Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ЖИНОЯТ ҲУҚУҚИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТАРИХИ ВА БУГУНГИ КУНДАГИ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ЖИНОЯТ ҲУҚУҚИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТАРИХИ ВА БУГУНГИ КУНДАГИ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
164
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
жиноят ҳуқуқи / жиноятчилик динамикаси / жиноий репрессия / конкретлаштириш / криминаллаштириш ва декриминаллаштириш асослари. / criminal law / crime dynamics / criminal repression / concretization / bases of criminalization and decriminalization.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — N. Xushbokova

Жиноят қонунчилигидаги ўзгаришларни кенг оммага тушунтириш, энг аввало, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг ходимларига амалдаги ва янги қабул қилинаётган қонунларнинг мазмун-моҳиятини шарҳлаш, шунингдек бўлажак ҳуқуқшуносларнинг жиноят ҳуқуқидан билим ва кўникмаларини давр талабларига мос ҳолда шакллантириш долзарб вазифалар ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE HISTORY OF THE DEVELOPMENT OF THE CRIMINAL LAW OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN AND TODAY'S PROSPECTS

Explaining changes in criminal law to the general public, first of all, explaining the essence of existing and newly adopted laws to law enforcement officers, as well as knowledge of criminal law by future lawyers and the formation of skills in accordance with the requirements of the time, are considered urgent tasks.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ЖИНОЯТ ҲУҚУҚИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТАРИХИ ВА БУГУНГИ КУНДАГИ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2 RH £022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL № ■

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ЖИНОЯТ ^УЦУЩНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТАРИХИ ВА БУГУНГИ КУНДАГИ ИСТЩБОЛЛАРИ Хушбокова Нигора Гайрат кизи

Термиз давлат университети Юридик факультети Юриспруденция таълим йуналиши 2-

боскич талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.6981571 Аннотация. Жиноят цонунчилигидаги узгаришларни кенг оммага тушунтириш, энг аввало, %уцуцни му%офаза цилиш органларининг ходимларига амалдаги ва янги цабул цилинаётган цонунларнинг мазмун-мо%иятини шар%лаш, шунингдек булажак %уцуцшунос-ларнинг жиноят %уцуцидан билим ва куникмаларини давр талабларига мос %олда шакллантириш долзарб вазифалар %исобланади.

Калит сузлар: жиноят %уцуци, жиноятчилик динамикаси, жиноий репрессия, конкретлаштириш, криминаллаштириш ва декриминаллаштириш асослари.

ИСТОРИЯ РАЗВИТИЯ УГОЛОВНОГО ПРАВА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН И

СЕГОДНЯШНИЕ ПЕРСПЕКТИВЫ Аннотация. Разъяснение изменений в уголовном законодательстве широкой общественности, в первую очередь, разъяснение сущности действующих и вновь принимаемых законов сотрудникам правоохранительных органов, а также знание уголовного законодательства будущими юристами и формирование навыков в соответствии с требования времени считаются неотложными задачами.

Ключевые слова: уголовное право, динамика преступности, уголовная репрессия, конкретизация, основы криминализации и декриминализации.

THE HISTORY OF THE DEVELOPMENT OF THE CRIMINAL LAW OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN AND TODAY'S PROSPECTS

Abstract. Explaining changes in criminal law to the general public, first of all, explaining the essence of existing and newly adopted laws to law enforcement officers, as well as knowledge of criminal law by future lawyers and the formation of skills in accordance with the requirements of the time, are considered urgent tasks.

Keywords: criminal law, crime dynamics, criminal repression, concretization, bases of criminalization and decriminalization.

