Научная статья на тему 'ПРАКТИЧЕСКАЯ РЕАЛИЗАЦИЯ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ НОРМ НА ПРИМЕРЕ СОТРУДНИЧЕСТВА ГОСУДАРСТВА И ОРГАНИЗАЦИЙ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА'

ПРАКТИЧЕСКАЯ РЕАЛИЗАЦИЯ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ НОРМ НА ПРИМЕРЕ СОТРУДНИЧЕСТВА ГОСУДАРСТВА И ОРГАНИЗАЦИЙ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
100
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
негосударственные некоммерческие организации / государственные органы / институты гражданского общества / общественная палата / общественный надзор / социальное партнерство / закон / реализация закона. / non-governmental non-profit organizations / government bodies / civil society institutions / public chamber / public oversight / social partnership / law / implementation of the law.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Якубов Шухрат

В этой статье анализируются конституционно-правовые основы сотрудничества государства и институтов гражданского общества в Узбекистане и их практическая реализация. Определены основные направления государственной поддержки «третьего сектора» и дальнейшего совершенствования его организационно-правовых механизмов. Рассматривается вопрос об усилении правового статуса Общественной палаты при Президенте Республики Узбекистан. Выдвинуты конкретные предложения и рекомендации о существующих проблемах в этой сфере и путях их решения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRACTICAL IMPLEMENTATION OF CONSTITUTIONAL LEGAL STANDARDS: ON THE EXAMPLE OF THE PROSPECTS OF COOPERATION BETWEEN THE GOVERNMENT AND CIVIL SOCIETY ORGANIZATIONS

This article analyzes the constitutional and legal foundations of cooperation between the state and civil society institutions in Uzbekistan along with their practical implementation. The main directions of state support for the «third sector» and further improvement of its organizational and legal mechanisms are determined. The issue of strengthening the legal status of the Public Chamber under the President of the Republic of Uzbekistan is discussed. Clear proposals and recommendations on some problems in this area and ways to solve them are presented.

Текст научной работы на тему «ПРАКТИЧЕСКАЯ РЕАЛИЗАЦИЯ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ НОРМ НА ПРИМЕРЕ СОТРУДНИЧЕСТВА ГОСУДАРСТВА И ОРГАНИЗАЦИЙ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА»

UDC: 347.471 (042)(575.1)

Якубов Шухрат

Тошкент давлат юридик университети "Конституциявий хукук" кафедраси профессори вазифасини бажарувчи, юридик фанлар доктори, доцент E-mail: shuhrat.yakubov.uzb@gmail.com ORCID 0000-0002-1512-9013

КОНСТИТУЦИЯВИЙ-^УЦУЦИЙ НОРМАЛАРНИНГ АМАЛИЙ ИЖРОСИ: ДАВЛАТ ВА ФУЦАРОЛИК ЖАМИЯТИ ИНСТИТУТЛАРИ ^АМКОРЛИГИНИНГ ИСТИЦБОЛЛАРИ МИСОЛИДА

Аннотация. Мазкур мацолада Узбекистонда давлат ва фуцаролик жамияти институтлари узаро уамкорлигининг конституциявий-ууцуций асослари, уларнинг амалий ижроси илмий тау-лил этилган. "Учинчи сектор"ни давлат томонидан цуллаб-цувватлаш, унинг ташкилий-ууцуций механизмларини янада такомиллаштириш йуналишлари белгиланган. Узбекистон Республика-си Президенти уузуридаги Жамоатчилик палатасининг ууцуций мацомини кучайтириш уацида фикр юритилади. Ушбу соуадаги айрим муаммолар уамда уларни уал этиш йуллари уацида аниц таклиф ва тавсиялар илгари сурилган.

Калит сузлар: нодавлат нотижорат ташкилотлари, давлат органлари, фуцаролик жамияти институтлари, жамоатчилик палатаси, жамоатчилик назорати, ижтимоий шериклик, цонун, цо-нунни татбиц этиш.

Якубов Шухрат

и.о. профессора кафедры «Конституционное право» Ташкентского государственного юридического университета, доктор юридических наук, доцент

ПРАКТИЧЕСКАЯ РЕАЛИЗАЦИЯ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ НОРМ НА ПРИМЕРЕ СОТРУДНИЧЕСТВА ГОСУДАРСТВА И ОРГАНИЗАЦИЙ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА

Аннотация. В этой статье анализируются конституционно-правовые основы сотрудничества государства и институтов гражданского общества в Узбекистане и их практическая реализация. Определены основные направления государственной поддержки «третьего сектора» и дальнейшего совершенствования его организационно-правовых механизмов. Рассматривается вопрос об усилении правового статуса Общественной палаты при Президенте Республики Узбекистан. Выдвинуты конкретные предложения и рекомендации о существующих проблемах в этой сфере и путях их решения.

