Научная статья на тему 'Иқтисодиётни тартибга солишда солиқ имтиёзларининг аҳамияти ва иқтисодий моҳияти'

Иқтисодиётни тартибга солишда солиқ имтиёзларининг аҳамияти ва иқтисодий моҳияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
349
65
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Яҳъяева Д. Б.

Мамлакатимизда солиқ сиёсатини янада эркинлаштириш, солиқ юкини босқичма-босқич камайтириш, солиққа тортиш тартибини такомиллаштириш ва соддалаштириш, тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, уларнинг молияхўжалик фаолиятига асоссиз аралашувларни чеклаш борасида қатор тадбирлар амалга оширилмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Иқтисодиётни тартибга солишда солиқ имтиёзларининг аҳамияти ва иқтисодий моҳияти»

I Ях,ъяева Д.Б. ТДИУ тадк,ик,отчиси

ИКТИСОДИЁТНИ ТАРТИБГА СОЛИШДА СОЛИК ИМТИЁЗЛАРИНИНГ АДОМИЯТИ ВА ИКТИСОДИЙ МОЩТИ

Мамлакатимизда солиц сиёсатини янада эркинлаш-тириш, солиц юкини босцичма-босцич камайтириш, солицца тортиш тартибини такомиллаштириш ва соддалаштириш, тадбиркорлик субъектлари ууцуц ва эркинликларини уимоя цилиш, уларнинг молия-хужалик фаолиятига асоссиз аралашувларни чеклаш борасида цатор тадбирлар амалга оширилмоцда.

Республикамиз мустакилликка эриш-ган пайтдан бошлаб кенг камровли солик ислох,отлари утказилди. Бу эса уз на-вбатида бозор иктисодиёти талабла-рига жавоб берадиган, Давлат бюдже-ти даромад кисмини тулдиришни ва давлат х,аражатларини молиялаштиришни таъминлайдиган, ах,оли реал даромад-лари усишини, ишлаб чикаришни модернизация килишни, кичик ва хусусий тадбиркорликни куллаб-кувватлашни раFбатлантирадиган солик тизимининг вужудга келишига хизмат килди.

Аввало шуни айтиш керакки, солик ислох,отларининг устувор йуналиши сифа-тида солик юкининг боскичма-боскич па-сайтирилиши баркарор иктисодий усиш суръатларини таъминлашда мух,им омил булди.

Мах,аллий ишлаб чикарувчиларни куллаб-кувватлаш, икки ёкламали солик солишни олдини олиш максадида мех,натга х,ак тулаш х,аражатлари ва ишлаб чикариш билан боFлик булган бошка х,аражатлар фойда солиFини х,исоблаб чикаришда солик солиш базасидан чеги-риб ташланадиган ва солик солиш базаси-га кайта кушилмайдиган х,аражатлар тар-кибига киритилди.

Шуни таъкидлаш жоизки, мустакиллик йилларида мамлакатимизда олиб бо-рилган солик ислох,отлари натижаларига кура, авваламбор, солик юки енгиллаш-

тирилди, соликка тортиш тизими содда-лаштирилди, кейинги йилларда соликдан буйин товлаш, даромадларни яшириш х,олатлари кенг микёсда бартараф этилди, солик солиш базаси кенгайтирилди.

Натижада, хужалик юритувчи субъект-ларга уз фаолиятини янада ривожланти-риши, ишлаб чикариш сох,асини кенгай-тириши учун катор солик имтиёзлари, ен-гилликлар жорий килинди.

Шуни алох,ида кайд этиш лозимки, 2007 йилдан бошлаб иктисодиётнинг баркарор ва мутаносиб суръатларда усишини х,амда таркибий узгаришлар ва модерниза-циялашни таъминлаш, унинг энг мух,им тармокларини техник ва технологик жих,атдан янгилаш, солик сиёсатини янада эркинлаштириш мух,им устувор вазифага айланди.

Натижада ишлаб чикаришни мо-дернизациялаш, техник ва техно-логик жих,атдан кайта жих,озлашни, юкори сифатли, ракобатбардош, экс-портга йуналтирилган мах,сулот ишлаб чикаришни купайтиришни ва реинвестиция килишни раFбатлантиришга каратилган катор солик имтиёзлари жорий этилди.

Хусусан, кейинги йилларда мамла-катимиздаги бир катор солик ставкала-ри ах,амиятли даражада пасайтирилди ва мамлакатимиз хужалик субъектларига

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 6, 2012

1 Расм.

2001-2011 йилларда жисмоний шахслар даромад солиги ставкаларининг узгариш динамикаси. 40

35 30 25 20 15 10 5 0

2001 й 2002 й 2003 й 2004 й 2005 й 2006 й 2007 й 2008 й 2009 й 2010 й 2011 й

■Куйи ставка |Урта ставка

ПЮкори ставка

кенг куламли кушимча солик имтиёзлари ва преференциялар яратилди.

