Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТЎҒРИ СОЛИҚЛАР ИСЛОҲОТИНИНГ АСОСИЙ НАТИЖАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТЎҒРИ СОЛИҚЛАР ИСЛОҲОТИНИНГ АСОСИЙ НАТИЖАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
177
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Солиқ кодекси / солиқ концепцияси / тўғри солиқлар / солиқ тизими / солиқ юки / солиқ ислоҳоти / солиқ тўловчилар / солиқ объекти / солиқ базаси / солиқ ставкалари / давлат бюджетини даромади. / Налоговый кодекс / налоговая концепция / прямые налоги / налоговая система / налоговая нагрузка / налоговая реформа / налогоплательщики / объект налогообложения / налоговая база / налоговые ставки / доход государственного бюджета.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хусаинов Равшан Рахимович, Ибрагимова Саодат Абдумуминовна

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикасини Президентининг 2018 йил 29 июндаги “Ўзбекистон Республикасининг солиқ сиёсатини такомиллаштириш концепцияси тўғрисидаги” ПФ-5468 сонли Фармони асосида Ўзбекистонда ўтказилаётган солиқ тўғри солиқлар ислоҳотлари ёритилган. Асосий эътибор республикамизда янги тахрирдаги Солиқ Кодексини 2020 йил январь ойидан жорий этилиши билан боғлиқ солиқ тизимида бўлаётган ўзгаришларга қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСНОВНЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ РЕФОРМЫ ПРЯМЫХ НАЛОГОВ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН

В данной статье освещены реформы по прямым налогам, проводимые в Узбекистане на основании Указа Президента Республики Узбекистан от 29 июня 2018 года №УП-5468 “О Концепции совершенствования налоговой политики Республики Узбекистан”. Основное внимание уделяется изменениям в налоговой системе, связанным с введением в республике новой редакции Налогового кодекса с января 2020 года.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТЎҒРИ СОЛИҚЛАР ИСЛОҲОТИНИНГ АСОСИЙ НАТИЖАЛАРИ»

Хусаинов Равшан Рахимович,

Тошкент давлат техника университети "Корпоратив бошкарув" кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди Ибрагимова Саодат Абдумуминовна,

Тошкент давлат техника университети "Корпоратив бошкарув" кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ШРИ СОЛИКЛАРИСЛОДОТИНИНГАСОСИЙ НАТИЖАЛАРИ

УДК: 332.021.8

ХУСАИНОВ Р.Р., ИБРАГИМОВА С.А. УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ТУГРИ СОЛИЦЛАР ИСЛОЦОТИНИНГ АСОСИЙ НАТИЖАЛАРИ

Ушбу маколада Узбекистан Республикасини Президентининг 2018 йил 29 июндаги "Узбекистан Республикасининг солик сиёсатини такомиллаштириш концепцияси тyFрисидаги" ПФ-5468 сонли Фармони асосида Узбекистонда утказилаётган солик тyFри соликлар ислох,отлари ёритилган. Асо-сий эътибор республикамизда янги тахрирдаги Солик Кодексини 2020 йил январь ойидан жорий этилиши билан боFлик солик тизимида булаётган узгаришларга каратилган.

Таянч иборалар: Солик кодекси, солик концепцияси, тyFри соликлар, солик тизими, солик юки, солик ислох,оти, солик туловчилар, солик объекти, солик базаси, солик ставкалари, давлат бюдже-тини даромади.

ХУСАИНОВ Р.Р., ИБРАГИМОВА С.А. ОСНОВНЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ РЕФОРМЫ ПРЯМЫХ НАЛОГОВ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН

В данной статье освещены реформы по прямым налогам, проводимые в Узбекистане на основании Указа Президента Республики Узбекистан от 29 июня 2018 года №УП-5468 "О Концепции совершенствования налоговой политики Республики Узбекистан". Основное внимание уделяется изменениям в налоговой системе, связанным с введением в республике новой редакции Налогового кодекса с января 2020 года.

Ключевые слова: Налоговый кодекс, налоговая концепция, прямые налоги, налоговая система, налоговая нагрузка, налоговая реформа, налогоплательщики, объект налогообложения, налоговая база, налоговые ставки, доход государственного бюджета.

