Научная статья на тему 'НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ОКАЗАНИЯ ГОСУДАРСТВЕННЫХ УСЛУГ НЕГОСУДАРСТВЕННЫМ НЕКОММЕРЧЕСКИМ ОРГАНИЗАЦИЯМ В УЗБЕКИСТАНЕ'

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ОКАЗАНИЯ ГОСУДАРСТВЕННЫХ УСЛУГ НЕГОСУДАРСТВЕННЫМ НЕКОММЕРЧЕСКИМ ОРГАНИЗАЦИЯМ В УЗБЕКИСТАНЕ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
92
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
некоммерческие организации / заинтересованное лицо / административные процедуры / общественное объединение / общественный фонд / учреждение / регистрирующие органы / устав / собрание учредителей / пандемия. / non-governmental non-profit organizations / interested person / administrative procedures / Association / public Foundation / institution / registration authorities / charter / the meeting of founders / pandemic.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Наримонов Бекзод

В данной статье анализируется общая характеристика административных процедур государственной регистрации негосударственных некоммерческих организаций в Узбекистане, опыт правового регулирования государственной регистрации негосударственных некоммерческих организаций в США, Германии и Российской Федерации, перспективы совершенствования в Узбекистане административных процедур государственной регистрации некоммерческих организаций в организационно-правовой форме общественного объединения, общественного фонда, учреждения. В условиях пандемии главными помощниками государства стали негосударственные некоммерческие организации. Поэтому совершенствование оказания государственных услуг этим организациям очень актуально. В развитых странах, в условиях пандемий, некоммерческие организации выполняли социальные функции государства через волонтерское движение. Также исследованы особенности предоставления электронных государственных услуг некоммерческим организациям в условиях пандемии. Практические предложения вносятся на основе зарубежного опыта оказания государственных услуг некоммерческим организациям, таких как государственная регистрация, государственная регистрация ее символа, уведомление. Эти предложения представлены в рамках проекта Кодекса негосударственных некоммерческих организаций Республики Узбекистан, который планируется принять.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CERTAIN ISSUES OF IMPROVING THE PROVISION OF PUBLIC SERVICES FOR NONGOVERNMENTAL NON-PROFIT ORGANIZATIONS IN UZBEKISTAN

This article analyzes the general characteristics of administrative procedures for the state registration of nongovernment non-profit organizations in Uzbekistan, legal regulation of state registration of nongovernment non-profit organizations in the United States, Germany and the Russian Federation, and prospects for improving administrative procedures for the state registration of nongovernment non-profit organizations in Uzbekistan. In the context of the pandemic, non-governmental non-profit organizations have become the main helpers of the state. Therefore, improving the provision of public services to these organizations is very important. In developed countries, during the pandemics, non-profit organizations performed social functions of the state through the volunteer movement. The features of an electronic provision of public services to non-profit organizations in the context of pandemics are also studied. Practical suggestions are based on foreign experience in providing public services to non-profit organizations. These proposals are presented in the framework of the draft Code of non-profit organizations of the Republic of Uzbekistan, which is planned to be adopted.

Текст научной работы на тему «НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ОКАЗАНИЯ ГОСУДАРСТВЕННЫХ УСЛУГ НЕГОСУДАРСТВЕННЫМ НЕКОММЕРЧЕСКИМ ОРГАНИЗАЦИЯМ В УЗБЕКИСТАНЕ»

UDC: 347 (042)(575.1)

Нариманов Бекзод

Тошкент давлат юридик университети "Конституциявий хукук" кафедраси катта укитувчиси E-mail: bekzodnarimanov84@gmail.com

УЗБЕКИСТОНДА НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИГА ДАВЛАТ ХИЗМАТЛАРИ КУРСАТИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация. Мазкур мацолада Узбекистонда нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат руйхатидан утказиш буйича маъмурий тартиб-таомилларнинг умумий тавсифи, АКЩ, Германия ва Россия Федерациясида нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат руйхатидан утказишни ууцуций тартибга солиш, Узбекистонда жамоат бирлашмаси, жамоат фонди, муассаса ташки-лий-ууцуций шаклидаги нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат руйхатидан утказишга оид маъмурий тартиб-таомилларни такомиллаштириш истицболлари таулил цилинган. Пандемия ша-роитида нодавлат нотижорат ташкилотлари давлатнинг асосий кумакчисига айланди. Шу боис мазкур ташкилотларга давлат хизматлари курсатишни такомиллаштириш жуда долзарб уисобланади. Ривожланган давлатларда пандемия шароитида нодавлат нотижорат ташкилотлари волонтёрлик уаракати орцали давлатнинг ижтимоий функцияларини амалга оширди. Мацолада, шунингдек, пандемия шароитида нодавлат нотижорат ташкилотларига давлат хизматлари курсатишни рацам-лаштиришнинг узига хос хусусиятлари тадциц цилинган. Нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат руйхатидан утказиш, унинг рамзини давлат руйхатидан утказиш, хабардор цилиш каби давлат хизматлари курсатиш билан боглиц хорижий тажриба асосида амалий таклифлар келтирилган. Ушбу таклифларнинг цабул цилиниши режалаштирилаётган Узбекистон Республикаси Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисидаги кодекс лойиуаси доирасида тацдим этилган.

