Научная статья на тему 'Ўзбекистон республикаси ташқи савдоси таркибининг 2022–2026 йиллар учун прогноз кутилмалари'

Ўзбекистон республикаси ташқи савдоси таркибининг 2022–2026 йиллар учун прогноз кутилмалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
6
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ташқи савдо / экспорт / импорт / товар таркиби / иерархик вақтли қаторлар тўплами / прогноз / иерархик прогнозлаш усуллари / “пастдан юқорига” усули / “юқоридан пастга” усули / “ўртадан ташқарига” ёндашуви / “оптимал прогноз комбинацияси” усули. / foreign trade / export / import / commodity composition / hierarchical network of time series / forecasting / hierarchical forecasting methods / bottom-up method / top-down method / middle-output approach / optimal combination of forecasts method.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Маматов Баходир Қулдошович

Жаҳонда глобаллашув жараёнлари чуқурлашиб бораётган бугунги кунда ташқи савдо барқарор иқтисодий ўсишни таъминлашнинг муҳим омилларидан бирига айланмоқда. Мақолада Ўзбекистон Республикасининг ташқи савдоси таркиби ўрганилиб, шу асосда таҳлил олиб борилган. Унда кейинги йилларда мамлакатимиздаги чуқур ислоҳотлар сабаб барча соҳаларда бўлгани каби ташқи савдода ҳам туб ўзгаришлар кузатилаётганлиги, шунингдек, соҳада мавжуд муаммоларни бартараф этишга қаратилган чора-тадбирлар сабабли ташқи савдонинг ошаётганлиги, мамлакатимизнинг экспорт рақобатбардошлиги мустаҳкамланаётганлиги келтириб ўтилди. Тадқиқотда Ўзбекистон Республикаси ташқи савдоси таркиби учун R компьютер дастурида иерархик вақтли қаторлар тўплами усули ёрдамида 2022–2026 йиллар прогнози ишлаб чиқилган. Бунда мамлакатимиз товар ва хизматлар экспорти ҳамда импорти таркиби географик йўналишига кўра икки қисмга ажратилди, яъни МДҲ мамлакатлари ва бошқа хориж мамлакатлари билан экспорт-импорт таркиби прогнозлари ишлаб чиқилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Forecast expectations of foreign trade structure of the republic of Uzbekistan for 2022–2026

Today, foreign trade is becoming one of the important factors in ensuring stable economic growth when the world is deepening the processes of globalization. The article considers the structure of foreign trade in the Republic of Uzbekistan and analyzes the relevant indicators on its basis. It is noted that in foreign trade, as well as in all spheres in recent years there have been radical changes due to deep reforms in our country, as well as increasing foreign trade through measures aimed at eliminating existing problems in this area and strengthening the export competitiveness of our country. The study developed a forecast of the structure of foreign trade of the Republic of Uzbekistan for 2022–2026 using the method of hierarchical time series in the computer program R. At the same time, the structure of export and import of goods and services of our country was divided into two parts by geographical direction – forecasts of export and import structure with CIS and non-CIS countries were developed.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистон республикаси ташқи савдоси таркибининг 2022–2026 йиллар учун прогноз кутилмалари»

d ) https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2022-6-12 UDC: 339.5(045)(575.1)

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ТАШКИ САВДОСИ ТАРКИБИНИНГ 2022-2026 ЙИЛЛАР УЧУН ПРОГНОЗ КУТИЛМАЛАРИ

Маматов Баходир Кулдошович,

Прогнозлаштириш ва макроиктисодий тадкикотлар институти таянч докторанти, ORCID: 0000-0003-4349-7558, e-mail: bakhodir_kuldoshovich@mail.ru

Кириш

Жахонда глобаллашув жараёнлари чу-курлашиб бораётган бугунги кунда таш;и савдо бар;арор и;тисодий усишни таъ-минлашнинг мухим омилларидан бири-га айланмо;да. Бу эса республикамизда таш;и и;тисодий ало;алар ривожлани-шини давлат томонидан куллаб-;увват-лаш ва тартибга солиш механизмини яна-да такомиллаштиришни та;озо ;илади.