КИРИШ

Суд-хукук сохаси Узбекистон мустакилликка эришиши муносабати билан хамда демократик, хукукий, дунёвий давлат ва фукаролик жамиятини барпо этишга каратилган йулнинг танланиши, ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиёти муносабатларига утилиши, халкаро хамжамият томонидан тан олинган шахснинг хукук ва эркинликлари тан олиниши муносабати билан тубдан кайта ислох этилаётган сохалардан бири хисобланади. Бу шу билан изохланадики, янги, мустакил, демократик суд -хукук тизимисиз мамлакатда тулаконли ижтимоий, иктисодий ва маънавий хаётни тасаввур этиш мумкин эмас. Бу, айникса, маъмурий-буйрукбозлик бошкарув тизимидан воз кечиш хамда ривожланган бозор иктисодиётига эга, конун устуворлиги, шахс, оила, жамият, давлат хукук ва манфаатларининг таъминланиши, ахолининг хукукий маданияти ва хукукий онгини юксалтириш, конунга итоаткор фукароларни тарбиялаш, ушбу давлатнинг энг мухим максади ва воситаси хисобланадиган чин маънода демократик,

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2 RH №22

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL № ■

хукукий давлат ва фукаролик жамиятини куриш хакида карор кабул килганидан сунг катта ахамият касб эта бошлади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Мустакил Узбекистоннинг жиноят конунчилигини ислох этиш бир масалага ойдинлик киритишни талаб килар эди: янги конунчиликни яратиш ёхуд амалдаги конунларни такомиллаштириш. Ушбу масала бежизга кутарилмаган эди. Замонавий хукукий негизни яратиш (энг асосийси, инсонлар онгидан эски тоталитар тузумнинг стереотипларини чикариб ташлаш) оркали янги давлатчиликни барпо этишга каратилган сиёсий иродани амалга ошириш зарур булган утиш жараёни шароитларида, конунчиликни такомиллаштириш нисбатан афзал эди, зеро бу янги шароитларда ижтимоий муносабатларнинг ривожланиши хамда уларнинг жиноят-хукукий мухофаза килиш заруриятини прогнозлаштиришда хатоларнинг олдини олишга имкон берар эди. Шу билан бирга, бундай ёндашув «социалистик» даврда ута даражада обрусизланиб колган эди, чунки жиноят конунига киритилаётган узгартиш ва кушимчалар, одатда, конъюнктура тусига эга эди. Жиноят кодекси хокимият партия тузилмалари ва идоралари томонидан нисбатан утилитар, сиёсий бошликларнинг жиноятчилик билан курашни намойиш этиш максадида бериладиган хар кандай курсатма ва сузларига дархол муносабат билдирадиган нарса деб курилган, вахоланки, бу кураш амалда юзаки булган. Бундан ташкари, бу узгаришлар уларни кабул килиш вактида хукмрон булган турфа хил назарий концепцияларни акс эттирган, шу сабабли, Жиноят кодексининг айрим моддалари мазмуни куп маротаба, баъзан мутлако карама-карши узгаришларга дуч келганига ажабланмаса хам булади. Шу ва бошка холатлар мазкур ёндашувдан воз кечишни такозо этди.

Мустакил Узбекистондаги жиноят-хукукий ислохотлар, 1992 йил 8 декабрда кабул килинган Узбекистон Республикаси Конституциясига мос булган жиноят ва жазолар тугрисидаги конунчиликни яратишни назарда тутар эди, зеро, Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти И.А. Каримов таъкидлаб утганидек: «Барча жорий конунлар ва меъёрий-хукукий хужжатлар Конституция асосида ва унга мувофик булиши талаб этилади». Хуллас, суз, жиноятчилик билан курашда жиноят-хукукий воситалар самарадорлигини оширишнинг имконини берадиган жиноят конунчилигини яратиш хакида борар эди, зотан, бу бевосита максад - хар бир содир этилган жиноят буйича жиноят-хукукий нормалардаги талаб ва такикларнинг бузилишига йул куйган хар кандай шахсга нисбатан жазоловчи конуннинг мукаррар кулланиши амалга оширилишини таъминлар хамда жиноят сиёсатининг истикболдаги максади - жиноятчилик пасайиб боришига хукукий асос сифатида хизмат киларди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Жиноят-хукукий ислохотлар жараёнида хал этилиши зарур булган устувор вазифалар сирасига, хусусан, куйидагилар киради: Узбекистон Конституцияси ва халкаро хукукда мустахкамланган нормалар тизимининг акс эттирилиши; давлатда шаклланган сиёсий, ижтимой-иктисодий, этномаданий, конфессионал ва маънавий-маърифий ахвол макбул равишда акс этиши; давлатчилик ва ижтимоий муносабатлар тараккиёти истикболлари, уларнинг жиноят-хукукий мухофаза этилиши максадга мувофиклиги инобатга олиниши; юридик шахслар ва фукаролар фаолияти хамда турмушига жиноят-хукукий «аралашув»нинг макбул чегараси; ижтимоий муносабатларни хукукий тартибга