Ключевые слова: негосударственные некоммерческие организации, государственные органы, институты гражданского общества, общественная палата, общественный надзор, социальное партнерство, закон, реализация закона.

Yakubov Shukhrat

Acting Professor of the Department of Con&itutional Law, Tashkent State University of Law, Doctor of Sciences in Law (DSc), Associate Professor

PRACTICAL IMPLEMENTATION OF CONSTITUTIONAL LEGAL STANDARDS: ON THE EXAMPLE OF THE PROSPECTS OF COOPERATION BETWEEN THE GOVERNMENT AND

CIVIL SOCIETY ORGANIZATIONS

Ab&ract. This article analyzes the constitutional and legal foundations of cooperation between the State and civil society institutions in Uzbekistan along with their practical implementation. The main directions of State support for the «third sector» and further improvement of its organizational and legal mechanisms are determined. The issue of Strengthening the legal Status of the Public Chamber under the President of the Republic of Uzbekistan is discussed. Clear proposals and recommendations on some problems in this area and ways to solve them are presented.

Keywords: non-governmental non-profit organizations, government bodies, civil society institutions, public chamber, public oversight, social partnership, law, implementation of the law.

Узбекистан Республикасининг Конституция-сида фукаролар, давлат ва жамият уртасида муно-сабатлар узаро масъулият, хукук ва бурч боглик-лигига оид коидаларга асосланиши уз ифодасини топган. Бундай гояларни татбик этиш, энг аввало, давлат ва нодавлат ташкилотлари, фукаролик жа-мияти институтлари уртасидаги хамкорликни жо-рий этиш хамда уни тизимли ривожлантиришни такозо этади.

Жамият сиёсий тизимининг икки мухим эле-ментлари хисобланган давлат ва нодавлат таш-килотлари уртасидаги хамкорлик, унинг ташки-лий-хукукий, институционал механизмларининг самарали ишлаши мамлакат тараккиётига ижобий таъсир курсатади.

Сунгги вактларда нафакат Узбекистан, балки бутун дунёда нодавлат тузилмаларининг сони ва сифат курсаткичлари, уларнинг инсониятга тегиш-ли муаммоларни хал этишда давлат органлари би-лан хамкорлиги кучайиб бормокда. Хозирги кунга келиб барча мамлакатлардаги нодавлат ташкилот-ларининг сони бир неча 10 миллионлардан ортиб кетди. Айникса, ривожланган ва ривожланаётган давлатларда уларнинг сони жадаллик билан ортиб бормокда. Масалан, АКЩца 1,5 млн дан ортик, Францияда 1,2 млн, Хиндистонда 4,5 млн га якин нодавлат ташкилотлари руйхатга олинган [1].

Дунёда нодавлат нотижорат ташкилотлари "учинчи сектор" сифатида жамият хаётидаги ижтимоий, иктисодий, экологик ва маданий-маърифий муаммоларни хал килиш, жамоатчилик

назоратини амалга ошириш ор^али "эзгу бош-^арув" концепциясини амалга ошириш, БМТ-нинг 2030 йилгача эришилиши лозим булган 17 та бар^арор ривожланиш ма^садлари ва улар-га боглщ булган 169 вазифаларни бажаришда давлатга асосий кумакчи сифатида белгиланган. Мазкур вазифаларни бажариш зарурати, айникса, COVID-19 пандемияси вакгида жамиятнинг ижтимоий-щтисодий ёрдамга мухтож ^атламла-рини ^уллаб-^увватловчи волонтёрлик харакатла-ри шаклида узининг самарадорлигини курсатди [2].„

Узбекистонда хам шиддатли ислохотлар амалга оширилаётган хозирги даврда давлат ва фу^а-ролик жамияти институтлари хамкорлигини сама-рали ташкил этиш, унинг ху^у^ий асосларини за-монавий ёндашувлар, инновацион гоялар асосида ривожлантириш долзарб ахамиятга эга. Чунки ун мингдан орти^ нодавлат нотижорат ташкилотлари, тувдиз мингдан орти^ махаллалар, бир ярим мингдан орти^ оммавий ахборот воситалари каби фукаролик жамияти институтлари фаолият олиб бораётган мамлакатимизда, уларнинг давлат би-лан хамкорлигини таъминлаш ута мухим масала-лардан биридир.

