Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА НИКОҲДАН АЖРАТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ТАРТИБИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА НИКОҲДАН АЖРАТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ТАРТИБИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
613
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Никоҳ / оила / никоҳдан ажратиш / ФҲДЁ органи / суд органи / суд амалиёти муаммолари. / Marriage / family / divorce / registry office / court / problems of judicial practice.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Қиличова, Мунира Азимжон Қизи

Ушбу мақолада никоҳдан ажратишнинг ўзига хос хусусиятлари, унинг ҳуқуқий моҳияти ва ижтимоий шартлари ёритилган бўлиб, Ўзбекистон Республикасида ФҲДЁ органларида никоҳдан ажратишнинг ҳуқуқий асослари ва тартиби муҳокама қилинган. Шунингдек, Ўзбекистон Республикасида суд органларида никоҳдан ажратишнинг ҳуқуқий асослари ва тартиби ёритилган ҳамда бугунги кунда суд амалиётида никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишларни кўриш бўйича мавжуд муаммолар ўрганилиб, уларни бартараф этиш бўйича тегишли таклиф ва хулосалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES AND PROCEDURE FOR DISSOLUTION OF MARRIAGE IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

This article describes the specifics of divorce, its legal significance and social conditions, as well as the legal basis and procedure for divorce in the registry offices of the Republic of Uzbekistan. In addition, the legal framework and procedure for dissolution of marriage in court in the Republic of Uzbekistan are described, as well as the existing problems in the practice of dissolution of marriage in judicial practice, and appropriate proposals and conclusions are given for their elimination.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА НИКОҲДАН АЖРАТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ТАРТИБИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Y3EEKHCTOH PECTYBOTKACH^A HHKOX^H A^PATHmHHHr Y3HPA XOC XYCYCHHT^APH BA TAPTHBH

^иличова Мунира Азимжон кизи

ТДЮУ магистранти шишгадШсЬоуа@§ша11 .сот

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада никоудан ажратишнинг узига хос хусусиятлари, унинг ууцуций моуияти ва ижтимоий шартлари ёритилган булиб, Узбекистон Республикасида ФХДЁ органларида никоудан ажратишнинг ууцуций асослари ва тартиби мууокама цилинган. Шунингдек, Узбекистон Республикасида суд органларида никоудан ажратишнинг ууцуций асослари ва тартиби ёритилган уамда бугунги кунда суд амалиётида никоудан ажратиш тугрисидаги ишларни куриш буйича мавжуд муаммолар урганилиб, уларни бартараф этиш буйича тегишли таклиф ва хулосалар берилган.

Калит сузлар. Никоу, оила, никоудан ажратиш, ФХДЁ органи, суд органи, суд амалиёти муаммолари.

ОСОБЕННОСТИ И ПОРЯДОК РАСТОРЖЕНИЯ БРАКА В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН

Киличова Мунира Азимжон кизи

Магистр ТГЮУ. шишгадШсЬоуа@§ша11. сот

АННОТАЦИЯ

В данной статье описывается специфика расторжения брака, его правовое значение и социальные условия, а также рассматриваются правовые основы и порядок расторжения брака в органах ЗАГС Республики Узбекистан. Кроме того, описаны правовые основы и порядок расторжения брака в судебном порядке в Республике Узбекистан, а также изучены существующие проблемы в практике расторжения брака в судебной практике и даны соответствующие предложения и выводы по их устранению.

Ключевые слова: Брак, семья, расторжения брака, ЗАГС, суд, проблемы судебной практики.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

FEATURES AND PROCEDURE FOR DISSOLUTION OF MARRIAGE IN

THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

Kilichova Munira Azimjon qizi

TSUL master's degree. muniraqilichova@gmail .com

ABSTRACT

This article describes the specifics of divorce, its legal significance and social conditions, as well as the legal basis and procedure for divorce in the registry offices of the Republic of Uzbekistan. In addition, the legal framework and procedure for dissolution of marriage in court in the Republic of Uzbekistan are described, as well as the existing problems in the practice of dissolution of marriage in judicial practice, and appropriate proposals and conclusions are given for their elimination.

Keywords: Marriage, family, divorce, registry office, court, problems of judicial practice.

КИРИШ

Жамиятнинг асосий бугини ва устуни хисобланмиш оила доимо хар бир жамият ва давлат эътиборида булиб келган. Сабаби жамиятнинг асоси оиладан бошланади, качонки ушбу бош асос мустахкам булса, колган бугинлар хам мустахкам булади. Бугунги кунда оилавий муносабатлар доирасидаги энг куп таркалган низолардан бири бу эр ва хотиннинг никохдан ажрашишидир. Ушбу муаммо борган сари жамиятда жиддий тус олиб, унга ечим топиш жамият ва давлат олдидаги енг мухим масалалардан бири булиб келмокда.

Оилани куриш, унинг фаолияти ва бузилиши билан боглик барча муаммолар, шу жумладан, юридик муаммолар хар доим булган ва доимо мавжуд булади хам. Чунки никох ва оила доимий кадрият хисобланиб, инсоният сивилизациясининг ажралмас кисми хисобланади. Оилани давлат томонидан химоя килиш, куллаб-кувватлаш ва химоя килиш конституциявий принцип даражасига кутарилгандир. Утган асрнинг 60-йилларидан бошлаб олимлар билан тенг даражада хукукшунослар, социологлар томонидан "Баркарор оила" дастури доирасида никохдан ажшишнинг глобал микёсда сабабларини урганиш ва оилани мустахкамлаш йулларини топишга киришилди1.

