Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ЖИНОЯТ КОДЕКСИДА “ТАМАГИРЛИК ЙЎЛИ БИЛАН” ВА “ТОВЛАМАЧИЛИК ЙЎЛИ БИЛАН” ТУШУНЧАЛАРИНИНГ МАЗМУН-МОҲИЯТИ'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ЖИНОЯТ КОДЕКСИДА “ТАМАГИРЛИК ЙЎЛИ БИЛАН” ВА “ТОВЛАМАЧИЛИК ЙЎЛИ БИЛАН” ТУШУНЧАЛАРИНИНГ МАЗМУН-МОҲИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
762
64
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жиноят мотиви / тамагирлик / ғаразли / тамагирлик йўли билан / товламачилик йўли билан.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Абдулазиз Фахритдинович Бабаев

Мақолада Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексида қўлланилган айрим терминлар, жумладан ғаразли, тамагирлик ҳамда товламачилик терминлари тушунчаларининг қўлланилишига оид баҳсли ҳолатлар аниқланиб, мазкур терминларнинг тушунчалари, ўзаро фарқли жиҳатлари ѐритилган. Келгусида Жиноят кодексида ушбу атамаларнинг ўз маъноси доирасида тўғри ва аниқ қўлланилишини таъминлаш мақсадида Жиноят кодекси ва Олий суд Пленуми қарорларига тегишли ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш бўйича таклифлар илгари сурилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ЖИНОЯТ КОДЕКСИДА “ТАМАГИРЛИК ЙЎЛИ БИЛАН” ВА “ТОВЛАМАЧИЛИК ЙЎЛИ БИЛАН” ТУШУНЧАЛАРИНИНГ МАЗМУН-МОҲИЯТИ»

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ЖИНОЯТ КОДЕКСИДА "ТАМАГИРЛИК ЙУЛИ БИЛАН" ВА "ТОВЛАМАЧИЛИК ЙУЛИ БИЛАН" ТУШУНЧАЛАРИНИНГ МАЗМУН-МО^ИЯТИ

Абдулазиз Фахритдинович Бабаев

Тошкент вилояти Прокуратураси Олмалик шахар прокурорининг уринбосари

АННОТАЦИЯ

Маколада Узбекистан Республикаси Жиноят кодексида кулланилган айрим терминлар, жумладан гаразли, тамагирлик хамда товламачилик терминлари тушунчаларининг кулланилишига оид бахсли холатлар аникланиб, мазкур терминларнинг тушунчалари, узаро фаркли жихатлари ёритилган. Келгусида Жиноят кодексида ушбу атамаларнинг уз маъноси доирасида тугри ва аник кулланилишини таъминлаш максадида Жиноят кодекси ва Олий суд Пленуми карорларига тегишли узгартиш ва кушимчалар киритиш буйича таклифлар илгари сурилган.

Калит сузлар: жиноят мотиви, тамагирлик, гаразли, тамагирлик йули билан, товламачилик йули билан.

КИРИШ

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2018 йил 14 майдаги "Жиноят ва Жиноят-процессуал конунчилиги тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^—3723-сонли ^арорида Жиноят кодексида кулланиладиган атама ва тушунчаларга уларнинг мазмунига кура аник таъриф бериш ва ягона шаклда куллаш оркали такомиллаштириш зарурлиги белгиланган.

Фикримизча, юридик адабиётларда кулланиладиган хар бир атама бир маъноли, синонимия ходисасидан холи, расмий суз булиши лозим. Ш.Л.Монтескьёнинг фикрича "конунда тушунчалар аник булиши, хар хил талкин килиш имкониятини истисно этиши лозим" .

Узбекистон Республикасининг амалдаги Жиноят кодексида атама хамда тушунчаларни аник ва ягона шаклда кулланилиши билан боглик айрим муаммолар мавжуд булиб, улардан бири "товламачилик йули билан", "тамагирлик ниятида" ва "тамагирлик йули билан" атамаларининг кулланилиши билан богликдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

"Тамагирлик" атамаси Жиноят кодексида ;уйидаги холатларда ;улланилган: тамагирлик ниятида (ЖК 97-м. 2-;. "и" б.; 104-м. 2-;. "д" б.; 105-м. 2-;. "е" б.); тамагирлик йули билан (ЖК 1929-м. 4-;. "в" б.; 210-м. 2-;. "в" б.; 214-м. 2-;. "б" б.; 214-м. 3-;. "г" б.; 251-м. 2-;. "д" б.; 271-м. 2-;. "е" б.; 252-м. 3-;. "в" б.; 247-м. 2-;. "д" б.); тамагирлик ёки бош;а паст ниятларда (ЖК 124-м.).