Бу ор^али, биринчидан, ахолини ташвишга со-лаётган муаммоларни хал этишда нодавлат ноти-жорат ташкилотларининг иштироки янада кучая-ди; иккинчидан, ^онун хужжатлари, давлат ва ху-дудий дастурларни ишлаб чи^иш, уларни амалга оширишда "учинчи сектор" иштироки кенгаяди;

учинчидан, давлат органлари ва уларнинг мансаб-дор шахслари фаолияти устидан таъсирчан жамо-ат назоратини урнатиш орцали цонун устуворли-ги таъминланади; туртинчидан, ахолининг турли цатламлари манфаатларини химоя цилиш орцали мамлакатда умумфаровонликка эришилади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли фармо-ни асосида жорий этилган 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожланти-риш буйича ^аракатлар стратегиясида хам ушбу масалага алохида эътибор царатилиб, унинг давлат ва жамият цурилишини такомиллаштириш-га йуналтирилган биринчи устувор йуналишида жамоатчилик назорати механизмларини амалда татбиц этиш, фуцаролик жамияти институтлари хамда оммавий ахборот воситалари ролини ку-чайтириш ва бу орцали давлат хамда фуцаролик жамияти институтлари хамкорлигини кучайти-риш масалалари уз аксини топган [3].

Мазкур йуналишда илмий тадцицот олиб бо-раётган Б. Наримановнинг фикрича, нодавлат нотижорат ташкилотлари янги Узбекистонда демократик ислохотларни янги босцичга олиб чициш, давлат ва жамият ишларини бошцаришда-ги иштироки куламини кенгайтириш, жамият ва давлатнинг узаро яцин хамкорлигини урнатишда хал цилувчи уринни эгаллайди.

Сунгги йилларда давлат органлари хамда но-давлат нотижорат ташкилотлари уртасидаги узаро муносабатлар либераллашиш тенденцияси давом этаётганлигини кузатишимиз мумкин [4].

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги Узбекистон Республикаси Олий Мажлисига мурожаатномасида белгиланган "Жамият - ислохотлар ташаббускори" деган янги гояни амалда руёбга чицариш, ахолининг давлат ва жамият ишларини бошцаришдаги иштироки куламини кенгайтириш, фуцаролар, жамият ва давлатнинг узаро яцин хамкорлигини урнатиш, шунингдек, давлат органлари ва муассасалари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини ку-чайтириш мацсадида хамда фуцаролик жамияти институтларини ривожлантириш сохасида-ги ислохотларнинг мантилий давоми сифатида 2020 йил 16 апрелда "Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Жамоатчилик палатасини ташкил этиш тугрисида" фармон эълон цилинди

[5].

Узбекистон Республикаси Президенти хузу-ридаги Жамоатчилик палатаси жамоатчилик асо-сида ишлайдиган 50 нафар аъзодан иборат була-ди. Уларнинг 18 нафари Президент томонидан тайинланади, яна 18 нафари махаллий нодавлат нотижорат ташкилотлари орасидан танлаб олина-ди, 14 нафари эса худудий жамоатчилик палатала-ри вакилларидир.

^ар бир худудда унинг булимлари ташкил этилиб, таркиби худудларда фаолият олиб бора-ётган нодавлат нотижорат ташкилотлари, илмий доиралар, оммавий ахборот воситалари ва кенг жамоатчилик вакиллари орасидан шаклланти-рилади. Жамоатчилик палатаси раиси мацомига кура вазирга, унинг 3 нафар уринбосари эса вазир уринбосарларига тенглаштирилади. Жами штат бирлиги 115 нафарни ташкил этиб, ходимлар жа-моатчилик асосида 3 йил фаолият олиб боради.