1 У.О.Георгиевна. Институт расторжения брака по законодательству Российской Федерации и стран континентальной правовой семьи (сравнительно-правовое исследование). Автореферат. Диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Москва - 2010. 3,5.стр.

762

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ФХДЁ булимлари кошида оилага тайёрлаш учун никохдан утишдан бир ой олдин "Ёш оила курувчилар мактаби" да ёшларга сабок берилади.2. Шунингдек, 2018-йил 27-июндаги Узбекистон Республикаси Президентининг 3808-сон «Узбекистон Республикасида оила институтини мустахкамлаш концепциясини тасдиклаш тртрисида»ги карорига асоан оилалар ажрашиши хамда уларнинг ижтимоий окибатларини комплекс тадкик этиш асосида уларнинг олдини олиш буйича чора-тадбирлар ишлаб чикиш, амалий ва инновацион тадкикотлар натижалари асосида ёшларни оилавий хаётга тайёрлаш хамда оилалардаги низолар ва ажрашишларнинг олдини олиш буйича таълим тизимини такомиллаштириш хамда ёшларни оилавий хаётга тайёрлаш, оиладаги низоли вазиятларни хал килиш, ажрашишларнинг олдини олиш сохасида, шунингдек, оилаларда маънавий-ахлокий кадриятларни мустахкамлаш билан боглик бошка масалалар буйича кадрлар малакасини оширишнинг самарали шаклларини жорий этиш белгиланган3.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Никохдан ажратиш бу - конун билан тартибга солинадиган жараён хисобланиб, бир тарафнинг ёки иккала тарафнинг хам хохиш иродасига асосланган холда никох оила муносабатлари билан боглик булган хукукий муносабатни тугатишга каратилган хукукий ходиса хисобланади. А.И. Загоровскийнинг фикрига кура, никохдан ажратишни адолатли хал килиш конунчиликнинг энг кийин масалаларидан бири булиб хисобланади4.

Оила, албатта, икки жинс вакилининг, яъни эркак ва аёлнинг никох куришидан бошланади. Хукукий категория сифатида никох, эркак ва аёлга жуфтлик макомини беради хамда Оила конунчилигига асосан улар уртасида хукук ва мажбуриятларни вужудга келтиради. Оиланинг тузилиши иктисодий жихатдан эр ва хотин уртасида молиявий хамкорлик бошланганлигини ангдатади дейишимиз мумкин. Никохнинг максади оила куришни бошлашдир. Ушбу тушунчага асосан, оила ва никохни узаро бир бутунлик деб олсак, ушбу бутунликнинг энг керакли ва мухим кисми никох хисобланади. Никохнинг асосий максади авлодларнинг яшаб колишини таъминлаш, бир-бирига нисбатан гамхурлик килган холда биргаликда яшаш, бир-бирига хурмат ва мухаббатни берган холда биргаликда узок умр куриш хисобланади5.

2 ХЖураева. Оила - мехр ва умид булоги// "Хукук ва бурч". №6/2019. 40-41-бетлар.

3 https://www.lex.uz/docs/3797625

4 Загоровский А.И. Курс семейного права. - 2-е изд., перераб. и доп. - Одесса, 1909. - 574 с.

5 О.Yusupova. The right of a husband (wife) to inherit at the factual dissolution of marriage// The American journal of political science law and criminology. Volume 2 Issue 12, 2020. 100-101-pages.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Шу хам аниклаштириш керакки, аслида оила ва никохнинг нима эканлигини, кандай хукукий ходиса эканлигини билиш, тушуниш мухим хисобланади. Оила ва никохнинг тушунчасига бугунги кунда бир канча назарий таърифлар берилган булиб, бирок унинг конуний таърифи конунчилигимизда мавжуд эмас. Бирок ушбу тушунчаларга таъриф бериш буйича таклифлар ишлаб чикилган. Хусусан, Доктринал (Ф.М. Отахужаев, М.В. Антокольская, М.С. Каменецкая, О.А.Рузакова, Bob Barr) ва конунчилик таърифлари (МДХ, давлатлари ва АКШ тажрибаси) асосида оила ва никох тушунчаларига таъриф бериш таклиф килинган. Узбекистон Республикасида оила деганда жамиятнинг асосий ва бошланзич бугини, уз таркибига никоу, цариндошлик, фарзандликка олиш ёки болаларни тарбиялаш учун цабул цилишнинг бошца шакли асосида шахсий номулкий ва мулкий муносабатлар уамда мажбуриятлар билан богланган ва оилавий муносабатларни ривожлантиришга уамда мустаукамлашга ёрдамлашадиган шахслар доираси тушунилади. Узбекистон Республикасида никоу деганда фуцаролик уолатлари далолатномаларини ёзиш органларида руйхатдан утган, оила яратишга уамда томонларнинг узаро ууцуц ва мажбуриятларини вужудга келтиришга царатилган бир эркак ва бир аёлнинг ихтиёрий, ууцуций иттифоци тушунилади6.

