Научная статья на тему 'Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи таҳлили'

Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи таҳлили Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1398
210
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жисмоний шахс / солиқ / жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи объекти / жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи базаси / жисмоний шахслардан олина­ диган даромад солиғи ставкалари / иш ҳақи / оила бюджети. / individuals / taxes / income taxes from Individuals / income tax base for individuals / income tax rates from individuals / wages / family budget.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Худайберганова Санавар Куклановна

Мақолада жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғининг моҳияти, унга Ўзбекистон Респуб­ ликасининг солиқ сиёсатини такомиллаштириш концепциясига кўра киритилган ўзгартиришлар, 2019 йил 1 январдан жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғининг ягона ставкада унди­ рилиши, натижада ойлик иш ҳақларининг ошиши таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ANALYSIS OF INCOME TAX FROM INDIVIDUALS

This article analyzes the essence of the income tax for individuals, the amendments introduced in the Concept of Improvement of the Tax Policy of the Republic of Uzbekistan, from January 1, 2019 the single tax rate of income tax on physical entities, as a result, the increase in monthly wages.

Текст научной работы на тему «Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи таҳлили»

Худайберганова Санавар Куклановна,

Термиз давлат университети катта укитувчиси

ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРДАН ОЛИНАДИГАН ДАРОМАД СОЛИFИ ТАЩЛИ

УДК:336.074(575.1)

ХУДАЙБЕРГАНОВА С.К. ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРДАН ОЛИНАДИГАН ДАРОМАД СОЛИ¥И ТАХЛИЛИ

Маколада жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFининг мох,ияти, унга Узбекистан Респуб-ликасининг солик сиёсатини такомиллаштириш концепциясига кура киритилган узгартиришлар, 2019 йил 1 январдан жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFининг ягона ставкада унди-рилиши, натижада ойлик иш х,акларининг ошиши тах,лил килинган.

Таянч иборалар: жисмоний шахс, солик, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFи объекти, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFи базаси, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFи ставкалари, иш х,аки, оила бюджети.

ХУДАЙБЕРГАНОВА С.К. АНАЛИЗ ПОДОХОДНОГО НАЛОГА С ФИЗИЧЕСКИХ ЛИЦ

В статье анализируется подоходный налог для физических лиц и его значение, изменения, внесенные в соответствии с Концепцией совершенствования налогово-бюджетной политики Республики Узбекистан, изменения связанные с 1 января 2019 года с установлением единой ставки подоходного налога с физических лиц.

Ключевые слова: физические лица, налоги, подоходные налоги с физических лиц, база подоходного налога, ставки подоходного налога, заработная плата, семейный бюджет.

HUDAYBERGANOVA S.K. THE ANALYSIS OF INCOME TAX FROM INDIVIDUALS

This article analyzes the essence of the income tax for individuals, the amendments introduced in the Concept of Improvement of the Tax Policy of the Republic of Uzbekistan, from January 1, 2019 the single tax rate of income tax on physical entities, as a result, the increase in monthly wages.

Keywords: individuals, taxes, income taxes from Individuals, income tax base for individuals, income tax rates from individuals, wages, family budget.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 4(124)

«Юртимизда яшаётган цар кайси инсон миллати, тили ва дини-дан катъи назар, эркин, тинч ва бадавлат умр кечириши, бугун цаётдан рози булиб яшаши - бизнинг бош максадимиздир»1.

Узбекистон Президенты Шавкат Мирзиёев.

Шу боис мамлакатимизда амалга оширилаёт-ган туб давлатчилик, ик,тисодий-ижтимоий исло-х,отларнинг бош ва асосий максади халкимизнинг турмуш даражасини яхшилаб, унинг фаровонли-гини юксалтириш бевосита солик юкини камай-тириш оркали фаол амалга оширилмокда.

Маълумки, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFи Узбекистон Республикасининг 1991 йил 15 февралдаги «Узбекистон Республи-каси фукароларидан, ажнабий фукаролардан ва фукаролиги булмаган шахслардан олинадиган даромад солиFи туFрисида»ги Конунига мувофик, 1991 йил 1 апрелдан жорий этилди.