Жамоатчилик палатаси фаолиятининг асосий йуналишлари сифатида цуйидагилар белгиланди: давлат, фуцаролар ва фуцаролик жамияти ин-ститутларининг мамлакатни янада жадал ва хар томонлама ривожлантиришга царатилган саъй-харакатларини бирлаштирувчи замонавий шакл-даги тизимли хамда самарали мулоцотини йулга цуйиш хамда уларнинг ижтимоий манфаатлари келишилишини таъминлаш;

фуцароларнинг давлат ва жамият ишларида-ги иштирокини фаоллаштиришга хамда давлат-хусусий шерикликнинг замонавий механизмлари-ни жорий этишга кумаклашиш;

ахоли фикрини тизимли урганиб бориш, жой-ларда ва сохаларда ахолини, фуцаролик жамияти институтларини хамда жамоатчиликни ташвиш-лантираётган долзарб масалаларни мухокама ци-лиш, шунингдек, уларнинг ечими буйича Узбекистон Республикаси Президенти, Олий Мажлис палаталарига ва Хукуматга тегишли норматив-хуцуций хужжатларни ишлаб чициш буйича таклифлар киритиб бориш;

илмий-эксперт гурухлари иштирокида фуцаролик жамиятини ривожлантириш сохасида фун-даментал ва амалий тадцицотлар олиб бориш юзасидан ташаббус курсатиш, бу борадаги давлат сиёсати ва унинг амалий натижалари хацидаги жамоатчилик фикрини тизимли урганиш, умум-лаштириш ва тахлил цилишни ташкил этиш;

фуцаролик жамияти институтларининг давлат органлари билан хамкорлиги даражаси, уларнинг

мамлакатни ижтимоий-иктисодий ривожланти-риш, жисмоний ва юридик шахсларнинг хукук ва конуний манфаатларини химоя килишга кушаёт-ган хиссасини бахоловчи курсаткичларни ишлаб чикиш хамда улар асосида фукаролик жамияти-нинг холати ва ривожланиш тенденциялари тугри-сида йиллик миллий маърузаларни тайёрлаш;

нормаижодкорлигисифатинитубданяхшилаш-га кумаклашиш, жумладан, мамлакат ижтимоий-иктисодий хаётига оид ва жамоатчиликда алохи-да кизикиш уйготадиган ута долзарб масалаларга доир норматив-хукукий хужжат лойихаларини жамоатчилик экспертизасидан утказиш, уларни жамоатчилик билан маслахатлашув ва эшитувла-ри асосида такомиллаштиришга кумаклашиш;

фукаролар, нодавлат нотижорат ташкилотлари, оммавий ахборот воситалари вакиллари ва блогерларнинг суз эркинлиги, фукароларнинг ахборот олиш ва таркатиш хукукини амалга оши-риш, ахборот эркинлиги кафолатларини таъмин-лаш буйича мухокамаларга жалб этиш хамда мазкур масалаларга оид амалий таклифлар ишлаб чикиш;

жамоатчилик назоратининг самарали тизи-мини шакллантириш, "жамоатчилик эшитуви", "жамоатчилик экспертизаси", "жамоатчилик мо-ниторинги" каби таъсирчан замонавий назорат шаклларини амалда жорий этиш;

ислохотлар ва давлат дастурларининг жой-ларда ва сохаларда амалга оширилиши устидан жамоатчилик мониторингини ташкиллаштириш, уларни сифатли бажариш учун кушимча чоралар куриш буйича тавсиялар ишлаб чикиш, эришил-ган курсаткичлар, ижобий узгаришлар ва мавжуд муаммолар тугрисидаги ахборотни Узбекистон Республикаси Президенти, Олий Мажлис палата-лари ва Хукуматга мунтазам киритиб бориш;

"халк дипломатияси" институтини ривожлан-тириш, жумладан, мамлакат ташки сиёсатининг устувор вазифаларини хаётга татбик этиш, унинг нуфузли халкаро рейтингларда эгаллаган урнини яхшилашда фукаролик жамияти институтлари-нинг имкониятларидан кенг фойдаланиш хамда хориждаги ватандошлар билан якиндан алокалар урнатиш, нодавлат нотижорат ташкилотларига халкаро хамкорликни ривожлантиришда ёрдам курсатиш.

Умуман, мазкур янги тузилма - Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Жамоат-

чилик палатаси мамлакатимиз ижтимоий-сиёсий хаётини янада демократлаштиришга, фукаро-лик жамияти институтлари фаолиятини куллаб-кувватлашга хизмат килади дейиш мумкин.

Фармонда "Mening fikrim" веб-портали Жамо-атчилик палатаси тасарруфига утказилиши хам курсатилган. Бу эса давлат органлари ва халк уртасида мулокотнинг янги погонага кутарилиши, халкнинг, жамоатчиликнинг назорати янада ку-чайиши, давлат ва жамият уртасидаги узвий хам-корлик урнатиш имкониятларининг кенгайишида мустахкам пойдевор ясайди.