Узбекистон Республикасининг таш;и савдо айланмаси 2021 йилда 42,1 млрд АКШ долларини ташкил этган: экспорт 16,6 млрд АКШ доллари, импорт эса 25,5 млрд АКШ доллари, шунингдек, таш;и савдо айланмаси сальдоси - 8,9 млрд АКШ долларига етган [1, 4-б.]. Узбекистон Рес-публикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022-2026 йилларга мул-жалланган Янги Узбекистоннинг Тара;;и-ёт стратегияси тугрисида"ги ПФ-60-сонли Фармонининг 28-ма;садида республика-мизнинг экспорт салохиятини ошириш ор;али 2026 йилда республика экспорт хажмини 30 млрд АКШ долларига етка-зиш режалаштирилган.

Мавзуга оид адабиётлар та^лили

Республикамизнинг таш;и и;тисодий фаолияти, таш;и савдо сиёсати, экспорт хажмини ошириш ва рагбатлантириш ма-салалари бир ;атор махаллий олимлар то-монидан урганилган.

Жумладан, А.В. Вахабов, Д.А. Таджиба-ева ва Ш.Х. Хажибакиевлар уз тад;и;от-

Аннотация. Жацонда глобаллашув жараёнлари чукурлашиб бораётган бугунги кунда ташки савдо баркарор иктисодий усишни таъ-минлашнинг муцим омилларидан бирига айлан-мокда. Маколада Узбекистон Республикасининг ташки савдоси таркиби урганилиб, шу асосда тацлил олиб борилган. Унда кейинги йилларда мамлакатимиздаги чукур ислоцотлар сабаб бар-ча соцаларда булгани каби ташки савдода цам туб узгаришлар кузатилаётганлиги, шунингдек, соцада мавжуд муаммоларни бартараф этиш-га каратилган чора-тадбирлар сабабли ташки савдонинг ошаётганлиги, мамлакатимизнинг экспорт ракобатбардошлиги мустацкамлана-ётганлиги келтириб утилди. Тадкикотда Узбекистон Республикаси ташки савдоси таркиби учун R компьютер дастурида иерархик вактли каторлар туплами усули ёрдамида 2022-2026 йиллар прогнози ишлаб чикилган. Бунда мамлака-тимиз товар ва хизматлар экспорти цамда им-порти таркиби географик йуналишига кура икки кисмга ажратилди, яъни МДХ, мамлакатлари ва бошка хориж мамлакатлари билан экспорт-импорт таркиби прогнозлари ишлаб чикилди.

Калит сузлар: ташки савдо, экспорт, импорт, товар таркиби, иерархик вактли катор-лар туплами, прогноз, иерархик прогнозлаш усуллари, "пастдан юкорига" усули, "юкоридан пастга" усули, "уртадан ташкарига" ёндашуви, "оптимал прогноз комбинацияси" усули.

ПРОГНОЗНЫЕ ОЖИДАНИЯ СТРУКТУРЫ ВНЕШНЕЙ ТОРГОВЛИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН НА 2022-2026 ГОДЫ

Маматов Баходир Кулдошович,

базовый докторант, Институт прогнозирования и макроэкономических исследований

Аннотация. Сегодня внешняя торговля становится одним из важных факторов обе-

спечения стабильного экономического роста, когда в мире углубляются процессы глобализации. В статье рассматривается структура внешней торговли Республики Узбекистан и на ее основе анализируются соответствующие показатели. Отмечается, что во внешней торговле, а также во всех сферах в последние годы наблюдаются кардинальные изменения в связи с глубокими реформами в нашей стране, а также увеличение внешней торговли за счет мер, направленных на устранение существующих проблем в этой области и укрепление экспортной конкурентоспособности нашей страны. В исследовании разработан прогноз структуры внешней торговли Республики Узбекистан на 2022-2026 годы с использованием метода иерархических временных рядов в компьютерной программе R. При этом структура экспорта и импорта товаров и услуг нашей страны была разделена на две части по географическому направлению - были разработаны прогнозы структуры экспорта и импорта со странами СНГ и дальнего зарубежья.