Амалдаги конунчиликка кура жисмоний шахс-ларга юридик шахс макомини олмаган Узбекистон Республикаси фукаролари, ажнабий фукаролар ва фукаролиги булмаган шахслар киради.

Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солити-давлат бюджети даромадининг энг асосий манбаларидан бири булиб, у умумдавлат солик-лари таркибига киради. Унинг узига хос хусусияти шундаки, солик жисмоний шахсларнинг бевосита даромадларидан олинади.

Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев «Халкимизнинг х,аёт даражасини юксалтириш учун мех,натга муносиб х,ак, тулаш тизимини шакл-лантириш ва ах,оли реал даромадларини ошири-шимиз зарур. Энг кам ойлик иш х,ак,и микдорини белгилаш тартибини кайта куриб чикиш, солик ва бошка туловларнинг энг кам иш х,аки микдори билан боFлик булишига барх,ам бериш керак»2, деб таъкидлаб утган.

Жисмоний шахсларнинг куйидаги даромадлари солик, солиш объекти булиб, Узбекистон Республикаси резидентларининг Узбекистон Республикаси ва ундан ташкаридаги манбалардан олинган даромадлари ва Узбекистон Республикаси норе-зидентларининг Узбекистон Республикасидаги

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2018 йил 28 декабрь.

2 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2018 йил 28 декабрь.

манбалардан олинган даромадлари х,исоб-ланади.

Шуни ажратиб таъкидлаш керакки, якка тар-тибдаги тадбиркорлик фаолиятидан олинган, Солик кодексининг 58-бобига мувофик катъий белгиланган солик, солинадиган даромадлар жисмоний шахслардан олинадиган даромад соли-Fининг солик солиш объекти х,исобланмасдан, у катъий белгиланган солик объекти х,исобла-нади.

Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFининг солища тортиладиган базаси булиб жисмоний шахсларнинг жами даромадидан солик конунчилигига кура белгиланган чегирмаларни айириб ташлагандан кейинги колдик сумма х,исобланади.

Жисмоний шахсларнинг жами йиллик даро-мадига солик туловчи олиши лозим булган (олган) ёки текинга олган пул ёхуд бошка маблат-лар киради. Жумладан:

• мех,натга х,ак тулаш шаклида олинадиган даромадлар;

• жисмоний шахсларнинг мулкий даромад-лари;

• жисмоний шахсларнинг моддий наф тарзи-даги даромадлари;

• бошка даромадлар.

Иш берувчи билан мех,натга оид муносабат-ларда булган ва тузилган мех,нат шартномасига (контрактига) мувофик, ишларни бажараётган жисмоний шахсларга х,исобланадиган ва туланадиган барча туловлар мецнатга цак тулаш тарзи-даги даромадлар деб эътироф этилади.

Узбекистон Республикасининг солик, сиёсатини такомиллаштириш концепциясига кура, 2019 йил 1 январдан мамлакатимиз солик, тизимига к,атор мух,им узгаришлар киритилиб, улар такомиллаш-тирилмокда. Хусусан, солик юки ва солик, турлари камайтирилди, айримлари бекор к,илинди, солик тизими соддалаштирилмокда. Шунингдек, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFи буйича х,ам 2019 йил солик конунчилигига узгартиришлар киритилди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 4(124)

Жyмлaдaн, жиcмoний шaxcлapнинг кyйидaги дapoмaдлapигa coлик coлинмaйди1:

- моддий ëpдaм cyммaлapи (фавкулодда цолатларда берuлса - тyлaлuгuчa, бошка цолларда йuл daeoMuda энг кам uш x,aкuнuнг 12 баравар^ача микдорда);

- xaлкapo cпopт мycoбaкaлapидa coвpинли ypинлapни эгaллaгaнлиги учун cпopтчилap oлгaн пул мукофоти;

- дoнopлик учун пул мyкoфoтлapи;

- уй вa дехкон xyжaлигидa етиш^ил^н чop-вaчилик, acaлapичилик вa дехкончилик мaxcy-лoтлapини coтишдaн oлинaдигaн дapoмaдлap;

- xoдимлapнинг юpидик шaxcдaн йил дaвo-мидa энг кaм иш xa^^rnT 6 бapaвapи микдopигaчa булган киймaтдaги нaтypa шaклидa oлгaн тов-Faлapи;