Жамоатчилик палатаси халкнинг хохиш-иродасини ифодалашга, давлат хизматчилари ва органларининг ахолимиз олдидаги мажбурият-ларини сидкидилдан бажаришларига, фукарола-римизнинг давлат томонидан шиддат билан олиб борилаётган ислохотларининг тулик ва уз вактида амалга оширилишига ишончини мустахкамлаш учун хизмат килади.

Асосий максад - Узбекистонда "учинчи сектор" фаоллигини ошириш, уларнинг ахолини ташвишга солаётган муаммоларни хал этишдаги иштирокини янада кучайтириш экан, фикримиз-ча, Президент хузуридаги Жамоатчилик пала-тасининг юридик макоми кучли булиши зарур. Мазкур масала буйича ривожланган давлатлар та-жрибасига эътибор каратиш фойдадан холи эмас.

Хориждаги айрим давлат бошкаруви орган-лари хузурида турли даражадаги жамоатчилик кенгашларини ташкил этиш амалиёти хам мав-жуд. Масалан, бу амалиётни Россия Федерацияси мисолида кузатиш мумкин.

2005 йилда Россияда Жамоатчилик палатаси ташкил этилган. 2005 йил 4 апрелдаги "Россия Федерациясининг жамоатчилик палатаси тугри-сида"ги конунига асосан "Жамоатчилик палатаси Россия Федерацияси фукаролари, жамоат бир-лашмалари, давлат органлари ва махаллий давлат органларининг иктисодий ва ижтимоий ривожла-нишининг энг мухим масалаларини куриб чикиш ва хал этиш, миллий хавфсизликни таъминлаш, фукароларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиш, конституциявий тизим ва демократик манфаатларни мувофиклаштиришга йуналтирил-ган [6]".

Бундай хукукий амалиётни Франция давла-ти тажрибасида хам кузатиш мумкин. Франция Конституциясининг 11-булимига мувофик Икти-

содий, ижтимоий ва экологик кенгаш фаолият курсатади. Ушбу мамлакат Конституциясининг 69-моддасига асосан мазкур кенгаш хукуматнинг суровига мувофик конунлар, ордонанслар ёки ди-кретлар лойихаси юзасидан уз хулосасини такдим этади [7].

Фикримизча, Франция тажрибасидан келиб чикиб, Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Жамоатчилик палатаси хукукий макомини кучайтириш, Конституцияга кушимча киритиш оркали бу жамоат ташкилотига консти-туциявий институт макоми берилиши масаласини уйлаб куриш керак. Бу мамлакатимизда "учинчи сектор" ривожига хизмат килади.

Яна бир мухим масала давлат органлари, ай-никса, хукукни мухофаза килувчи органлар хузу-рида жамоатчилик кенгашларининг ташкил эти-лишидир. Мазкур масалага хам давлатимиз рах-барияти томонидан жиддий эътибор каратилган холда 2018 йил 4 июль куни "Давлат органлари хузуридаги жамоатчилик кенгашлари фаолияти-ни ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида'ги карор кабул килинган эди.

Карорга асосан хар бир давлат ташкилоти хузурида, жумладан, хукукни мухофаза килув-чи органлар хузурида жамоатчилик кенгашлари тузилиши белгиланган. Жамоатчилик кенгашла-ри давлат органи рахбарининг карорига асосан тузилиб, унга мехнат фахрийлари, обрули фука-ролар, оммавий ахборот воситалари, нодавлат нотижорат ташкилотлари вакиллари кабул кили-нади. Давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари фаолияти устидан жамоатчилик назо-ратини урнатиш, фукаролар ва давлат органлари уртасида узига хос куприк вазифасини бажариш Жамоатчилик кенгашларининг асосий вазифаси хисобланади.

Келажакда давлат органлари хузурида ташкил этиладиган жамоатчилик кенгашлари фаолияти-нинг хукукий асосларини катъий мустахкамлаш, улар фаолиятининг асосий йуналишлари, максад ва вазифалари, хукук хамда мажбуриятлари дои-расини аник белгилаб берадиган "Давлат орган-лари хузуридаги жамоатчилик кенгашлари тугри-сида"ги Узбекистон Республикасининг конунини кабул килиш алохида ахамиятга эга. Бу давлат органлари хузуридаги турли жамоатчилик кен-гашлари фаолиятининг конуний тартибга солини-шига замин яратади.