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2 RH №22

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL № ■

солишда тупланган тажриба хисобга олиниши хамда аввалги жиноят конунчилиги ва уни куллаш амалиёти афзалликларининг мерос килиб олиниши; жиноятчилик динамикаси ва тузилишидаги асосий тенденциялар, шунингдек замонавий жиноят сиёсатидаги демократик ва иктисодий узгаришларнинг мукаррарлигини таъминлашга каратилган энг мухим асослардаги ижобий узгаришлар акс эттирилиши; ижтимоий фикр, хукукий онг ва конунга итоаткорлик даражаси, хукукий маданият ахволининг инобатга олиниши; илмий-назарий ишланмалар ва тавсиялар имкон кадар тулик шакл-да кабул килиниши; халкаро конун ижодкорлиги тажрибаси ва халкаро хукукда умумий тан олинган жиноят-хукукий нормалар хисобга олиниши; жиноий репрессиянинг хакикий ижтимоий-регулятив имкониятлари инобатга олиниши; жиноят конунчилигининг хакикатда амалга оширилиши мумкин вазифалари белгиланиши; максимал даражада расмийлашув; жиноят хукуки принципларининг аник белгиланиши.

Жиноят-хукукий ислохотларнинг ушбу максад ва вазифаларини барча институт ва нормаларни жиноят конунчилиги вазифаларини адо этишга аник йуналтирган холда шакллантириш; жиноят хукуки принципларини конун моддалари, боблари ва булимларида максимал равишда руёбга чикариш ва конкретлаштириш; криминаллаштириш ва декриминаллаштириш асосларини хисобга олиш; криминаллаштириш принципларини комплекс ва тизимли равишда куллаш; жавобгарликни килмиш ва шахснинг ижтимоий хавфлилик даражасига кура дифференциациялашган, ижтимоий ва криминологик жихатдан максадга мувофик холда белгилаш; давлат ва халк учун ута мухим ва кадрли булган ижтимоий муносабатларга тажовуз килган хамда жиноий рецидивга йул куйган шахсларга нисбатан каттик жиноят -хукукий таъсир чораларини саклаш; жиноят конунида кулланадиган институтлар ва жиноят таркиблари тушунчалари билан жиноят хукукининг сиёсий ва ижтимоий мохияти уртасида макбул мутаносибликни таъминлаш; давлат ва жамият турмушининг турли сохаларида ижтимоий муносабатларни тартибга соладиган аввал кабул килинган Узбекистон Республикаси конунларида мавжуд талаб ва такикларни инобатга олиш; конунчилик техникасидан фойдаланиш; конунчилик иборалари аниклигини таъминлаш максадида конун тилига нисбатан талабларни инобатга олиш; кулланиладиган атамаларни бир хиллаштириш; тергов-суд ихтиёрига хавола килиш холларини макбул доирада камайтириш ва бошкалар оркали амалга ошириш мумкин.

