Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БОЛАЛАР САВДОСИ ЖИНОЯТИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДАГИ МУАММОЛАР ВА ЕЧИМЛАР'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БОЛАЛАР САВДОСИ ЖИНОЯТИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДАГИ МУАММОЛАР ВА ЕЧИМЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
136
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
одам савдоси / фарзанд асраб олиш / мехрибонлик уйи / васийлик ва ҳомийлик / патронаж хизмати.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Алишербек Рустамбек Ўғли Ахмедов

Мақолада Ўзбекистон Республикасидаги болалар савдоси жиноятчилигини олдини олишда, амалиётда юзага келаётган муаммолар ва уларни бартараф этиш юзасидан таклиф ва тавсиялар берилган. Мавжуд муаммоларга таъсир этувчи омиллар, сабаб ва шароитлар сифатида Ўзбекистон Республикасидаги мавжуд қонунчиликка кўра фарзанд асраб олишдаги жараённинг мураккаблиги, фарзандини боқишга қийналган, ижтимоий ва иқтисодий жиҳатдан қийин ахволдаги ота-оналар ушбу жиноятни содир этмоқдалар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БОЛАЛАР САВДОСИ ЖИНОЯТИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДАГИ МУАММОЛАР ВА ЕЧИМЛАР»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 3 I 2022 _ISSN: 2181-1601

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА БОЛАЛАР САВДОСИ ЖИНОЯТИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДАГИ МУАММОЛАР ВА ЕЧИМЛАР

Алишербек Рустамбек уFли Ахмедов

Мустакил тадкикотчи

АННОТАЦИЯ

Маколада Узбекистан Республикасидаги болалар савдоси жиноятчилигини олдини олишда, амалиётда юзага келаётган муаммолар ва уларни бартараф этиш юзасидан таклиф ва тавсиялар берилган. Мавжуд муаммоларга таъсир этувчи омиллар, сабаб ва шароитлар сифатида Узбекистон Республикасидаги мавжуд конунчиликка кура фарзанд асраб олишдаги жараённинг мураккаблиги, фарзандини бокишга кийналган, ижтимоий ва иктисодий жихатдан кийин ахволдаги ота-оналар ушбу жиноятни содир этмокдалар.

Калит сузлар: одам савдоси, фарзанд асраб олиш, мехрибонлик уйи, васийлик ва хомийлик, патронаж хизмати.

Одам савдоси жинояти ортида мажбурий мехнат, замонавий куллик, мажбурий донорлик, харбий ва террористик тукнашувларда фойдаланиш хамда фохишабозлик билан шугулланишга мажбурлаш каби конунга зид килмишлар уз ифодасини топмокда.

Дунёда хар йили 150 дан зиёд давлатда 4 миллион нафардан ортик киши одам савдосидан жабр куриб, уларнинг 80 фоизини аёллар ва болаларни ташкил этади.1

Бугунги кунда мамлакатимизда одам савдосига карши курашиш ва мажбурий мехнатнинг олдини олиш ва унга тулик бархам беришга доир тизимли ислохотлар амалга оширилмокда.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёев томонидан Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Инсон хукуклари буйича кенгашининг 46-сессиясида Халкаро мехнат ташкилоти ва Жахон банки билан хамкорликда мажбурий мехнат ва болалар мехнатига бархам бериш буйича самарали ислохотларни амалга оширилганлиги алохида кайд этиб утилди.

Республикамизда одам савдосига карши курашиш буйича амалга оширилаётган ишлар самарадорлигини такомиллаштириш хамда бу борадаги жиноятчиликнинг олдини олиш борасида катор амалий ва ташкилий тадбирлар амалга оширилмокда.

Жумладан, 2021 йилда Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 135-моддаси буйича 160 дан ортик одам савдоси жиноятлари аникланган. Мазкур

1 АКШ Давлат департаментининг "Одам савдосига карши курашиш "тугрисидаги йиллик маърузаси

Uzbekistan www.scientificprogress.uz

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 3 I ISSUE 3 I 2022 ISSN: 2181-1601

жиноятлардан 200 га якин шахс жабрланиб, шундан 50 нафарга якин (34 %) бола чакалок савдоси курбони булган2.

2020-2021 йиллар давомида чакалок савдоси билан боглик жами 94 та жиноят аникланган. Ушбу жиноятлар буйича 129 нафар шахслар жиноий жавобгарликка тортилган булиб, уларнинг 83 нафари боланинг бевосита онаси булса, 46 нафари чакалок савдосида воситачилик килган шахслар хисобланади.

Республикамизда одам савдосига карши курашиш жараёни, бола савдосини олдини олиш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар, болани бериш ва асраб олиш механизмлари, сохадаги мавжуд норматив-хукукий хужжатлар тахлили шуни курсатмокдаки, бола савдосига ундаётган ва жиноят содир этишга катор омиллар таъсир этмокда.

Биринчидан, боланинг оиласи ижтимоий хдмояланмагани, моддий кумакка мухтожлиги ёки турмуш курмаган кизлар томонидан хомиладорлигини яшириш максадида тугулмаган фарзандидан моддий манфаат куриш.