Шунингдек, мамлакатимизда фаолият олиб бораётган хар бир вазирлик таркибий булинма-ларида, уз сохасида фаолият олиб бораётган но-давлат ташкилотлари билан хамкорликни амалга оширадиган булимлар ташкил этилиши, унинг хукукий асослари яратилиши лозим деб хисо-блаймиз.

Хозирга кадар бу борада дастлабки тажри-балар амалга оширилди. Хусусан, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 15 февралдаги "Махалла институтининг янада самарали фаолият юритишини таъминлаш чора-тадбирлари тугрисида"ги 117-сон карори [8]га асосан Фукароларнинг узини узи бошкариш фа-олиятини мувофиклаштириш буйича республика кенгашининг таклифига кура 12 та вазирликлар, идоралар ва яна 12 нафар йирик нодавлат ноти-жорат ташкилотлари фукаролар йигинларидаги жамоатчилик тузилмаларига бириктирилди.

Бундан кузланган асосий максад - давлат ва жамоат ташкилотлари томонидан фукаролар йигинларидаги жамоатчилик тузилмаларига ус-лубий-амалий кумаклашиш, узаро боглик булган вазифалар ижросини тулаконли таъминлаш тизи-мини шакллантириш хамда узаро хамкорликни янада ривожлантиришдир.

Хусусан, давлат ва нодавлат нотижорат таш-килотлари томонидан фукаролар йигинларидаги жамоатчилик тузилмаларига услубий-амалий ку-маклашишнинг асосий йуналишлари белгиланди, улар каторидан куйидагилар хам урин олган:

жамоатчилик тузилмалари ишини самарали ташкил этиш, ижтимоий-иктисодий ислохотлар сохасида уларнинг ташаббускорлигини оши-ришда давлат ва нодавлат нотижорат ташкилотлари вакилларини жалб этиш;

махаллаларда давлат ва нодавлат нотижорат ташкилотлари вазифалари ижросини таъминлаш, ишлаб чикиладиган норматив-хукукий хужжат-лар лойихалари юзасидан таклифларни бевосита жойлардан олишда жамоатчилик тузилмалари фаолиятини кенгайтириш;

давлат ва нодавлат нотижорат ташкилотла-ри фаолияти юзасидан жамоатчилик назоратини амалга оширишда жамоатчилик тузилмалари ро-лини ошириш;

махаллаларда юзага келаётган турли муаммо-ларни аниклаш, уларнинг юзага келиш сабабла-рини тахлил килиш ва бартараф этишда жамо-

атчилик тузилмалари имкониятларини самарали руёбга чицариш [9].

Яна бир жиддий масала. Узбекистонда нодав-лат ташкилотларининг мамлакат тарацциётига цушаётган реал хиссасини бахолаш мезонлари-ни ишлаб чициш зарурати мавжуд. Узбекистон-да руйхатга олинган 10 мингдан ортиц нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолият олиб борса-да, уларнинг мамлакатнинг ицтисодий, ижтимоий ва сиёсий-хуцуций сохаларидаги иштироки ва улар-нинг натижаларини бахолаш мезонлари хозирча мавжуд эмас.

Мамлакатимизда фуцаролик жамияти инсти-тутлари томонидан жамият хаётидаги долзарб муммоларни хал этишда, хусусан, ахолини иш билан таъминлаш, хотин-цизларни касбга тайёр-лаш, ахолининг сиёсий-хуцуций маданиятини юк-салтириш ва одамларимиз кайфиятини кутариш, кам таъминланганларга ёрдам курсатиш, жамоат-чилик назоратини амалга ошириш ва бошца соха-ларда кенг куламли амалий ишлар бажарилмоцда. Лекин уларни тизимлаштириб, тахлил цилиб, натижаларни аниц рацам ва фактларда курсатиб берадиган, уларнинг мамлакат тарацциётига реал хиссасини бахолайдиган ягона мезон яратилма-ган.

Ривожланган мамлакатларда, хусусан, АКШ, Германия, Белгия ва бошца мамлакатлар тажриба-сида бундай бахолаш мезонлари ишлаб чицилган. Бунга асосан мамлакатдаги ва халцаро мицёсдаги нодавлат тузилмаларнинг фаолияти бахоланади. Масалан, АКШ ялпи миллий махсулотида "учин-чи сектор" улуши 10 фоиз, бу курсаткич бутун дунёда эса 7 фоизни ташкил этмоцда. Ёки АКШ-нинг 15 фоиз ахолиси (кунгиллилардан ташцари) мазкур сохада иш билан банд [10].