Максад ва вазифалар руёбга чикиши ва тулаконли амалга оширилиши куп жихатдан мустакил Узбекистоннинг жиноят конунчилиги умумий характери хакидаги масалани тугри хал этишига боглик эди, чунки бу ерда иккита ёндашув мавжуд булган. Шу билан бирга, бу борада бир масалага ечим топиш зарур эди, яъни нисбатан юкори ижтимоий хавфли булган хулк-атвор учун жиноий жавобгарликни белгилаш ва шунга мос равишда ута каттик таъсир чораларини назарда тутадиган кичикрок жазо тизими билан чекланиб, «компакт» конунни лойихалаштириш ёки «нисбатан кам» ахамиятга эга ижтимоий муносабатларга тажовуз киладиган хулк-атвор устидан давлат ва жамият назоратини амалга оширишга имкон берадиган кодексни ишлаб чикиш. Бу масалани хал этишда, биринчи ёндашувнинг маълум даражада ижобийлигига карамасдан, унинг афзалликларини «йукка чикарадиган» бир катор салбий жихатлар хам инобатга олинган. Унинг асосий камчилиги ута радикаллигида эди, зеро, «кичик», бирок ута каттик кодекснинг лойихалаштирилиши, узок йиллар давомида шаклланган жиноят хукукининг

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2 RH Ю22

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL № 042 2

бир катор асосий коидаларини тубдан кайта куриб чикишни талаб этар эди. Бу, уз навбатида, хукукни мухофаза килувчи органлардан жиноятчилик билан курашнинг анча шаклланган ва апробациядан утган шакл ва услубларини кайта куриб чикиш буйича жиддий харакатларини талаб этар эди, чунки мос равишда бошка хукук сохалари -жиноят-процессуал, маъмурий, тезкор-кидирув, жиноят-ижроия хукуки ва бошкаларнинг хукукий асосларини кайта куриб чикишни такозо этар эди. Бундан ташкари, криминаллаштирилаётган килмишлар доираси масаласини хал килишда криминализация хукукий принципларининг барчасини, айникса, тизимли-хукукий гурухни инобатга олишнинг имкони булмас эди, бу эса, самарадорлиги паст ёки ижтимоий жихатдан номакбул конун кабул килиниши хавфини ошириши мумкин эди. Бу, шунингдек, унча огир булмаган жиноятлар билан курашиш самарадорлигини пасайтириши хам мумкин эди, ушбу жиноятлар туркумига нафакат анъанавий тарзда умумий жиноятлар сифатида тан олинадиган килмишлар, балки барча эхтиётсизлик оркасидан содир этилган деликтлар киритилар эди. Уларнинг барчаси ёки катта кисми мукаррар тарзда маъмурий адлия сохасига киритилар эди, вахоланки мазкур хукукий чораларнинг самараси замонавий боскичда жиноят-хукукий тусдаги чораларга нисбатан анча паст. Айни дамда хар кандай радикализм, шу жумладан, конунчилик жараёнида хам, бу - инкилобдир. Бирок, жахон тарихий тажрибаси далолат бераётганидек, инкилоблар, ижтимоий-ижобий натижаларга олиб келмайди, аксинча, жамиятни оркага ташлайди, унинг тараккиётини тухтатиб, жуда узок вакт давомида бартараф этилиши кийин булган катаклизм ва тунтаришларга етаклайди. Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти И.А. Каримов таъкидлаганидек: «... биз мамлакатни модернизация ва ислох этиш масалаларида турли инкилоблар ва акидапарастликнинг хар кандай куринишларига каршимиз... Маълумки, инкилоблар, одатда, хамма даврларда хам зуравонлик, кон тукиш ва аждодлар яратган барча нарсани жохиллик билан вайрон килиш воситаси ва куроли булиб келган... биз тад-рижий, яъни эволюцион изчиллик хусусиятларига эга булган ислохот ва узгаришлар тарафдоримиз. Факат бу янгиланишлар ижтимоий муносабатлар ва турмуш тарзининг узгариши, одамлар онгида демократик кадриятларни мустахкамлаш билан чамбарчас боглик холда амалга оширилиши даркор».

Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти И.А. Каримов бошлаб берган суд-хукук ислохотларининг максади: бир тарафдан - суд хокимияти макомини, фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатлари самарали химоя килинишининг энг мухим кафолати сифатида мустахкамлашда; бошка тарафдан -чинакамига судьяларнинг мустакиллигини таъминлаш, инсонпарвар демократик хукукий давлат ва кучли фукаролик жамиятини шакллантиришда уларнинг ролини юксалтиришда намоён булади.

МУ^ОКАМА

Мамлакатимизда барча сохаларда амалга оширилаётган ислохотлар, энг аввало, фукароларнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси ва конунларида мустахкамлаб куйилган хукук ва эркинликларини таъминлаш, миллий кадриятларимизга асосланган демократик хукукий давлат ва эркин фукаролик жамиятини барпо этишга каратилган. Шу нуктаи назардан давлатимизда олиб борилаётган ислохотлар давлат ва жамият хaётидa янги хукукий негизни шакллантириш, фукаролар хукук ва эркинликлари хамда конунчиликка изчил риоя килиш заруратини юзага келтирди.

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2 RH 1022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL № m

ffly ypuHga TatKHgnam KepaKKH, MaMnaKaTHMH3ga onuG GopunaeTraH TyG ucnoxoTnap KaTopuga ^HHoaT KOHyHHHnuru xaM ucnox KunuHgu. MycraKHn ^aBnamap XaMgycrnurH gaBnaTnapu opacuga Ghphhhh GynuG, Y3ÖeKHCTOH PecnyGnuKacu OnuM KeHramuHHHr 1994 Mun 22 ceHTaGpgaru 16-ceccuacuga Y3ÖeKHCTOH PecnyGnuKacuHHHr ^HHoaT KogeKCH KaGyn KhhhhhG, y 1995 Mun 1 anpengaH KOHyHuM KyHra Kupgu.

ffly GunaH Gup KaTopga cyg-xyKyK coxacuHH ucnox Kunum, maxc xyKyK Ba эpкннnнкnapннн xHMoa Kunum th3hmhhh TaKOMunnamTupum, MaMnaKaT ^HHoaT KOHyHHHnuruHH geMOKpaTnamTupum Ba nuGepannamTupum coxanapuga unrapu KagaM Gocungu. ^yMnagaH, 2001 Mun 29 aBrycTga KaGyn KunuHraH «^hhohh ^a30napHHHr nuGepannamTupHnumH MyHOcaGaTH GunaH Y3ÖeKHCT0H PecnyGnuKacuHHHr ^hhoat, ^HHoaT-npo^ccyan KogeKcnapu xaMga MatMypuM ^aBoGrapnuK Tyrpucugaru KogeKCura y3rapTHmnap Ba KymHMHanap KupuTum xaKHga»ru KOHyH nuGepannamTHpum cuecaTHHHHr MyxHM TapKuGuM «apaeHnapuHH GomnaG Gepgu. ^hhohh «a30napHHHr nuGepannamTHpHnHmH MyHOcaGaTH GunaH ^HHoaT KogeKCHHHHr aKcapuaT ^hhoat TapKHÖnapu GyMuHa caH^uanap eHrunnamTHpungH, ynapHHHr 26 TacugaH KaMOK eKH 030gnHKgaH MaxpyM Kunum TapHKacugaru ^a30 Hopanapu HHKapuG TamnaHgu, hsthmohm xaB^H Karra GynMaraH ^HHoaraap TOH^acu 86 TagaH 196 Tara KynaMgu, myHHHrgeK ymGy ^OHyH GunaH aMangaru ^HHoaT KogeKCHHHHr 105 Ta Moggacura ^hhohh «a30napHHHr nuGepannamTupHnumH ro3acugaH y3rapTum Ba

KymHMHanap KupurungH.