- жиcмoний шaxcлapдaн мepoc ëки xaдя тap-тибидa, шунингдек текин oлингaн пул вa нaтypa шaклидaги дapoмaдлap;

- дaвлaт зaëмининг oблигaциялapи бyйичa ютyклap, дaвлaт киммaтли кoFOзлapи бyйичa фoизлap, лoтepeя бyйичa ютyклap;

- жaмFapмa cepтификaтлapи, дaвлaт киммaтли KOFoзлapи бyйичa дapoмaдлap, шунингдек бaнк-лapдaги oмoнaтлap бyйичa фoизлap xaмдa ютyклap;

- мexнaт шapтнoмacи бeкop килингaнидa энг кaм иш xaкининг ун икки бapaвapи микдopи дои-pacидa тyлaнaдигaн ишдaн бyшaтиш нaфaкacи;

- oлингaн aлимeнтлap;

- фyкapoлapнинг cyFypтa товони cифaтидa oлaдигaн cyммaлapи;

- тaълим вa илмий^дкикот мyaccacaлapи тoмoнидaн тyлaнaдигaн cтипeндиялap;

- дaвлaт пeнcиялapи;

- жaмFapиб бopилaдигaн мaжбypий пeнcия бaдaллapи, yлap бyйичa фоиз дapoмaдлapи, шунингдек жaмFapиб бopилaдигaн пeнcия тyлoвлapи;

- ëш oилa aъзoлapи тoмoнидaн яккa тapтибдa уй-жойни кypиш, peкoнcтpyкция килиш ßa гатиб олиш учун ëки куп квapтиpaли yйдaги квapтиpaни peкoнcтpyкция килиш вa coтиб олиш учун олин-ган ипoтeкa кpeдитлapини xaмдa yлapгa хитоб-лaнгaн фoизлapни кoплaш учун йyнaлтиpилгaндaги дapoмaдлapи;

1 Узбекистон Pecпyбликacи Солик кoдeкcи 2019 йилги yзгapтиpишлap киpитилгaн холдэ (179-моддэ).

- кишлок жoйлapдa нaмyнaвий лoйиxaлap бyйичa яккa тapтибдa кypилгaн уй-жойни coтиб олиш учун олинган ипoтeкa кpeдитлapини xaмдa ynap бyйичa xиcoблaнгaн фoизлapни кoплaш учун йyнaлтиpилгaн дapoмaдлap;

- Узбекиаон Ре^убли^и олий укув юpтлa-pидa тaълим олиш учун узининг укиши ëw 26 ëшгa тyлмaгaн фapзaндлapининг укиши учун йyнaлтиpилaдигaн cyммaлap вa бoшкaлap.

Узбекиаон Pecпyбликacи Солик кoдeкcининг 2019 йилги yзгapтиpишлap киpитилгaн xoлдaги 180-мoддacидa бeвocитa 2019 йил 1 янвapдaн кyйидa шaxcлap жиcмoний дapoмaд coлиFидaн озод килингaн2:

• xopижий дaвлaтлap диплoмaтик вaкoлaтxo-нaлapининг бoшлик1лapи вa xoдимлapи, кoнcyллик мyaccacaлapининг мaнcaбдop maxcnap^ yлapнинг Узлapи билaн биpгa яшaйдигaн oилa aъзoлapи;

• xopижий дaвлaтлap диплoмaтик вaкoлaтxo-нaлapи вa кoнcyллик мyaccacaлapининг мaъмypий-техник xoдимлapи xaмдa yлapнинг yзлapи билaн биpгa яшaйдигaн oилa aъзoлapи;

• xopижий дaвлaтлap диплoмaтик вaкoлaтxo-нaлapигa, кoнcyллик мyaccacaлapигa xизмaт кypcaтaдигaн xoдимлap тapкибигa ^p^ Luaxc-лap;

• xopижий дaвлaтлap диплoмaтик вaкoлaтxo-нaлapи вa кoнcyллик мyaccacaлapи xoдимлapи-нинг yйлapидa ишлoвчилap;

• xaлкapo нoxyкyмaт тaшкилoтлapнинг мaн-caбдop шaxcлapи;

• яккa тapтибдaги тaдбиpкop билaн мexнaт мyнocaбaтлapидa булган шaxcлap - яккa тapтиб-дaги тaдбиpкop билaн тyзилгaн мexнaт iuap™o-мacигa кypa бaжapгaн ишлapи учун олган дapo-мaдлapи бyйичa.

