Научная статья на тему 'ЖИНОЯТЛАРНИ ДЕКРИМИНАЛИЗАЦИЯ ҚИЛИШНИНГ АЙРИМ МУАММОЛАРИ'

ЖИНОЯТЛАРНИ ДЕКРИМИНАЛИЗАЦИЯ ҚИЛИШНИНГ АЙРИМ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
154
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
жиноят қонунчилиги / жиноий-ҳуқуқий сиёсат / декриминализация / иқтисодиёт соҳасидаги жиноятлар. / criminal law / criminal law policy / decriminalization / economic crimes.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Абдурахмон Нуриддинович Бегматов

Ушбу тезисда мамлакатимизда жиноят қонунчилигини такомиллаштириш ҳамда либераллаштириш шароитида жиноятларни декриминализация қилишнинг муҳим жиҳатлари, айрим муаммолари назарий ва амалий жиҳатдан таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME PROBLEMS OF DECRIMINALIZATION OF CRIMES

In this thesis, from a theoretical and practical point of view, important aspects and some problems of decriminalization of crimes in the context of the improvement and liberalization of criminal legislation in our country are analyzed.

Текст научной работы на тему «ЖИНОЯТЛАРНИ ДЕКРИМИНАЛИЗАЦИЯ ҚИЛИШНИНГ АЙРИМ МУАММОЛАРИ»

ЖИНОЯТЛАРНИ ДЕКРИМИНАЛИЗАЦИЯ ЦИЛИШНИНГ АЙРИМ

МУАММОЛАРИ

Абдурахмон Нуриддинович Бегматов

Тошкент давлат юридик университети магистри

АННОТАЦИЯ

Ушбу тезисда мамлакатимизда жиноят конунчилигини такомиллаштириш хамда либераллаштириш шароитида жиноятларни декриминализация килишнинг мухим жихатлари, айрим муаммолари назарий ва амалий жихатдан тахлил этилган.

Калит сузлар: жиноят конунчилиги, жиноий-хукукий сиёсат, декриминализация, иктисодиёт сохасидаги жиноятлар.

SOME PROBLEMS OF DECRIMINALIZATION OF CRIMES

Abdurakhmon Nuriddinovich Begmatov

Master of Tashkent state university of law

ABSTRACT

In this thesis, from a theoretical and practical point of view, important aspects and some problems of decriminalization of crimes in the context of the improvement and liberalization of criminal legislation in our country are analyzed.

Keywords: criminal law, criminal law policy, decriminalization, economic crimes.

КИРИШ

Хрзирги кунда, жиноятларни декриминализация килиш билан боглик жараёнлар нафакат бутун дунёда, балки мамлакатимизда хам жиноят конунчилигини такомиллаштириш ва уз навбатида жиноий жазоларни либераллаштириш шароитида амалга оширилаётган бир вактда, декриминализация билан боглик муаммоларни чукур тадкик этишни талаб этади. Бизнингча, жиноятларни декриминализация килиш билан боглик муаммо ва камчиликлар жиноят конунчилигида учраши мумкин эмас деб, деб айтиб булмайди. Хрзирги даврда ижтимоий хаётдаги узгаришлар туфайли жиноятчиликка карши кураш ва уни юзага келтирувчи шарт-шароитларни бартараф килиш чораларига булган муносабат ва ёндашувларнинг узгараётганлиги, айникса, мамлакатимизда тадбиркорларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиш, уларни давлат микёсида кафолатларини