XycycaH, ^hho^t KogeKCuga GenrunaHraH ^HHoamap TacHH^H TyGgaH y3rapgu. Orup Ba yTa OFup TOH^agaru «HHoaTnapHHHr 75 $0H3ra aKHHH h^thmohm xaB^H KarTa GynMaraH Ba yHHa OFHp GynMaraH ^HHoaraap TOH^acura yTKa3Hngu, ^hhohh ^a30 TH3HMHgaH aMpuM ^a30 Typnapu (Mon-MynKHH Mycogapa Kunum) HHKapunuG, ^a30 th3hmh aHaga nuGepannamTupungu.

EyHgaH TamKapu, ymGy KOHyH GunaH ^HHoaT KOHyHHHnuruga apamyB HHCTHTyTHHHHr ^opuM aTH^Hmu xa^KHMH3ra xoc GynraH KeHupuMnunuK, HHCOHnapBapnHK, GaFpuKeHrnuK KaGu a3anuM KagpuaTnapHMH3HH ^HHoaT KOHyHHunurugaru H^ogacuHH aHaga MycTaxKaM^agu. Ma3Kyp HHCTHTyTHHHr ^HHoaT KOHyHHHnurura KupurunraH gaBpgaH GomnaG GyryHru KyHra Kagap TaKOMunnamTupunuG Gopunumu HaTH^acuga GyryHra KenuG apamyB HHCTHTyTHH Kynnam hmkohhhth 26 Ta Mogga (32 Ta ^HHoaT TapKuGu) gaH 44 Ta Mogga (60 Ta ^HHOflT TapKHÖu)ra KynaMraHH xaMga yrraH gaBp MoGaMHHga 160 MHHrgaH opTHK maxc^ap apamraH^uru MyHOcaGaTH Gu^aH shhohm ^aBoGrap^HKgaH 030g KH^HHraH^HrH ^HHoaT KOHyHHH^urHHH geMOKpaT^amTupum Ba ^HGepa^^amTupum coxacuga y^KaH KagaM Tam^aHraH^HrHHH Gu^gupagu.

^HHOHH-xyKyKHH coxaga aMa^ra omupu^raH ucnoxoT^ap opacuga Y3ÖeKHCT0H PecnyG^HKacHHHHr «y^hm ^a30CH GeKop KH^HHumu MyHOcaGaTH Gu^aH Y3ÖeKHCT0H PecnyG^HKacHHHHr aMpuM KOHyH xy^^aT^apura y3rapTHm Ba KymuMHa^ap KupuTHm TyFpHCHga»ru 2007 hh^ 11 uro^b KOHyHH MyxHM axaMHaT KacG этagн. Ma3Kyp KOHyHHHHr KaGyn KH^HHHmu MaM^aKaTHMH3ga shhohm «a30^ap th3hmhhh ^HGepa^^amTupum Gopacuga TyG Gypu^um acagu gecaK, MyGo^aFa Gy^MaMgu. HyHOHHH, 2008 Man 1 aHBapgaH Gom^aG Y3ÖeKHCT0H PecnyGnuKacu ^HHoaT KogeKCugaH ynHM ^a30CHHH HHKapunumH GunaH Hy^y3nu xopu^HH экспepтnapнннг TatKHgnamuHa, MaMnaKaTHMH3ga gyHegaru энг nuGepan ^hhohh ^a30 TH3HMnapugaH Gupura acoc conuHgu.

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2 RH 022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL № 042 2

Зеро, бугун конунчилигимизда умрбод озодликдан махрум килиш фавкулодда жазо чораси хисобланиб, факат иккита турдаги жиноят, яъни жавобгарликни огирлаштирувчи холатларда касддан одам улдириш (ЖК, 97-модда) ва терроризм (ЖК, 155-модда) учун та-йинланиши назарда тутилган. Ушбу жазо тури хотин-кизларга, жиноят содир этган пайтда 18 ёшга етмаган шахсларга ва ёши 60 дан ошган эркакларга нисбатан кулланиши мумкин эмас.