Янa шуни тaькидлaш кepaкки, coлик1 coлишдaн тулик, озод к1илингaн жиcмoний шaxcлap pyйxaти к1иcк1apтиpилиб, кyйидaгилap pyйxaтдaн олиб тaш-лaнди:

- мyдoфaa вaзиpлиги, ИИВ, ФВВ, ДХХ xapбий xизмaтчилapигa, ички ишлap opгaнлapининг оддий acкapлapи, cepжaнтлapи вa oфицepлapи тapкибигa xaмдa ДБКнинг xoдимлapигa xизмaтни Утaши (xизмaт мaжбypиятлapини бaжapиши) мyнocaбaти билaн тyлaнaдигaн пул тaъминoти бyйичa;

2 Узбекиаон Pecпyбликacи Солик кoдeкcи 2019 йилги Узгapтиpишлap киpитилгaн xoлдa (180-мoддa).

ИКТИМД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАКЫ 2019, 4(124)

1-жадвал.

йиллар ПоFона Ставкалар фоиз хисобида Изох

1 1998-1999 5 15, 25, 35, 40, 45

2 2000 4 15, 25, 36, 40

3 2001-2014 3 12, 25, 36 2014 йилгача 3 поFонали ставка сак,лаб колиниб, солик ставкалари камайиб борган (3-жадвалга каранг)

4 2015-2018 4 0, 8.5, 17, 23 2018 йилгача 4 поFонали ставка саклаб колиниб, солик ставкалари камайиб борган (3-жадвалга каранг)

2-жадвал.

01.01.2019 йилдан Ставка

Даромад солиFи ставкаси (Ягона) 12%

- Конституциявий ва олий судлар, фукаролик ва жиноят ишлари буйича судлар, иктисодий, маъмурий ва харбий судлар судьялари, шунинг-дек, прокуратура органларининг мансаб даража-ларига (харбий унвонларга) эга булган ходимла-рининг хизмат вазифаларини бажариши муноса-бати билан олган даромадлари буйича.

Куйидаги жисмоний шахслар 2019 йил 1 январ-дан хар ой учун энг кам иш х,ак,ининг 4 баравари микдоридаги даромадлар буйича соликдан озод килинади:

• «Узбекистон Кахрамони», Совет Иттифоки Кахрамони, Мехнат Кахрамони унвонларига сазо-вор булган шахслар, учала даражадаги «Шухрат «ордени билан такдирланган шахслар;

• уруш ногиронлари ва катнашчилари, шунингдек доираси конун хужжатлари билан бел-гиланувчи уларга тенглаштирилган шахслар;

• болаликдан ногирон булиб колганлар, шунингдек I ва II гурух, ногиронлари. Имтиёз пенсия гувохномаси ёки тиббий-мехнат эксперт комиссиясининг маълумотномаси асосида бери-лади;

• собик, СССРни, Узбекистон Республикасининг конституциявий тузумини химоя килиш ёки харбий хизматнинг ёхуд ички ишлар органлари-даги хизматнинг бошк,а мажбуриятларини бажа-риш чоFида яраланганлиги, контузия булганлиги ёки шикастланганлиги окибатида ёхуд фронтда булиш билан боFлик касаллик туфайли халок булган харбий хизматчиларнинг хамда ички ишлар органлари ходимларининг ота-оналари ва бева хотинлари (бева эрлари).

• икки ва ундан ортик ун олти ёшга тулмаган болалари бор ёлFиз оналар;

• икки ва ундан ортик ун олти ёшга тулмаган болалари бор ва бокувчисини йукотганлик учун пенсия олмайдиган бева аёл ва бева эркаклар;

• болалигидан ногирон булган, доимий пар-варишни талаб киладиган фарзанди билан бирга яшаб, уни тарбиялаётган ота-онадан бири.

Имтиёзлар тегишли хужжатлар такдим этилган такдирда кулланилади.

Имтиёзларга булган хукуклар календарь йили давомида вужудга келган такдирда, имтиёзларга булган хукуклар вужудга келган пайтдан эътибо-ран кулланилади.