Шунингдек, никохдан ажратиш учун турли омиллар асос булиб хисобланиши мумкин. Масалан, эр ёки хотиндан бирининг хиёнати, турли касалликлар, гиёхвандлик, ичкилик, узок муддат мобайнида бирга яшамаслик каби бирча сабаблар булиши мумкин. Хорижий давлатлар конунчилигига кура баъзи давлатлар никохдан ажратиш учун бир нечта асосларнинг руйхатини такдим этишади (Франция, Италия, Португалия, Греция, Бельгия), бошкаларда ягона асос (Россия, Финляндия, Швеция, ФРГ, Испания) булиши курсатилади. Бирок ягона асос буйича эр-хотин рози булган такдирда хам ишнинг бошка тарафлардан хам куриб чикилишини чекламайди. Шунинг учун деярли барча хукук тизимларидаги миллий конунчиликда никохдан ажратиш учун турли хил кушимча шартлар урнатилган, масалан, баъзи давлатларда бу никохдан ажратишнинг барча хукукий окибатлари буйича келишув битимининг мажбурий мавжудлигидир. Бошка давлатларда никохдан ажратиш учун ариза топширилган пайтдан бошлаб "яна уйлаб куриш учун" маълум муддатнинг

6 Е.Х.Еgаmbеrdiеv. О'zbеkistоn Rеsрublikаsidа nikоhdаn аjrаtishning huquqiy аsоslаrini tаkоmШаshiürish. Yuridik fаnlаr Ьо^^ fаlsаfа dоktоri (PhD) dissеrtаtsiyаsi Аvtоrеfеrаti. Nukus - 2021.

764

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

белгиланагнлиги (Финляндия, Норвегия), ёки конунга асосан бир канча муддат алохида яшаб куриш чораси (Италия, Испания, Нидерланды, Дания) мавжуд7.

Никохдан ажратиш тугрисидаги ишларнинг ФХДЁ органларига тааллукли булишини ёритадиган булсак, Оила кодексининг 42-моддасига асосан вояга етмаган болалари булмаган эр-хотин никохдан ажратишга узаро рози булсалар, улар никохдан фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш органларида ажратилади деб курсатилган. Шунингдек, 43-моддага кура агар эр-хотиндан бири: суд томонидан бедарак йуколган деб топилган булса; суд томонидан рухияти бузилиши (рухий касаллиги ёки акли заифлиги) сабабли муомалага лаёкатсиз деб топилган булса; содир килган жинояти учун уч йилдан кам булмаган муддатга озодликдан махрум килинган булса, уртада вояга етмаган болалари борлигидан катъи назар, эр-хотиндан бирининг аризасига кура улар фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш органларида никохдан ажратилади деб хам белгиланган. Ушбу нормалар Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2011-йил 20 июлдаги 06-сонли «Судлар томонидан никохдан ажратишга оид ишлар буйича конунчиликни куллаш амалиёти тугрисида»ги Царорининг 3-4-бандларида хам курсатилган. Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2016 йил 14 ноябрдаги 387-сонли карори билан тасдикланган «Фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш кридалари8 »нинг VI бобида хам ФХДЁ органи мулкий низолари хамда вояга етмаган фарзандлари булмаган эр-хотинлардан никохдан ажратиш тугрисидаги аризани кабул килади дейилган. Шунингдек, Оила кодексининг 43-моддасида курсатилган асослар буйича ажратиш коидаси хам белгиланган.

Ушбу нормалардан маълум буладики, никохдан ажратишни ФХДЁ органларида амалга ошириш учун келиб чиккан хукукий муносабат низосиз булиши керак, яъни эр-хотинлар уртасида вояга етмаган фарзандлар, мулкий низолар булмаса хамда Оила кодексининг 43-моддасидаги асослар мавжуд булганида мазкур холатлар низосиз деб хисобланади. Бундай холатларда никохдан ажратишни амалга ошириш ФХДЁ органи томонидан амалга оширилиши конун томонидан белгиланган. ФХДЁ органлари томонидан

7 О.Г^енкова. Институт расторжения брака по законодательствy Российской Федерации и стран континентальной правовой семьи (сравнительно-правовое исследование). Автореферат. Диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Москва - 2010. 18 стр.

8 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш коидалари" карори // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 й., 50-сон.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

никохдан ажратишнинг тартиби «Фуцаролик хрлати далолатномаларини цайд этиш кридалари9»нинг VI боби асосида амалга оширилади.

Бугунги кунда Узбекистонда никохдан ажратишнинг ФХДЁ органлари томонидан амалга оширилиши буйича мавжуд булган мулохазаларни тахлил киладиган булсак, Э.Х.Эгамбердиевнинг 10 фикрига кура, баъзи хорижий давлатлар амалиётига асосланган холда никохдан ажратишнинг факат суд органлари томонидан амалга оширилиши таклифи илгари сурилган. Бирок ушбу таклифга кушилмаган холда шуни айтиш мумкинки, суд органларида куриб чикиладиган ишларнинг мазмун-мохияти шундан иборатки, ишларнинг барчаси низоли булиши керак. Юкорида кайд этганимиздек, эр-хотинлар уртасида вояга етмаган фарзандлар, мулкий низолар булмаса хамда Оила кодексининг 43-моддасидаги асослар мавжуд булганида мазкур холатлар низосиз деб хисобланиши сабабли хам улар ФХДЁ органлари томонидан хал килинади. Шу сабабли хам никохдан ажратишда низо мавжуд булмаган холатда ишнинг ФХДЁ органи томонидан хал килиниши тугри хисобланади.

Узбекистон Республикасининг Фуцаролик процессуал кодексининг (кейинги уринларда матнда ФПК деб юритилади) 26-моддасига асосан фукаролик ишлари буйича судга бир канча ишлар доирасида оила муносабатларидан юзага келадиган низолар буйича ишлар хам тааллукли. Демак, фукаролик ишлари буйича судларнинг никохдан ажратиш буйича низоларни куриб чикиш буйича ваколати бор.