Калит сузлар: нодавлат нотижорат ташкилотлари, манфаатдор шахс, жамоат бирлашмаси, жамоат фонди, муассаса, маъмурий тартиб-таомиллар, руйхатдан утказувчи органлар, устав, таъ-сисчилар йигилиши.

Наримонов Бекзод

старший преподаватель кафедры «Конституционное право» Ташкентского государственного юридического университета

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ОКАЗАНИЯ ГОСУДАРСТВЕННЫХ УСЛУГ НЕГОСУДАРСТВЕННЫМ НЕКОММЕРЧЕСКИМ

ОРГАНИЗАЦИЯМ В УЗБЕКИСТАНЕ

Аннотация. В данной статье анализируется общая характеристика административных процедур государственной регистрации негосударственных некоммерческих организаций в Узбекистане, опыт правового регулирования государственной регистрации негосударственных некоммерческих организаций в США, Германии и Российской Федерации, перспективы совершенствования в Узбекистане административных процедур государственной регистрации некоммерческих организаций в организа-

ционно-правовой форме общественного объединения, общественного фонда, учреждения. В условиях пандемии главными помощниками государства стали негосударственные некоммерческие организации. Поэтому совершенствование оказания государственных услуг этим организациям очень актуально. В развитых странах, в условиях пандемий, некоммерческие организации выполняли социальные функции государства через волонтерское движение. Также исследованы особенности предоставления электронных государственных услуг некоммерческим организациям в условиях пандемии. Практические предложения вносятся на основе зарубежного опыта оказания государственных услуг некоммерческим организациям, таких как государственная регистрация, государственная регистрация ее символа, уведомление. Эти предложения представлены в рамках проекта Кодекса негосударственных некоммерческих организаций Республики Узбекистан, который планируется принять.

Ключевые слова: некоммерческие организации, заинтересованное лицо, административные процедуры, общественное объединение, общественный фонд, учреждение, регистрирующие органы, устав, собрание учредителей, пандемия.

Narimonov Bekzod

Senior Lecturer of the Department of Constitutional Law, Tashkent State University of Law

CERTAIN ISSUES OF IMPROVING THE PROVISION OF PUBLIC SERVICES FOR NONGOVERNMENTAL NON-PROFIT ORGANIZATIONS IN UZBEKISTAN

Abstract. This article analyzes the general characteristics of administrative procedures for the state registration of nongovernment non-profit organizations in Uzbekistan, legal regulation of state registration of nongovernment non-profit organizations in the United States, Germany and the Russian Federation, and prospects for improving administrative procedures for the state registration of nongovernment non-profit organizations in Uzbekistan. In the context of the pandemic, non-governmental non-profit organizations have become the main helpers ofthe state. Therefore, improving the provision ofpublic services to these organizations is very important. In developed countries, during the pandemics, non-profit organizations performed social functions of the state through the volunteer movement. The features ofan electronic provision ofpublic services to non-profit organizations in the context of pandemics are also studied. Practical suggestions are based on foreign experience in providing public services to non-profit organizations. These proposals are presented in the framework of the draft Code of non-profit organizations of the Republic of Uzbekistan, which is planned to be adopted.

Keywords: non-governmental non-profit organizations, interested person, administrative procedures, Association, public Foundation, institution, registration authorities, charter, the meeting of founders, pandemic.

Сунгги йилларда фукаролик жамияти инсти-тутлари, хусусан, нодавлат нотижорат ташкилот-ларини фаолият юритиши учун рухсат берувчи тартибларни соддалаштириш, ННТлар фаолияти-ни янада кафолатлаш, умуман, ННТлар билан бог-лик маъмурий тартиб-таомилларни ракамлашти-риш оркали такомиллаштирилмокда.

Мустакилликка эришган дастлабки даврда республикамизда 100тага якин нодавлат нотижорат ташкилоти фаолият курсатиб келган булса, бугунги кунда фаолият курсатаётган 10 мингдан

ортик нодавлат нотижорат ташкилоти жисмоний ва юридик шахсларнинг ^укуклари ва конуний манфаатларини, демократик кадриятларни хдмоя килишда, ижтимоий, маданий ва маърифий мак-садларга эришишда мух,им роль уйнамокда.

Хусусан, 1991 йилда ННТлар сони 100 та бул-ган х,олда 2014 йилда 7 866 та, 2015 йилда 8 219 та, 2016 йилда 8 447 та ва 2017 йил 8 700 та, 2018 йилда 9 235 та, 2019 йил 1 январь х,олатида 9 860 та х,амда 2019 йил 1 июль х,олатида 10194 та ННТ давлат руйхатидан утказилган [1].

Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолияти-да пайдо булаётган масалалар юзасидан жамоат-чилик фикри сурови 2020 йилнинг апрель - май ойларида утказилди. Республиканинг барча мин-такаларидан жами 1 013 ННТ суровномада ишти-рок этди. Уларнинг 58 фоизи жамоат бирлашмаси, 8 фоизи жамоат фонди, 12 фоизи уюшма, 7 фоизи муассаса ва 15 фоизи бошка турдаги ННТларни ташкил этади.

Суров натижаларига кура:

Ходимларга ойлик иш хдклари уз вактида бе-рилмокдами? - 11,6 фоиз ойлик иш хдкларини уз вактида берилмаганлиги;

Хрзирги шароитга мослашишда ташкило-тингиз кандай кийинчиликларга дуч келмокда? -15 фоиз ташкилий-техник имкониятлар мавжуд эмаслиги;

Режалаштирган лойих,аларни масофавий иш режимида амалга ошира олдингизми? - 46 фоиз режалаштирган лойих,аларни масофавий иш режи-мида амалга ошира олмаганлигини кайд этишди.

Фикримизча, Узбекистонда нодавлат нотижорат ташкилотлари давлат томонидан куллаб-кувватлаш ва ижтимоий шерикликнинг ^укукий механизмларини такомиллаштириш оркали куйи-даги максадларга эришиши мумкин:

- камбагалликни кискартириш, янги иш уринларини яратиш, инсон ^укукларини таъмин-лаш каби ижтимоий фойдали лойихдларни амалга ошириш;

- "халк дипломатияси" институтини ривож-лантириш оркали мамлакатимизнинг нуфузли халкаро рейтингларда эгаллаган урнини яхшилаш;

- ННТ томонидан "жамоатчилик эшитуви", "жамоатчилик экспертизаси", "жамоатчилик мо-ниторинги" каби таъсирчан ва самарали назорат шаклларидан фойдаланган х,олда кучли жамоат-чилик назорати механизмини такомиллаштириш;

- ННТлари норматив-^укукий жужжат лойи-хдларини ишлаб чикилиши ва мух,окама килини-шида фаол иштироки оркали "Жамият - ислох,от-лар ташаббускори" тамойилини руёбга чикариш.

Пандемия шароитида давлат бошкарув ор-ганларининг давлат хизматларини курсатишини ракамлаштириш бир катор ^укукшунос олим-лар томонидан тадкик этилмокда. И.Р. Беков [2] пандемия шароитида сиёсий партияларнинг фаолиятини электронлаштириш масалалари ва Б.Т. Мусаев [3] пандемия шароитида давлат бош-

каруви органларини такомиллаштириш масалала-рини тадкик этган.

Нодавлат нотижорат ташкилотини давлат руйхатидан утказиш давлат хизматининг мух,им белгиси сифатида фукароларнинг Узбекистон Республикасининг Конституцияси 34-моддаси билан белгилиб берилган Бирлашмаларга уюшиш ^укуки амалий куринишларидан бири сифатида олишимиз мумкин [4]. Пандемия шароитида дав-лат бошкарув органлари ижтимоий функциялар-ни амалга оширишда нодавлат нотижорат ташки-лотлари кумагига му^тож эканлиги ойдинлашиб колди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 4 майдаги "Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фукаролик жамияти инс-титутларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5430-сон фармони-га [5] асосан Узбекистон Республикаси Адлия ва Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирликларига нодавлат ноти-жорат ташкилотларини ва уларнинг рамзларини давлат руйхатидан утказиш ва кайта руйхатдан утказишга доир ^ужжатларни электрон тарзда такдим этиш имкониятини таъминловчи электрон тизимни ишлаб чикиш вазифаси юклатилди.

Бундан ташкари, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 4 октябрдаги "Мамлака-тимизда ижтимоий-иктисодий сохдцаги исло^от-лар устидан жамоатчилик назорати самарадор-лигини, шунингдек, фукароларнинг демократик узгартиришлардаги фаоллигини оширишга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида'ги карори [6] асосида 2020 йил 1 январдан бошлаб республика, вилоятлараро нодавлат нотижорат ташки-лотларини давлат руйхатидан утказиш учун ун-дириладиган давлат божи ставкалари базавий х,и-соблаш микдорининг 4 бараваридан 3 бараварига-ча, вилоят нодавлат нотижорат ташкилотлари учун базавий х,исоблаш микдорининг 2 бараваридан 1 бараваригача пасайтирилган булса, худди шу даврдан бошлаб фаолиятини туман (шах,ар), шахдрча, кишлок ва овул ^удудида олиб бора-диган нодавлат нотижорат ташкилотини давлат руйхатдан утказиш учун давлат божи ставкаси базавий хисоблаш микдорининг 50 фоизи микдо-рида белгиланди.