Жамиятимиз хаётига ахборот-коммуникация технологияларини жадаллик билан кириб келиши барча тармок ва сохаларнинг ривожланишига замин яратди. Шу билан биргаликда ахборот-коммуникация технологияларининг имкониятларидан эзгулик максадларида эмас, балки ёвуз ва гараз максадларда фойдаланилишининг олдини олиш максадида Узбекистон Республикасининг «Ахборотлаштириш ва маълумотлар узатиш сохасидаги конунга хилоф харакатлар содир этганлик учун жавобгарлик кучайтирилганлиги муносабати билан Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги 2007 йил 30 ноябрь конунида компьютер тизимларидан ноконуний фойдаланиш билан боглик хавфли килмишлар жиноят деб белгиланди хамда амалдаги Жиноят кодекси «Ахборот технологиялари сохасидаги жиноятлар» номли янги ХХ1 боб билан тулдирилди.

2012 йил 29 декабрдаги «Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги конунга кура, Жиноят кодексига киритилган узгартиш ва кушимчалар мамлакатимизда суд-хукук сохаси ва жиноий жазо тизимини либераллаштириш борасида олиб борилаётган кенг куламли ишларнинг изчил давоми булди.

Ушбу конун билан киритилган узгартишлар, энг аввало, иктисодиёт сохасидаги жиноятлар учун жавобгарликни либераллаштиришда уз ифодасини топди, Жиноят кодексига судланганликнинг олиб ташланишини либераллаштириш буйича янги норма ва шунингдек, анча, куп, куп булмаган, жуда куп микдор тушунчаларига узгартишлар киритилди.

Шунингдек, 2014 йил 20 январда кабул килинган «Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги конуни билан Жиноят кодекси терроризмга карши курашиш чораларини таъминлаш, тайёрланаётган ёки содир этилган террористик харакатларга оид фактлар ва маълумотлар тугрисида хабар килмаган шахсларга жиноий жавобгарлик чораларини куллаш самарадорлигини оширишга каратилган «Тайёрланаётган ёки содир этилган террорчилик харакатлари тугрисидаги маълумотлар ва фактларни хабар килмаслик», деб номланувчи 1551-модда хамда террористик фаолиятни амалга ошириш максадида укувдан утганлик учун жавобгарлик чораларини куллаш самарадорлигини оширишга каратилган «Террорчилик фаолиятини амалга ошириш максадида укувдан утиш, чикиш ёки харакатланиш» деб номланувчи 1552-моддалар билан тулдирилди.

Мамлакатимизда иктисодий, хусусан, молиявий, хужалик муносабатларининг тез суръатлар билан ривожланиб бориши порахурлик жиноятларининг содир этилиш усулларининг такомиллашувига олиб келиши мумкинлигини инобатга олган холда «Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш, шунингдек айрим конун хужжатларини уз кучини йукотган деб топиш тугрисида»ги 2014 йил 14 май конуни билан Узбекистон Республикаси Жиноят

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2 RH Ю22

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL № 042 2

кодексининг 211 (Пора бериш) ва 212 (Пора олиш-беришда воситачилик килиш)-моддаларининг матни янги тахрирда кабул килиниб, амалдаги Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг пора бериш ва пора олиш-беришда воситачилик килиш учун жавобгарликни назарда тутувчи нормалари такомиллаштирилди.

2014 йил 10 декабрда кабул килинган «Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги конунга кура, Жиноят кодексининг 144-моддаси «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тугрисидаги конун хужжатларини бузиш» янги тахрирда кабул килинди.