KHUSAINOV R.R., IBRAGIMOVA S.A. MAIN RESULTS OF DIRECT TAX REFORM IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

The article highlights the reforms on direct taxes carried out in Uzbekistan on the basis of the Decree of the President of the Republic of Uzbekistan dated June 29, 2018 no. up-5468 "on the Concept of improving the tax policy of the Republic of Uzbekistan». The main attention is paid to changes in the tax system related to the introduction of a new version of the Tax code in the Republic from January 2020.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Key words: Tax Code, tax concept, tax system, tax burden, tax reform, taxpayers, tax base, tax rates, state budget revenues

Kupurn.

Pecny6.MKaMM3ga gaB.aT ToMoHigaH co.mk cuë-caTira KaTTa B"bTi6op KapaTM.raH Ba co.MKHMHr xyKyKMM 6a3acu MM.gaH Mu.ra MyKaMMa..awu6 6opanTM. y36eKicTOHga co.MKHMHr xyKyKMM 6a3acu 1991 mm. 15 $eBpa.ga KyMugarM KoHyH.apHM Ka6y. k,m.mw 6u.aH 6ow.aHgM: 1991 mm. 15 $eBpa.garM "Y36eKMcTOH Pecny6.MKacu ^yKapo.apugaH, axHa-6mm $yK,apo.apflaH Ba $yK,apo.Mru 6y.MaraH wax-cnapgaH o.MHagMraH gapoMag co.mfm Tyipucufla"1 227-XII-coH Ba 1991 mm. 15 $eBpa.garM "KopxoHa-.ap, 6up.nawMa.nap Ba TawKM.oT.apgaH o.MHagM-raH co.MK-ap Tyipucufla" 225-XII-coH2 Y36eKucToH Pecny6.MKaciHMHr KoHyH.apu.

Co.iK-ap 6yMi4a xyKyKMM xyxxaTHi 6iTTa ax.MTra Tyn.aw Ma^agu^a 1997 mm. 24 anpe.ga Pecny6.MKaMM3ga 1-4M Co.mk KogeKcu Ka6y. KM.MHflM Ba 1998 mm. 1 AHBapga Ky^ra KMpgu. By KogeKc o.giHra KyMu.raH MyxiM KagaM 6y.gM. ^eKMH 1-4M Co.mk KogeKcu aTiru 115 MoggagaH u6opaT 6y.u6, co.mk Ty.oB4M.ap Ba co.mk yHgu-pyB^M.ap Ty.aKoH.M uw.awu y^yH x,ap 6up co.mk, 6yMM4a a.oxuga MypiKHoMa uw.a6 ^MKapM.gu. LUyHMHr y^yH x,aM KogeKcHM Ka6y. km.mw Ba aMa-.MëTra xopiM km.mw MyggaTM 8 omhm TawKM. BTraH. 2007 mm. 25 geKa6pga Bca mkkmh^m Co.mk KogeKcu Ka6y. km.mham Ba 2008 mm. 1 AHBapgaH xopuM BTM.gu. 2-4M Co.mk KogeKcu aBBa-rucugaH aH4a MyKaMMa. 6y.u6 392 MoggagaH u6opaT Bgu. ^eKMH y Co.mk KogeKcu x,aM xo3Mpru gaBp Ta.a6ura Ty.MK xaBo6 6epMaëTraH.Mru ca6a6.M 2019 mm.hmht 30 geKa6pga 480 MoggagaH u6opaT 6y.raH AHru Tax-pMpgarM aH4a MyKaMMa. Y36eKMcToH Pecny6.MKa-ciHMHr Co.mk KogeKcu Ka6y. km.mh,m Ba 2020 mm. 1 AHBapgaH Ky^ra KMpgu [1].

Ma^o^aHMHr flo^3ap6^uru.

Y36eKMcroH Pecny6.MKacMga TyFpu co.MK.ap TypKyMiga co.MKHMHr y.ywu acocaH wpugMK wax-c.apgaH o.MHagMraH ^oMga co.mfm Ba xmcmohmm waxc.apgaH o.MHagMraH gapoMag co.MK.apu x,Mco6.aHa,gM.