Агар жисмоний шахс бир нечта асос буйича имтиёзларга булган хукукка эга булса, унга хохишига караб факат битта имтиёз берилади.

Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солити прогрессив солик, хисобланар эди, хозирги вактда катъий белгиланган тизимга утди.

Солик конунчилигига биноан 1998-2018 йил-лар республикамизда жисмоний шахсларнинг иш хак,лари, мукофот пуллари ва бошк,а даромадла-ридан солик ундиришда солик шкалаларининг жорий килиниши прогрессив формасини куриб утмокчимиз.

1-жадвал маьлумотларини тахлил к,илар экан-миз, солик конунчилигига биноан 1998 йилдан республикамизда жисмоний шахсларнинг иш хак,лари, мукофот пуллари ва бошк,а даромадла-ридан солик, ставкаси 15, 25, 35, 40, 45 фоиз, яъни 5 потонали килиб белгиланган. 2000 йилдан бош-лаб 4 поFонали, яъни 15, 25, 36, 40 фоиз, 2001 йилдан эса 3 поFаналига утиб, унинг ставкаси 12,

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 4(124)

3-жадвал. Жисмоний шахслардан олинадиган даромад соли™ ставкаларининг узгариш динамикаси1.

Солик, ставкалари (фоизда)

Энг кам ойлик иш х,ак,и даражаси 2000 й. 2001 й. 2002 й. 2003 й. 200-42005 й. 2006 й. 2007-2008 йй. 2009 й. 2010 й. 2011 й. 2012 й. 2013 й. 2014 й. 2015 й. 2016 й. 2017 й. 2018 й. 2019 й.

1 баравари 00 1 00 00 00 00

2 баравари 115 1

3 баравари

4 баравари 225 12 13 13 13 13 13 12 11 10 9 8 7,5 8,5 ль

5 баравари ЛЬ ЛЬ

6 баравари 225

7 баравари 3 2

8 баравари 2 1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8 бараваридан юк,ори

9 баравари 36 336 23 22 21 20 18 17 17 16 16 16 16 17 17

10 баравари 17 16,5 12

10 бараваридан юк,ори 440 33 32 30 29 25 22 22 22 22 22 22 23 23 23 2 22,5

о

из _

~ 1 Узбекистан Республикаси Президенти ва Вазирлар Мах,камасининг х,ар йилги солик, ставкалари т^рисидаги к,арорлари асосида муаллиф гомонить дан тайёрланган.

4-жадвал. Узбекистан Республикаси норезидентларининг даромадларига солинадиган солик,

ставкалари (Солик, кодекси, 182-модда).

Даромад тури Ставка

Дивидендлар ва фоизларга 10 %

Халкаро ташишларда транспорт хизматлари курсатишдан олинадиган даромадларга 6 %

Мехнат шартномалари ва фукаролик-хукукий тусдаги шартномалар буйича олинган ва бошка даромадларга 20 %

25, 36 фоизни ташкил этган холда 2014 йилгача 3 поFанали ставка саклаб колинган. 2015-2018 йилларда 4 потонали ставкада соликлар ундирил-ган.

2019 йилда эса бир поFонали ягона битта 12 фоиз ставка буйича даромад солиFи унди-рилмок,да. Бу эса солик хисоб-китобларини олиб боришда бухгалтерия ходимлари ишига енгиллик туFдирмокда, иш унумдорлигини оширмокда1 (2-жадвал каранг).

2019 йилда белгиланган ставкадан келиб чик,иб хисобланган, бюджетга туланадиган жисмоний шахслардан олинадиган даромад солити суммаси фукароларнинг шахсий жамFариб бориладиган пенсия хисобваракларига утказиладиган 0,1% микдорида хисоблаб чикариладиган хар ойлик мажбурий бадаллар суммасига камайтирилади2.