таъминлаш, шунингдек бозор иктисодиёти шароитида иктисодий муносабатларнинг амал килиши нафакат ушбу сохани тугридан-тугри тартибга солувчи конунларга, куп жихатдан мазкур сохада содир этилиши мумкин булган ижтимоий хавфли килмишларга нисбатан жавобгарлик ва жазо чораларини хам эркинлаштиришга боглик эканлиги, маъмурий килмишларга ортикча бахо бериб, уларни жиноий килмишлар тоифасига киритиш жиноятчилик даражасининг сунъий равишда ошишига, жамиятдаги баркарорликнинг сунъий равишда бузилиши мумкинлигидан келиб чикиб, амалдаги жиноят конунчилигида жиноятларни декриминализация килиш билан боглик айрим хато ва камчиликлар юзага келиши мумкин.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тахлиллар шуни курсатадики, жиноятларни декрминализация килиш муаммоларининг тадкик этилмаганлиги бу сохада кабул килинган конунларнинг баъзи холатларда суд-тергов органлари томонидан нотугри талкин килинаётганлиги, Жиноят кодекси нормаларини куллашда айрим хатоликларга йул куйилаётганлиги мазкур масаланинг урганилиши лозимлигини англатади. Шу уринда, Л.М.Прозументов ва А.В.Шеслернинг[1] "Хрзирги вактда криминализация ва декриминализация муаммоси у ёки бу даражада жиноят хукуки сохасидаги куплаб ишларда уз ифодасини топмокда. Чунки уларнинг максади жиноят конунчилигини такомиллаштириш борасида таклифлар ишлаб чикишдир. Жиноят-хукукий сиёсатнинг, амалдаги конунларнинг максадга мувофиклилигини, жиноятчиликнинг усиш суръатларини урганиб, криминологлар хам юкоридаги муаммоларга дуч келишади", деб билдирган фикрларига кушиламиз. Жиноятларни декриминализация килиш билан боглик муаммоларни канчалик хам назарий, хам амалий жихатдан тадкик этилса, амалиётда у билан боглик муаммолар шунчалик кам учрайди.

Таъкидлаш жоизки, хозирги даврда иктисодий сохадаги муносабатларни ривожлантириш, жиноий-иктисодий конунчиликни либераллаштириш, айрим ижтимоий хавлилик даражаси камайган иктисодий хулк-атвор турлари учун жиноий жавобгарликни юмшатиш, хаттоки, жиноят конунчилигидан чикариш каби тенденциялар жиноий-хукукий сиёсатнинг мухим йуналишлари сифатида шаклланиб бормокда.

МУХ,ОКАМА

Мавзу доирасида тахлиллар шуни курсатадики, жиноятларни декриминализация килишнинг хозирги ва истикболдаги муаммолари хакида куплаб хукукшунос олимлар, тадкикотчилар узларининг гояларини илгари суришмокда. Айникса, жамиятнинг мухим асосини ташкил этувчи иктисодий

жиноятларни декриминализация килишнинг ижобий хамда салбий оккибатлари, юзага келиши мумкин булган муаммолар соха вакилларининг, шу жумладан бизнинг хам алохида тахлилий тадкик этишимизни талаб этади.

Хусусан, А.Г.Безверховнинг фикрича, "^онун чикарувчи бизни фирибгарлик - тадбиркорлик тизимининг ажралмас кисми, ишлаб чиккариш эса -бозорни ташкил этиш учун узига хос "тулов" эканлигига ишонтиради ва уларга сабрлилик ва багрикенглик билан ёндашиш керак эканлигини тушунтиради[2]. Дархакикат, тадбиркорлик билан боглик фаолиятда, яъни пул билан боглик булган муносабатларда бу каби хукукбузарликлар учраши табиий хол. Жиноят конунчилигимизда айрим килмишларни содир этганлик учун жиноий жавобгарлик зарар микдорини айбдор томонидан тулик бартараф этилган такдирда озодликдан махрум килиш билан боглик жазо кулланилмасилиги хакидаги тартиб жорий этилган. Аммо, конун чикарувчи бу каби институтларни жиноят конунчилигида жорий этишда юзага келиши мумкин булган камчиликлар ва муаммоларни олдиндан тахлил этиш зарур. Зеро, уйлаб бажарилмаган харакат, келажакда жамият хаётига салбий омилларни олиб келиши мумкин.

