Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА НОДАВЛАТ ИЖТИМОИЙ ИНСТИТУТЛАРНИНГ КАДРЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДАГИ ИШТИРОКИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА НОДАВЛАТ ИЖТИМОИЙ ИНСТИТУТЛАРНИНГ КАДРЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДАГИ ИШТИРОКИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

74
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА НОДАВЛАТ ИЖТИМОИЙ ИНСТИТУТЛАРНИНГ КАДРЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДАГИ ИШТИРОКИ»

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА НОДАВЛАТ ИЖТИМОИЙ ИНСТИТУТЛАРНИНГ КАДРЛАР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДАГИ

ИШТИРОКИ

Жамила Дурдиевна Маткаримова

Тошкент давлат транспорт университети доценти j amil ahon_5 @mail .ru

Маълумки, нодавлат ижтимоий институтлар сиёсий хокимиятни кулга киритишни максад килмаса-да, уларнинг ахоли моддий фаровонлиги ва маънавий савиясини ошириш, мамлакатнинг кадрлар бандлигини таъминлаш муаммолари учун олиб борадиган фаолияти халкни уюштириш, фаоллаштириш ва ижтимоий-сиёсий онгини ва жамоатчиликнинг демократик фикрларини шакллантиришга хизмат килишдан иборатдир. Бу, уз навбатида, фукаролик жамияти асл мохиятини белгиловчи демократик жараёнлар ривожида амалий ахамият касб этиб боради. Демократия тараккий этган мамлакатларда нодавлат нотижорат ташкилотларининг роли давлат томонидан сузсиз эътироф этилади ва ижтимоий сиёсатида куллаб кувватланади. Мазкур тузилмалар худуддаги куплаб ижтимоий муаммоларни хал килиш жараёнида, шу каторда кадрлар бандлигини таъминлаш каби масалаларда давлат ташкилотларига ишончли хамкор булиш билан бирга, ижтимоий хизмат курсатиш сохасида бозор иктисодиётининг муайян сегментидаги тузилмаларга муваффакиятли ракобатчи була оладилар.

Нодавлат нотижорат ташкилотлари билан давлат сектори хамкорлик муносабатларининг ижтимоий баркарорликка эришишда кай даражада мухим ахамиятга эга эканлигини бир катор ривожланган мамлакатлар тажрибасидан хам куриш мумкин. Бирок, бугунги кунда давлат кумагига эга булиш ва хукумат органлари олдида мустакилликни саклаб колишда юзага келаётган айрим муаммолар икки тузилма уртасидаги муносабат тартиб-коидаларини белгилаб берувчи ишончли хамкорликни шакллантиришни талаб килмокда. Хдмкорликнинг самарали кечиши максад ва вазифаларни аник белгилангани, молиялаштириш, томонларнинг масъулияти хамда фаолият жараёнида адолат ва шаффофликни талаб килади. Хрзирги даврда давлат хокимият органлари фаолият стратегиясида нодавлат нотижорат ташкилотлари билан хамкорликни дастурий йуналиш сифатида акс этиши мухим натижа беради. Йил бошида давлат бошкарув

April 21-22

297

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

идораларининг узаро хамкорлик борасида аник йуналишларни белгилаб олиши ва бу оркали муносабатларнинг хар томонлама хамда самарали механизмини йулга куйилиши жамиятдаги муаммоларнинг ечимини топишда кулай имкониятлар яратади.

Узбекистон Республикасида интенсив тарзда шаклланиб бораётган нодавлат институтининг мамлакатдаги ижтимоий-иктисодий жараёнларга таъсири уларнинг конунчилик ва ижро хокимияти, ёки бошка бошкарув органлари билан буладиган муносабатларида яккол акс этмокда. Таъкидлаш жоизки, бугунга келиб, учинчи секторнинг жамият хаётидаги реал эхтиёжларни уз вактида англай олиши, ижтимоий профилактика хамда мавжуд худудий муаммоларни бартараф этишдаги фаол харакати ушбу тузилмаларнинг уз таъсир доирасига эга булган мустакил ижтимоий институт сифатида эътироф этилишига асос була олади. Дунёда хусусий музейлар, маданий уюшмалар, спорт уюшмалари ва клублар, хайрия жамгармалари, шифохоналар ва черковлар, партиялар, манфаатлар уюшмалари, кичик ёрдам гурухлари ва хатто Германияда кенг таркалган ихтиёрий ут учирувчилар каби фукаролик жамияти институтларининг куплаб мисоллари мавжуд. Бу уюшмалар ва ташкилотлар фукаролик жамиятини ифодалашнинг бир шакли эканлиги тахлил килинаётган масаланинг хукукий, сиёсий ва ижтимоий жихатларига нисбатан соглом кдзикдш уйготади.