Y36eKMcToHga yTKa3M.aëTraH co.mk

Mc.ox,oT.apMgaH aBBa. pecny6.MKaMM3ga co.mk TM3MMM 6eKapop.MK Ba KoHyH.apHMHr KapaMa-

1 yw6y K,oHyH 1998 mm. 1 aHBapgaH 6ow.a6 y3 KymHM MyKoTraH (TaxpupuaT).

2 yw6y KoHyH 1998 mm. 1 aHBapgaH 6ow.a6 y3 KymHM MyKoTraH (TaxpupMAT).

карши.иги билан ажралиб турарди. Со.ик, юки асоссиз юкори бу.иши, а.батта, иш.аб чикаришнинг пасайишига о.иб ке.адиган са.-бий х,одисадир, шунингдек, ах,о.ининг даромад-.арини яширишга х,амда со.ик тизимининг ях.ит-.игини бузишга о.иб ке.ади. Жисмоний шахс.ар томонидан ту.анадиган барча со.ик.ар орасида энг катта у.уш жисмоний шахс.арнинг даромад со.иFига туFри ке.ади, чунки у дав.ат бюдже-тига тушадиган маб.аF.ар микдори буйича энг му^им х,исоб.анади. Ушбу со.ик мам.акатимиз-нинг деяр.и х,ар бир фукаросига таъсир ки.ади.

Жисмоний шахс.арнинг даромад.арини со.икка тортиш х,ар кандай дав.атнинг со.ик тизимининг энг мух,им э.емент.аридан бири-дир. Бу дунёдаги энг кенг тарк,а.ган со.ик,.ардан бири бу.иб, а^о.ининг шахсий даромад.аридан ту.анади.

Узбекистонда 2019 йи.гача х,ар бир йи. учун Узбекистан Респуб.икасининг асосий макроиктисодий курсаткич.ари прогнози ва Дав.ат бюджети параметр.ари туFрисидаги Узбекистон Респуб.икаси Президентининг карор.ари кабу. ки.инар эди.

2019 йи.да эса Узбекистон Респуб.икаси Президентининг 2018 йи. 26 декабрдаги "Узбекистон Респуб.икасининг 2019 йи.ги асосий макроиктисодий курсаткич.ари прогнози ва Дав.ат бюджети параметр.ари х,амда 20202021 йи..арга бюджет му.жа..ари туFрисида"ги ПК-4086-сон карори кабу. ки.инди [2]. Авва.ги йи..ардан фарк.и асосий макроиктисодий курсаткич.ари прогнози ва Дав.ат бюджети параметр.ари фак,ат бир йи. учун эмас, ба.ки уч йи.га кабу. ки.инди. Натижада, Узбекистоннинг якин уч йи..ик макроиктисодий курсаткич.ари бе.-ги.аб бери.ди ва бу маъ.умот.ар асосида ама-.иётдаги рах,бар ва мутахасис.ар х,амда и.мий иш.ар би.ан шуFа..анаётган татк,ик,отчи.ар х,ам самара.и фойда.анаяпти.ар.

Бу сохдда 2020 йи.да яна бир кадам о.динга кадам таш.анди, 2019 йи. 9 декабрда Узбекистон Респуб.икасининг "2020 йи. учун Узбекистон Респуб.икасининг дав.ат бюджети туFрисида"ги УРК-589-сон конуни кабу. ки.инди [3]. Бундан куриниб турибдики, йи..ик дав.ат бюджети параметр.ари Респуб.икамизда биринчи маро-таба конун даражасига кутари.ди. Бу конунда биринчи, иккинчи, умумий фиска. ба.анс ва худудий бюджет маб.аF.арини таксим.овчи даража.и бюджет маб^.арини таксим.овчи.ар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

курсатиб утилди, ,амда, 2020 йилда бюджет жара-ёни иштирокчилари уртасида бюджет ваколатла-рини так,симлашнинг узига хос хусусиятлари бел-гилаб берилди.