Узбекистон Республикасининг "Маъмурий тартиб-таомиллар тугрисида'ги конуни [7] 3-мод-

дасида маъмурий тартиб-таомиллар маъмурий органларнинг манфаатдор шахсларга нисбатан маьмурий-^укукий фаолиятига, жумладан, лицензия, рухсат бериш, руйхатдан утказиш тартиб-таомилларига, давлат хизматларини курсатиш би-лан боглиц бошка тартиб-таомилларга, шунинг-дек, конун ^ужжатларига мувофик бошка маъму-рий-^укукий фаолиятга нисбатан татбик этилиши белгиланган.

Узбекистон Республикасининг "Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисида'ги конунининг 2-моддасига мувофик нодавлат нотижорат ташки-лоти - жисмоний ва (ёки) юридик шахслар томони-дан ихтиёрийлик асосида ташкил этилган, даромад (фойда) олишни уз фаолиятининг асосий мак;сади килиб олмаган ^амда олинган даромадларни (фой-дани) уз катнашчилари (аъзолари) уртасида таксим-ламайдиган узини узи бошкариш ташкилотидир.

Конун ^ужжатларида таъсисчиларга нисбатан кушимча талаблар куйилган. "Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисида'ги конуннинг 18-моддасига кура ун саккиз ёшга тулган жисмо-ний шахслар, шунингдек, юридик шахслар нодав-лат нотижорат ташкилотининг муассислари, ;ат-нашчилари (аъзолари) булиши мумкин. Бу уринда эътибор каратиш лозим булган жих,ат шуки, ти-жорат ташкилотларида муассислар, ;атнашчилар (иштирокчилар) ва акциядорлар (акциядорлик жамиятида) ун саккиз ёшга тулмаган шахс х,ам булиши мумкин. Бундан ташкари, ота-оналар ва васийлар янги тугилган шахс номидан ^ам х,ара-кат килиб, янги тугилган шахсни таъсисчи, ишти-рокчи ёки акциядор (акциядорлик жамиятида) си-фатида курсатиши мумкин.

Шунингдек, Узбекистон Республикасининг "Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисида'ги конунининг [8] 18-моддасида агар конун ^ужжат-ларида бошкача коида белгиланган булмаса, ун саккиз ёшга тулган жисмоний шахслар, шунинг-дек, юридик шахслар нодавлат нотижорат таш-килотининг муассислари, катнашчилари (аъзо-лари) булиши мумкинлиги белгиланган.

Бирок тадкикотлар натижаси шуни курсат-мокдаки, айрим ун саккиз ёшга тулган жисмоний шахсларни нодавлат нотижорат ташкилоти таъсис-чиси, катнашчиси ёки аъзоси булиши ёхуд унинг рах,бар органлари таркибига кириши х,амда ушбу шахсларнинг уз хдракатларининг ^укукий о;и-батлари ва мох,иятини билмасликлари ва билиш-

га кодир булмасликларидан (спиртли ичимлик-ларни ёки гиёх,вандлик воситаларини истеъмол килиш натижасида) фойдаланиб, улар номидан турли битимлар тузишади. Шунингдек, мазкур шахслардан турли гаразли максадларда фойдала-нишади. Бу эса нодавлат нотижорат ташкилотла-ри фаолияти, хусусан, жиноий фаолият натижаси-да олинган даромадларни легаллаштириш билан боглик жиноятларнинг кугирчок иштирокчилари яратилишига шароит яратади.

Шунга кура Нодавлат нотижорат ташкилотла-ри тугрисидаги кодекс лойихдсига террорчилик фаолиятида ёки оммавий киргин куролини тарка-тишда иштирок этаётган ёки иштирок этишда гумон килинаётган шахсларнинг руйхатига ки-ритилган, шунингдек, экстремистик ташкилот-ларнинг руйхатига киритилган ташкилотларнинг аъзолари ва рах,бар орган аъзолари булган шахс-лар нодавлат нотижорат ташкилотининг муассис-лари (таъсисчилари) ва аъзолари (катнашчилари) булган х,олда давлат руйхатидан утказишни рад этиш мумкинлиги буйича нормалар киритиш мак-садга мувофик.

Узбекистон Республикасининг Фукаролик ко-дексининг 40-моддасида тижоратчи ташкилот бул-маган юридик шахс жамоат бирлашмаси, ижти-моий фонд ва мулкдор томонидан молиявий таъ-минлаб туриладиган муассаса шаклида, шунинг-дек, конунларда назарда тутилган бошкача шакл-да ташкил этилиши мумкинлиги кайд килин-ган.

Мазкур кодекснинг 77-моддасида тижорат ташкилотлари узларининг тадбиркорлик фаолият-ларини мувофиклаштириш, шунингдек, муштарак мулкий манфаатларини ифода этиш х,амда х,имоя килиш максадида нотижорат ташкилотлар х,исоб-ланувчи уюшмалар (иттифоклар) ва узга бирлаш-маларига бирлашишлари мумкин, шу билан бирга нотижорат ташкилотлари ^ам уз фаолиятларини мувофиклаштириш, шунингдек, муштарак ман-фаатларини ифода этиш х,амда х,имоя килиш мак-садида уюшмалар (иттифоклар) шаклида бирлаш-малар тузишлари мумкинлиги назарда тутилган.

