратив бош^арув услубларини жорий ^илиш, корхоналарни стратегик бош^аришда акциядорлар ролини кучайтириш учун ^улай шароитлар яратиш ма^садида Узбекистон Республикаси Президентининг 2014-йил 24-апрелдаги "Акциядорлик жамиятларида замонавий корпоратив бош^арув услубларини жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-4720-сонли Фармони билан "Узбекистон темир йуллари" Давлат Акционерлик темир йул компанияси очи^ акционерлик жамияти ёки "Узбекистон темир йуллари" АЖ, деб узгартирилди. Узбекистон Республикасининг темир йул со;асидаги давлат сиёсати ишлаб чи^илди, унинг асосий вазифалари сифатида ^уйидагилар белгиланди, хусусан, биринчидан, ягона ва яхлит темир йул транспорт коммуникация тизимини барпо этиш, иккинчидан, темир йул тармогининг асосий йуналишларида электрлаштириш ишларини давом эттириш, учинчидан, темир йул изларини модернизациялаш ;амда телекоммуникацияни оптик толали ало^а ^урилмаларига утказиш асосида темир йул транспорти инфраструктурасини ривожлантириш, туртинчидан, ;аракатланадиган таркибни (локомотив ва вагон) тиклаш ва модернизация ^илиш, бешинчидан, жа;он бозорига чи^ишни таъминлайдиган му^обил транспорт коридорларини излаб топиш.

Узбекистон муста^илликка эришган даврдан транспорт коммуникацияси ривожланиши учун ^атор лойи;алар амалга оширилди. Давлат бюджетидан темир йулларни реконструкция ^илиш, янги темир йуллар, куприклар ^урилиши ва тегишли инфратузилманинг ривожланиши учун 8 миллиард доллардан орти^ капитал ^уйилмалари, шундан 2,6 миллиард доллардан орти^ капитал йуналтирилди [5]. Узбекистон Республикаси Президенти ва Узбекистон Республикаси Вазирлар Ма;камасининг фармон ;амда махсус ^арорлари асосида 2001-йилнинг охирида 633 километрлик "Навоий-Уч^уду^-Султон Увайстог-Нукус", 2007-йил август ойида 223 километрлик "Тошгузар-Бойсун-Кум^ургон", 2016-йил июнь ойида эса 123 километрлик электрлаштирилган "Ангрен-Поп" янги темир йулларининг фойдаланишга топширилиши мамлакатимизнинг шимолий ва жанубий ;удудларининг и^тисодий сало;иятини

Ж

TDSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNItf ERSlTETI

Ташкентский гссударстоенчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 ^Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

янада ривожлантириш, минерал ресурслар, нефть ва газ, рангли металлар, цурилиш материаллари ва бошца хомашёга бой конларни комплекс узлаштириш, энг му^ими, янги иш уринлари яратиб, минг-минглаб юртдошларимизни иш билан таъминлаш имконини берди. Бу йуллар мамлакатимизда ягона ва яхлит миллий темир йул коммуникация тизимининг барпо этилиши йулида энг му^им цадамлардан бири булиб хизмат цилди.

Мустациллик йилларида темир йулларни электрлаштириш масалаларига ало^ида эътибор царатилди. Утган давр ичида "Тошкент-Хужакент", "Туцимачи-Ангрен", "Тошкент-Самарцанд", "Мароцанд-^арши" линиялари электрлаштирилди. 325 километрлик "^арши-Термиз" темир йул участкасини электрлаштириш, икки томонлама цатновга эга булган "Жиззах-Янгиер" электрлаштирилган темир йул тармоги цурилишининг иккинчи босцичи амалга оширилмоцда. Утган йиллар давомида 1800 километрдан ортиц темир йуллар электрлаштирилди [6]. Электропоездларнинг цатнови натижасида поездлардан фойдаланиш харажатларини 20 фоизга камайтириш, йуловчи ва юк ташиш тезлигини 1,3 баробар ошириш имкони яратилди. Испаниянинг "Talgo" компанияси томонидан ишлаб чицарилган юцори тезликда ^аракатланадиган "Afrosiyob" электропоезди цатнови 2011 -йил Тошкент ва Самарцанд ша^арлари уртасида йулга цуйилган булса, 2015-йил август ойида ана шундай тезюрар поезд Тошкент-^арши, 2016-йил 25-август куни Тошкент-Бухоро йуналишига цуйилди. 215 йуловчини ташиш имконига эга булган мазкур поезд Тошкент-Самарцанд йуналишини 2 соатда, Тошкент-^арши йуналишини 2,5 соатда, Тошкент-Бухоро йуналишини эса 3 соату 25 дацицада босиб утмоцда.