Тамагирлик терминнинг мазмун-мохиятига тухталиб утадиган булсак, "тамагирлик" арабча "тамаъа" сузидан олинган булиб, бир нарсани ;албдан кучли орзу ;илишга айтилади. "Тама ;илди" ва "хирс ;уйди" иборалари бир хил маънони англатади . Узбек тилининг изохли лугатида хам "тама" ибораси "кучли истак", "хирс", "очкузлик" маъноларини англатиши курсатиб утилган. Тамагирлик, бировдан бир нарса кутиш ва шунинг илинжида булиш, шу ма;саддаги хатти-харакат хисобланади.

М.Х.Рустамбаевнинг фикрича, жабрланувчи ким булишидан ;атъи назар, яъни мол-мулкнинг (бош;а бойликларнинг) эгаси ёки узида мол-мулк турган шахс ёки мол-мулк са;лаш учун бериб ;уйилган шахсми, одам улдириш тамагирлик ниятида содир етилган деб топилади .

Тамагирлик нияти деганда, содир ;илинган жиноятдан моддий ёки бош;ача мулкий йусиндаги фойда олиш ёхуд моддий харажатлардан ;утулишга интилишда ифодаланган ният тушунилади .

Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2004 йил 24 сентябрдаги "Касддан одам улдиришга оид ишлар буйича суд амалиёти тугрисида"ги 13-сонли ;арорининг 14-бандида тамагирлик нияти, айбдорнинг узи ёки бош;а шахслар учун моддий наф куриш (пул, мол-мулкни ёки унга эгалик ху;у;ини, турар жойга нисбатан ва шу каби ху;у;ларни ;улга киритиш) ёки моддий харажатлардан (мол-мулкни, ;арзни ;айтаришдан, хизматга ха; тулашдан, мулкий мажбуриятларни бажаришдан, алимент тулаш ва шу кабилардан) ;утулиш деб тушунтирилади .

Тамагирлик нияти бу жиноят таркиби субъектив томони факультатив белгиларидан бири хисобланган жиноят мотиви хисобланади. Биро;, ;онун чи;арувчи тамагирлик атамасини юридик терминлар ;аторига ;ушмаган. ЖК 8-булими "Атамаларнинг ху;у;ий маъноси" булимида хам гаразгуйлик ниятлари тушунчасига "гаразгуйлик ниятлари - содир ;илинган жиноятдан моддий ёки бош;ача мулкий йусиндаги фойда олиш" деб таъриф берилган.

Жиноят кодексида тамагирлик атамаси ;уйидаги холларда "тамагирлик йули билан" (ЖК 1929-м. 4-;. "в" б.; 210-м. 2-;. "в" б.; 214-м. 2-;. "б" б.; 214-м.

3-к."г" б.; 251-м. 2-к. "д" б.; 271-м. 2-к. "е" б.; 252-м. 3-к. "в" б.; 247-м. 2-к. "д" б.) кулланилган булиб, айнан шу тушунча Жиноят кодексининг рус тилидаги тахрирда «путем вымогательство» деб белгиланган. «Путем вымогательство» сузлари узбек тилига "товламачилик йули билан" деб таржима килиниши лозим.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 24 сентябрдаги "Порахурлик ишлари буйича суд амалиёти тугрисида"ги 19-сонли карорида тамагирлик тушунчасига куйидагича таъриф берилган: "Тамагирлик-мансабдор шахс томонидан фукаронинг конуний манфаатларига зарар етказадиган хизматига доир харакатларни содир этиш тахдиди остида пора талаб килиш ёки фукарони унинг конуний манфаатларига зарар келтирадиган окибатларнинг олдини олиш учун пора беришга мажбур этадиган шароитга касддан тушириш демакдир ".

Олий суд Пленумининг бир канча карорларида тамагирлик деганда, содир этилаётган килмишдан мулкий манфаат курилиши; жабрланувчини мулкни беришга мажбур этадиган шароитга касддан тушириш деб тариф берилган. Бизнингча, жабрланувчига тахдид килиб пора беришга мажбур этадиган шароитга касддан тушириш товламачилик жиноятининг белгиларидан хисобланади. Сабаби, ЖК 165-моддаси биринчи кисми диспозициясида "жабрланувчи ёки унинг якин кишиларига зурлик ишлатиш, мулкка шикаст етказиш ёки уни нобуд килиш ёхуд жабрланувчи учун сир сакланиши лозим булган маълумотларни ошкор килиш билан куркитиб узгадан мулкни ёки мулкий хукукни топширишни, мулкий манфаатлар беришни ёхуд мулкий йусиндаги харакатлар содир этишни талаб килиш ёхуд жабрланувчини уз мулки ёки мулкка булган хукукини беришга мажбур киладиган шароитга солиб куйиш" деб таъриф берилган.