Мехнат шартномаси асосида ишлаётган хар бир жисмоний шахс олаётган ойлик маошидан даромад солити тулайди. Юк,оридаги жадвал маь-лумотларидан маълумки, ушбу солик турининг ставкалари хар хил - энг кам иш хакининг бир бараваригача 0 фоиз, энг кам иш хакининг бир бараваридан 5 бараваригача 7,5 фоиз, энг кам иш хакининг 5 бараваридан 10 бараваригача 16,5 фоиз хамда ундан юкориси 22,5 фоиз микдорда жисмоний шахсларнинг ойлик маошига даромад солиFи солинар эди. Айтиш мумкинки, бундай жараён, бундай ставкаларда даромад солиFи хисоб-китоби оддий ишчи ходимга эмас, ташки-лот хисобчисига хам катта кийинчиликлар туFдирарди. Шу боис, 2019 йил 1 январдан куп йиллар давомида хисобчиларни хам кийнаб кел-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 26 декабрдаги «Узбекистон Республикасининг 2019 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари хамда 2020-2021 йилларга бюджет мулжаллари туFрисида»ги ПК.-4086 карори.

2 Уша карор.

ган жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFининг 4 поFонали ставкалари урнига ойлик маош микдоридан катъий назар ягона 12 фоизлик ставка жорий этилганлиги сабабли, биринчидан, уни хисоблаш жуда енгиллашган булса, иккинчи томондан унинг шаффофлиги таьминланиб, хар бир ишчи ходим уз иш хакидан канча микдорда солик тулашини аник-равшан билишига имконият яратилди. Яна шуни таъкидлаш керакки, бундан 0,1 фоизини шахсий жамFариб бориладиган пенсия хисобваракларига йуналтирилмокда.

Солик тизимидаги энг мухим узгаришлардан яна бири, фукароларнинг мехнатга хак тулаш туридаги даромадларидан бюджетдан ташкари пенсия жамFармасига ушлаб колинадиган 8 фоизли суFурта бадали бекор килинди. Унинг бекор килиниши натижасида мамлакатимиз фукароларининг ихтиёрида салмокли микдорда маблаF колиши кутилмокда.

Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFини хисоблаб чикариш ва ушлаб колиш тар-тибини куйидаги мисол оркали куриб, солик ставкалари камайиши хисобига жисмоний шахслар даромадларининг ортишини тахлил килиб утмок-чимиз. Айтайлик, укитувчининг ойлик маоши 3 миллион сум. Ушбу фукаро амалдаги соликка тортиш тартибига кура, фукароларнинг шахсий жамFариб бориладиган пенсия бадалига 2 фоизлик хамда даромад солиFининг усиб бориш шка-ласи буйича жами 481 230 сум микдорида солик тулар эди. Бюджетдан ташкари пенсия жамFар-масига эса олинган даромаддан 8 фоиз, яъни 240 минг (3000 000 * 8%) сум ва касаба уюшма-сига 1 фоиз 30 000 сум тулар эди. Умумлаштирсак, укитувчининг кулига тегадиган умумий сумма 2 248 770 сум (3 000 000 - 481 230 - 240 000 -30 000) ни ташкил килар эди.

2019 йилдан жорий килинган янги тартибга кура, укитувчи олаётган даромадидан ягона 12

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 4(124)

фоиз - 360 минг сум (3 000 000 *12% = 360000 сум) даромад сол^и тулайди. Бюджетдан ташкари пенсия жамFармасига олинадиган суFурта бадали (8 фоиз) эса айтиб утганимиздек, бекор килинди. Касаба уюшмасига 1 фоиз - 30 000 сум туланади. Демак, укитувчининг кулига тегадиган умумий сумма - 2 610 000 сум (3 000 000 - 360 000-30000)ни ташкил килади.

Энди уртадаги фаркни хисоблаб куришимиз мумкин - 2 610 000 - 2 248 770 = 331 230 сум. Яъни, даромад солиFининг ягона ставкаси жорий этилиши ва суFурта бадалининг бекор килиниши хисобига укитувчи 331 230 сум микдорида солик камрок тулаш эвазига, унинг даромади 331 230 сумга ортмокда. Агар тежаб колинаётган маблаFни бир йилнинг ун икки ойига купайтирсак 331 230*12 = 3 974 760 сумга бир йилги даромад микдори ортади. Агар оилада 3 киши ишлайди десак, бу бир йилда 11 924 280 сум оила бюдже-тига кушимча даромад кушилади деганидир.

