Научная статья на тему 'Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг кучли фуқаролик жамиятини шакллантиришдаги роли'

Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг кучли фуқаролик жамиятини шакллантиришдаги роли Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
185
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Strategy of Uzbekistan
Область наук
Ключевые слова
Fuqarolik jamiyatlari / islohotlar / Strategiya / siyosat / O'zbekiston / Covid-19 / Civil Society / Reforms / Strategy / Politics / Uzbekistan
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг кучли фуқаролик жамиятини шакллантиришдаги роли»

УЗБЕМСТОН ПРЕЗИДЕНТИ LUABKAT МИРЗИЁЕВНИНГ KУЧЛИ ФУKAРОЛИK ЖAMИЯTИНИ ШAKЛЛAНTИРИШДAГИ РОЛИ

Элдор TУЛЯKОB,

«Тараккиёт стратегияси» маркази ижрочи директори

Узбекистондa Шaвкaт Миpзиëев иктидоpгa келгaнидaн сунг янги тapaккиëт боскичи даврида кучли фyкapолик жaмиятини pивожлaнтиpишгa aлоxидa эътибоp KapaTa бошлaди. Мaмлaкaтдa aмaлгa ошиpилaëтгaн туб ислоxотлap жapaëни жaмият ижтимоий-

сиëсий xaëтининг бapчa соxaлapини кaмpaб олди.

Дaвлaт paxбapи томонидaн мaмлaкaтни ypTa истикболдa тapaккий эттиpишнинг бештa ycTyBop йyнaлиш бyйичa бош дaстypи - Xapa^Tnap стpaтегияси[1] тaкдим этилap э^н, бу

xyжжaтдa xaм жaмият xaëтидa фyкapолик жaмияти инститyтлapи, хyсyсaн оммaвий aхбоpот воситaлapининг pолини ошиpиш, нодaвлaт тaшкилотлap фaолиятини тaкомиллaштиpиш, бapчa соxaлapдa жaмоaтчилик Ha3opa™ тизимини aмaлгa

14

оширишнинг таъсирчан механизмларини ишлаб чикиш ва хаётга жорий этиш масалалари асосий вазифа сифатида кайд этилганини куриш мумкин.

Бу борада, энг аввало, фукаролик жамияти институтлари фаолияти самарадорлигини таъминлашга каратилган хукукий асосларни такомиллаштириш, уларни хар томонлама куллаб-кувватлаш, давлат органлари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга оширишдаги ташаббускорлигини рагбатлантиришга каратилган зарур институционал базани мустахкамлашга алохида ахамият каратилди.

Шунингдек, янги боскичдаги ислохотлар жараёнида давлат органлари томонидан халк билан мулокот урнатиб, мухим ижтимоий-сиёсий масалаларда карорлар кабул килишда, аввало ахолининг фикрини инобатга олиш тизими шакллантирилди. Нодавлат нотижорат ташкилотларининг ахолини ижтимоий химоя килиш, соглигини мустахкамлаш, экологик муаммоларни тезкорлик

билан бартараф этиш, ёш авлодни баркамол вояга етказиш хамда фукароларнинг тиббий, хукукий билимларини ошириш ва бошка катор ислохотларда фаол иштирок этишига кенг йул берилди.

Президент илгари сурган «Халк давлат идораларига эмас, давлат идоралари халкка хизмат килиши керак»[2], деган ташаббус асосида фукароларнинг давлат бошкарувида иштирокини амалда таъминлаш масаласи кун тартибига олиб чикилганидан сунг, демократик ислохотларни амалга оширишда нодавлат нотижорат ташкилотлари хамда фукаролик жамияти бошка институтларининг фаоллиги сезиларли равишда оша бошлади.

Жумладан, халк манфаатларини кузлаб кабул килинаётган конунлар, фармонлар, карорлар ва бошка норматив-хукукий хужжатлар, энг аввало умумхалк мухокамасига хавола этилаётгани, жамоатчилик экспертизасидан утказилаётгани, ОАВ ва ижтимоий тармокларда давлат органлари ва уларнинг рахбар-

мутасаддилари ишига ахоли томонидан билдирилаётган танкидий муносабатлар натижасида куплаб камчилик ва муаммолар, конунбузилиш холатларига чек куйилмокда.