"Узбекистон темир йуллари" акциядорлик жамияти томонидан транспорт со^асидаги хизмат курсатиш даражаси ва сифатини ошириш мацсадида ^аракатланадиган таркибни энг замонавий, юцори самарали локомотивлар ва цулай вагонлар билан таъминлаш ва модернизация цилиш ишларига ало^ида эътибор берилмоцда. Сунгги йилларда 49 та замонавий электровоз ва 10 та йуловчи ташийдиган тепловоз сотиб олингани, 120 та локомотив модернизация цилингани бу борадаги ишлар кулами тобора ортиб бораётганини курсатади [7]. Бугунги кунда темир йул тармогининг жадал ривожланаётган, юксак технологияларга асосланган Тошкент йуловчи вагонларни цуриш ва таъмирлаш заводи, ^уюв-механика заводи, "Узтемирйулмаштаъмир" унитар корхоналари локомотив ва йуловчи вагонларни таъмирлаш, модернизация цилиш ва цайта жи^озлашдан ташцари цисца вацт ичида вагонсозлик саноатимизга асос солинди. Бу ерда 2,5 мингта юк ва 150 та янги йуловчи вагонлари ишлаб чицилди, 735 та йуловчи вагонлари модернизация цилинди [8].

Айни вацтда Узбекистон темир йулчилари олдида "юк ва йуловчи ташиш ^ажмини ошириш билан бир цаторда, ^удудларнинг ицтисодий сало^иятини янада юксалтириш, бой минерал хомашё ресурсларини комплекс узлаштириш, тармоц корхоналари учун мутахассислар тайёрлаш, ицтисод тармоцлари ва а^олининг кумир ма^сулотларига тобора усиб бораётган талабини цондиришга йуналтирилган инвестициявий лойи^аларни амалиётга тадбиц этиш" [9], мамлакатимиз "транзит сало^иятини янада ривожлантириш ва миллий ицтисодиётлар таркибида транспорт со^аси улушини ошириш, транспорт инфратузилмасига замонавий технологиялар ва хорижий инвестицияларни

ж

ТОЙНКЕЫТ ОАУ1_ДТ ТЙДЫЁРйЙТ иЬНУЕЙЙНГП

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

жалб этиш, Шар^-Гарб лойи;аси доирасида Хитойдан бошланадиган, Киргизистон ва Узбекистон ор^али утадиган, кейинчалик янги барпо этилган Боку-Тбилиси-Карс темир йул магистрали ор^али Жанубий ва Шар^ий Европа, Я^ин Шар^ мамлакатлари ва Урта ер денгизи портларига олиб чи^адиган янги транспорт йулакларини шакллантириш вазифалари турибди" [10].

Хулоса ^илиб айтганда, Урта Осиёда темир йул уз замонасининг илгор техника ва транспорт воситаси сифатида Туркистонда и^тисодий ривожланиш омилларидан бири булиб хизмат ^илди. Туркистон улкасида темир йул ^урилиши натижасида руй берган барча узгаришлар метрополиянинг мустамлакачилик манфаатларини кузланган ;олда амалга оширилди. Муста^иллик йилларида транспорт тизимини ривожлантириш мамлакатимизнинг ;удудий яхлитлигини ва унинг хавфсизлигини муста;камлади, транспорт коммуникация тизимининг чу^ур исло; ^илиниши республика и^тисодиётини ривожлантириш, йирик табиий бойликларини узлаштириш учун ^улай имкониятларни очиб берди, юртимизда транспорт коммуникацияларини ривожлантиришга ^аратилган улкан лойи;аларнинг амалга оширилиши нафа^ат мамлакат ичида юк ташишга булган талабни ^ондиради, шу билан бир ^аторда, таш^и и^тисодий ало^аларнинг усишига ;ам таъсир курсатади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. "Марказий Осиё хал^аро транспорт йулаклари тизимида: стратегик исти^боллар ва фойдаланилмаган имкониятлар" хал^аро конференция иштирокчиларига. (Узбекистон Республикаси Президенти ^утлови) // "Хал^ сузи", 2018, 21-сентябрь.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Узбекистон темир йуллари" акциядорлик жамияти жамоасига табриги // "Хал^ сузи", 2018 йил, 4-август.

3. Темир йуллар-миллат куч-^удрати // "Темирйулчи", 2003, 6-июнь.

4. "Узбекистон темир йуллари" Давлат-акционерлик темир йул компаниясини тузиш тугрисида"ги Узбекистон Республикаси Президентининг 1994-йил 7-ноябрдаги Фармони. // "Темирйулчи", 1994, 12 ноябрь.

5. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Узбекистон темир йуллари" акциядорлик жамияти жамоасига табриги // "Хал^ сузи", 2018-йил, 4-август.

6. Уша жойда.

7. "Узбекистон темир йуллари" акциядорлик жамияти жамоасига // Шавкат Мирзиёев. Хал^имизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий ба;одир. 2-жилд. Т., "Узбекистон", 2018, 431-бет.

8. "Узбекистон темир йуллари" акциядорлик жамияти жамоасига // "Темирйулчи", 2014, 13-ноябрь.

9. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Узбекистон темир йуллари" акциядорлик жамияти жамоасига табриги // "Хал^ сузи", 2018-йил, 4-август.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.