Фикримизча, жиноятларни декриминализация килиш мамлакатда мухим ижтимоий-иктисодий ислохотлар амалга оширилаётган бир даврда амалга оширилади. Бу борада, хусусий тадбиркорликка рухсат беришда чайковчиликни жазолаш ва валюта операцияларини утказиш тугрисидаги жиноий моддаларни саклаб колиш ноурин булиб колди. ^адриятлар тизимининг янги ижтимоий муносабатларига мос келмайдиган бундай нормаларнинг мавжудлиги асоссиз ва хатто зарарлидир, чунки у фукароларнинг жиноят конунчилигига ишончини камайтиради[3].

НАТИЖА

Шунингдек, айрим муаллифлар "Жамият ва давлат хаётидаги муносабатларни кузата туриб, хукукий тартибга солишга мухтож булган замонавий муаммоларни куриш билан бирга, амалдаги конун нормаларининг кулланилишини тахлил килиш ва уларнинг ривожланишини прогноз килиш мумкин. Бунинг натижаси шуни курсагадики, ижтимоий муносабатлар ривожланиши билан, нафакат тартибга солиниши лозим булган янги муносабатлар пайдо булади, балки жиноят конуни билан такикланган айрим килмишлар ижтимоий хавфлилик хусусиятини йукотиб, баъзан ижтимоий фойдали муносабатларга хам айланиши мумкин",[4] деб фикр билдирганларида хак эди.

Бундан ташкари, декриминализациянинг изчил равишда ривожланиб бориши, жиноий-хукукий сиёсатнинг бошка долзарб муаммоларини хал килишга имкон беради. Хусусан, Узбекистон Республикасининг 2017 йил

29 мартдаги УР^-421-сонли ^онунига асосан камок жазоси жиноят конунчилигидан чикарилди. Камок жазоси - шахсни батамом ажратган шароит остида саклашдан иборат булиб, бир ойдан олти ойгача муддатга тайинланган хамда хукм чикарилган жойдаги махсус камок уйларида уталган. Бундай жазо тури ижтимоий хавфи катта булмаган ва унча огир булмаган жиноятларни содир этган шахсларга нисбатан кулланилган. Шундай килиб, жамият учун унчалик катта хавф тугдирмайдиган хатти-харакатларнинг, жиноий жазоларнинг декриминализация килиниши, шахсни киска муддатга жамиятдан бутунлай ажратиш, эркинлигини чеклаш максадга мувофик эмаслигини курсатиб берди.

Мамлакатимизда амалга оширалаётган жиноий-хукукий сиёсатнинг тахлили шуни курсатадики, жиноят конунчилигида муайян жиноий килмишнинг декриминализация килиниши билан боглик холатлар кам микдорда учрайди. Асосан, жиноий жазо ёки жиноят кодекси моддаси диспозицияси нормаларида, санкцияларида декриминализация килиш билан боглик холатлар учрайди. Фикримизча, муайян килмишни жиноят конунчилигидан чикариш, албатта, мураккаб жараён хисобланади. Нотугри амалга оширилган декриминализация оркали жамиятда бу каби жиноятчилик курсатгичи ошиб кетишига сабаб булиши мумкин. Фикримизни тасдиги сифатида А.Г.Безверховнинг "ижтимоий бозор иктисодиёти шароитида замоновий жиноий-хукукий сиёсатни хаддан ташкари чеклаш ёки аксинча, иктисодиёт сохасида жиноят хукукининг химоя килиш функциясини асоссиз равишда мустахкамлаш яхши окибатларга олиб келмаслиги"[5] хакидаги фикрлари уринлидир. Ушбу жараёнлар давом этаётган ижтимоий-иктисодий жараёнларга мос булиши, жамият хаётидаги криминоген тенденцияларни хисобга олиши, барча сохаларда ижтимиой муносабатларда жиноий хавф-хатарларни камайтиришга ёрдам бериши зарур булган омиллардан хисобланади. Хусусан, иктисодий сохадаги айрим жиноятларни декриминализация килиш хар томонлама (сиёсий, хукукий) тахлил килиниб, илмий жихатдан асосланган булиши зарур, назаримизда. Зеро, В.Н.Кудрявцев ва В.Е.Эминовларнинг таъкидлашларича, "жиноятларни декриминализация килиш давлатнинг ижтимиой-сиёсий, иктисодий муносабатларда жиддий узгаришларга олиб келади"[6].