Юкоридаги конунга асосан 2020 йилда Узбекистонда ялпи ички ма,сулот 653 546 миллиард сумни ташкил этиб, усиш сурати 5,5 фоиз даражасида 2021 ва 2022 йилларда эса мос равишда 5,8 ва 6,2 фоиз режалаштирилмокда. Усиш ,ажми саноат ишлаб чикаришда — 6,5 фоиз,

2021 ва 2022 йилларда эса мос равишда 6,7 ва 7,0 фоиз; кишлок хужалигидаги ишлаб чикаришда — 4 фоиз, 2021 ва 2022 йилларда эса мос равишда 4,1 ва 4,2 фоиз; чакана савдо айланмасида — 5,6 фоиз, 2021 ва 2022 йилларда эса мос равишда 5,7 ва 6,0 фоиз; истеъмол нархлари индекси, утган йил декабрига нисбатан - 12,5-13,0 фоиз, 2021 ва

2022 йилларда эса мос равишда 11,0 ва 9,5 фоиз микдорда булиши прогноз килинмокда.

Келтирилган маълумотлардан куриниб туриб-дики, иктисодиёт тармокларида усиш сурати йилдан йилга кутарилиши, истеъмол нархлари индекси эса камайиб бориши режаралаштри-ляпти.

Мацоланинг мацсади - Узбекистонда юри-дик шахслардан олинадиган фойда солиFи ва жисмоний шахслардан олинадиган даромад соликларининг иктисодиётда тутган урни ва а,амиятини курсатиш. Узбекистонда олиб бори-лаётган солик, ислох,отлари туFрисида баъзи мута-хассислар фак,ат ислох,отдаги камчиликларга эъти-борни каратмокдалар. Бизнинг максадимиз эса, эришилган ютук,ларни ,ам четлаб утмасдан туFри соликларни ундиришдаги камчиликларга ,ам эътиборни к,аратиш ва бу камчиликларни барта-раф килиш ,акида фикрлар билдириш.

Мацсадга эришиш учун цуйидаги вазифа-лар цуйилади:

- Узбекистонда солик солишнинг хукукий базасини келиб чик,иши ва ривожланиши тарти-бини урганиш;

- Узбекистан солик сиёсатининг хусусият-лари;

- Узбекистонда солик турлари ва уларнинг хусусиятлари билан танишиш;

- Узбекистан солик концепциясини ва унинг мо,иятини чукур та,лил килиш, ,амда солик концепцияси асосида олиб борилаётган исло,отларни тахлил килиш.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистан Республика-

сини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сонли Фар-монида макроиктисодий баркарорликни янада муста,камлаш ва юкори иктисодий усиш суръ-атларини саклаб колиш максадида устувор йуналишлари каторида "... солик юкини камай-тириш ва соликка тортиш тизимини соддалаш-тириш сиёсатини давом эттириш, солик маъ-муриятчилигини такомиллаштириш ва тегишли раFбатлантирувчи чораларни кенгайтириш"1 бел-гиланган.

Мамлакатимизда мустакиллик даврида солик тизимида догматизм кузатилди дейиш албатта нотуFри булади, чунки жуда куп узгартиришлар киритилди. Лекин бу узгартиришлар асосан локал ,арактерга эга булган.

Солик исло,отисиз мамлакатимиз иктисодиётини ривожлантириш мумкин эмас. Солик тизимини исло, килиш максадида Узбекистан Республикасини Президенти 2018 йил 29 июнда "Узбекистан Республикасининг солик сиёсатини такомиллаштириш концепцияси туFрисидаги" ПФ-5468 сонли Фармонни имзо-лади [4]. Мазкур Фармонга асосан кенг куламли солик сиёсатини исло, килиш дастури амалга оширилмокда.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2019 йил 24 декабрдаги Олий Мажлис Сенати ва Конунчилик палатаси аъзоларига 2019 йилда амалга оширил-ган асосий ишлар якуни ва Узбекистан Республикасини 2020 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг энг устувор йуналишларига баFишланган анъанавий Мурожаатномасида солик исло,отига катта эътибор бериб, "Якинда кабул килинган янги Солик кодексига мувофик, бу йилдан бошлаб куплаб янгиликлар амалиётга жорий этилмокда. Жумладан, солик турлари 13 тадан 9 тага камайтирилди. Соликларни тулаш муддатини узайтириш ёки булиб-булиб тулашга рухсат бериш буйича енгиллаштирилган меха-низмлар киритилди" деб таъкидлаган2.