Ключевые слова: внешняя торговля, экспорт, импорт, товарный состав, иерархическая сеть временных рядов, прогнозирование, иерархические методы прогнозирования, метод «снизу-вверх», метод «сверху-вниз», подход «от середины к выходу», метод «оптимальное сочетание прогнозов».

FORECAST EXPECTATIONS OF FOREIGN TRADE STRUCTURE OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN FOR 2022-2026

Mamatov Bakhodir Kuldoshovich,

Basic Doctoral Student, Institute of Forecasting and Macroeconomic Research

Abstract. Today, foreign trade is becoming one of the important factors in ensuring stable economic growth when the world is deepening the processes of globalization. The article considers the structure of foreign trade of the Republic of Uzbekistan and analyzes the relevant indicators on its basis. It is noted that in the foreign trade, as well as in all spheres in recent years there have been radical changes due to deep reforms in our country, as well as increasing foreign trade through measures aimed at eliminating existing problems in this area and strengthening the export competitiveness of our country. The study developed a forecast of the structure of foreign trade of the Republic of Uzbekistan for 2022-2026 using the method of hierarchical time series in the computer program R. At the same time, the structure of export and import of goods and services of our country was divided into two parts by geographical direction - forecasts

ларида экспорт фаолиятини рагбатлан-тиришда шартномавий муносабатлар-нинг ролини оширишга устувор ах,амият каратиш кераклигини таъкидлаган булса [2, 708-б.], Ш.Д. Эргашходжаева экспорт фаолиятини рагбатлантириш жах,он бо-зорининг таркиби ва ривожланиш хусу-сиятларига богликлигини таджик; килган [3, 236-б.].

Н.М. Расулов корхона экспорт салох,ия-тини оширишда инновацион жараёнлар-ни стратегик бошкаришнинг урни мух,им ах,амият касб этишини таъкидлайди [4].

И.С. Хотамов реал сектор корхоналари экспорт салох,иятини юксалтириш стра-тегиясини амалга оширишда молиявий, ташкилий ва тузилмавий узгаришларни амалга ошириш максадга мувофиклигини ;айд этади [5].

С. Аъзам уз илмий ишларида мамлака-тимиз таш;и савдосини таркибий тако-миллаштириш имкониятлари ва салох,ия-тини урганиб чиккан [6]. Олим, шунинг-дек, хорижий сармоялар иштирокида-ги корхоналар ва ташки савдо географик таркиби уртасида богли;лик мавжудли-гини курсатиб берган.

А. Макушина Узбекистон Республика-сида кичик бизнес ва тадбиркорликнинг таш;и савдога таъсирини урганган. Кичик бизнес ва тадбиркорликни куллаб-кувват-лаш, субсидиялар ажратиш оркали экс-портни ошириш имкониятларини тад;и; этган [7].

Материал ва методлар

Статистик маълумотларни йигиш ва уларни са;лаш сох,асидаги ютуклар иерархик тузилишга эга кластерларни узаро богли; булиши мумкин булган куп сонли вактли каторларга олиб келди. Куплаб иловаларда тегишли вактли ка-торлар жинс, география ва мах,сулот тури каби улчовларга асосланган иерархик тузилишда ташкил этилиши мумкин. Бу эса вактли каторларни иерархик модел-лаштириш ва прогнозлаш муаммосини келтириб чикарди. Шу сабабли Хиндмен ва бошкалар иерархик х,амда гурух,лан-

ган ва;тли каторларни моделлаштириш хамда прогноз ;илиш учун иерархик вацтли цаторлар тупламини ишлаб чи;ди [8]. Бу усулдан турли сохаларда фойдаланиш мумкин.