Уз навбатида, инсон хукук-манфаатларини таъминлаш, одамлар билан мулокот килиш, халкнинг дарду ташвишлари, хаётий муаммо ва эхтиёжларини яхши билиш ва хал килиш максадида Узбекистан Республикаси Президентининг Виртуал[3] ва Халк кабулхоналари[4] ташкил этилди. Мазкур тузилмалар давлат хокимияти ва бошкаруви органлари фаолиятининг самарадорлиги, шунингдек жойлардаги муаммоларни чукур тахлил этиш механизми ва давлат органлари хамда мансабдор шахсларнинг жамият олдидаги масъулиятини ошириш, уларнинг фаолиятини бахолаш мезонига айланди. Мурожаатлар билан ишлаш тизимининг конунчилик асосларини янада мустахкамлаш максадида «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тугрисида»ги Конун

©

|УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ПРЕЗИДЕНТИ

виртуал кабулхонаси

2020 йилда президент виртуал цабулхонаси ва Халц цабулхоналарига

1,2 миллионга

яцин мурожаат булган

янги тaxpиpдa[5] ^бул килинди.

Бугунги кyндa Узбeкистoннинг бapчa вилсят, Luaxap вa тyмaнлapидaги Хaлк кaбyлхoнaлapи мyaммoлapни yймa-yй юpиш opкaли aниклaш вa xaл килишнинг фaoл тизимигa утиб[6], axoли билaн бeвoситa мулекйтни, жoйлapдa юзaгa кeлгaн кaмчиликлapни бapтapaф килиш, жисм<эний вa ю^идик шaхслapнинг хукук вa мaнфaaтлapи хим<эя килинишини тaъминлaмoкдa. Хaлк кaбyлхoнaлapигa дaвлaт opгaнлapининг фaoлиятини урганиш, yлapгa тaкдимнoмaлap киpитиш, кoнyн бyзилишигa йул куйган мaнсaбдop шaхслapни лaвoзимидaн азад этишгaчa интизoмий жaвoбгapликкa тopтиш бyйичa тaклифлap

киpитиш вaкoлaти бepилди.

Биpгинa утган 2020 йилдa Пpeзидeнт Виpтyaл кaбyлхoнaси вa Хaлк кaбyлхoнaлapигa 1,2 миллиoнгa якин мypoжaaт кeлиб тyшгaн. Пpeзидeнт Хaлк кaбyлхoнaлapи тoмoнидaн киpитилгaн aхбopoт вa эшитилгaн Xисoбoтлap нaтижaсидa мypoжaaтлap билaн тaлaблap дapaжaсидa ишлaмaгaн 752 нaфap мaсъyл хoдим жaвoбгapликкa тopтилгaн[7]. Шу билaн биpгa, кeйинги вaктлapдa бapчa вaзиpлик вa идopaлapнинг paсмий вeб-сaйтлapидa oчилгaн виpтyaл кaбyлхoнaлap opкaли xaм фyкapoлapнинг мypoжaaтлapи, apизa вa шикoятлapи кaбyл килиниб, yлapгa уз вaктидa тeгишли мyнoсaбaт билдиpиб

бopиш aмaлиëти йулга куйилганини кyзaтиш мумкин. K'^r^epca, бapчa дapaжaдaги мaсъyл мaнсaбдop шaхслap жoйлapдa мaxaллaлap кeсимидa иш <элиб бopиб, axoли тypмyш дapaжaсини яхшилaш бyйичa юзaгa кeлгaн кaмчиликлapни aниклaб, aмaлгa oшиpилaëтгaн ислoxoтлap xaкидa oдaмлapнинг фикpини ypгaниб бopмoкдa вa шу aсoсдa уз ишини тaшкил этиш xapaкaтидa бyлмoкдa[8].