Иккинчидан, жамиятда фарзанд курмаган оилалар томонидан янги тугилган ва соглом булган чакалокни асраб олишга катта эхтиёж мавжудлиги.

Учинчидан, болани савдосидан катта моддий манфаатдорлик топиш максадидаги шахслар томонидан болалар савдосини ташкил этиш холатлари.

Туртинчидан, хомиладор булган аёлни хомила аникланган вактдан бошлаб, бола тугилиб улгайгунга кадар сотилишининг олдини олувчи самарали яхлит идоралараро давлат тизими хамда мукаммал норматив-хукукий база йуклиги.

Ушбу омилларни куйидагилар билан асослантириш мумкин. Жумладан, 2017-2020 йиллар давомида утказилган тезкор тадбирлар натижасида чакалок савдоси билан боглик жами 185 та жиноят аникланган. Ушбу жиноятлар буйича 286 нафар шахслар жиноий жавобгарликка тортилган булиб, уларнинг 184 нафари боланинг бевосита онаси томонидан содир этилган. 102 нафари чакалок савдосида воситачилик килган шахслар хисобланади.

Уз чакалогини сотган жами 185 нафар аёлнинг 57 нафари огир ижтимоий ахволда эканлиги, 32 нафари хомилани яшириш максадида, 96 нафари моддий манфаат топиш максадида содир этгани аникланди. Мазкур турдаги жиноят килган шахсларнинг 69 фоизини (128 нафар) 18-30 ёшгача булган аёллар ташкил этади3.

Бундан ташкари, чакалок савдоси турмушидан ажрашиб, огир шароитга тушиб колган аёллар томонидан содир этилмокда. Мазкур шахслар ушбу жиноятга кул уришига уларнинг оиладаги мухити, турмуш тарзи, узлари ва оила аъзоларининг хукукий билимлари пастлиги хамда ижтимоий холатини тегишли жамоат ташкилотлари томонидан тулик урганилмагани сабаб булмокда.

2 Узбекистан Республикаси ИИВ маълумотлари асосида

3 https://dunyo.news/uz/news

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 3 I ISSUE 3 I 2022 ISSN: 2181-1601

2019-2020 fiuggapga na;agOK caBgOcu SugaH SOFgu; ^KHOtfrgapga afiSgaHraH 49 Ha^ap OTa-OHa ^hhohh ^aBOSrapguKKa TOpraguS, ygapHuHr 19 Ha^apura ;aMo; ®;a3OCH, 18 Ha^apura cuhob MyggaTu, 3 Ha^apu axgO; Ty3aTum umgapura ®:agS KuguHraH. Ymöy ^KHOtfrgapga BOCHTann cu^araga HmrapoK этгaн 38 Ha^ap maxcHHHr 2 Ha^apura ;aMo; ®a3Ocu TafiuHgaHraH.

PecnySguKaMroga xO3upga 21 Ta MexpuSOHguK yfigapu ^aonuaT wpuTaëTraH SyguS, ygapga TapSuflgaHaëTraH SOgagap cohh 2 MHHr 47 Ha^apHu TamKug этмoкga. X,O3upga MexpuSOHguK yfigapuga TapSuflgaHaëTraH SOgagapHuHr 15 $oh3h hhh eraMgap xucOSgaHagu. PecnySguKaMroHuHr 3 Ta xygyguga BOgagap maxapnagapu ^aonuOT wpuTaëTraH SyguS, ygapga ^aMu 192 Ha^ap SOga TapSuagaHMOKga4.

PecnySguKaga $ap3aHg acpaS Ogum ynyH HaBSaTga SygraH OTa-OHagap 3 MHHr 978 Ha^apHH TamKug этн6, SOgagap yfigapu Ba MexpuSOHguK yfigapu Op;agu ypTana Sup fiugga 220-230 Ha^ap SOga $ap3aHgguKKa SepugMOKga. ^KOpugarugapHu xucOSra OgcaK, $ap3aHgguKKa Ogum Syfiuna HaBSaTga TypraH OugagapHuHr TagaSuHu KOHgupum ynyH 18 fiug Ba;T KepaK Sygagu.

MaMgaKaraMroga SyryHru KyHga aMagga SygraH $ap3aHgguKKa Ogum TapTuôuHuHr MypaKKaSguru, SOgaHu $ap3aHgguKKa acpaS Ogumga MatgyM Sup KunuHHunuKnapHu KegTupuS Hu;apMOKga. 3Hr anuHapgu xOgargapgaH Supu na;agOK caBgOcu ^KHO^rgapuga gaBgaT Myaccacagapu xOguMgapu y3napuHuHr FafipuKOHyHufi xapaKaTgapu SugaH umTupOK этaётraнgнгнgнp. ByHra тн66нёт xOguMgapuHuHr Karra MOggufi MaH^aaT KypaëTraHu acOcufi caSaS SygMOKga.