Ушбу нормаларга эътибор берадиган булсак, тижорат ташкилотлари х,амда нотижорат ташкилотлари уюшмалари алохида-алох,ида кайд ки-линган.

Миллий амалиётда х,ам тижорат ташкилотлари х,амда нотижорат ташкилотларининг уюшма-

лари алохида органлар томонидан алохида норма-тив-хукукий хужжатларга асосан амалга ошири-лади.

Хусусан, тижорат ташкилотларининг уюшма-лари Вазирлар Махкамасининг 1994 йил 22 март-даги 153-сон карори билан тасдикланган Юридик шахслар бирлашмаларини давлат руйхатидан ут-казиш хакидаги низомига кура давлат руйхатидан утказилади. Мазкур низомнинг 2, 3-бандларида тижорат ташкилотларининг уюшмаларини тегиш-ли равишда Узбекистон Республикаси Адлия ва-зирлиги, Крракалпогистон Республикаси Адлия вазирлиги, Тошкент шахар ва вилоят адлия бош-кармалари томонидан амалга оширилиши кайд килинган.

Бирок амалиётда тижорат ташкилотларининг уюшмаларини тегишли равишда Адлия вазирли-ги хузуридаги Давлат хизматлари агентлиги ва унинг Крракалпогистон Республикаси, Тошкент шахар ва вилоят бошкармалари томонидан амалга оширилади.

Шунингдек, нотижорат ташкилотларининг уюшмаларини давлат руйхатидан утказиш Вазир-лар Махкамасининг 2014 йил 10 мартдаги 57-сон карори билан тасдикланган Нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат руйхатидан утказиш тар-тиби тугрисидаги низомга кура тегишли равишда Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги, Ко-ракалпогистон Республикаси Адлия вазирлиги, Тошкент шахар ва вилоят адлия бошкармалари (уларнинг Нодавлат нотижорат ташкилотлари бош-карма ёки булимлари) томонидан амалга ошири-лади.

Аммо конун хужжатларида хам тижорат ташкилотларининг хам нотижорат ташкилотла-рининг уюшмаларини руйхатдан утказувчи орган белгиланмаган. Бу эса амалиётда тижорат ва нотижорат ташкилотларининг уюшмаларини руйхатдан утказишда айрим муаммолар юзага келишига ва руйхатдан утказиш жараёнларининг оддий фукаролар учун мураккаблашувига сабаб булмокда.

Узбекистон Республикасининг "Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисида"ги конунининг 25-моддасида нодавлат нотижорат ташкилотини давлат руйхатидан утказишни рад этиш асосла-ри сифатида илгари худди шу номдаги нодавлат нотижорат ташкилоти руйхатдан утказилганлиги санаб утилган.

Бу талаб табиий эканлигини таъкидлаган хол-да амалиётдан келиб чикиб хамда узаро ухшаш нормаларни тахлил килган холда нодавлат нотижорат ташкилотининг номига куйилган ушбу та-лаб етарли эмаслигини куриш мумкин.

Хусусан, руйхатга олувчи орган ушбу талаб-дан келиб чикиб, нодавлат нотижорат ташкило-тини давлат руйхатидан утказиш тугрисидаги хужжатларни куриб чикишда илгари худди шу номдаги нодавлат нотижорат ташкилоти руйхат-дан утказилганлиги ёки йуклиги фактига эътибор каратади.

Вахоланки, нодавлат нотижорат ташкилоти-нинг номи нодавлат нотижорат ташкилот булма-ган юридик шахснинг номи билан бир хил булиб колиши холатлари юзага келиши мумкин. Бу хол-да руйхатдан утказувчи орган нодавлат нотижорат ташкилоти номига эътироз кила олмайди. Окибат-да деярли ухшаш номга эга булган иккита юридик шахс юзага келади. Бундан ташкари, юкоридаги норма нодавлат нотижорат ташкилотининг номи давлат ташкилотининг номи билан бир хил булиб колишини чекловчи нормалар мавжуд эмас.

Юридик шахснинг номига куйилган талаблар Узбекистон Республикасининг "Фирма номлари тугрисида"ги конунда тулик ва хар томонлама инобатга олинган холда акс этган. Шу муносабат билан конунда куйилган талабларни нодавлат но-тижорат ташкилотига нисбатан хам татбик килиш максадга мувофик хисобланади.

Юкорида келтирилган конуннинг 24-моддаси-да давлат руйхатидан утган нодавлат нотижорат ташкилотлари ягона давлат реестрига киритили-ши буйича талаб урнатилган.

Бирок Вазирлар Махкамасининг 2014 йил 10 мартдаги 57-сон карори билан тасдикланган Нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат руйхатидан утказиш тартиби тугрисидаги низомнинг 5-7-иловаларида нодавлат нотижорат ташкилот-ларининг турига караб уч хил реестр берилганли-ги хамда ушбу реестрларда курсатилиши лозим булган маълумотлар конунга кура реестрда кур-сатилиши лозим булган маълумотлардан купрок маълумотлар билан узаро фаркланади.