Никохдан ажратиш тугрисидаги ишларнинг тааллуклигини белгилашда вужудга келган хукукий муносабатнинг низоли ёки низосиз булиши мухим ахамиятга эгадир. Амалдаги конунчилигимизга асосан никохдан ажратиш вазифаси суд ва ФХДЁ органларига юклатилган. Узбекистон Республикасининг Оила кодексининг 38-моддасига асосан никохдан ажратиш суд тартибида, Оила кодексининг 42 ва 43-моддаларида назарда тутилган холларда эса фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш органларида амалга оширилади 11 . Демак, Оила кодексида никохдан ажратиш тугрисидаги ишларнинг суд ва ФХДЁ органларига тааллуклилиги белгилаб куйилмокда.

9 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш коидалари" карори // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 й., 50-сон.

10 Е.Х.Еgаmbеrdiеv. О'zbеkistоn Rеsрublikаsidа nikоhdаn аjrаtishning huquqiy аsоslаrini tаkоmШаshitirish. Yuridik fаnlаr bо'yichа fаlsаfа dоktоri (РhD) dissеrtаtsiyаsi Аvtоrеfеrаti. Nukus - 2021.

11 Узбекистон Республикасининг Оила кодекси// Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 05.01.2018 й., 03/18/456/0512-сон.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Мазкур тааллуклиликни белгилашнинг уз асослари мавжуд булиб, уларни куйида куриб чикамиз.

Оила кодексининг 40-моддасига асосан никохдан ажратиш тугрисидаги ишлар суд томонидан Узбекистон Республикаси Фукаролик процессуал кодексида даъво ишларини хал килиш учун белгиланган тартибда куриб чикилади деб белгиланган. Оила кодексининг 42 ва 43-моддаларининг иккинчи кисмларида белгиланган асослар, яъни эр-хотин уртасида мехнатга лаёкатсиз мухтож эр ёки хотинга моддий таъминот бериш тугрисида ёки уларнинг биргаликдаги умумий мулки булган мол-мулкни булиш тугрисида низо булган такдирда хамда болалар хакида, эр-хотиннинг биргаликдаги умумий мол-мулкини булиш хакида ёки ёрдамга мухтож, мехнатга лаёкатсиз эр (хотин)га таъминот бериш учун маблаг тулаш хакида низо мавжуд булса, улар никохдан суд тартибида ажратилади12. Ушбу норма Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2011-йил 20 июлдаги 06-сонли «Судлар томонидан никохдан ажратишга оид ишлар буйича конунчиликни куллаш амалиёти тугрисида»ги Царорининг 5-бандида хам курсатилган.

Юкоридаги нормалардан маълум буладики, агарда эр-хотин уртасида моддий таъминот буйича, фарзандлар масаласида хамда мол-мулк юзасидан низо мавжуд буладиган булса, улар никохдан суд оркали ажрашишлари лозим. Сабаби мазкур холатларнинг барчаси низоли муносабат хисобланади.

ФПКнинг 33-моддасига асосан аризалар жавобгар доимий яшаб турган ёки доимий машгул булган жойдаги судга берилади. Демак, никохдан ажрашмокчи булган тарафлардан бири аризани жавобгар доимий яшаб турган ёки доимий машгул булган жойдаги судга беради. Ушбу норма Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2011-йил 20 июлдаги 06-сонли «Судлар томонидан никохдан ажратишга оид ишлар буйича конунчиликни куллаш амалиёти тугрисида»ги Царорининг 7-бандида хам никохдан ажратиш тугрисидаги даъволар, коида тарикасида, жавобгарнинг доимий яшаш жойидаги судга берилади деб белгиланган 13 . Шунингдек, ФПКнинг 34-моддасига кура яшаш жойи номаълум булган жавобгарга нисбатан даъволар унинг мол-мулки турган жойдаги ёки унинг маълум булган сунгги яшаган жойидаги судга такдим этилиши мумкин. Узбекистон Республикасида яшаш жойига эга булмаган жавобгарга нисбатан даъволар Узбекистон

12Узбекистон Республикасининг Оила кодекси// Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 05.01.2018 й.,

03/18/456/0512-сон.

13 https://www.lex.uz/docs/2414114

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Республикасида унинг мол-мулки турган жойдаги ёки маълум булган сунгги яшаш жойидаги судга такдим этилиши мумкин. Бундан ташкари мазкур моддага асосан агар даъвогарнинг вояга етмаган болалари борлиги, шунингдек ногиронлиги ёки огир касаллиги туфайли у жавобгар яшаб турган жойидаги фуцаролик ишлари буйича туманлараро, туман (шауар) судига боришга цийналса, никоуни бекор цилиш тугрисидаги даъволар даъвогарнинг яшайдиган жойидаги судга тацдим этилиши мумкинлиги уам белгиланган1.

Булардан ташкари, Олий суд Пленумининг 2011-йил 20 июлдаги 06-сонли «Судлар томонидан никохдан ажратишга оид ишлар буйича конунчиликни куллаш амалиёти тугрисида»ги Карорининг 7-бандида15 х<ам куйидагилар курсатилган: Никохдан ажратиш тугрисидаги даъво: жазо муддатидан катъи назар, озодликдан махрум этишга хукм килинган шахс билан (агар иш суднинг судловига тааллукли булса) — мазкур шахснинг судлангунга кадар охирги яшаш жойида ариза бериш мумкинлиги курсатилган.