Таъкидлаш жоизки, декриминализация муаммоси ижтимоий-хукукий соханинг долзарб, мухим ва жуда мураккаб масалалари тоифасига тугри келади, уларнинг хал етилиши хукукшунос олимлар ва амалиётчи хукукшуносларнинг ваколатига киради.

Жиноят конунчилиги тахлили шуни курсатадики, декриминилазиция билан боглик жараён купинча иктисодиёт, хужалик сохаларида учрайди. Жумладан, давлат, жамият ва шахсга карши жиноятлар декриминализация килиниши холатлари учрамайди. Бу каби фикрларни В.Г.Татарников хам уз тадкикотларида

TatKugna6 yTraH. XycycaH, yHHHr ^HKpuna, "maxcra Kapmu ^HHoaraap, xarro h^thmohh xaB^u KaTTa 6ynMaraH TaKgupga, maxcHHHr xaeTH Ba coFurura 3apap eTKa3umu MyMKHH 6ynraH xap KaHgaH KunMum gекpнмннaпнзaцнa KunHHMaHgu[7].

roKppugaru ^HKpnapgaH Kenu6 hhkh6, KyHugaruna xynocara KenumuMH3 MyMKHH. BupuHHugaH, maxcra Kapmu ^HHoaraap TapKu6uHH TaBcu^namga xuco6ra onuHraH, KymHMna xycycuaraapu MaB^yg 6ynraH ^HHoaraapHH, aHHHKca, maxcra Ta«:oBy3 KunaguraH ^HHoaraapHH gекpнмннaпнзaцнa Kunum MyMKHH эмac. MKKHHHugaH, 6enrunaHraH Maxcyc KouganapHH 6y3um Ba coFHHKKa 3apap eTKa3um 6unaH 6ofhhk ^HHoaraapHH, coraHKKa Kan gapa^aga 3apap eTKa3HnraHnugaH Kartun Ha3ap ym6y KpuganapHH 6y3raHnuK ynyH ^hhohh ®:aBo6rapnHK 6enrunaHraH 6ynca, ym6y HopManap gекpнмннaпнзaцнa KunuHMangu.

AMangaru ^HHoaT KpHyHHunuruMroHH Taxnun этгaн xonga, ^HHoaT KogeKCHga 6enrunaHraH paKp6ar TyFpucugarH KOHyH xy^^araapu Ba Ta6uuH MoHononuanap TyFpucugarH KOHyH xy^^araapuHH 6y3Hm (183-Mogga) xaMga paKO6aTHHHH o6pycH3naHTHpHm (192-Mogga) Ka6H KunMumnapHH gекpнмннaпнзaцнa Kunum TaKHH^HHH 6epaMH3. ,Цекpнмннaпнзaцнa Kunum TaKnu^ этнпaeтгaн Mogganap h^thmohh xaB^H KaTTa 6ynMaraH eKH yHna ofhp 6ynMaraH ^HHoaraap TypKyMHra KHpagH. Ym6y ^HHoaraapHH cogup этгaн maxcnapHHHr geapnu 6apnacu aMHucTua aKTH acocuga ®:aBo6rapnHKgaH eKH ®:a3ogaH o3og этнпagнпap. By gaBnar xapa^araapuHUHr ypuHcu3 cap^naHumuHH onguHH onumga MyxHM axaMuaT Kac6 этagн.