Шу сабабли юкоридаги конун хужжатла-рининг нормаларини узаро мувофиклаштириш хамда нодавлат нотижорат ташкилотларининг реестрини ягона шаклга келтириш таклиф кили-нади.

Бу борада ривожланган давлатлар тажрибаси-га эътибор каратадиган булсак. АКШда бугунги кунда 1,5 млн [9] нотижорат ташкилотлар мав-жуд булиб, уларни давлат руйхатидан утказиш тегишли штатнинг бизнес реестрида сертификат (Articles of 1псогрога1;юп)ни руйхатдан утказиш йули билан ташкил этилади. Руйхатга олиш гу-вохномасининг матнида нотижорат ташкилотлар фаолиятининг нотижорат хусусиятини курсатув-чи банд берилади.

АКШдан нотижорат ташкилотлар фаолияти-га оид федерал даражада алохида конун мавжуд эмас. АКШда нотижорат ташкилотлар фаолияти муайян штат конунчилиги асосида тартибга со-линади. АКШ Солик кодексининг 15-моддасига асосан юридик шахслар, хусусан, нотижорат таш-килотларни солик органлари руйхатдан утказади. А^Шда федерал даражада нотижорат ташкилотлар учун ягона намунавий Устав мавжуд. Нотижорат ташкилотларни хукукий тартибга солиш хар бир штат конунчилигида мустахкамланган. Мисол сифатида, Нью-Йорк штатида хорижий но-тижорат ташкилотлар миллий режимга караганда бошкача режимга эга.

Нотижорат ташкилотлар (Non-Profit Corporation) тузилиши одатда одатий корпорация (Corporation) билан бир хил булади. Шунингдек, нотижорат ташкилотлари акцияларга эга булмаган таш-килот (Non-Stock Organisation) шаклида ташкил этилиши мумкин.

АКШнингГ хорижий агентлар тугрисидаги ко-нуниГ^АКЛ)га мувофик чет элГфукаролариГтомо-ниданТра^барликГкилинадиганТваГсиёсийГфаолият-да иштирокГэтувчиГ жисмоний ва юридик шахсларГ Адлия вазирлигида руйхатдан утади ва хорижий Буюртмачи тугрисида ахборотни такдим этиши ло-зим. Not-for-profit organization (NFPO) - нотижорат ташкилоти, бу белги биринчи навбатда АКШда, шунингдек, халкаро хамжамиятда учинчи сектор ташкилотларини умумий белгилаш учун куллани-лади. Non-governmental organization (NGO) - нодавлат ташкилот (бу атама купинча халкаро таш-килотларнинг хужжатларида хамда турли мамла-катларда умумлашма сифатида ишлатилади).

Хорижий агентлар руйхатдан утишда узи хакида тулик маълумот бериши, фаолиятини, мул-кчилик шаклини келтириши, чет эллик буюртма-чи хакида маълумот бериши, ундан тушган маб-лаглар (шу жумладан, улар нимага сарфланган ва

олувчиларни курсатган холда) ахборот материал-ларини такдим этиши лозим. Мазкур талаб дин, таълим, фан ва санъат сохасида нотижорат фао-лият билан шугулланувчи шахсларга, шу билан бирга хорижий давлатларнинг расмий вакиллари, жумладан, дипломатларга нисбатан кулланилмай-ди. Конунни бузганлик учун 10 000 АКШ долла-ригача жарима ва/ёки беш йилгача камок жазоси берилади. Уни бузганликда айбдор деб топилган шахс депортация килиниши лозим [10].

Хорижий хукуматлар назорати остида иш-лаётган шахслар, хорижий агентлар уз фаолияти хакида АКШ бош прокурорини хабардор кили-ши талаб этилади (коида дипломатларга тегишли эмас). Мазкур талабни бузувчиларга нисбатан жарима (микдори курсатилмаган) ёки 10 йилгача ка-мок жазоси тайинланиши мумкин.

2019 йилнинг декабрь ойи бошида АКШ Ад-лия департаменти веб-сайтидаги фаол хорижий агентлар руйхатига 464 нафар жисмоний ва юридик шахс киритилган.

Россия Федерациясида бугунги кунда карийб 220 минг нотижорат ташкилотлар [11] фаолият юритмокда. Нотижорат ташкилотларни давлат руйхатидан утказиш Адлия вазирлиги томонидан амалга оширилади. Нотижорат ташкилотлар юри-дик шахснинг хукукларини давлат руйхатидан утказиш ва у хакидаги маълумотларни юридик шахсларнинг ягона давлат реестрига киритган пайтдан бошлаб ташкил этилган хисобланади.