Мазкур нормалардан келиб чикиб айтишимиз мумкинки, никохдан ажратиш тугрисидаги ишларнинг судловлилигининг асосий коидаси шуки, никохдан ажратиш тугрисидаги даъво аризалари асосан жавобгар яшайдиган туман (туманлараро) судларда куриб чикилади. Истисно холатларда эса юкорида келтирганимиздек, ФПКнинг 34-моддасидаги коидалар буйича тегишли судларнинг судловлигига тааллукли булади.

Никохдан ажратиш тугрисидаги ишни кузгатишга келадиган булсак, авваламбор, шуни айтиш керакки, Оила конунчилигига асосан никохдан ажратиш тугрисидаги ишлар судда даъво тартибида куриб чикиладиган ишлар доирасига киради. Демак, никохдан ажрашмокчи булган шахслар судга даъво аризаси бериш оркали мурожаат киладилар. Бунда, албатта, мурожаат биринчи боскич судларига, яъни фукаролик ишлари буйича туманлараро, туман (шахар) судларига килинади. Юкорида келтирганимиздек, никохдан ажратиш буйича даъво аризаси жавобгарнинг яшаш жойидаги судга берилади. Истисно холатлар факатгина даъвогарнинг вояга етмаган болалари бор булганда, даъвогарнинг ногиронлиги ёки огир касаллиги сабабли жавобгарнинг яшаш жойидаги судга боришга кийналган холатларда даъвогарга никохдан ажрашиш учун даъво аризасини уз яшаш худудидаги туман судига бериш хукуки берилган.

14 Узбекистан Республикасининг Фукаролик процессуал кодекси// Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 23.01.2018 й., 02/18/ФПК/0612-сон.

15 https://lex.uz/docs/2414114

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Узбекистон Республикасининг "Давлат божи т^рисида"ги конуни иловасининг 1-бандига кура никохни бекор килиш хакидаги даъво аризаларидан БХМнинг 2 баравари микдорида, такрорий никохни бекор килиш хакидаги даъво аризаларидан БХМнинг 4 баравари микдорида давлат божи олинади. Никох бекор килинаётганда мол-мулк булинган такдирда, бож ушбу конун иловасининг 1-банди "а" кичик бандига мувофик даъвонинг бахосига мувофик белгиланади16.

Узбекистон Республикаси Фукаролик процессуал кодексининг 2-кичик булимида даъво ишини юритиш тартиб ва коидалари белгиланган булиб, ушбу тартиб ва коидалар барча даъво тартибида юритиладиган ишларга, шу жумладан, никохдан ажратиш тугрисидаги ишларга хам тегишли хисобланади.

Фукаролик ишлари буйича судларнинг 2019 йил 9 ойидаги фаолиятига оид статистик маълумотларга кура, хал килув карори кабул килинган даъво тартибидаги 98080 та фукаролик ишларидан 27701 таси ёки 28,2 фоизи никохдан ажратиш тугрисидаги ишларга тегишлидир. Никохдан ажратишга оид курилган ишлар тахлилига кура, хал килув карори кабул килинган 27701 ишнинг 16739 таси буйича ариза талаблари каноатлантирилган булса, 10962 таси буйича ариза талабларини каноатлантириш рад этилган. Бундан ташкари, 3945 та ариза буйича ишни юритиш тугатилган ёки курмасдан колдирилган17. 2020-йилда эса фукаролик ишлари буйича биринчи инстанция судларида никохдан ажратишга доир жами 39466 иш куриб чикилган. Шулардан 20139 даъво аризаси каноатлантирилган, 14481 даъво аризаси рад этилган, 2004 холатда иш юритиш тугатилган, 2842 даъво аризаси буйича иш курмасдан колдирилган18.

Юкоридаги статистик маълумотлар шуни курсатмокдаки, йилдан йилга никохдан ажратиш тугрисидаги ишларнинг сони судларда купайиб бормокда хамда никохдан ажратиш тугрисидаги ишлар буйича берилган даъво аризаларининг куп кисми суд томонидан каноатлантирлгандир. Никохдан ажрашишга, юкорида келтирганимиздек, турли хил омиллар сабаб булмокда. Никохдан ажрашишда ушбу сабабларнинг баъзилари жиддий, баъзилари эса арзимаган сабаблар хисобланади. Оилаларнинг бузилиши, яъни никохдан ажрашиш холатларининг борган сари курайиб жамиятда жиддий тус олиб бораётганлиги ушбу муаммонинг накадар долзарб эканлигини, бу муаммони

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

16 Узбекистон Республикасининг Давлат божи тугрисидаги конуни// Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 07.01.2020 й., 03/20/600/0023-сон.

17 https://stat.sud.uz/fib.html

18 https://stat.sud.uz/file/2021/fib/fib_2020.pdf

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

куриб чикиб хал килишда давлат ва жамият томонидан жиддий эътибор берилишини такозо килади.

Бугунги кунда фукаролик ишлари буйича судларда никохдан ажратиш буйича ишларни куриш билан боглик булган баъзи бир муаммолар мавжуд булиб, куйида мазкур муаммолар доираси билан танишамиз хамда узимизнинг таклиф хамда фикрларимизни бериб утамиз.