Бyндaн тaшкapи, Пpeзидeнт Администpaцияси, вaзиpлик вa идopaлap paxбapлapи, вилoят, шaxap вa тyмaнлap Xoкимлapининг xyдyдлapдa мyнтaзaм paвишдa oммaвий сaйëp кaбyллapини тaшкил этиш тизими шaкллaнтиpилди. Биpгинa yтгaн 2020

®

йилда 19 мингдан ортикана шундай сайёр кабул утказилиб, уларда 120 мингга якин ахоли вакилларининг 124 мингдан ортик муаммоларини хал этиш чоралари курилган[9].

Янги Узбекистонни шакллантириш йулидаги ислохотлар жараёнида, Харакатлар стратегиясида белгиланган вазифалар доирасида кабул килинаётган хар йилги Давлат дастурлари лойихасини тайёрлашда хам, биринчи галда ахоли томонидан кутариб чикилган долзарб масалалар, ечимини кутаётган муаммолар эътиборга олиниб, фукаролик жамияти институтлари, нодавлат ташкилотларнинг таклифлари, шунингдек оммавий ахборот воситалари хамда ижтимоий тармокларда таркатилаётган танкидий чикишлар инобатга олинмокда. Дастур лойихаси ишлаб чикилганидан сунг хам у умумхалк мухокамасига хавола этилиб, оддий одамларнинг, мутахассис-экспертлар, шунингдек халкаро ташкилотлар вакилларининг фикр-мулохазалари, таклиф-тавсиялари инобатга олинганидан сунггина

кабул килиниб, ижрога йуналтирилмокда[10].

Яна шуни алохида таъкидлаш лозим, янгиланаётган Узбекистонда хар кимнинг фикрлаш, суз ва эътикод эркинлиги, узи истаган ахборотни излаш, олиш ва уни таркатишга булган конституциявий хукуки амалда таъминланаётгани халкаро хамжамият эътирофига тушди[11]. Хусусан, Президент талаби билан давлат бошкаруви органлари фаолиятидаги «ёпик эшиклар» очилиб, шаффофлик таъминланиши натижасида, айникса ахолининг узи хохлаган мавзуда танкидий фикрларини эмин-эркин билдиришига «очик майдон» яратиб берилди. Давлат рахбарининг шахсан узи хам жамиятда учраётган ва оммани кийнаётган муаммолар хакида ижтимоий тармокларда, миллий ва хориж ОАВлари хамда бошка манбаларда булаётган чикишларни мунтазам кузатиб боради, ушбу масалалар ечимида локайдлик килаётган мутасадди рахбарларга гохо танбех беради, гохо интизомий жазо чораларини куллайди, хатто лавозимидан

озод килади ва бу жараёнларда фукаролик жамияти институтларини муросасиз булишга даъват этади[12].

Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси билан 2018 йилда кабул килинган «Жамоатчилик назорати тугрисида»ги Конун[13]да бу институтнинг амалда ишлайдиган, самарали механизмлари жорий килинди. Давлат хокимияти ва бошкаруви органлари томонидан конун хужжатларининг ижро этилиши устидан фукаролар, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари, шунингдек оммавий ахборот воситаларининг жамоатчилик назоратини ташкил этиш хамда амалга ошириш сохасидаги муносабатлари тартибга солинди. Шунингдек, Президент карори билан давлат органлари хузурида Жамоатчилик кенгашлари тузилди. Бу кенгашлар кабул килинаётган норматив-хукукий хужжатлар, дастурлар, ижтимоий шериклик доирасида амалга ошириладиган битимлар, шартномалар,

©

лойихалар ва дастурларни руёбга чикариш буйича давлат органи ва унинг мансабдор шахсларининг фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш, фукароларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларига дахл килувчи энг мухим масалалар юзасидан давлат органининг фаолияти хакидаги жамоатчилик фикрини тизимли мониторинг килиш ва хар томонлама тахлил килиш, коррупцияга карши курашиш сохасидаги давлат дастурлари ва бошка дастурларни ишлаб чикиш хамда амалга оширишда фаол иштирок этишмокда.