TeprOB OpraHgapu TOMOHugaH yткaзнпaётгaн cypumTupyB xOgaTgapu gaBOMuga TyFpy;xOHa Myaccacagapu mu^OKOpgapu TOMOHugaH ^KHOufi Ma;caggapga aëgHuHr XOMugagOpguru amupugumu naKagOKHu cotuS Ogumra KegumraH aëg ryëKu XOMugagOpguru тyFpнcнga KagSaKu xy^^argap Tafiëpgamu, ëxyg TyFpy;xOHa xOguMgapu TOMOHugaH $apзaнgннн yggu, geS xy^^argapHu ^xTagamTupumu SugaH SOFgu; KymuMna ^KHO^rgap aHuKgaHraH.

roKOpugaru MyaMMOgapgaH KeguS hukuS, na;agO; caBgOcuHu OgguHu Ogum, $ap3aHgnuKKa Sepum Ba Ogum MexaHroMgapuHuHr caMapagu ^aOgu^T ropmumuga Sup ;aTOp TrouMgu KaMnuguKgap MaB^yg.

BupuHHugaH, Ha;agOK caBgOcuHu OnguHu Onum Ba yHra ;apmu Kypamum SOpacuga gaBnaT OpraHnapuHuHr y3apO xaMKOpnuru Ba ynapHuHr ^aMOaT TamKunOTnapu SunaH umnamu Syfiuna axnuT тнзнм MaB^yg эмac.

HKKuHHugaH, na;anOK caBgOcu SunaH sofhu; ^uHOtfraapHu SapBa;T aHu;gam, ymSy Typgaru ^RHOtfraap SunaH Sofhu; MypO^aaTnapHu KypuS nuKum, TeprOB Kunum xaMga cyggapra Kupuramga uhku umnap OpraHnapuHuHr Terumnu xOguMnapuHuHr SunuM Ba Ta^puSanapu eTumMafigu.

4 y^öcKncTOH Рecпy6gнкacн Xag; TatguM Basup^uru MatgyMOTgapu acOcuga

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 3 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Учинчидан, чакалок савдоси билан боглик жиноятларда айбдорларга, айникса, воситачиларга нисбатан енгил жазо чоралари тайинланиши бу каби жиноят турининг купайиб бораётганига сабаб булмокда.

Туртинчидан фертиль(балогот ёшига етган) ёшидаги аёлларни хисобга олиш ва хомиладорликнинг эрта боскичидан чакалок тугилгунга кадар хисобини олиб боришнинг автоматлаштирилган ахборот тизимини ишлаб чикиш ва белгиланган тартибда юритилиши охирига етказилмаган. Шунингдек, мазкур тизим оркали тиббий муассасага мурожаат этмаган хомиладор аёлларни аниклаш имконияти мавжуд эмас.

Бешинчидан, худудларда фаолият олиб бораётган умумий амалиёт шифокорлари ва патронаж хизмати томонидан хомиладор аёлларни аниклаш, уларнинг тиббий кузатувини ташкил этиш борасида махалла фукаролар йигини ходимлари хамда профилактика инспектори билан хамкорликда ишлашнинг самарали тизими йук.

Олтинчидан, васийлик ва хомийлик идораларининг болани фарзандликка бериш билан боглик булган фаолиятида шаффофлик тизими мавжуд эмас. Ушбу жараёнда когозбозликнинг куплиги мурожаат этувчиларнинг йиллаб навбат кутишига олиб келмокда.

Еттинчидан, ахолининг болани бериш ва асраб олишнинг конуний йуллари тугрисида тулик маълумотга эга эмаслиги хамда бу борада фукароларнинг хукукий онгини ошириш йуналишида ва чакалок савдосининг салбий окибатлари тугрисида етарли даражада таргибот-ташвикот ишлари олиб борилмаяпти.

Бу борада фарзандликка олиш тартибини соддалаштириш, ушбу жараёнда шаффофликни таъминлаш талаб этилади. Шу билан бирга чакалок савдосига карши курашиш сохасида хар бир давлат органларининг вазифаларини аник курсатган холда, жамоат ташкилотлари билан хамкорликда ишлаши буйича идоралараро тартиб ишлаб чикиш ва тасдиклаш зарур.

Чакалок савдоси билан боглик жиноятларда айбдорларга, айникса, воситачиларга нисбатан таъсирчан жазо чораларини куриш ва жазо мукаррарлигини таъминлаш максадга мувофик булади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси-Т.: Узбекистон, 2021.

2. БМТнинг трансмиллий уюшган жиноятчиликка карши кураш тугрисидаги Конвенциясини тулдирувчи Одамлар, айникса аёллар ва болалар савдосини тухтатиш, олдини олиш ва унинг учун жазо тугрисидаги кушимча Баённома, 2000.

3. Узбекистон Республикасининг «Одам савдосига карши курашиш тугрисида»ги конуни. 2008 йил

4.Отажонов А.А. Шахсга карши жиноятлар: Укув кулланма. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2012. — Б. 214—215. 5. https://dunyo.news/uz/news

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.