Давлатнинг иктисодиётни тартиблаш-даги энг мух,им молиявий воситаларидан бири соликлардир. Иктисодиётни соликлар оркали бошкариш йуналишларини бел-гилашда мамлакатда солик муносабат-ларининг шаклланиши х,олати х,ам мух,им роль уйнайди. Бозор иктисодиётига утиш боскичида булган республикамиз учун солик муносабатлари узига хос тартибда айтиш мумкинки, анча мураккаб шарои-тида шаклланиб бормокда.

Демак, солик муносабатларни опти-маллаштириш йуналишлари оркали ре-спубликамиздаги мавжуд иктисодиётни тартиблаш, шунингдек, тадбиркорлар-нинг иктисодий эркинлигини таъмин-лашга, миллий ишлаб чикаришни кен-гайтиришга, корхоналарнинг молиявий баркарорликка эришишга, бозор меха-низмининг ишлашига, хусусий мулкчилик-нинг ривожланишига, ташки савдо балан-сини мувофиклаштиришга имконият яра-тиш лозим.

Давлат солик ставкаларини узгартириш оркали х,ам иктисодиётга самарали таъ-сир килиш мумкин. Солик ставкаларини узгартириш оркали молиявий окимлар ва товарлар окимларининг айрим сох,алар учун кушимча раFбатлар яратилади. Бе-восита соликлардан туFридан-туFри даро-маддан солик туланганлиги учун соликлар

ставкасининг камайтирилиши корхоналар даромадининг аксарият кисмини улар-га колдириб, инвестиция фаолиятини жа-даллаштириб, бозор иктисодиётини ри-вожлантиради.

Иктисодиётни модернизациялаш ша-роитида бевосита соликлар ставкаларини пасайтириш оркали инвестицион фа-олликни ошириш, ишлаб чикаришни модернизациялаш буйича инвестицион лойих,аларни амалга ошириш имконият-лари кенгаяди.

Иктисодиётимизнинг ижтимоий

йуналтирилганлигига ва йилдан-йилга бюджетнинг ижтимоий сох,ага ажратилган харажатлари микдори ва улуши баркарор ошиб бораётганлигига карамасдан, ре-спубликамизда солик юки ва ставка-лари пасайтириб борилмокда. Солик конунчилигига биноан 1998 йилдан ре-спубликамизда жисмоний шахсларнинг иш х,аклари, мукофот пуллари ва бошка даромадларидан солик ставкаси 15, 25, 35, 40, 45 фоиз, яъни 5 поFонали килиб белгиланган эди.

2000 йилдан бошлаб 4 поFонали, яъни 15, 25, 36, 40 фоиз, 2001 йилдан эса 3 поFоналига утиб, 2009 йилдан энг кам иш хаккининг 6-баробаригача килиб белги-ланди унинг ставкаси 12, 18, 25 фоизни, 2009 йилдан 11, 17, 22 фоиз, 2011 йил-да энг кам иш хаккининг 6-баробаригача килиб белгиланди унинг ставкаси 10,16,

V_/

1 Жадвал

Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиги СТАВКАЛАРИ1

Жами даромад микдори Солик суммаси

энг кам иш хакининг олти баравари микдоригача даромад суммасининг 9 фоизи

Энг кам иш хакининг олти баравари микдоридан (+1 сум) ун баравари микдоригача энг кам иш хакининг олти баравари микдоридан олинадиган солик + олти баравардан ошадиган сумманинг 16 фоизи

энг кам иш хакининг ун баравари микдоридан (+1 сум) ва ундан юкори суммадан энг кам иш хакининг ун баравари микдоридан олинадиган солик + ун баравардан ошадиган сумманинг 22 фоизи

22 фоиз, 2012 йилдан бошлаб жисмоний шахслар даромад солиFи ставкаси 9, 16, 22 фоиз килиб белгиланди.

2012 йилдан жисмоний шахслар-нинг иш хаклари, мукофот пуллари ва бошка даромадларидан солик ставкаси куйидаги жадвал маълумотлари асоси-да хисобланади.Солик солиш максадлари учун энг кам иш хакининг микдори йил бошидан эътиборан ортиб (усиб) борувчи якун тарзида хисобланади.

Ушбу маълумотлардан республика-мизда жисмоний шахсларнинг даромад солиFи ставкаси ва барча поFона ставка-лари пасайиш тенденциясига эга булгани, тахлил этилаётган даврда жисмоний шахсларнинг даромад солиFини хисоблаш тартибида туб узгаришлар юз бергани маълум булади. Агар, 2001 йилга кадар жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFини хисоблаш жараёнида солик солинмайдиган минимум чегириб ташла-ниб, даромаднинг колган кисмидан бел-гиланган ставкаларда солик хисобланган булса, 2001 йилдан бошлаб солик солинмайдиган минимум бекор килинди. Шу-нингдек, ушбу йилдан бошлаб, даромад солиFи хисоблашда уч поFонали ти-зим кулланила бошланди. 2005 йилдан шахсий жамFариб бориладиган пенсия хисобваракларига мажбурий бадалларни даромад солиFи хисобидан солик солина-диган даромаднинг бир фоизи микдорида ажратилиши белгилаб куйилди.