Мазкур усул асосида макрои;тисодий прогнозлаш 3 йирик гурухга ажратилади: миллий хужалик хисоби, даромад ва ха-ражатлар хамда капитал операциялари. Иерархик прогнозлаш усуллари хар бир даражадаги прогнозларни умумлашти-риш ва гурухлаш имконини беради. Маъ-лумотлар гурухланганда, хар бир гурух прогнозлари гурухни ташкил этувчи алохида каторлар прогнозига тенг були-ши керак.

Хозирги кундаги статистик адабиёт-ларда иерархик ва;т каторларини прогноз ;илишнинг мавжуд ёндашувлари, одатда, "юкоридан пастга" ёки "пастдан ю;орига" усули ёки иккала усулнинг ком-бинациясини уз ичига олади. Ю;оридан пастга йуналтирилган усул йигилган маълумот каторларини прогноз ;ила-ди ва прогнозларни тарихий ёки прогноз нисбатлари асосида та;симлайди. Бу нисбатларни танлашнинг мумкин булган усулларини Гросс ва Сол уз тад;и;отла-рида урганган [9, 234-б.]. Пастдан ю;о-рига йуналтирилган усул иерархиянинг энг паст даражасида ажратилган маълу-мотлар каторининг хар бирини прогноз ;илиш ва кейин иерархиянинг ю;ори да-ражаларида прогнозлар олиш учун йигил-ган маълумот каторларидан фойдаланиш кераклигини курсатади [10, 14-б.]. Урта даражали усул фойдаланувчи танлаган иерархиянинг орали; даражасидан бош-ланади. Сунгра ю;ори даражадаги прогнозлар олиш учун йигиш ва куйи даражадаги прогнозлар олиш учун та;симлаш кулланилади. Бирок; бу усулларнинг хеч бири хар бир даражадаги маълумот ;а-торлари орасидаги корреляцияни хисобга олмайди. Ушбу муаммони хал ;илиш учун Хиндмен ва бош;алар оптимал иерархик прогнозлашда статистик усулни таклиф килдилар [11, 2580-б.].

of export and import structure with CIS and non-CIS countries were developed.

Keywords: foreign trade, export, import, commodity composition, hierarchical network of time series, forecasting, hierarchical forecasting methods, bottom-up method, top-down method, middle-output approach, optimal combination of forecasts method.

Тадкикот натижалари

Иерархик прогнозлаш усуллари Икки даражали "иерархик дарахт" шаклида тад;и;от маълумотлари жой-ланади. Бунда иерархиянинг энг ю;о-ри ;исмида маълумотларнинг умумий йигиндиси булган ;атор "жами" жойлаш-ган. "Жами" иккита маълумот ;атори ва уларнинг х,ар бири иерархиянинг пастки даражасида мос равишда учта ва иккита маълумот ;аторларига булинади. А эса биринчи даражали А ;аторни билдира-ди ва мос равишда АА, АВ ва х,оказоларга ажратилади.

1-расм. Икки даражали иерархик дарахт диаграммаси

"Пастдан юцорига"усули (инг. Bottom-up method)

Иерархик прогнозлашнинг кенг тар;алган усули - бу "пастдан ю;ори-га" усулидир. Бу усул, биринчи навбатда, иерархиянинг пастки даражасидаги х,ар бир маълумот ;аторларига базавий мус-та;ил прогнозлар ишлаб чи;иш ва ундан сунг бутун иерархияга ;айта куриб чи;ил-ган прогнозлар ишлаб чи;ариш учун уларни ю;орига жамлашни уз ичига олади. Ушбу ёндашувнинг энг катта афзалли-ги шундаки, йигилиш туфайли х,еч ;андай маълумот йу;олмайди. Бош;а томондан

эса пастки даражадаги маълумотлар сох,а-нинг ички цисмларигача аницланган ва прогноз цилиш учун цийинроц булиши мумкин [12, 597-б.].