Фикримизча, Узбекистонда ишлаб чицилиши лозим булган нодавлат ташкилотларининг мамла-кат тарацциётига цушаётган реал хиссасини бахо-лаш мезонларида цуйидаги асосий масалалар уз аксини топиши лозим:

-"учинчи сектор"да банд булган ахоли сони;

- уларнинг даромади ва уларнинг мамлакат ицтисодига цушаётган хиссаси;

- мамлакатимиз ялпи ички махсулоти ва ялпи миллий махсулотдаги уларнинг улиши;

- нодавлат нотижорат ташкилотлари томони-дан уцитилган, касбга тайёрланган шахслар сони ва уларнинг даромадлари;

- улар томонидан иш билан таъминланганлар сони;

- нодавлат нотижорат ташкилотларининг хуцуц ва цонун ижодкорлиги;

- давлат дастурларини ишлаб чициш ва амал-га оширишдаги иштироки;

- жамиятдаги муаммоларни (коррупция, одам савдоси, суицасдлар, ишсизлик, коммунал соха-даги камчиликлар ва хк.) бартараф этишдаги иштироки ва бошцалар.

Албатта, бу мезонларни яратишда баъзи муам-моли жихатлар хам борки, у одамларнинг сиёсий-хуцуций маданиятини юксалтириш, кайфияти-ни кутариш каби масалаларни аниц рацамлар ва ицтисодий курсаткичлар билан хисоблашнинг му-раккаблигида ифодаланади. Лекин бу масалалар-ни хам замонавий методлар, социологик тадцицот усуллари орцали амалга ошириш мумкин. Бу-нинг учун алохида цонун ости хужжати шаклида хуцуций асосни яратиш лозим деб хисоблаймиз.

Мамлакатимиз "учинчи сектор"ида фаолият олиб бораётган ходимларни маънавий рагбат-лантиришда "Узбекистонда нодавлат нотижорат ташкилотлари ходимлари куни"ни белгилаш ва бунинг учун махсус цонун цабул цилиш лозим. Бу нодавлат нотижорат ташкилотларида фаолият олиб бораётган юз минглаб ходимлар ва уларнинг оила аъзоларини маънавий рагбатлантиришда мухим ахамиятга эга. Конун асосида махсус бел-гиланган кун - касб байрами уларга алохида эхти-ром курсатиш учун имконият яратади.

Юцорида цайд этилган масалалар билан бир-га давлат ва нодавлат ташкилотлари хамкорли-гининг ташкилий-хуцуций хамда институционал механизмларини янада такомиллаштириш мацса-дида яна цуйидаги масалаларга хам эътибор цара-тиш лозим.

1. Давлат органлари хузурида ташкил этилади-ган жамоатчилик кенгашлари фаолиятининг асо-сий йуналишлари, мацсад ва вазифалари, хуцуц хамда мажбуриятлари доирасини аниц белгилаб берадиган "Давлат органлари хузуридаги жамо-атчилик кенгашлари тугрисида'ги Узбекистон Республикасининг цонунини цабул цилиш алохи-да ахамиятга эга. Бу давлат органлари хузуридаги турли жамоатчилик кенгашлари фаолиятининг цонуний тартибга солинишига замин яратади.

2. Ижтимоий муносабатлар тизимида ахборот технологияларининг роли шиддатли тарзда юкса-

либ бораётганини хисобга олган холда давлат ва нодавлат ташкилотлари хамкорлигини ташкил ки-лишда уларни кенг жорий этиш, шунингдек, электрон тарзда нодавлат ташкилотларини ташкил этиш, уларга аъзо булиш хамда уларнинг фаолия-тида иштирок этишнинг хукукий механизмлари жорий этилиши максадга мувофикдир.

3. Нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат томонидан моддий ва молиявий куллаб-кувватлаш тизимини номарказлаштириш зарур. Бунда уларга факат марказ оркали эмас, балки махаллий давлат хокимияти оркали молиявий ку-мак берилишини ташкил этиш мухим ахамиятга эга. Шунинг учун худудларда нодавлат нотижо-рат ташкилотларини молиявий куллаб-кувватлай-диган фондларни ташкил этиш максадга муво-фикдир.