Биринчи муаммога тухталадиган булсак, никохдан ажратиш билан боглик булган ушбу муаммо Оила кодексининг 41-моддаси билан алокадордир. Ушбу нормага асосан агар суд эр ва хотиннинг бундан буён биргаликда яшашига ва оилани саклаб колишга имконият йук деб топса, уларни никохдан ажратади19. Мазкур нормага асосланган холда амалиётдаги судялар оилани саклаб колишнинг имконияти йуклиги буйича сабабларни узлари мустакил равишда аниклашлари керак. Судяларнинг сузларига караганда, Оила кодексининг 41-моддасига Конституциявий суд томонидан никохдан ажратиш учун жиддий асос буладиган холатларга шарх бериш керак. Бирок Узбекистон Республикасининг Оила кодексига шархлар китобида куйидагича маълумот келтирилгандир: ОКда никохдан ажралиш учун аник асослар курсатилмаган ва буни курсатиш мумкин хам эмас. Негаки эр ёки хотин келтирган биттагина асос хам айрим холларда никохдан ажратиш учун етарли булиши мумкин, алохида холатларда эса бир катор сабаблар хам ажратиш учун сабаб булмаслиги мумкин. Шунинг учун суд амалиётини хисобга олиб янги ОК амалда булган коидани саклаб колиб,уни куйидагича белгилайди: агар суд эр ва хотиннинг бундан буён биргаликда яшашига ва оилани саклаб колишга имконият йук деб топса, уларни никохдан ажратади. Суд амалиётини урганиш натижасида эр-хотинлар никохдан ажралиш учун куйидаги асосларни келтирганлиги аникланди : эр-хотиндан биттасининг доимий равишда спиртли ичимлик ичиб оилада жанжал чицариши; эр-хотинлик муносабатига хиёнат цилиш; оилада бола тузилмаслиги; оилавий ишларга цариндошлар (айницса цайнона-келин можаролари) аралашиб жанжал чицариши; узоц муддат бирга яшамаслик; эр-хотиндан бирининг касаллиги ва бошцалар20.

Юкоридаги маълумотларга асосланиб айтишимиз мумкинки, Оила кодексининг 41 -моддасида никохдан ажратиш учун жиддий асосларнинг белгиланмаганлиги суд амалиётида никохдан ажратиш борасида

19 Узбекистан Республикасининг Оила кодекси// Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 05.01.2018 й., 03/18/456/0512-сон.

20Узбекистон Республикасининг Оила кодексига шархлар. - Т.:"Адолат", 2000. - 87-бет.

770

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

кийинчиликларни хамда судялар томонидан хар хал ёндашувларни келтириб чикармокда. Сабаби судларга маълум бир шахсларни никохдан ажратаётганда кандай сабабни жиддий асос деб олиш кийинчилик тугдириб, никохдан ажратиш учун жиддий асосни аниклаш уларнинг зиммасига юкланган. Тугри юкоридаги Оила кодексига шархларда келтирилганидек, эр ёки хотин келтирган биттагина асос хам айрим холларда никохдан ажратиш учун етарли булиши мумкин, алохида холатларда эса бир катор сабаблар хам ажратиш учун сабаб булмаслиги мумкин. Бирок кандай сабаблар шахсларни никохдан ажратиш учун асос булишини судяларнинг узи мустакил белгилаши амалиётда турли хилликни келтириб чикаради. Сабаби бошка бир судя никохдан ажрашмокчи булган тарафларни ажратиш учун мавжуд булган сабабни жиддий асос деб хисобласа, бошка бир судя эса ушбу жиддий асос буйича хам тарафларни ажратмаслиги мумкин. Шу сабабли хам Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2011 йил 20 июлдаги 06-сонли «Судлар томонидан никохдан ажратишга оид ишлар буйича конунчиликни куллаш амалиёти туFрисида»ги ^арорининг 16-бандини суд амалиётидан келиб чикиб айнан кандай сабаблар никохдан ажратиш учун жиддий асос булиши мумкинлиги буйича рахбарий курсатмалар билан тулдириш керакдир.

Иккинчи муаммони мухокама киладиган булсак, амалиётдаги судялар бугунги кунда никохдан ажратишда мухим омиллардан бири хисобланмиш махалла фукаролар йигини яраштириш комиссияси хулосасининг таъсирини кучайтиришни максадга мувофик деб хисоблайдилар. Маълумки, Оила кодексининг 40-моддасига мувофик суд эр-хотинга ярашиш учун мухлат тайинлаб, ишнинг курилишини кейинга колдирган такдирда, эр-хотиннинг бирга яшаш жойидаги фукаролар йигинининг яраштириш комиссиясини, агар улар бирга яшамаётган булса, хар бирининг яшаш жойидаги фукаролар йигинининг яраштириш комиссиясини эр-хотинни яраштириш буйича тегишли чоралар куриш учун уч кундан кечиктирмасдан ёзма равишда хабардор килиши керак. Амалиётда ушбу нормага асосан МФЙ яраштириш комиссияси судга никохдан ажрашиш учун мурожаат килган тарафларнинг оилавий вазиятини, улар уртасидаги келишмовчиликни, низони урганиб тегишли холат буйича хулоса бериб судни хабардор килишади. Суд МФЙ яраштириш комиссияси хулосасини олгандан сунг хам тарафларни никохдан ажратишни ёки ажратмасликни узи хал килади. Ушбу жараённи янада оптималлаштириш максадида МФЙ яраштириш комиссияси ваколатини кенгайтириш керакдир. Масалан, МФЙ яраштириш комиссияси берган хулосага кура суд битта карорга

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

келиши керакдир, яъни агар МФЙ яраштириш комиссияси тарафларнинг оиласини саклаб колишнинг иложи йук деган хулосани берса, суд ушбу хулоса асосида тарафларни никохдан ажратиши керакдир. Аксинча, агар МФЙ яраштириш комиссияси оилани саклаб колиш имконияти бор деб хисоблаб хулоса берадиган булса, суд томонидан никохдан ажратиш тугрисидаги даъво рад этилиши керакдир. Ушбу таклифнинг сабаби шуки, МФЙ яраштириш комиссияси никохдан ажрашмокчи булган шахсларнинг яшаш худудида булганлиги учун оила хакида етарлича маълумотга эга булади хамда мавжуд ахволини суддан кура якинрок ва яхширок билганлиги учун унга якуний хулоса бериш ваколатини конун томонидан бериш максадга мувофик булар эди.