"Юцоридан паства" усули (инг. Top-down method)

Иерархиянинг юцори цисмида жойлаш-ган "жами" цаторни, иерархиянинг пастки даражасидаги х,ар бир цатор учун цайта куриб чицилган прогнозларга "жами" ца-торининг асосий прогнозларини цандай тацсимлаш кераклигини курсатадиган нисбатлар тупламини уз ичига олади. Паст-ки даражадаги прогнозлар ишлаб чицил-гандан сунг биз иерархик цаторнинг цолган цисми учун прогнозлар ишлаб чициш учун уларнинг йигиндисини оламиз.

Юцоридан пастга ёндашувининг сама-радорлиги учта омилга боглиц: умумий цаторлар прогнозлари аницлиги; ажратил-ган нисбатлар аницлиги; асосий прогноз-ларнинг аницлилик даражаси. Гросс ва Сол юцоридан пастга ёндашувини кенг урганиб чицди ва 21 та булиниш усулларини илгари сурди [9, 234-б.]. Умуман олганда, бу ёнда-шув жами даражалар учун жуда ишончли прогнозлар ишлаб чицаради ва уларни кам сонли маълумотлар билан х,ам прогноз ци-лиш имконини беради. Бошца томондан эса уларнинг энг катта камчилиги йигилиш ту-файли маълумотларни йуцотишдир.

"Уртадан ташцарига" ёндашуви (инг. Middle-out approach)

Уртадан ташцарига ёндашуви пастдан юцорига ва юцоридан пастга ёндашувла-рини бирлаштиради. Аввал "урта даража" танланади х,амда ушбу даражадаги барча цаторлар ва цуйида жойлашганлар учун базавий прогнозлар цилинади. Урта дара-жадан юцори булган цаторлар учун цайта куриб чицилган прогнозлар "урта дара-жа"даги базавий прогнозларни юцорига жамлаш орцали пастдан юцорига ёндашув ёрдамида х,исобланади.

"Оптимал прогноз комбинацияси"усули (инг. Optimal forecast combination)

Хиндмен ва бошцалар оптимал прогноз комбинациясини ишлаб чицишди [11,

2580-6.]. Ушбу ёндашув, биринчи навбат-да, иерархиядаги х,ар бир цатор учун мус-тацил базавий прогноз ишлаб чицишни уз ичига олади. Мазкур базавий прогнозлар мустацил равишда ишлаб чицилганлиги сабабли улар иерархик тузилишга кура цушилмайди. Бошца мавжуд усуллардан фарцли улароц, бу ёндашув иерархия ичи-да мавжуд булган барча маълумотлардан фойдаланади. У иерархиянинг х,ар бир даражасидаги цаторлар уртасидаги корреляция ва узаро таъсирларни таъминлай-ди, х,ар цандай даражадаги махсус туза-тишларни хисобга олади.

Тадцицот давомида Узбекистон Респуб-ликаси ташци савдоси таркиби учун R компьютер дастурида иерархик вацтли цаторлар туплами усули ёрдамида 2022-2026 йиллар прогнози ишлаб чицилди. Бунда "пастдан юцорига", "юцоридан пастга", "уртадан ташцарига" ва "оптимал прогноз комбинацияси" усулларидан фойдала-нилди х,амда тадцицот сунггида оптимал прогнозни аницлаш мацсадида энг ишонч-ли усул сифатида "оптимал прогноз ком-бинацияси" усули танланди. Узбекистон Республикаси экспорти ва импорти тарки-би учун Давлат статистика цумитаси томо-нидан мунтазам нашр цилинадиган "Товар ва хизматлар экспорт-импорти" статистик бюллетенларининг 1999-2020 йиллардаги маълумотларидан фойдаланилди.

Шунингдек, мамлакатимиз товар ва хизматлар экспорти х,амда импорти таркиби маълумотлари икки цисмга ажра-тилди: МДХ мамлакатлари ва бошца хо-риж мамлакатлари билан экспорт-импорт таркиби маълумотлари.