Маълумки, Узбекистон Республикасининг амалдаги конунчилигига мувофик, нодавлат нотижорат ташкилотлари таркибига давлатдан холи булган, бирок маълум конун ва меъёрий хужжатларда белгилаб куйилган тартиб-коидаларга амал килувчи ташкилотлар киради. Мамлакатимизда барча нодавлат тузилмаларнинг ташкил этилиши ва фаолияти Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси ва «Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисида»ги ^онун меъёрлари билан, тузилмаларнинг айрим ташкилий-хукукий шакллари эса, махсус конунлар билан тартибга солинади.

Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексида нодавлат нотижорат ташкилотлари 6 турга: матбуот кооперативи, жамоат бирлашмалари, жамоат фондлари, муассасалар, юридик шахслар бирлашмалари, фукароларнинг узини узи бошкариш органларига ажратилган. Мазкур ташкилотларда минглаб ёшлар ва тажрибали кадрлар фаолият олиб боради. Афсуски, халкаро тажрибага эга кадрлар масаласи кундаланг муаммолардан бири хисобланади. 40-моддада шундай ёзилган: "Тижоратчи корхона булмай туриб юридик шахсни жамоатга

April 21-22

298

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-297-303 Specialists in the Field of Transport

SupnamMacu, h^thmohh ^oHgnap xaMga MynKgopnap Tapa^ugaH Moggufi TatMuHnaS TypyBnu Myaccaca KypuHumuga Ba ;oHyHga KypcarnnraH Som;a maKnnapga TamKun KunuHumu MyMKuH. Hora^opar KopxoHa y3HHH ycraBuga KypcarnnraH Ma^cagnapura MyBo^u; goupanapgaru TagSupKopnuK ^aonuaTu SunaH myrynnaHHrnnurH MyMKHH"1. MpuguK Ma;oMra эгa maxcnap yromMa (uTTH^OK)ra xaMga Typnu SupnamMara KoHyHra MyBo^u; yromumnapu MyMKHH. HogaBnar Ty3unManapHHHr TamKunuH-xyKyKHH ^uxargaH TacHH^u Oy^aponuK KogeKCuga Kuc^a Ba nyHga u^oga этнпгaн xaMga Som;a ;oHyH xy^^araapura MyBo^HK TamKun этнm umohu^tuhu Sepagu. Y36eKucToH PecnySnuKacu «HogaBnar ra^opar SynMaraH TamKunora Tyrpucuga^ru KoHyHu HogaBnar Ty3unManapHuHr Sapna Typnapu Ba TamKunufi-xy^yKufi maKnnapu ynyH SasaBufi, yHuBepcan axaMuaTra эгa SynuS, ;oHyHga тyзнnмanapнннг ^aonuara, ^aonuaT Ma^cagnapu, xy;y; Ba Ma^SypuaTnapu, ynapHu TamKun этнm, ;afiTa TamKun этнm Ba Tyrarum xaKugaru Kouganap aKc этгaн. Ma3Kyp ;oHyH УзSeкнcтон PecnySnuKacu Oy^aponuK KogeKcu Ba HogaBnar тyзнnмanapнннг afipuM TypnapuHu TapTuSra conyBnu Maxcyc ;oHyHnap ypTacugaru SornoBnu SyruHgup. KoHyH cuëcufi napraanap, KacaSa yromManapu, guHufi TamKunoTnap Ba Som;a afipuM HogaBnar HoTu^opar TamKunoTnapura goup MyHocaSarnapHu TapTuSra conMafigu. By Typgaru TamKunoTnapHuHr тyзнnнmн, ^aonuara xaMga ynapHu