ByHgaH TamKapu, MaMnaKaruMH3ga Tag6upKopnuK cyteKraapuHHHr xyKyKgapuHH xuMoa Kunum, ynapra cofhom paKo6ar MyxuTHHu maKmaHTupum 6opacugaru aManra omupunaeTraH ucnoxoraap Tag6upKopnuK coxacugaru h^thmohh xaB^u KaTTa 6ynMaraH ^HHoaT Typnapu gекpнмннaпнзaцнa KunuHumu, myHHHrgeK, ^hho^t KogeKcuHHHr 182-Moggacura "6o^xoHa coxacugaru KoHyH xy^^araapuHH 6y3um ^hho^thhh 6upuHHH MapTa cogup этгaн, ToBap ynyH TynoBHH uxTuepuH paBumga TynaraH Ba 6o^xoHa pacMHHnamTHpyBHHH aManra omupraH maxcnapHH ^hhohh ®:aBo6rapnHKgaH o3og ^unum" xaKugaru KougaHu KupuTum Ma^cagra MyBo^HK ge6 xuco6naHMH3. Bu3HHHrna, HKTucogueT coxacugaru anpuM ^HHoaraapHH gекpнмннaпнзaцнa Kunum ho3hm. ^yHKH, TaBaKKannunuKKa acocnaHraH Tag6upKopnuK ^aonuaTuga anpuM Typgaru xyKyK6y3apnuKnap cogup этнпн6 Typumu Ta6uuH. ByHgan h^thmohh xaB^nunuK gapa^acu MKppu 6ynMaraH KU^MumnapHH gекpнмннaпнзaцнa Kunum HKTucogueT coxacu cy6teKraapuHH y3HHUHr ^aonuaTura 6ynraH umoHHHHH omumura hmkoh aparagu. BynapHHHr 6apnacu, Tag6upKopnuK cy6teKTnapu ToMoHugaH capMoanap KupuTumga xaMga ннвеcтнтцнa ^aonuaTHHu puBo^naHTupumga Typnu xhh KypKyBnapHH onguHH onumga epgaM 6epagu.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, ижтимоий хавфлилигини йукотган килмишларнинг жиноийлигини бекор килиш, уларни содир этган шахсларга ижтимоий назорат чоралари ёки маъмурий ва бошка йусиндаги жавобгарлик чораларини белгилашда, бир суз билан айтганда жиноятларни декриминализация килишда мамлакатда амалга оширилаётган ислохотлар, шунингдек ижтимоий хаётнинг узгариб бориши ва бунинг натижасида жиноят конунчилигида амалга оширилаётган ислохотлар эътиборга олиниши зарур. Чунки, ижтимоий хавфлилик хусусиятини йукотган килмишни уз вактида декриминализация килмаслик жамият аъзоларида норозилик кайфиятини уйготиб, айрим ижтимоий муаммолар келиб чикишига сабаб булиши мумкин.

REFERENCES

1. Прозументов Л.М., Шеслер А.В. Криминология. (Общая часть). - Томск, -2007. - С. 238.

2. Безверхов А.Г. К проблеме декриминализации экономических преступлений // Вестник Казанского юридического института МВД России. - 2014. - №4 (18). -С.24.

3. Коробеев А.И. Советская уголовно-правовая политика: тенденции перспективы развития // Проблемы уголовной политики: советский и зарубежный опыт: сб. науч. ст. / сост. А.В. Усс. Красноярск. - 1989. - С.48.

4. Абдурасулова К.Р, Салаев Н.С, Каракетова Д.Ю. Иктисодиёт сохасидаги жиноятларни декриминализация килиш муаммолари. Монография. Тошкент давлат юриднк университети Илмий-услубий кенгашининг 2014 йгт 25 сентябрдаги 1-сонли баённомасига асосан нашрга тавсия этилган. - Т.: Noshir, -2014. - Б.14.

5. Безверхов А.Г. К проблеме декриминализации экономических преступлений // Вестник Казанского юридического института МВД России. - 2014. - №4 (18). -С.35.

6. Кудрявцев В.Н, Эминов В.Е. Криминология и проблемы декриминализации // Журнал российского права. - 2005. - №4 (100).

7. Татарников Владимир Германович. Проблемы криминализации и декриминализации преступлений против жизни и здоровья // Пролог: журнал о праве. - 2019. - №3.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.