Экспорт таркиби сифатида асосий товар ва хизматлар гурухи олинди: пахта то-ласи (ТИФ ТН коди - 52); озиц-овцат мах,-сулотлари (ТИФ ТН коди - 01-08); кимё ва кимёвий махсулотлар (ТИФ ТН коди - 38); нефть ва нефть махсулотлари (ТИФ ТН коди - 27); цора ва рангли металлар (ТИФ ТН коди - 84); машина ва унинг асбоб-ускуналари (ТИФ ТН коди - 87) ва хизматлар (ТИФ ТН коди - 85).

08.00.00 - ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ 08.00.00 - ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ 08.00.00 - ECONOMIC SCIENCES

1-жадвал

Узбекистон Республикаси экспорти таркибининг 2022-2026 йиллар учун прогноз курсат-

кичлари (млн, А^Ш долларида)*

Йил- Пахта Озик- Кимё ва Энергия Кора ва Машина ва Хизмат- Бошка- Жами

лар толаси овкат ма*су-лотлари кимё ма*-сулотлари манбала-ри рангли метал-лар унинг э*ти-ёт кисмла-ри лар лар

Умумий экспорт

2022 317,05 1518,36 895,96 1997,77 1242,28 453,17 2656,86 8204,22 17285,67

2023 322,07 1547,46 905,28 2038,41 1240,93 446,65 2846,65 8698,79 18046,24

2024 332,86 1575,76 914,00 2060,84 1239,40 440,17 3043,98 9273,64 18880,64

2025 349,07 1603,81 922,17 2068,87 1237,79 433,68 3251,95 9912,34 19779,68

2026 353,11 1631,88 929,82 2064,42 1236,14 427,13 3473,02 10607,84 20723,36

МД% мамлакатлари

2022 168,42 795,10 353,09 902,61 196,73 351,49 705,06 1691,50 5164,00

2023 172,30 754,57 349,56 859,86 187,40 344,87 691,49 1820,48 5180,53

2024 182,60 709,43 346,56 809,11 178,56 338,30 670,81 1953,79 5189,16

2025 198,73 660,17 343,99 750,72 170,14 331,73 642,10 2091,19 5188,77

2026 202,98 607,04 341,76 684,93 162,10 325,09 604,45 2232,52 5160,88

Бошца мамлакатлар

2022 148,63 723,26 542,87 1095,17 1045,55 101,68 1951,80 6512,72 12121,66

2023 149,77 792,89 555,72 1178,55 1053,52 101,79 2155,16 6878,31 12865,71

2024 150,26 866,33 567,44 1251,73 1060,84 101,87 2373,16 7319,85 13691,48

2025 150,34 943,64 578,18 1318,14 1067,65 101,95 2609,85 7821,15 14590,91

2026 150,13 1024,84 588,05 1379,49 1074,04 102,04 2868,57 8375,32 15562,48

* R дастурида "оптимал прогноз комбинацияси" усули ёрдамида бажарилган эконометрик тах,лил натижалари.

2-жадвал

Узбекистон Республикаси импорти таркибининг 2022-2026 йиллар учун прогноз

курсаткичлари (млн, А^Ш долларида)

Йил Озик-овкат ма*сулот-лари Кимё ва кимё ма*-сулотлари Энергия манбала-ри Кора ва рангли ме-таллар Машина ва унинг э*тиёт кисмлари Хизмат-лар Бошкалар Жами