;afiTa TamKun этнm Ba Tyrarunum xycycuaTu Terumnu ;oHyH Mogganapu SunaH

2 v>

TapTuSra conuHraH . УзSекнcтoн PecnySnuKacu «HogaBnar Tu^opar SynMaraH TamKunoTu Tyrpucuga^ru KoHyHga, HogaBnar ra^opar SynMaraH TamKunoT -wpuguK Ba/eKu ^ucMoHufi maxcnap Tapa^ugaH uxTuëp paBumga TamKun TonraH, $ofiga (gapoMag) onum ynyH yз ^aonuaraHu acocufi Ma;cag KunMaraH, myHuHrgeK TonraH ^ofiga (gapoMag)napHu yз umrapoKnu (Karnamn^napu opacuga SynumaguraH yзннн yзн Som;apaguraH TamKunoTgup. By ;oHyHga HogaBnar Tu^opar SynMaraH TamKunoTnapu ^ucMoHufi Ba ropuguK maxcnapHuHr ;oHyHufi xy;y; Ba MaH^aarnapuHu xuMoa ^unum; geMoKparuK KagpuaTnapHu acpaS-aBBafinam; u^TuMoufi, MagaHufi, Matpu^ufi Ma;cagnapra эpнmнm; MatHaBufi Ba Som;a HoMoggufi эxтнë^пapнн ;oHgupum; xafipua ^aonuaTnapu Ba Som;a u^TuMoufi Ma;cagnapga тyзнпagн . ^roHa ;oHyH SunaH HogaBnaT HoTu^opaT

Уз6екнcтон Реcпy6flнкacн ®y;apoflnK KogeKcu (SupuHHu kucmu). 40-MoAgaHnHr öemuHHu kucmu Уз6екнcтoн Рecпy6ïïнкacннннг 2000 finn 15 geKaSpgaru 175-ii-coh kohyhk Taxpnpnga— O^nfi Ma^rnc AxSopoTHoMacu, 2001 fi., 1-2-coh, 23-Mogga.

2 Уз6eкcтoн Рecпy6flнкacннннг "HogaB^aT Hora^opaT TamKM^oraap T^rpucuga^ru KoHyHu. 3-Mogga. // Уз6eкнcтoн PecnyS^uKacu Onufi Мa®flнcн AxSoporaoMacn, № 5 (1277), 1999. -B.61-73.

3 Yma >Koiua. 2-moo3;i.

April 21-22

299

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International ^^peciaUstsjnJh£FedofTrampor^

ташкилотларининг мумкин булган фаолият турларини камраб олиб булмайди, албатта. Чунки улар асосида жамиятда юзага келувчи куплаб ижтимоий эхтиёжлар ва ноиктисодий манфаатлар ётади. Мазкур конунда келтирилган таъриф халкаро конунларга мос ва мувофик келади4. Шунинг учун Конунда курсатиб утилган руйхат якунланмаган хамда тулик эмас, яъни, бу билан нодавлат тузилмаларни бошка ижтимоий фойдали максадларда хам ташкил килиш мумкинлиги эътироф этилмокда.

Куп холларда, ташаббускор фукаролар уз ташкилотларини тузишда кейинчалик нима билан шугулланиш хакида чукуррок уйлаб курмайдилар, чунки нодавлат тузилма ташкил килинган дастлабки боскичда улар эхтимол тутилган донорлардан молиявий ёрдам олишга умид киладилар. Бирок бу фикр хар доим хам тугри булиб чикавермайди ва грантлар ёрдамида ишлаш истаги хамиша хам амалга ошавермаслиги мумкин. Авввало, ташаббускор шахслар тузилмани нима учун ташкил этилаётгани, унинг ёрдамида нималарга эришмокчи эканликларини теран англаб олишлари лозим. Нодавлат тузилманинг кандай ташкилий-хукукий шаклда тузиш лозимлиги биринчи навбатда ана шунга богликдир. Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисида"ги Конуннинг 7 ва 8-моддаларида ташкилотнинг хукук ва мажбуриятлари, 10-моддада эса, унинг таркибий тузилмалари санаб утилган. Унга мувофик, мамлакатимизда нодавлат нотижорат ташкилотларини жамоат бирлашмалари, ижтимоий фонд, муассаса ва конунларда назарда тутилган бошка шаклларда ташкил этилиши белгилаб куйилган. Масалан, жамоатнинг бирлашмаси - бу маънавий ва/ёки бошка моддий булмаган эхтиёжни кондиришга хамда уз манфаатлари муштараклигига асосланган конунда белгиланган тартибда бирлашган фукаролар ихтиёрий бирлашмасидир5. 1991 йил 15 февралда кабул килинган Узбекистон Республикасининг "Жамоат бирлашмалари тугрисида"ги Конуни жамоат бирлашмаларининг хукукий холати асосларини белгилайди хамда диний ташкилотлар ва иктисодий максадларда ташкил этилган бирлашмалардан ташкари, фукаролар ташаббуси билан тузилган барча жамоат бирлашмалари фаолиятини тартибга солади. Ушбу конунга кура, жамоат бирлашмаси - уз хукук ва эркинлиги хамда сиёсий, иктисодий ва ижтимоий ривожлантириш, маданий, экология, фан хамда хаётнинг турли сохалари конуний манфаатларини бирга руёбга ошириш учун

Matkarimova J.D. Interpretation of the concept of non-governmental non-profit organizations in international documents // Democratization and Human riths. -Tashkent, 2021.-№3, -pp.97-99.