Шундай килиб, айни вактда янги Узбекистонда кучли ва эркин фукаролик жамиятини куришнинг, давлат ва жамоат ташкилотлари уртасида натижадор хамкорликни ташкил этишнинг, шунингдек ислохотлар самарадорлигини таъминлашнинг мухим воситаси бу -жамоатчилик назорати институти экани янгиланган сиёсатнинг узагини ташкил этмокда.

Шу маънода, мамлакатда

жамоатчилик назорати институти фаолиятини янада ривожлантириш, нодавлат нотижорат ташкилотлар фаолиятини такомиллаштириш, фукароларнинг давлат ва жамият ишларидаги иштирокини кучайтириш, давлат-хусусий шерикликнинг замонавий

механизмларини жорий этиш, мухтасар айтганда, давлат, фукаролар, фукаролик жамияти институтларининг тизимли мулокотини йулга куйиш масалаларига устувор ахамият каратиб келинмокда.

Очик тан олиш керак, хозирги вактда Узбекистонда 9200 га якин нодавлат нотижорат ташкилотлари мавжуд булса-да[14], уларнинг аксарияти жамият хаётида уз урни ва ролини тополмаган, фаолияти сезиларли даражада эмасди. Шу билан бирга, жамоатчилик назорати субъектлари хисобланган фукаролар, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари, оммавий ахборот воситалари томонидан ислохотлар жараёнида иштирок

этиш масаласи хам бугунги замон талабларига жавоб бермасди. Айникса, аксарият фукаролик жамияти институтлари давлат органларининг, улар мансабдор шахсларининг фаолиятига тааллукли ва ижтимоий ахамиятга эга булган масалалар мухокамаси буйича жамоатчилик эшитувларини утказиш юзасидан конуний ваколатга эга була туриб, бу нормани амалиётда ишлатишга етарли эътибор карата олишмаётганди.

Шулардан келиб чикиб, Давлат рахбарининг гояси асосида мамлакатнинг барча худудларида ННТлар уйлари барпо этилиб, бирин-кетин фукаролик жамиятининг мустакил институтлари ихтиёрига топширилмокда, уларга миллий ва халкаро грантлар танловларида иштирок этиб голиб булишлари йулида хукукий билимлар бериб борилмокда, халкаро ташкилотлар билан узвий хамкорликни йулга куйишларида амалий ёрдамлар курсатилмокда. Мухтасар айтганда, ижтимоий адолатни карор топтириш

18

учун Luaxc, жaмият вa дaвлaт aлoкaлapидa мyвoзaнaт, тeнглик, yy^apo мaсъyлият вa жaвoбгapликкa xизмaт килувчи HHТлap xap тoмoнлaмa фaoл кyллaб-Kyввaтлaнмoкдa[15].

Ky/p^aë^aM чopa-тaдбиpлap сaмapaси y/napo^ мaмлaкaтдa фyкapoлик жaмияти имститyтлapи фaoлиятидa aCTa-сeкимлик билaм бyлсa-дa, жoмлaмиш кyзaтилмoкдa. Аймиксa, утган йили - пaндeмия шapoитидa HHТлap тaшaббyси билaм кopoнaвиpyсгa кapши кypaш дoиpaсидa

Уmгaн ü^u - шндемш wiapoumuda HHTñ^ap mawia66ycu бuлaн KopoHaeupy^a щршu курaш doupacuda aмaлгa ошuрuлгaн urn^n^ap, xaüp-caxoeam, мe%p-оцuбam акциялари, фуцapолapнuнг œeлueuнu сaцлaш боpaсuдaгu сaъй-%apaкamлap нu%ояmдa сaмapaлu бyлгaнuнu maъкuдлaбymuwi лозuм.

aмaлгa oшиpилгaн ишлap, xaйp-сaxoвaт, мexp-oкибaт aкциялapи, фyкapoлapнинг сйрлирини сaклaш бopaсидaги сaъй-xapaкaтлap миxoятдa сaмapaли б/л^нини тaъкидлaб утиш лйзим[16].