Соликлар воситасида иктисодий жара-ёнларни зарур йуналишларга бошкариб туришнинг энг самарали усули солик им-тиёзларини такдим этиш булиб, иктисодий сиёсатнинг вазифаларидан келиб чикиб белгиланган максадларни амалга ошириш

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 30 декабрдаги ПК.-1675-сонли Карори

учун сармояларни купайтириш, тадбир-корлик фаолиятини фаоллаштириш, иш-лаб чикаришни ривожлантириш, валюта тушумларини купайтириш, ижтимоий соха объектларини молиялаштириш каби фаолиятлар раFбатлантирилади.

Соликлар воситасида иктисодиётни бошкаришда солик имтиёзлари-ни куллашдан максад, айрим солик туловчиларнинг соликларини камайти-риб ёки озод этиш эмас, балки ишлатила-ётган даромадлар, молиявий маблаFлар окимини иктисодий тараккиёт учун зарур деб чопилган томонга йуналтиришдир.

Иктисодий ислохотларни боскичма-боскич амалга оширишда солик им-тиёзларини туFри белгилаш, улардан окилона ва самарали фойдаланиш мухим хисобланади. Уз навбатида, солик имтиёз-ларини белгилаш оркали куйидагиларга эришиш мумкин:

• давлатни иктисодий ривожлани-шини таъминлаш;

• янги ишчи уринларини ташкил этиш;

• ишлаб чикаришни кенгайтнриш учун капитал куйилмаларни купайтириш;

• хорижий инвестицияларни кенг куламда жалб килиш;

• ишлаб чикаришни сифат жихатидан ривожлантириш;

• корхоналарнинг инвестицион салохиятини ошириш;

• хусусий мулкчиликни тартибга солиш;

• ракобат мухитини шакллантириш.

Иктисодиётни тартибга солишда солик

имтиёзлари самарадорлигини оширишда куйидаги таклифларни келтириш максадга мувофик деб хисоблаймиз:

- Касб-хунар коллежларига уз касб йуналишларида ишлаб чикариш ва хизмат

[ 68

курсатиш фаолияти билан шуFулланиш х,укукини берган х,олда, ушбу фаолият-дан олинадиган даромадларни коллежни моддий-техника базасини кенгайтириш-га йуналтириш шарти билан барча солик ва бошка мажбурий туловлардан озод килиш. Шунингдек, касб-х,унар коллежла-ри укувчиларига туланадиган мех,нат х,аки туловлари учун х,ам имтиёз ва преферен-цияларни кузда тутиш.

- "Оилавий тадбиркорлик" туFрисидаги Узбекистон Республикаси Конуни лойих,асида бу тоифадаги тадбиркорлик субъектлари юридик шахс макомида фа-олият юритишини х,исобга олиб, уларга нисбатан ягона солик тулови буйича халк х,унармандчилиги фаолияти буйича бе-рилган солик имтиёзларини куллаш.

- Кичик бизнес субъектлари томо-нидан товарлар ва хизматлар экспорт килинганда белгиланган солик имтиёз-лари ва преференцияларни оилавий тад-биркорлик фаолияти билан шуFулланувчи субъектлар учун х,ам белгилаш.

- Микрофирма ва кичик корхона-лар томонидан таълим муассасаларнинг моддий-техник базасини мустах,камлаш учун йуналтирилган маблаFлар суммаси-ни солик базасидан камайтириш буйича енгиллик бериш. Бунда, микрофирма ва кичик корхоналар томонидан таълим муассасаларнинг моддий-техник базасини мустах,камлаш учун йуналтирилган маблаFлари суммасига 10%гача булган микдорда солик базасини камайтириш хукукини берилиши кузда тутилиши мум-кин.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, бугун-ги кунда мамлакатимизда амалга оши-рилаётган солик сиёсатини янада тако-миллаштириш, соликларнинг фискал ва раFбатлантирувчи функцияларини ку-чайтириш, хамда кичик бизнес субьект-ларини ривожлантириш ва иктисодиётда тутган урнини ошириш бугунги куннинг энг мух,им масалаларидан бири булиб колмокда.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг 2011 йилда мам-лакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2012 йилга мулжалланган энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасидаги "2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади" мавзусидаги маърузаси - Т: Халк сузи. 2012 й. 20 январь, №4 (5434).

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 30 декабрда-ги «Узбекистон Республикасининг 2012 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари туFрисида»ги 1675-сонли Карори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 24 августдаги «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш учун кулай ишбилармонлик мух,итини шакллантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги 4354-сонли Фармони

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 25 августдаги «Бю-рократик тусикларни бартараф этиш ва тадбиркорлик фаолияти эркинлигини янада ошириш чора-тадбирлари туFрисида»ги 1604-сонли Карори.

5. Гадоев Э., Кузиева Н. Узбекистоннинг жах,он бозорларида ракобатбардошлилигини ошириш ва ишлаб чикаришни модернизациялаш-да солик имтиёзлари ва преференцияларнинг роли ва ах,амиятикУкув-услубий кулланма.-T.: EL PRESS. - 2012 й.-204 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.