5 Узбекстон Республикасининг "Нодавлат нотижорат ташкилотлар тугрисида"ги Конуни. 11-модда. // Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ахборотномаси, № 5

(1277), 1999. -Б.61-73._'__

April 21-22

https://tstu.uz/

International Scientific and Practical Conference

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International ^^peciaUstsjnJh£FedofTrampor^

бирлашган фукаронинг хохиш-истакларини эркин билдириши окибатида пайдо булган ихтиёрий тузилмадир. Конунда сиёсий партия ва касаба уюшмаси, оммавий харакат хамда хотин-кизлар ташкилоти, болалар ва ёшлар ташкилоти, ногирон ва ветеранлар ташкилоти, илмий-техника, маърифий-маданий, физкультура-спорт хамда айрим кунгил жамият, ижодий уюшма, юртдош уюшмаси, ассоциация хамда фукаронинг турли бирлашмаси жамоатнинг бирлашмаси дея эътироф этилади6. Жамоат бирлашмаларининг худудий белгисига кура республика ва махаллий турлари фаркланади. Агар жамоат бирлашмасининг фаолияти бир неча вилоят ёки республиканинг бутун худудига ёйилса, шунингдек, агар у республиканинг бир неча вилоятида уз филиалларига эга булса, у республика жамоат бирлашмаси хисобланади. Фаолияти тегишли вилоят, туман, шахарга ёйилган вилоят, туман, шахар, шахарча ва кишлок бирлашмалари махаллий жамоат бирлашмалари жумласига киради ва бу фарк улар фаолиятининг худудийлик принципидан хам келиб чикади.

Узбекистон Республикасида жамоат фондларини ташкил этиш, уларнинг фаолияти, кайта ташкил этилиши ва тугатилиши сохасидаги муносабатлар 2003 йил 29 августда кабул килинган "Жамоат фондлари тугрисида"ги Конунга мувофик амалга оширилади. Энг мухими, нодавлат сектори замонавий фукаро жамиятининг мамлакат тизимини узбошимчалик хамда тор манфаат йулида босимни чегаралаш, жамият манфаатлари мутаносиблигини таъминлашдан бошлаб, чин маъноли демократик мамлакатнинг устувор тамойи булган умуминсон хамда миллий кадриятни асраб-аввайлашни, ахолини моддий-маънавий куллаб-кувватлашни, айникса, ижтимоий ёрдамга мухтож, мехнатга нолойик ва кам таъминланган табакаларга ёрдам беришдай хизматлар билан алохида мавкейга эга булади. Мамлакатимизда жамоат ташкилотларини давлат томонидан куллаб-кувватлаш буйича шаклланган тизим уз самарадорлигини тула намоён этмасада, кисман курсатмокда. Жамоат фонди томонидан молиялаштирилган юзлаб лойхалар бугунги кунда хилма хил нодавлат нотижорат ташкилотлари, фукаролик жамияти бошка институтлари, оммавий ахборот воситаларининг фолиятида намоён булмокда ва жамият ахолисининг дунёкарашини янада шакллантиришга ва ёшларни иш билан банд килишга маълум бир маънода уз хиссасини кушмокда.

' Узбекистон Республикасининг "Жамоат бирлашмалари тугрисида"ги Конуни. 1 -модда.

April 21-22

301

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

Мазкур уч масала Конунчилик механизми "Узбекистан Республикасида жамоат бирлашмаси хакида"ги (17 ва 18-моддаси), "Касаба уюшмаси, уларни хукуки ва фаолият кафолати хакида"ги (21- модда иккинчи кисми), "Сиёсий партиялар тугрисида"ги (15-модда биринчи кисми), "Сиёсий партияларни молиялаштириш хакида"ги, "Нодавлат тижорат булмаган ташкилотлари хакида"ги (28-моддани биринчи кисми), "Нодавлат тижорат булмаган ташкилот фаолиятини кафолати хакида"ги (11, 143-моддаси), "Жамоат фонди хакида"ги (21-модда), "Ижтимоий шериклик хакида"ги ва бошка Конун хужжатларининг тегишли моддаларида белгиланган. ННТ ва фукаролик жаамиятининг бошка институтлари лойиха ва дастурларини давлат томонидан куллаб - кувватлаш тизими "Ижтимоий шериклик тугрисида"ги Конун асосий талабларини амалга оширишга кумаклашмокда, худудларда ННТ ва давлат органларининг тенг хукукли хамкорлигини янада кучайтиришга олиб келмокда. Мазкур Конунларда нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг иктисодий асосларини шакллантириш ва мустахкамлашнинг алохида жихатлари Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палатасининг карори, Узбекистон Республикаси Президенти Фармонлари ва Карорлари, Вазирлар Махкамасининг карорлари, махаллий давлат бошкарув ва ижро органлари