Умумий импорт

2022 2324,27 3756,37 1199,69 1526,25 8537,59 1514,43 2662,66 21521,26

2023 2446,21 4088,37 1283,61 1641,23 9132,80 2105,55 2923,31 23621,09

2024 2560,75 4431,83 1362,15 2034,83 9384,80 2382,76 3169,14 25326,26

2025 2684,13 4796,87 1443,02 2423,58 9689,98 2705,85 3439,03 27182,46

2026 2821,70 5185,59 1529,14 2588,60 10091,16 3087,63 3745,37 29049,17

МД% мамлакатлари

2022 1855,26 841,95 1158,64 973,48 1335,62 393,59 1592,24 8150,77

2023 2001,63 915,04 1242,66 978,20 1455,64 523,31 1841,73 8958,20

2024 2144,25 991,72 1321,32 1290,79 1506,64 586,45 2084,54 9925,72

2025 2297,19 1073,91 1402,32 1693,24 1559,91 656,55 2350,52 11033,63

2026 2466,96 1162,77 1488,58 1914,79 1651,23 745,06 2654,39 12083,76

Бошца мамлакатлар

2022 469,01 2914,43 41,05 552,77 7201,97 1120,84 1070,42 13370,49

2023 444,58 3173,34 40,95 663,03 7677,17 1582,24 1081,58 14662,88

2024 416,50 3440,11 40,82 744,03 7878,16 1796,31 1084,60 15400,54

2025 386,93 3722,97 40,70 730,34 8130,07 2049,30 1088,51 16148,83

2026 354,74 4022,82 40,56 673,81 8439,93 2342,57 1090,98 16965,41

* R дастурида "оптимал прогноз комбинацияси" усули ёрдамида бажарилган эконометрик тах,лил натижалари.

Импорт таркиби сифатида асосий товар ва хизматлар гурухи олинди: ози;-ов;ат махсулотлари (ТИФ ТН коди - 0108); кимё ва кимёвий махсулотлар (ТИФ ТН коди - 38); нефть ва нефть махсулотлари (ТИФ ТН коди - 27); кора ва рангли металлар (ТИФ ТН коди - 84); машина ва унинг асбоб-ускуналари (ТИФ ТН коди -87) ва хизматлар (ТИФ ТН коди - 85).

Олинган натижаларга кура, кейинги йилларда хомашё экспорти ;ис;аради. Бу эса хомашё экспортини ;ис;артириб, тайёр махсулотлар экспортини ошириш мухимлиги гоясига хамохангдир.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хулосалар

Республикамизнинг ташки савдо гео-графиясини иккита катта гурухга ажра-тиш мумкин: МДХ мамлакатлари ва бош-;а хорижий мамлакатлар. Узбекистон Республикаси кейинги йилларда куп век-торли сиёсат олиб бормокда. Бу сиёсат негизида барча сохаларда маълум бир хамкор мамлакатлар билан богланиб ;олмасдан, барча мамлакатлар билан узаро манфаатли хамкорлик ало;ала-ри олиб бориш ётади. Мамлакатимизда таш;и савдони ислох этиш стратегиясини ишлаб чи;ишда экспорт таркибининг диверсификация йуналишларини ани; бел-гилаб олиш мухим ахамиятга эга.

Олинган натижаларга кура, 2022-2026 йилларда ташки савдо таркибидаги уз-гаришлар 2022-2026 йилларга мулжал-ланган Янги Узбекистоннинг Тара;;иёт стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга оширишга хисса ;ушади, деб айта оламиз.

Ози;-ов;ат махсулотлари экспорти прогноз курсаткичларига ;арайдиган булсак, 2021 йилда 1471,8 млн АКШ дол-лари микдорида ози;-ов;ат махсулотлари экспорт килинган булса, 2026 йилга бориб экспорт хажми 1631,88 млн АКШ долларига етиши тахмин ;илинмо;да. Кора ва рангли металлар экспорти 2021 йилда 1653,4 млн АКШ долларини таш-кил килган булса, 2026 йилга келиб 1236,14 млн АКШ доллари булиши; энергия манбалари эса 2021 йилда 889,9 млн АКШ долларини ташкил килган булса, 2026 йилга келиб 2064,42 млн АКШ доллари булиши прогноз килинмокда. Шу-нингдек, экспорт хизматлари 2021 йилда 2547,4 млн АКШ доллари деб курсатил-ган булса, 2026 йилда унинг хажми ошиб, 3473,02 млн АКШ долларига тенг булиши прогноз килинмокда.