Иктисодий усишни тенглаштириш учун куплаб давлатлар инвестицияларга булган талабни тар-

1 Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон Фармони билан тасдик,ланган "2017-2021 йилларда Узбекистонни ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси". - https://lex.uz/docs/3107036

2 Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. // «Хал^ сузи» газетаси, 2020 йил 25 январь.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

1-жадвал. 2018 йилда жисмоний шахслардан ундириладиган даромад солимнинг ставкалари

Жами даромад микдори Солик суммаси

Энг кам иш х,акининг бир баравари микдоригача Даромад суммасининг 0 фоизи

Энг кам иш х,акининг бир баравари микдоридан (+1 сум) беш баравари микдоригача Энг кам иш хакининг бир бараваридан ошадиган сумманинг 7,5 фоизи

Энг кам иш хакининг беш баравари микдоридан (+1 сум) ун баравари микдоригача Энг кам иш хакининг беш баравари микдоридан олинадиган солик, + беш бараваридан ошадиган сумманинг 16,5 фоизи

Энг кам иш хакининг ун баравари микдоригача (+1 сум) ва ундан юкори микдоридан Энг кам иш хакининг ун баравари микдоридан олинадиган солик, + ун бараваридан ошадиган сумманинг 22,5 фоизи

тибга солиш учун солик механизмидан фойда-ланадилар.

Солик ислохотидан кузланган асосий максадлардан бири солик юкини камайтириш, яъний солик туловчиларнинг ихтиёрида коладиган даромадлар улушини ошириш.

2019 йилнинг 1 январигача иш закидан даромад солиFи прогрессив шкала буйича ушлаб колинган, яъний жисмоний шахсларни даро-мади ошган сари солик ставкаси хам ошган. Жорий йилдан эса даромаднинг хажмидан катъий назар солик ставкаси пропорционал шаклга, 12%га утказилди. Бундан кузланган максад "кора иктисодиётни" йук килиш, ишчи хизматчиларни норасмий фаолиятини чеклаш, хамда соликни хисоблашни соддалаштириш (аввалги тизимда соликни хисоблаш бирмунча мураккаб эди). Натижа, давлат бюджети, корхоналар ва юкори маош оладиган ишчилар манфаатидир. Чунки, солик куйидаги жадвал асосида олинар эди [5].

Биринчи жадвалдан куриниб турибдики, энг кам иш хакининг беш бараваригача даромад оладиган жисмоний шахслар 60819 (202730 х 5 = 1013650 - 202730 = 810920 х 0,075) сум солик тулар эдилар, янги тизимда эса 121638 (202730 х 5 = 1013650 х 0,12) сум солик тулайдилар. Бундан куриниб турибдики, жисмоний шахсларнинг даромади энг кам иш хакининг беш бараваригача булганда 2019 йилда 2018 йилдагидан икки баробар ортик микдорда солик тулайдилар, бу эса кам иш хаки оладиган ахолининг ижтимоий химояси талабига жавоб бермайди. Бу холатдан чикиш учун энг кам иш хакининг бир баравари микдоригача аввалари амалиётда кулланиладиган ноль фоизли солик ставкасининг факат энг кам иш хакининг беш баробаригача ойлик даромад олувчилар учун куллаш максадга мувофикдир.

Мол-мулкини ижарага берувчилар хам ижара-дан олган даромадидан купрок солик тулайдилар,

чунки 2018 йилдаги минимал ставка уз кучини йукотганлиги сабабли 7,5% урнига 2019 йилдан бошлаб 12% микдорида солик тулайдилар.

Юкорида кайд килинган камчиликлар билан бир каторда солик ставкаси пропорционал шка-лага 12%га утказилганлигининг ижобий томони соликни хисоблаш тартиби анча енгиллашти-рилди, бу эса бугалтерия ходимларининг ишла-рини анча осонлаштирди.

Кимматли коFозлар бозорида ахолининг кенг катламини иштирокини ошириш максадида Узбекистон Республикасининг резидентлари оладиган дивидентларидан солик ставкаси 10% дан 5%га, яъни, икки баробарга камайтирилди.

2020 йилда хам солик ставкаси 2019 йилдаги меъёрда сакланиб колди.

Солик ислохотлари натижасида туFри соликларнинг асосийси булган юридик шахслардан ундириладиган фойда солиFига тухталсак, бу соликда куйидаги узгаришларни куриш мумкин.