2019 йил 1 январдан тариф сеткасига хам узгаришлар киритилди. Разрядлар буйича коэф-фициентларнинг ортиши хисобига энг кам ойлик маош микдори 577 172 сумни ташкил килади. Энг кам ойлик иш хаки буйича хам эски ва янги тизим буйича жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFи хисоб-китобини куриб чикамиз.

2018 йил солик ставкалари буйича 577 172 сумдан йил бошида белгиланган бир минимал иш хаки айириб ташланиб (577172 -172240)*7,5%=30370 сум, иккинчи шкала буйича жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFи ушланади. Бюджетдан ташкари пенсия жамFармасига 577172*8%= 46174 сум хисобланади. Касаба уюшмасига иккала холатда хам бир хил микдордаги (1%) сумма - 5771 сум хисобланади. Ходим кулга оладиган иш хаки 577172-30370-46174-5771= 494857 сум.

2019 йил 1 январдан жорий килинган солик ставкаси буйича хисоб-китобни куриб чикамиз. 577 172*12% =69 260 сум. Бюджетдан ташкари пенсия жамFармасига 8% лик мажбурий ажратма бекор килинди. Касаба уюшмасига (1%) 5771 сум хисобланади. Ходим кулга оладиган иш хаки 577172-69260-5771= 502141 сум. Уртадаги фарк 502 141-494 857=7284 сум. Агар тежаб колинаётган маблаFни бир йилнинг ун икки ойига купайтирсак

7284*12 = 87 408 сумга бир йилги даромад микдори ортади.

Тахлилимизниг иккала холатида хам оила даромади ортишига олиб келмокда, бу эса оила эхтиёжларини туларок кондириш, оила фаровон-лигини таъминлашга сабаб булади. Шуни таъкид-лаш жоизки, Узбекистонда солик ислохотлари буйича даромад солиFининг камайиши хисобига 2019 йилда жисмоний шахсларнинг даромади 6,5 фоиз ошишига олиб келиши кутилмокда.

Мамлакатимизда жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиFи ставкаси 12 фоизга туши-рилган булса, Россия Федерациясида жисмоний шахслар даромад солиFининг асосий ставкаси 13 фоиз, КозоFистон ва КирFизистонда эса 10 фоиз белгиланган булиб, бир неча йиллардан буён самарали амал килиниб келинаётганлигини куришимиз мумкин.

Юкоридаги назарий, амалий ва тахлилий куза-тишлардан келиб чикиб, республикамизда амалга оширилаётган солик ислохотларини хисобга олган холда, уларни янада такомиллаштириш учун куйидагиларни амалга оширишни максадга мувофик, деб хисоблаймиз:

• мехнат шартномалари тузмасдан, ходим-ларга иш хакини накд пулда тулаётган, хуфёна иктисодиётни раFбатлантираётган юридик шахс-ларга нисбатан таъсир чораларини кучайти-риш;

• иш хакларини инфляция даражасидан кам булмаган микдорда ошириш механизмини жорий этиш;

• декларация оркали даромадларни соликка тортишда оилавий декларация тизимини жорий этиш ва солик ставкаларини 12 фоиздан 10 фоиз-гача пасайтириш;

• ижтимоий ахамиятга эга булган солик имти-ёзларини янги амалга киритилиши кутилаётган солик кодексида хам саклаб колиш зарур.

Амалга оширилиши бошланган янги солик кон-цепциясининг энг асосий Fояси солик юкини камайтириш, содда ва баркарор солик тизимини куллаш оркали халкимиз фаровонлигини таъмин-лашдан иборат булиб, бу мамлакатимизда амалга оширилаётган кучли ижтимоий сиёсатни амалга оширишга хизмат килади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 4(124)

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси. 2018 йил 28 декабрь.

2. Узбекистон Республикасининг Солик кодекси. - Т.: «Адолат», 2018.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 26 декабрдаги «Узбекистон Республикасининг 2019 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари хамда 2020-2021 йилларга бюджет мулжаллари туFрисида»ги ПК-4086 карори.

4. Гадоев Э., Кузиева Н. Жисмоний шахсларни солик,к,а тортиш. Дарслик. - Т.: «Узбекистон», 2012.

5. http://www.soliq.uz

6. http://www.mf.uz

7. http://www.stat.uz

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 4(124)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.