Учинчи муаммо шундан иборатки, маълумки Фукаролик процессуал кодексининг 65-моддасига асосан фукаролар уз ишларини судда шахсан ёки уз вакиллари оркали юритиши мумкин. Фукаронинг ишда шахсан иштирок этиши уни иш буйича вакилга эга булиш хукукидан махрум этмайди деб белгилангандир. Бугунги кунда фукаролик ишлари буйича судларда тарафларнинг вакили булиб асосан адвокатлар иштирок этмокда. ФПКнинг 67-моддасига мувофик ишонч билдирувчи уз хукуклари ва конун билан курикланадиган манфаатларини химоя килиш буйича судда иш юритишни шартнома буйича (ихтиёрий) вакилликка биноан вакилга топширади. Ушбу шартномавий вакиллардан бири булиб, адвокатлар хисобланади.

Бугунги кунда никохдан ажратиш тугрисидаги ишларда тарафларнинг урнига ишда адвокатларнинг иштирок этиши холатлари купайган. Тугри, юкорида келтирганимиздек, конун томонидан тарафларга судда вакили оркали иштирок этиш хукуки берилгандир, бирок никохдан ажратиш тугрисидаги ишларда бу холат мумкин эмас дейишимиз мумкин. Сабаби Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2011-йил 20 июлдаги 06-сонли «Судлар томонидан никохдан ажратишга оид ишлар буйича крнунчиликни куллаш амалиёти тугрисида»ги Карорининг 14-бандига асосан никохдан ажратишга доир ишлар буйича конуний ва асосли хал килув карори кабул килиниши учун суд ишнинг хакикий холатларини хар тарафлама, тулик ва холисона текшириб чикиши, жумладан, эр-хотин уртасидаги узаро муносабатлар хусусиятини, никохдан ажратиш масаласи куйилишига асос булган сабаблар, эр-хотин уртасидаги келишмовчиликнинг асл сабабларини аниклаши шарт. Шу максадларда, суд ишни иккала тараф иштирокида куриши лозим деб белгиланган. Шунинг учун хам бугунги кунда судялар никохдан ажратиш тугрисидаги ишларни куриб чикаётганда тарафларнинг

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

HmTHpoKHHH TatMHHnamnapu KepaK. Tapa^napHHHr umga HmTHpoK этннmннннг acocHH caöaöu myKH, ynap ypTacugaru y3apo MyHocaöaraap xycycuaTHHH, HHKoxgaH a^parnm Macanacu KyfiunHmHra acoc öynraH caöaönapHH, эp-xoтнн ypTacugaru KenumMoBHHnHKHHHr acn caöaönapHHH ynap maxcaH umga HmTHpoK этгaнga eTapnu gapa«:aga aHHKgam MyMKHH. AgBoKaraap Tapa^nap ypHHga HmTHpoK этгaнga HHKoxgaH a^pamMOKHH öynraH эp eKH xoTHHHHHr acn MaKcag Ba caöaönapHHH eTapnu gapa^aga H^oga этa onMacnuru MyMKHH.

^KopHgarH MatnyMoraapgaH Kenuö hhkhö xynoca KunaguraH öyncaK, Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacu o^hh cygu n^eHyMHHHHr 2011 hh^ 20 HM^garu 06-coh^h «Cyg^ap TOMOHugaH HHKoxgaH a^paTumra oug iim.iap Syfluna KOHyHHH^HKHH Ky^^am aMa^ueTH TyFpucuga»™ ^apopura Kypa cyganap HHKoxgaH a^parnm TyrpucHgaru umnapHH KypaeTraHga Tapa^napHHHr agBoKaraap opKanH HmTHpoK этнmпapннн HeKnamnapu KepaK. BaKHn opKanu HmTHpoK этнmгa Tapa^napgaH öupuHHHr ^HggHH caöaönapra Kypa Hmga HmTHpoK этa onMafiguraH xonaraapga pyxcaT öepum MyMKHH.