Нотижорат ташкилотларни давлат руйхатидан утказиш "Юридик шахслар ва якка тар-тибдаги тадбиркорларни давлат руйхатидан ут-казиш тугрисида" конун, "Нотижорат ташкилотлар тугрисида"ги федерал конун хамда Россия Федерацияси Адлия вазирлиги томонидан но-тижорат ташкилотларни давлат руйхатидан ут-казиш тугрисидаги карор кабул килиш буйича давлат хизматини курсатиш хакидаги Регламент асосида амалга оширилади.

Россия Федерациясининг "Нотижорат таш-килотлар тугрисида"ги конунининг 2.1-моддаси-га асосан узи фаолиятининг асосий максади си-фатида фойда олишни кузламайдиган ва олинган фойдани таъсисчилар уртасида таксимламайди-ган ташкилот нотижорат ташкилот деб аталади.

Нотижорат ташкилотларни давлат руйхатидан утказиш учун муайян хужжатлар тайёрланиши ва топширилиши керак [12]:

- ваколатли шахс томонидан имзоланган, унинг исми, яшаш жойи ва телефон ракамлари курсатилган холда ариза;

- таъсис хужжатлари 3 нусхада;

- нотижорат ташкилотларни ташкил этиш ва унинг таъсис хужжатларини тасдиклаш тугриси-да карор ва сайланган (тайинланган) органнинг таркибини курсатувчи хужжатлар 2 нусхада;

- таъсисчилар хакида маълумот 2 нусхада;

- давлат божини тулаганлиги тугрисидаги хужжат;

- доимий орган манзили (жойлашган жойи) хакида маълумот.

Ушбу хужжатлар таъсисчиларнинг ташкилот тузиш тугрисидаги карори кабул килинган кундан бошлаб 3 ойдан кечиктирмай Россия Федерация-си Адлия вазирлигига такдим этилади.

Хужжатлар кабул килингандан сунг 14 иш куни ичида Адлия вазирлиги (унинг худудий ор-гани) нотижорат ташкилотларни давлат руйхати-дан утказиш тугрисида карор кабул килади ёки руйхатдан утказишни рад этади ёки руйхатга олишни тухтатади.

Германияда нотижорат ташкилотларини давлат руйхатидан утказиш Германия фукаролик ко-декси билан тартибга солинган. Германия фукаролик кодексининг 21-79-моддаларида бирлашмалар фукаролик хукукий тартибга солишга каратилган булиб, айнан 55-79-моддалар руйхатга олишга оид нормалар хисобланади. Шунингдек, амалдаги коидалар 1964-йил 5-августдаги оммавий хукукий тартибга солувчи "Бирлашмалар тугрисида'ги конун («Vereinsgesetz»^ уз ифодасини топган.

"Нотижорат ташкилотлари факатгина юридик шахс макомига эга булгандагина давлат руйхатидан утишлари шарт килинади. Юридик шахслар-ни давлат руйхатидан утказиш ГФРнинг "Маъ-мурий тартиб-таомиллар тугрисида"ги конуни асосида амалга оширилади. ГФР "Маъмурий тартиб-таомиллар тугрисида'ги конунида 2§ (1) кисмида мазкур конун черковлар, диний бирлаш-малар, шунингдек, уларнинг уюшмаларига таал-лукли эмаслиги келтирилган.

Германия Конституциясининг 9-моддасига кура нотижорат ташкилотларнинг ташкил этилишини тулик эркин амалга оширишни назарда тутади [13].

Бирлашмани Бирлашмалар реестрида руйхат-дан утказиш руйхатга олинган тоифага киритади. Германия фукаролик кодексининг 59-моддасига

мувофик бирлашма Бошкарув Кенгаши руйхатдан утказиш учун хужжатларни судга такдим этади.

Хужжатлар пакетига Уставнинг нусхаси ва Бошкарув Кенгаши сайланганлигини тасдиклов-чи хужжат киради. Бирлашмалар фаолиятини тар-тибга солувчи хукукий коидаларга кура Уставда бирлашманинг камида етти аъзосининг имзолари булиши керак. Шундай килиб, таъсисчилар томонидан бирлашма тузиш тугрисидаги битим имзоланган пайтдан бошлаб руйхатга олиш учун хуж-жатларни такдим этишгача бирлашма уз сафига яна бешта иштирокчини жалб килиши керак.

Руйхатга олиш суди бирлашма Уставини расмий-лаштириш ва иктисодий баркарорлик нуктаи назар-дан текширади. Ушбу холатда суд ушбу бирлаш-мани ташкил этилишининг максадга мувофиклиги масаласини куриб чикииши мумкин эмас.

Самарали хукукни куллаш амалиётисиз жами-ятда конун устуворлигини таъминлаш, давлат бо-шкаруви самарадорлигини ошириш мумкин эмас [14]. Шу сабабли нодавлат нотижорат ташкилотларини давлатТ руйхатиданТутказишнинг хорижий тажрибасини тахлил килган холда куйидаги ама-лий таклифларни илгари суриш мумкин.