Жумладан, Узбекистон Республикаси Жиноят кодекси 210-модда 2-кисм, "в" бандида (тамагирлик йули билан пора олиш) назарда тутилган. Фикримизча, ЖК 210-модданинг барча кисм, бандларининг негизида аслида тамагарилик нияти ётади. Сабаби пора олишда мансабдор шахс муайян харакатни бажариши ёки бажармаслиги эвазига, албатта, моддий кимматликлар олиш ёхуд мулкий наф куришни кузлайди ва шу сабабли хам "тамагирлик йули билан" жумласини яна алохида огирлаштирувчи кисмда, алохида бандда зарурий белги сифатида курсатиш шарт эмас, деб хисоблаймиз . "Ишлаб чикариш фирмасида якуний текшириш якунланади, текширувчи мансабдор

шахс фирма рахбарига 5 млн. сум пул беришини, агарда у айтган 5 млн. сум пулни бермаса, текшириш якунлари буйича куп микдордаги камомадларни курсатишини ва далолатномани салбий ёзиб беришини айтади. Фирма рахбари текширувчи далолатномага хар хил куп микдордаги микдордаги камомадлар ёки бошка салбий маълумотлар ёзиб кетади деб уйлаб, талаб килган 5 млн. сум пулни унга беради". Юкоридаги мисолда хам товламачилик аломатлари мавжудлигини куриш мумкин. "Тамагирлик йули билан" хамда "товламачилик йули билан" жумлалари мазмун жихатдан бир-биридан кескин фарк килади. Фикримизча, ЖК 210-модда 2-кисм "в" банди рус тили матнида "товламачилик йули билан" деб тугри белгиланган. Шуни инобатга олган холда, ЖК 210-модда 2-кисм "в" бандига "товламачилик йули билан" деб узбек ва рус тили матнини бирхиллаштиришга каратилган тегишли узгартиш киритиш лозим. Бундан ташкари, ЖКнинг 192-9 -модда 4-кисм "в", 214-модда 2-кисм "б" ва 3-кисм, "г", 247-модда, 2-кисм "д" банди, 251-модда, 2-кисм "д", 252-модда, 3-кисм "в", 271-модда, 2-кисм "е" бандларининг рус тили матнида кулланилган, "путем вымогательство", узбек тилида "товламачилик йули билан" деб узгартирилиши максадга мувофикдир. Бу эса, жиноятларни квалификация килишнинг зарурий белгиси сифатида "товламачилик йули билан" белгиси жиноятни ЖК 165-моддаси (товламачилик) билан кушимча равишда жиноятлар мажмуи сифатида квалификация килишни истисно килади.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 24 сентябрдаги "Порахурлик ишлари буйича суд амалиёти тугрисида"ги

19-сонли карорининг 11-банди биринчи хатбошиси, 14-банди биринчи хатбошисидаги "тамагирлик" сузлари "товламачилик" сузлари билан алмаштирилиши максадга мувофик.

ХУЛОСА

Хулоса киладиган булсак, Жиноят кодексида кулланилган "тамагирлик йули билан" хамда "товламачилик йули билан" тушунчаларининг мазмунини аник ифодалаш ва ягона шаклда куллаш тергов ва суд органлари фаолиятида жиноятларни тугри квалификация килишга хизмат килади.

Фойдалинилган адабиётлар:

1. Русча-узбекча лугат. М.^Кушжонов ва б. 1-том. Узбек совет энциклопедияси бош редакцияси. Тошкент - 1983. 474-бет.

2. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф. "Хислатли хикматлар шархи" 1-5-жузлар. Т.: "Hilol-Nashr", 2019. 2-жуз. 146-бет.

3. Узбек тилининг изохли лугати. Э.Бегматов ва б. А.Мадвалиев тахрири остида. Узбекистон Миллий энциклопедияси. Давлат илмий нашриёти. 3-Том. Т., 2007. 653-бет.

4. Узбек тилининг изохли лугати. Э.Бегматов ва б. А.Мадвалиев тахрири остида. Узбекистон Миллий энциклопедияси. Давлат илмий нашриёти. 5-Том. Т., 2008.436-бет.

5. Узбек тилининг изохли лугати. С.Ф.Акобиров ва б. З.М.Маъруфов тахрири остида. Москва. Рус тили нашриёти 1981. 2-том. 652-бет.

6. Ы^:/ /rg.ru/2006/06/28/verhovny-sud.html

7. У. Закирова. Жиноят мотиви ва максадининг килмишини квалификация килишдаги ахамияти. Юридик фанлар ахборотномаси.

№2-2018. 216 бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.