Шу билaм биpгa, мoдaвлaт нoтижopaт тaшкилoтлapи тoмoмидaм aмaлгa oшиpилaëтгaм лoйиxaлap вa дaстypлap сйрликни сaклaш, фaн, мaдaмият, тaълим вa бoшкa сoxaлapдa

узининг сeзилapли мaтижaлapими бepмoкдa. Бу жapaëндa фyкapoлик жaмияти имститyтлapи инсйн xyкyклapи, эpкимликлapи вa кйнуний мaнфaaтлapини, дeмoкpaтик кaдpиятлapми xимoя килувчи мyxим ймил сифaтидa мaйдoмгa чикмoкдa.

Жopий йилнинг мapт oйидa Пpeзидeмт Ш^вгат Mиpзиëeв тoмoмидaм сoxaгa йид янa иккитa aлoxидa

19

Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг

жорий ^илинади

мухим хужжат -карор[17] ва фармон[18] кабул килингани фукаролик жамиятини ривожлантириш ва бу борада амалга оширилаётган ислохотларни янада янги боскичга олиб чикиш, хусусан, уларнинг фаолиятида очикликни таъминлаган холда жамиятда уларнингурнини мустахкамаш йулида яна бир катта кадам булди.

Фукаролик жамияти институтлари фаолиятининг очиклигини таъминлаш масаласи мазкур фармон билан тасдикланган «2021-2025 йилларда фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси»нинг

асосий

йуналишларидан бири сифатида белгиланди.

Фармонга кура, 2021 йил 1 апрелдан бошлаб Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг очиклик индекси жорий килинади ва хар йил якунлари буйича нодавлат нотижорат ташкилотлари томонидан амалга оширилган ишлар, ижтимоий шериклик даражаси, ажратилган субсидия, грант ва ижтимоий буюртмалар натижадорлиги ва бошка мухим фаолият курсаткичлари асосида уларнинг рейтинги тузилади.

Шунингдек, бундан буён нодавлат нотижорат ташкилотлари

фаолиятига оид маълумотларни уз расмий сайти ва www.e-ngo.uz

сайтига ёки мазкур сайтга хавола берган холда бошка очик ахборот манбаларига жойлаштириши мумкин булади. Ушбу маълумотлар ва жамоатчилик томонидан берилган бахолар асосида хар йил якунлари буйича ННТларнинг очиклик индекси аникланади. Бунда асосий курсаткичлар реал вакт режимида умумлаштириб борилади ва барчанинг танишиши учун имконият яратилади. Очиклик индексининг якуний натижасини аниклашда эса, давлат ва нодавлат

е

ташкилотлари, хусусан жамоатчиликнинг кенг иштироки таъминланади.

Очиклик индекси натижаси буйича «энг шаффоф нодавлат нотижорат ташкилотлари топ-20» ва «энг фаол нодавлат нотижорат ташкилотлари топ-20» руйхатлари (рейтинглар) шакллантирилади.

Мазкур рейтингларга киритилган нодавлат нотижорат ташкилотларининг амалга оширган ижобий ишлари жамоатчилик уртасида оммалаштирилади; ижтимоий шериклик доирасида давлат

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

грантлари ва ижтимоий буюртмалар олишга тавсиялар (йулланмалар, сертификатлар) берилади; моддий-техник базасини (оргтехника, компьютер, бошка техник воситалар, бино билан таъминлаш хамда бошкалар) мустахкамлашга белгиланган тартибда кумак берилади; давлат органлари ва халкаро ташкилотлар билан хамкорлик алокаларини ривожлантириш чоралари курилади.