4. Узбекистонда фукаролик жамияти инсти-тутлари учун кадрлар тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш учун махсус олий укув юртини ташкил этиш мухим ахамиятга эга. Хори-жий мамлакатлар тажрибасида хам бундай ама-лиёт мавжуд. Хусусан, АКШ, Германия, Туркия мамлакатларида нодавлат ташкилотлари учун кадр тайёрлайдиган олийгохлар фаолияти йул-га куйилган. 2020-2021 укув йилидан бошлаб Тошкент давлат юридик университетида магистратура боскичи талабалари учун "Нодавлат ноти-жорат ташкилотлари хукуки" номли махсус мо-

дуль фани жорий этилди. Унинг укув дастурлари (силлабуси) ишлаб чикилди. Фикримизча, келгу-сида бу фанни ривожлантириш, унинг махсус таъ-лим йуналиши ва мутахассисликка айлантириш, бу сохага етук, малакали кадрлар тайёрлаш тизи-мини жорий этиш зарур [11].

5. Давлат ва фукаролик жамияти институт-лари хамкорлигини ривожлантиришнинг илмий-методологик, тахлилий таъминлаш максадида мах-сус "аклий марказ"лар ташкил этиш, унда мазкур хамкорликнинг истикболларига оид тахлиллар, тадкикотларни амалга ошириш, фукаролик жа-мияти институтлари келгуси тараккиётининг энг мухим йуналишларини белгилаш лозим. Бу дав-латнинг мазкур сохадаги сиёсатини шаклланти-ришда мухим ахамиятга эга.

Хулоса килиб айтганда, куп сонли нодавлат ташкилотларининг куч ва имкониятларидан сама-рали фойдаланишнинг ташкилий-хукукий асос-лари такомиллашуви, аввало, Узбекистон Респуб-ликасининг Конституциясида кайд этилган фука-роларнинг сиёсий хукукларини руёбга чика-ришда, ахоли турли катламларининг конуний манфаатларини химоя килишда, уларнинг хукук ва эркинликларини таъминлашда янги имкони-ятлар яратади. Шу билан бирга, давлат органла-рининг жойлардаги турли ижтимоий-иктисодий муаммоларни хал этишдаги юкламаси камайти-рилишига сабаб булади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Проблемы гражданского общества: Обзор зарубежной литературы // Фукаролик жамияти - Гражданское общество - Civil society. - Т., 2018. - Апрель. - С. 23-28.

2. Нариманов Б.А. Узбекистонда нодавлат нотижорат ташкилотларининг ташкилий-хукукий асос-ларини такомиллаштириш. Юридик фанлар буйича фалсафа доктори илмий даражасини олиш учун такдим этилган диссертация автореферати. - Т.: ТДЮУ, 2020. - Б. 5.

3. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. - 2017. - 13 февраль. - № 6. - 70-модда.

4. Narimanov В. Issues of improving admini^rative procedures for providing public services to nongovernmental non-profit organizations in Uzbeki^an // Юридик фанлар ахборотномаси - Вестник юридических наук - Review of law siences. 03 / 2020. - Б. 42.

5. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси. - 2020. - 17 апрель. - 06/20/5980/0450-сон.

6. Об Общественной палате Российской Федерации: Федеральный закон от 04.04.2005 г. № 32-ФЗ. - URL: http://www.oprf.ru.rus.documents.article-2.html

7. Ширинов Ж. Жамоатчилик назоратининг хукукий асослари мустахкамланмокда // Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатасининг расмий веб-сайти. - URL: http://www.parliament. gov.uz

8. Крнун ^ужжатлари маълумотлари миллий базаси. - 2020. - 19 июнь. - 09/20/391/0777-сон.

9. Иркахужаев А. Давлат органлари ва нодавлат ташкилотлари фуцаролар йигинларига бириктирил-ди. - URL: https://www.norma.uz

10. АКШнинг Джон Хопкинс университети хузуридаги Фуцаролик жамиятини урганиш маркази директори Ластер Саломоннинг Олий Мажлис хузуридаги Парламент комиссияси аъзолари билан ут-казган учрашувига оид материаллардан // Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси хузуридаги нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фуцаролик жамиятининг бошца институтларини цуллаб-цувватлаш жа-моат фондининг расмий веб-сайти. - URL: www.fundngo.uz

11. Тошкент давлат юридик университетининг Ахборот-ресурс маркази. https://library.tsul.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.