п

томонидан кабул килинган бошка катор норматив- хукукий хужжатларида кузда тутилган. Моддий ва молиявий механизм асосан куйидагиларда намоён булади: Амалдаги конунчилик ва амалиётга кура, нодавлат нотижорат ташкилотларнинг моддий-техникавий асослари, пул маблаги, (чунончи, чет эл валютаси пул маблаги), кимматкогозлари ва турли мол - мулклари улар фаолиятининг иктисодий асосларини ташкил этувчи асосий воситалар хисобланади. Уставда курсатилган холатларда кириш ва аъзолик бадалларининг туланиши белгиланиши, муассислардан, катнашчилардан (иштирокчилардан, аъзолардан) бир маротаба ва мунтазам равишда келадиган пул ва бошка тушумларнинг мавжудлиги, ихтиёрий эхсон ва мулк бадаллари, тадбиркорлик фаолиятдан топган даромадлар (фойда) хамда конунларда таъкикланмаган бошка тушумларга эга эканликлари Узбекистонда нодавлат нотижорат ташкилотларининг фаолияти иктисодий асослари булган мол-мулкини шаклланиши манбалари хисобланади. Мазкур манбалардан фойдаланиш самарадорлиги, уларнинг диверцификацияси алохида олинган

Matkarimova J.D. Expression of a strong sivil society " third sector" // Annali DItalia. -Italy, 2021. -№18.-pp.50-51.

April 21-22

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-297-303 Specialists in the Field of Transport

HHTuga - xy^anuK ropuTyBHu cyöteKT cu^araga $aHgpaË3uHr Ba MeHe^MeHTHuHr pHBO^naHraHHHK gapa^acuHu KypcaTagu.

Anoxuga TatKugnam KepaKKH, Y3ÔeKHCTOHga HogaBnaT HoTu^opaT TamKHnoTnapuHHHr MynKu gaxncro xucoSnaHagu Ba KoHyH öunaH Myxo$a3a KHHHHagu. HogaBnaT Hora^opaT TamKunoTnapuHHHr Mon-MynKu нaцнoнaпнзaцнa, peквнзнцнfl (Mon-MynKHH, KufiMaraHu Tyynam mapTu öunaH Ma^ßypufi paBumga gaBnaT uxTuepura onum) Ba Mycogapa KunuHMafigu. AnSaira KoHyHga Ha3apga TyTunraH xpnnap öyHgaH MycTacHo. YTraH 2008-2016 fiunnapga Kafig этнпгaн

Q

Typgaru Ky-Maö - KyBBaraam MHKgopu 58,7 Mnpg. cyMHH TamKun этгaн. Anöarra 6y KaTTa MHKgopgaru Maönaraap, neKHH ynapHHHr xucoSoTnapu Top goupaga Konuö KeTMoKga Ba yHHHr ma^o^nuru TatMuHnaHMaraH. ^Kopuga KypcaranraH Tammroraap ëKu ^yKaponuK ^aMu^m uHcraTyraapu Ba öomKa HogaBnaT u^tumouh uHcraTyraapHuHr uHTepHeT cafiraapuga 6y xaKuga gouMufi MatnyMoraap Tyna SepunMafigu. By эca geMoKparaK TaMofiu^napHuHr 6yзyпнmнгa onuö Kenagu.

Ma3Kyp TammroTnap uKTucoguëTra KaHna y3 ynymuHu KymaëTraHu Ba MaMnaKaraMroga Kagpnap SaHgnuruHu TatMuHnamgaru umTupoKuHu CTarncTuKa MatnyMoTonapu öunaH xap fiunu ypraHuö öopum Ba MoHuTopoHruHu Kunum KyranraH Hara^anapHu aHuKgaö öopumra xu3MaT Ku^umu MyMKuH.

y36eKMCToH PecnyS^uKacu O^nfi Madura хyзypнgaгн HogaB^aT HoTn^opaT тamкнïïoraapннн ^yKapo^uK ^aMMHTuHuHr 6omKa ннcтнтyraapннн Ky^aö-KyBBaraam ^aMoaT $oHgu Mat^yMoraapu.

April 21-22

303

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.