Хулоса урнида айтганда, Узбекистоннинг тадрижий тараккиёт йулида учинчи секторнинг урни накадар мухим ва зарур

эканини давлат рахбари теран англайди. Шу боис, Президент Шавкат Мирзиёев давлат, фукаролар ва фукаролик жамияти институтларининг давлатни хар томонлама ривожлантиришга каратилган саъй-харакатларини бирлаштирувчи замонавий шаклдаги тизимли хамда самарали мулокотини йулга куйиш борасида долзарб хаётий роя ва ташаббусларни илгари суриб, уларнинг амалдаги ижросини таъминлаш йулида самарали саъй-харакатларни амалга ошириб келмокда.

[1] Крнун х;ужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/mobileact/3107036 Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тугрисида»ги ПФ-4947-сонли Фармони // Узбекистан Республикаси ;онун х;ужжатлари туплами, 2017 й., -№6.

[2] Туляков Э. Давлат бош;аруви тизимидаги ислохртлар учинчи ренессанс сари дадил ;адам. https://strategy.uz/index.php?news=1070

[3] Ахборот-х;ук;ук;ий портал. https://www.norma.uz/uz/bizning_sharhlar/prezident_virtual_qabulhonasining_yangi_talqini_ishga_

[4] Крнун х;ужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/docs/4166958

[5] Крнун х;ужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/docs/3336169

[6] Крнун х;ужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/docs/4166958

[7] «Янги Узбекистан» газетаси сайти. https://yuz.uz/news/2020-yilda-prezident-xalq-qabulxonalariga-1-milliondan-ortiq-murojaat-kelib-tushgan

[8] Узбекистан Республикаси Хукумат портали. https://gov.uz/uz/pages/government_sites

[9] Хал; ;абулхоналарига билдирилаётган мурожаат х;амда таклифлар йирик лойщалар ва дастурларга асос булиб хизмат ;илмо;да. «Янги Узбекистон» газетаси, 2021 йил 5 январь, №2-сон. http://online.anyflip.com/brpug/atkd/mobile/index.html

[10] Тара;;иёт стратегияси сайти. https://strategy.uz/index.ph p?news=119&lang=uz

[11] «Янги Узбекистон» газетаси сайти. https://yuz.uz/news/soz-erkinligi-barqaror-taraqqiyot-masalalariga-hamnafas

[12] Мирзиеёв Ш. Хал;имизга газ керак, уларнинг купчилиги бунинг учун туловларни уз ва;тида х;алол ;илиб, тулаб келмокда. https://review.uz/oz/post/xalqimizga-gaz-kerak-ularning-kopchiligi-buning-uchun-tolovlarni-oz-vaqtida-halol-qilib-tolab-kelmoqda-shavkat-mirziyoyev

[13] Крнун х;ужжатлари маълумотлари миллий базаси. https://lex.uz/docs/3679092

[14] Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг нодавлат нотижорат ташкилотлар портали. http://e-ngo.uz/

[15] Саттарова Г. Давлат дастурида ННТларни куллаб-кувватлаш хусусида... https://uza.uz/uz/posts/davlat-dasturida-nntlarni-qollab-quvvatlash-xususida_240877

[16] Узбекистон «Мадалла» хайрия жамоат фонди сайти. https://obfm.uz/uz/news/2020/09/22/pandemiya-davrida-saxovat-va-komak-jamgarmasi-ehtiyojmand-oilalarga-qariyb-105-milliard-som-naqd-pul-tarqatdi

[17] Узбекистон Миллий ахборот агентлиги сайти. https://uza.uz/uz/posts/nodavlat-notizhorat-tashkilotlarini-davlat-tomonidan-qollab-quvvatlash-ularning-faoliyati-erkinligi-huquqlari-va-qonuniy-manfaatlari-himoya-qilinishini-taminlashga-oid-qoshimcha-chora-tadbirlar-togrisida_245986

[18] Узбекистон Миллий ахборот агентлиги сайти. https://uza.uz/uz/posts/2021-2025-yillarda-fuqarolik-zhamiyatini-rivozhlantirish-koncepciyasini-tasdiqlash-togrisida_246489

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.