TypTHHHH MyaMMO myHgaH HÖopaTKH, HHKoxgaH a^param TyrpHCHgarH Hmnap xaM OnKHHHr 208-Moggacura Kypa gatBO TapTHÖHgaru umnapHH Kypum KOHgacHra acocaH ohhk cyg Ma^nucuga Kypuö HHKHnagu. Ammo enuK cyg Ma^nHcnapH KOHyHga Ha3apga TyranraH xonnapga Hmga HmTHpoK eTyBHH maxcnapHHHr Tanaöura eKH cygHHHr Tamaööycura Kypa xaM yTKa3HnumH MyMKHH. Kyn xonnapga HHKoxgaH a^parnm TyrpucHgaru umnapHH enuK cyg Ma^nucuga Kypum MaKcagra MyBO^HK öynagu. Caöaöu cyg Ma^nucuga HHKoxgaH a^parnm TyrpucugarH umnapHH ohhk cyg Ma^nucuga Kypumga umga HmTHpoK eTyBHH maxcnapgaH TamKapu öomKa xox^obhh maxcnap xaM HmTHpoK этнmн MyMKHH, MacanaH, aManueTHH yTaeTraH Tanaöanap. HHKoxgaH a^parnm TyrpucugarH umnapHH cyg Ma^nucuga MyxoKaMa KH^aeTraHga Tapa^napHHHr HHKoxgaH a^pamum caöaönapHHH KenTupaeTraHga Kyn xonnapga yarau, ep-xoTHHHHHr maxcuH xaeTHra oug öynraH rannap H^oga eTHnagu, 6y eca öat3H öup Tapa^napga umga HmTHpoK этaeтгaн y3ra maxcnapHHHr KaTHamumura HucöaraH Hopo3HnHK yfiroTagH. Anöarra, öyHgaö xonaraapHH öapHara xaM HaMoöum Kunum ÖH3HHHr KagpuaTnapHMH3ra, MeHTanHTeTHMH3ra Tyrpu KenMafigu. fflyHHHrgeK, HHKoxgaH a^pamMoKHH öynraH maxcnapHHHr KynHunuru umHH enHK cyg Ma^nucuga Kypum MyMKHHnurH 6yÖHHa Tanaö Kunum xyKyKH MaB^ygnurHHH ÖHnMafigu. ffly caöaönu xaM HHKoxgaH a^param TyrpucugarH umnapHH enHK cyg Ma^nucuga Kypum MyMKHHnurHHH cyga Tapa^napra umHH cyg MyxoKaMacura Tafiepnam Horuga TymyHTHpumu KepaK. ffly MaKcagga Y3ÖeKHcToH PecpyönHKacu Onuy cygu

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Пленумининг 2011-йил 2- июлдаги 06-сонли "Судлар томонидан никохдан ажратишга оид ишлар буйича конунчиликни куллаш амалиёти тугрисида"ги карорининг 11-бандининг иккинчи кисмига куйидагича узгартишни киритишни таклиф киламиз: суд ишни судда куришга тайёрлаш тартибида коида тарикасида, иккинчи тарафни чакириши, унинг аризага нисбатан муносабатини аниклаши керак. Шунингдек, тарафларга ишни ФПКнинг 208-моддасига асосан ёпиц суд мажлисида куриш мумкинлигини тушунтиради.

ХУЛОСА

Биринчидан, никохдан ажратиш конун билан хал килинадиган мураккаб жараёнлардан бири хисобланиб, оила билан боглик булган хукукий муносабатнинг тугатилишига олиб келади. Никохдан ажратиш турли сабабларга кура ёки табиий ходиса туфайли (эр ёки хотиннинг улими) хам амалга оширилиши мумкин.

Иккинчидан, Никохдан ажратишни ФХДЁ органларида амалга ошириш учун келиб чиккан хукукий муносабат низосиз булиши керак, яъни эр-хотинлар уртасида вояга етмаган фарзандлар, мулкий низолар булмаса хамда Оила кодексининг 43-моддасидаги асослар мавжуд булганида мазкур холатлар низосиз деб хисобланади. Бундай холатларда никохдан ажратишни амалга ошириш ФХДЁ органи томонидан амалга оширилиши конун томонидан белгиланган. ФХДЁ органлари томонидан никохдан ажратишнинг тартиби «Фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш кридалари21 »нинг VI боби асосида амалга оширилади.

Учинчидан, агарда эр-хотин уртасида моддий таъминот буйича, фарзандлар масаласида хамда мол-мулк юзасидан низо мавжуд буладиган булса, улар никохдан суд оркали ажрашишлари лозим. Сабаби мазкур холатларнинг барчаси низоли муносабат хисобланади. Никохдан ажратиш тугрисидаги ишларни судларда куриб хал килиш даъво ишларини юритишнинг умумий коидаларига мувофик амалга оширилади.

Туртинчидан, бугунги кунда суд амалиёти муаммоларини урганиш мухим хисобланиб, уларни тадкик килиш никохдан ажратиш тугрисидаги ишлариннг судда курилиши жараёнининг такомиллаштирилишига эришилади.

21 Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Фукаролик холати далолатномаларини кайд этиш коидалари" карори // Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 й., 50-сон.

Oriental Renaissance: Innovative, VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor (J) SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Оила кодекси.

2. Узбекистон Республикасининг Фукаролик процессуал кодекси.

3. Узбекистон Республикасининг Давлат божи тугрисидаги конуни.

4. Узбекистон Республикасининг Оила кодексига шархлар. - Т.:"Адолат", 2000. - 87-бет.

5. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2011-йил 20 июлдаги 06-сонли «Судлар томонидан никохдан ажратишга оид ишлар буйича конунчиликни куллаш амалиёти тугрисида»ги Карори.

6. У.О.Георгиевна. Институт расторжения брака по законодательству Российской Федерации и стран континентальной правовой семьи (сравнительно-правовое исследование). Автореферат. Диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Москва - 2010. 3,5.стр.

7. Х.Жураева. Оила - мехр ва умид булоги// "Хукук ва бурч". №6/2019. 40-41-бетлар.

8. Загоровский А.И. Курс семейного права. - 2-е изд., перераб. и доп. - Одесса, 1909. - 574 с.

9. O.Yusupova. The right of a husband (wife) to inherit at the factual dissolution of marriage// The American journal of political science law and criminology. Volume 2 Issue 12, 2020. 100-101-pages.

10. Е.Х.Еgаmbеrdiеv. О,zbеkistоn Rеsрublikаsidа nikоhdаn аjrаtishning huquqiy аsоslаrini tаkоmillаshitirish. Yuridik fаnlаr Ьо'у^а fаlsаfа dоktоri (РhD) dissеrtаtsiyаsi Аvtоrеfеrаti. Nukus - 2021.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.