Узбекистон Республикасининг 2015 йил 10 августдаги «Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги конуни билан Узбекистон Республикасининг амалдаги Жиноят кодексида назарда тутилган жазо тизими «Озодликни чеклаш» деб номланувчи янги жазо тури билан тулдирилди. Жиноят конунчилигига мазкур жазо тури киритилиши муносабати билан амалдаги Жиноят кодекси Умумий кисмининг 13 та моддасига, ушбу кодекс Махсус кисмининг 156 та моддасига тегишли узгартиш ва кушимчалар киритилиши жиноий жазо тизимининг янада либераллашувига олиб келди.

2015 йил 20 августдаги «Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига хусусий мулкни, тадбиркорлик субъектларини ишончли химоя килишни янада кучайтиришга, уларни жадал ривожлантириш йулидаги тусикларни бартараф этишга каратилган узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги конунлари билан Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 27 та моддасига узгартиш ва кушимчалар киритилганлиги, 3 та модда янги тахрирда кабул килинганлиги, 1 та модда чикарилганлиги, шунингдек 11 та моддадан иборат XIII1 боб «Тадбиркорлик фаолиятига тускинлик килиш, конунга хилоф равишда аралашиш билан боглик жиноятлар хамда хужалик юритувчи субъектларнинг хукуклари ва конуний манфаатларига тажовуз киладиган бошка жиноятлар» билан тулдирилганлиги ушбу жиноятларга карши курашнинг жиноий-хукукий чораларнинг такомиллашувига замин яратди.

ХУЛОСА

Юкоридаги тахлиллардан куриниб турибдики, утган давр мобайнида Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексига жамият тараккиёти, фан-техника ривожланиши ва бошка замонавий узгаришлар инобатга олиниб, узгартишлар, жумладан, инсон хукук ва манфаатларининг химояси, инсонпарварлик ва демократизм принципларининг амалда ижросини таъминловчи янги нормалар киритилди.

"Агар хамма бирдек жон куйдириб, оилалар муаммоларидан тулик хабардор булиб, уларни хал этишга кумаклашган, жиноятчиликнинг барвакт олдини олганда эди, бугун натижалар умуман бошкача буларди. Афсуски, жиноятчиликка карши курашишда халигача эскича ишлаш тизимидан воз кеча олмаяпмиз. Хукукни мухофаза килувчи идоралар бу фаолиятга курсаткичларни олдинги давр билан таккослаш оркали бахо бериб келмокда. Аслида битта булса хам жиноят булгани хаммамизни ташвишга солиши керак" - дейди Узбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Мирзиёев.

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2 RH №22

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL № ■

REFERENCES

1. Каримов И.А. Узбекистан - келажаги буюк давлат. - Т.: «Узбекистан», 1992. - Б. 39;

2. Каримов И.А. Бизнинг бош максадимиз - жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислох этишдир. Узбекистан Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маъруза, 2005 йил 28 январь. / Узбек халки хеч качон хеч кимга карам булмайди. Асарлар, 13-жилд.-183-184-бетлар;

3. http://old.adolatnashr.uz/page/uzbekiston-zhinoyat-konunchiligi-yaratilishi-tarihi-bugungi-kuni -rivozhl ani shi -i sti kbollari;

4. Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси. - 1995. - № 1. - 1-м;

5. https://kun.uz/17729101 .

6. Юсупова Ф. СТАТЬЯ 40 КОНСТИТУЦИИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН КАК ГАРАНТИЯ РЕПРОДУКТИВНЫХ ПРАВ ГРАЖДАН //Review of law sciences. - 2020. - Т. 3. - №. Спецвыпуск. - С. 60-65.

7. ТЕЛЕМЕДИЦИНСКИХ, ИСТОРИЯ РАЗВИТИИ И. ПРИМЕНЕНИИ, and ТЕХНОЛОГИЙ В. РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН. "GOSPODARKA I INNOWACJE."

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.