Тадкикотимиз натижаларидан шун-дай хулосага келиш мумкинки, якин истикболда ташки савдо таркиби узга-ришда давом этади. Бу эса экспорт гео-графияси кенгайиши, шунингдек, 2026 йилгача экспорт хажмини 30 млрд АКШ долларига етказишдек юксак маррага эришишимизга ёрдам беради, деб айта оламиз.

Юкоридагилардан келиб чикиб, тур-ли сиёсий вазиятларнинг Узбекистон ташки савдосига таъсирини юмшатиш максадида экспорт товарлари тури ва географиясини кенгайтириш, шунинг-дек, бошка бозорларга чикиш имкони-ятларидан фойдаланиб, янги бозорлар излаб топишни таклиф этамиз.

REFERENCES

1. Tovar va xizmatlar eksport-importi (2021-yil, yanvar-dekabr) [Export-import of goods and services (January-December 2021)]. Bulletin of the State Statistics Committee of the Republic of Uzbekistan, Tashkent, 2022, p. 4.

2. Vaxabov A.V., Tojiboyeva D.A., Xojibakiyev Sh.X. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar [World economy and international economic relations]. Tashkent, Moliya, 2011, p. 708.

3. Ergashxo'jayeva Sh.D. Xalqaro raqobat [International competition]. Tashkent, TSUE, 2013, 328-b.

08.00.00 - ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ 08.00.00 - ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ 08.00.00 - ECONOMIC SCIENCES

4. Rasulov N.M., Mullabayev B.B. Innovatsion jarayonlarni strategik boshqarish - korxonalar raqobatbardoshligini belgilashning muhim omili [Strategic management of innovative processes is an important factor in determining the competitiveness of enterprises]. Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar - Economy and Innovative Technologies, 2014, no. 5.

5. Xotamov I.S. Mamlakatimiz real sektori korxonalari eksport savdosini yuksaltirish strategiyasi [The strategy of increasing the export trade of real sector enterprises of our country]. Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar - Economy and Innovative Technologies, 2011, no. 6.

6. A'zam S.E. O'zbekiston tashqi savdosining geografik diversifikatsiyasi imkoniyatlarini baholash uchun gravitatsion modellashtirish vositalarini qo'llash [Application of gravity modeling tools to assess the possibilities of geographical diversification of Uzbekistan's foreign trade]. Xalqaro moliya va hisob - International Finance and Accounting, 2018, no. 2.

7. Makushina A.Yu. Mesto malogo predprinimatelstva v ekonomike Respubliki Uzbekistan v ee vneshneekonomicheskom komplekse: tekushhee sostoyaniye i perspektivy razvitiya [The place of small business in the economy of the Republic of Uzbekistan in its foreign economic complex: current state and development prospects]. Ekonomika i finansy - Economics and Finance, 2020, no. 2 (134), pp. 45-54.

8. Hyndman R.J., Ahmed R.A., Shang H.L. Hierarchical and grouped time series. R package, 2013, version 3.00. Available at: https://CRAN.R-project.org/package=hts/.

9. Gross C.W., Sohl J.E. Disaggregation methods to expedite product line forecasting. Journal of Forecasting, 1990, no. 9 (3), pp. 233-254.

10. Kahn K.B. Revisiting top-down versus bottom-up forecasting. The Journal of Business Forecasting, 1998, no. 17 (2), pp. 14-19.

11. Hyndman R.J., Ahmed R.A., Athanasopoulos G., Shang H.L. Optimal combination forecasts for hierarchical time series. Computational Statistics and Data Analysis, 2011, vol. 55, pp. 2579-2589.

12. Shlifer E., Wolff R.W. Aggregation and proration in forecasting. Management Science, 1979, vol. 25 (6), pp. 594-603.

Олимжонов О.О., и.ф.д., профессор, Узбекистон Республикаси Президента Администрацияси хузуридаги Ицтасодий тадк;ик;отлар ва ислохртлар маркази бош илмий ходими.

Тацризчи:

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.