Фойда солиFи Узбекистон солик тизимининг ажралмас кисми булиб, миллий даромадни кайта таксимлаш воситаси сифатида хизмат килади. Ушбу солик туFри солик таркибига киради.

Корхона ва ташкилотларнинг фойда солиFи юридик шахслар солиFининг асосий тури хисобланади. Бу солик Узбекистон Республикасининг Республика бюджетига туланади. Иккинчи жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, фойда солиFининг абсолют суммаси йилдан-йилга усиб боряпти [6]. 2019 йилдан эса кескин равишда ошганини куриш мумкин. Бу кескин усишнинг сабаби Узбекистон Республикасини Президен-тининг 2018 йил 29 июндаги "Узбекистон Республикасининг солик сиёсатини такомиллаштириш концепцияси туFрисидаги" ПФ-5468 сонли Фар-мони асосида республикамизда олиб борилаёт-ган туб ислох,отлар натижасидир. Юридик шахслардан олинадиган фойда солиFидан тушган сум-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

2-жадвал. Юридик шахслардан олинадиган фойда соли™

Йиллар 2011 2013 2015 2016 2018 2019 2020 режа

Юридик шахслардан олинадиган фойда солиFи, миллиард сум 861,6 1 038,8 1 180,5 1 215,1 3 502,2 16349,9 19 839,0

манинг усиши ушбу соликнинг ах,амиятини яна бир бор таъкидлайди. Солик тушумини статисти-касини динамикада тах,лили шуни курсатадики, 2019 йилгача бевосита соликлардан давлат бюд-жетига тушадиган тушумда жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFининг салмоFи энг юкори булиб, фойда солиFидан бир неча баро-бар куп булган.

Фойда солиFи энг ривожланган мамлакатлар бюджетларининг асосий даромади каторига киради ва Узбекистан бюджетида кушилган киймат солиFидан кейин иккинчи уринда туради. Узбекистан Республикасининг "2020 йил учун Узбекистан Республикасининг Давлат бюджети туFрисида"ги конунига асосан 2020 йилда ушбу соликдан давлат бюджетига 19839,0 миллиард сум тушиши режалаштирилган. Узбекистон Республикасининг давлат бюджетини дастлабки ижросига биноан 2019 йилда юридик шахслардан ундири-ладиган соликнинг микдори 16349,9 миллиард сумни ташкил этади [3].

Агар биз 2020 йил учун Узбекистон бюджети-нинг даромад структурасини куриб чиксак, даромад солиFининг оFирлиги факат кушилган киймат солиFидан паст булади.

Ушбу соликнинг микдори корхона ёки ташки-лот фаолиятининг натижаларига, шунингдек олин-ган фойдага бевосита боFлик. Мамлакатимизда фойда солиFи 1995 йил январь ойидан жорий этилган.

Узбекистон Республикаси Солик кодексига асосан, фойда солиFи микдори корхоналар томонидан ишлаб чикариш харажатларга бевосита боFлик булади. Яъни, харажатлар микдори канчалик юкори булса, солик базаси паст булади ва шунинг учун корхона фойда солиFининг камрок микдорини тулаши мумкин. Бирок, ташкилотнинг вазифаси солик солинадиган базани камайтириш учун асос сифатида тан олиниши учун харажатлар конуний булишини таъминлашлари шарт.

Фойда солиFи ставкаларига х,ам бир катор узгаришлар киритилди. Базавий солик став-каси 2019 йилда 12% булган булса, 2020 йилда 15% килиб белгиланди, яъни, аввалги йилга нисбатан 25%га оширилди. Мутахассисларнинг

фикрича, фойда солиFини базавий солик став-касини кутарилиши бошка соликларнинг солик юкини камайишини компенсация килишдир. Товарларнинг (хизматларнинг) электрон савдо-сини амалга оширувчи корхоналарни фаолия-тини раFбатлантириш максадида бу корхоналарга фойда солиFининг базавий ставкасини ярми, яъни, 7,5% килиб белгиланди.

Хулоса ва таклифлар.

Хулоса килиб айтганда, Узбекистон Республи-касини Президентининг 2018 йил 29 июндаги "Узбекистон Республикасининг солик сиёсатини такомиллаштириш концепцияси туFрисидаги" ПФ-5468-сон Фармони асосида республика-мизда туFри соликлар тизимида сезилари дара-жада ислох,отлар амалиётга жорий этилди.