Биринчидан, халкаро тажриба ва доктринал карашлардан келиб чиккан холда нодавлат нотижорат ташкилотларини фаолият курсатиш худу-дидан келиб чиккан холда вилоятлараро, туман, шахар, шахарча, кишлок ва овул худудларида фао-лият олиб борадиган нодавлат нотижорат ташки-лоти тушунчасини конун хужжатларидан чикариб ташлаган холда нодавлат нотижорат ташкилотини факат худудий, республика ва халкаро каби тур-ларга ажратиш максадга мувофик.

Иккинчидан, нодавлат нотижорат ташкилот-ларини давлат руйхатидан утказишни махсус электрон платформа оркали амалга оширишни куллаш оркали тулик ракамлаштириш максадга мувофик. Манфаатдор жисмоний ва юридик шахс-лар электрон тизимга электрон имзо ёки шахсни идентификациялашни такозо киладиган воситалар оркали кириб, адлия органи томонидан электрон тизим оркали юбориладиган (электрон) маъмурий хужжатларда QR-код (матрицали штрих код) ва идентификация ракамлари булиши талаб этилади.

Учинчидан, нодавлат нотижорат ташкилоти-нинг юридик шахс макомига эга булмаган булин-малари хисобга куйиш институтини бекор килиш таклиф килинади.

Туртинчидан, нодавлат нотижорат ташкило-тини давлат руйхатидан утказиш куриб чикилиши буйича бир ойлик муддатни 15 кунлик муддатга, нодавлат нотижорат ташкилотини кайта руйхат-дан утказиш куриб чикилиши буйича 15 кунлик муддатни 10 кунлик муддатга кискартириш мак-садга мувофик. Мазкур енгиллик манфаатдор шахсларнинг ортикча оворагарчилигининг олди-ни олишга хизмат килади.

Бешинчидан, уюшма (иттифок) ташки-лий-хукукий шакли тушунчасини жисмоний ва (ёки) юридик шахслар таъсисчилиги ва аъзолиги назарда тутилган холда кенгайтириш таклиф эти-лади. Уюшма (иттифок) ижтимоий фойдали ло-йихаларни амалга ошириш максадларида умумий манфаатларни ифодалаш хамда химоя килиш ва аъзоликка асосланган нодавлат нотижорат ташки-лоти сифатида эътироф этиш максадга мувофик.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2019 йил 6 октябрдаги Фукаролик жамиятини ривожлантириш буйича амалга оширилаётган ишлар юзасидан пресс-брифинг маълумотлари. (Press briefing on the work carried out by the Ministry of Justice of the Republic of Uzbekistan on the development of civil society on October 6, 2019.).

2. Беков И. Деятельность парламента во время пандемии: опыт зарубежных стран и Узбекистана // Review of law sciences. - 2020. - № 2.

3. Мусаев Б.А. Административно-правовые основы деятельности специальной комиссии по противодействию пандемии вируса COVID-19 // Review of law sciences. - 2020. - № 2.

4. Якубов Ш. Правовые механизмы сотрудничества государственных и неправительственных организаций в Узбекистане: сравнительно-правовой анализ // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. - 2018. - № 6 (73).

5. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. - 2018. - 5 май. - 06/18/5430/1164-сон (National database of legislation data, 05.05.2018. No. 06/18/5430/1164).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси.- 2019. - 5 октябрь. - 07/19/4473/3864-сон (National database of legislation data, 05.10.2019. No. 07/19/4473/3864).

7. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. - 2018. - 9 январь. - 03/18/457/0525-сон (National database of legislation data, 09.01.2018. 03/18/457/0525).

8. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. - 1999. - № 5. - 115-модда.

9. Якубов Ш. Давлат ва фукаролик жамияти институтлари хамкорлигининг хукукий механизмлари: монография. - Т.: «LESSON PRESS» нашриёти, 2018. - 206 б.

10. Как работает американский закон об «иностранных агентах» // FARA. - URL: https://www. dw.com/ru [How the American law on «foreign agents» FARA works].

11. О результатах работы Минюста России в сфере. - URL: https://www.minjust.gov.ru (About the results of the Ministry ofjustice of Russia in the field).

12. Административный регламент предоставления Министерством юстиции Российской Федерации государственной услуги по принятию решения о государственной регистрации некоммерческих организаций. - URL: http://docs.cntd.ru/document/902326412. (Administrative regulations on the provision by the Ministry of justice of the Russian Federation of state services for making decisions on state registration of non-profit organizations - URL: http://docs.cntd.ru/document/902326412).

13. Правовое положение некоммерческих организаций по германскому и российскому праву // Москва. Инфотропик. Медиа 2018. - URL: https://www.kas.de/documents/278107. (Legal status of nonprofit organizations under German and Russian law. // Moscow Infotropic Media 2018. https://www.kas.de/ documents/278107).

14. Hakimov R.R. Development of the legal framework of parliamentary control in Uzbekistan: the main provisions of the law" On parliamentary control //International Journal for Social Studies. - 2016. - Т. 2. -№ 9. - С. 34-39.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.