Бу ислох,отларни янада самарали булиши учун куйидагиларни инобатга олиниши максадга мувофик деб х,исоблаймиз:

1. Жисмоний шахсларни даромад солиFини бир текисда 12%ли ставкага утказишнинг ютук томонлари табакалашган солик ставкасига нисбатан солик х,исоб-китобларининг анча соддалаш-гани, асосий жойдан бошка корхоналарда ишла-ётганлар учун солик декларациясининг топшириш зарур эмаслиги. Лекин, соликларнинг функцияла-ридан бири ижтимоий х,имоя, соликлар ёрдамида ЯИМни таксимлаш ва кайта таксимлаш, шу жум-ладан, ах,олини ижтимоий х,имоялаш ва ах,олини таъминлашга каратилган.

Ах,оли даромадларининг поляризацияси мав-жуд булган вазиятда кучли ижтимоий кафолат-ларни жорий этишни талаб килади. Бир текисда х,амма учун 12%ли солик ставкаси кулланганда ижтимоий х,имоя принципи бузилади. Бу х,олатдан чикиш учун энг кам иш х,акининг бир баравари микдоригача аввалари амалиётда кулланиладиган ноль фоизли солик ставкасининг энг кам иш хакининг беш баробаригача ойлик даромад олув-чилар учун куллаш максадга мувофикдир.

2. Янги тах,рирдаги Солик кодексини 378 мод-дасига биноан вафот этган ходимнинг оила аъзо-ларига ёки оила аъзоси вафот этганлиги муно-сабати билан ходимга бериладиган моддий ёрдам суммалари мех,натга х,ак тулашнинг энг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

кам микдорининг 4,22 бараваригача микдорда солик солинмайди. Аввалги тахрида эса вафот этган ходимнинг оила аъзоларига ёки оила аъзоси вафот этганлиги муносабати билан ходимга бериладиган моддий ёрдам суммалари энг кам иш хакининг ун икки бараваригача микдорда соликдан озод этилар эди.

Бизнинг фикримизча, моддий ёрдам суммалари — энг кам иш хакининг камида ун бараваригача микдорда соликдан озод этиш максадга мувофик булар эди.

3. Янги тахрирдаги Солик кодексини тала-бига биноан солик даврида товарларни (хизмат-

ларни) реализация килишдан олинган жами даро-мади бир миллиард сумдан ошган Узбекистан Республикаси юридик шахслари фойда солиFини туловчиси хисобланади. Бизнинг фикримизча бу меъёр уч баробарга индексация килиниши керак, яъни, жами даромади уч миллиард сумдан ошган Узбекистан Республикаси юридик шахслари фойда солиFини туловчиси хисобланиши максадга мувофик. Акс холда, баъзи юридик шах-слар даромадни яшириш йулларини кидиради ва ислохотдан асосий кузланлаган максад, "яширин" иктисодиётни бутгул тугатишга эришиб булмайди.

Адабиёт:

1. Узбекистан Республикасининг Солик, кодекси. - Конун хужжатлари маълумотлари мил-лий базаси, 31.12.2019 й., 02/19/СК/4256-сон.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 26 декабрдаги "Узбекистон Республикасининг 2019 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари хамда 2020-2021 йилларга бюджет мулжаллари туFрисида"ги ПК-4086-сон Карори. - Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 28.12.2018 й., 07/18/4086/2354-сон.

3. Узбекистон Республикасининг "2020 йил учун Узбекистон Республикасининг давлат бюджети тутрисида"ги конуни. - Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 10.12.2019 й., 03/19/589/4126-сон.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 июндаги "Узбекистон Республикасининг солик сиёсатини такомиллаштириш концепцияси туFрисида"ги ПФ-5468-сон Фармони. - https://lex.uz/docs/3802378

5. Хусаинов Р.Р. Узбекистон Республикасида солик ислохотининг ютуклари ва камчили-клари. - "Иктисод ва молия" илмий-амалий оммабоп журнали, № 4, 2019 й.

6. Узбекистон Республикаси молия вазирлиги. Статистик малумотлар. https://www.mf.uz/ uz/deyatelnost/deyatelnost/gosudarstvennyj -byudzhet.html.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.