Научная статья на тему 'Открытость и общественный контроль – как важный инструмент борьбы с коррупцией'

Открытость и общественный контроль – как важный инструмент борьбы с коррупцией Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
41
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
государственная власть / открытые данные / общественность / открытость деятельности государственных органов / законность / прозрачность / народовластие / подотчетность / state power / open data / the public / openness of the activities of state bodies / legality / transparency / democracy / accountability.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ахтам Турсунов, Фарход Примов

В данной статье проанализированы некоторые правовые аспекты открытости и общественного контроля, являющиеся одним из важнейших факторов обеспечения демократии и борьбы с коррупцией. Также в статье изложены предложения и выводы по обеспечению открытости деятельности государственных органов и организаций, эффективному осуществлению общественного контроля. Авторы пришли к выводу, что открытость и общественный контроль остаются одними из самых необходимых и эффективных инструментов борьбы с коррупцией, которые нашли свое подтверждение в статье.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Openness and public control as an important tool in the fight against corruption

This article analyzes some legal aspects of openness and public control, which are one of the most important factors in ensuring democracy and fighting corruption. The article also contains proposals and conclusions on ensuring the openness of the activities of state bodies and organizations, the effective implementation of public control. The authors came to the conclusion that openness and public control remain one of the most necessary and effective tools for combating corruption, which were confirmed in the article.

Текст научной работы на тему «Открытость и общественный контроль – как важный инструмент борьбы с коррупцией»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Openness and public control as an important tool in the fight against corruption

Akhtam TURSUNOV1, Farkhod PRIMOV2

Anti-Corruption Agency of the Republic of Uzbekistan

Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received June 2021 Received in revised form 20 June 2021 Accepted 25 July 2021 Available online 25 August 2021

Keywords:

state power, open data, the public,

openness of the activities of

state bodies,

legality,

transparency,

democracy,

accountability.

This article analyzes some legal aspects of openness and public control, which are one of the most important factors in ensuring democracy and fighting corruption.

The article also contains proposals and conclusions on ensuring the openness of the activities of state bodies and organizations, the effective implementation of public control.

The authors came to the conclusion that openness and public control remain one of the most necessary and effective tools for combating corruption, which were confirmed in the article.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Очиклик ва жамоатчилик назорати - коррупцияга карши курашишнинг мухим воситаси сифатида

_ АННОТАЦИЯ_

Мазкур мацолада демократияни таъминлаш х,амда коррупцияга карши курашишнинг мухим омилларидан бири булган очиклик ва жамоатчилик назоратининг айрим хукукий жих,атлари тахлил килинган.

Шунингдек, маколада давлат органлари ва ташкилот-ларининг фаолияти очиклигини таъминлаш, жамоатчилик назоратини самарали амалга оширишга доир таклиф ва хулосалар баён этилган.

Калит сузлар:

давлат хокимияти,

очик маълумотлар,

жамоатчилик,

давлат органлари

фаолиятининг очиклиги,

конунийлик,

шаффолик,

халк хокимияти,

хисобдорлик.

1 DSc., Professor., Chairman of the Public Council under the Anti-Corruption Agency of the Republic of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan.

2 Associate professor, Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan.

Муаллифлар мацолада очицлик ва жамоатчилик назоратини коррупцияга царши курашишнинг уз исботини топган энг зарурий ва самарали воситаларидан бири булиб цолаверганлиги тугрисидаги хулосага келган.

Открытость и общественный контроль - как важный инструмент борьбы с коррупцией

АННОТАЦИЯ_

В данной статье проанализированы некоторые правовые аспекты открытости и общественного контроля, являющиеся одним из важнейших факторов обеспечения демократии и борьбы с коррупцией.

Также в статье изложены предложения и выводы по обеспечению открытости деятельности государственных органов и организаций, эффективному осуществлению общественного контроля.

Авторы пришли к выводу, что открытость и общественный контроль остаются одними из самых необходимых и эффективных инструментов борьбы с коррупцией, которые нашли свое подтверждение в статье.

Коррупция ута салбий иллат сифатида давлат ва жамият таъцибида булганлиги ва унга нисбатан жавобгарлик назарда тутилганлиги сабабли х,ар доим яширин содир этилади. Шу сабабли унга царши курашишнинг энг мухим воситаларидан бири очицлик ва жамаотчилик назорати мухим ахамиятга эга. Бугунги кунда халцаро хамжамиятда давлат ва жамият хаётида очицлик ва шаффофликни таъминлаш хамда жамоатчилик назоратини амалга ошириш -коррупцияга царши курашишнинг энг мухим инстурментларидан бири сифатида тушунилади.

Очицликни талаб, стандарт, норма, восита, категория, усул, модел, инструмент сифатида тушуниш мумкин. Очицлик одатда давлат органлари фаолиятига нисбатан татбиц этилади.

Миллий цонун хужжатларида "очицлик" тушунчаси аниц белгилаб цуйил-маганлиги умумий тушунмовчиликларни келтириб чицармоцда. Хусусан,бу борадаги асосий цонун - 2014 йил 5 майдаги "Давлат хокимияти ва бошцаруви органлари фаолиятининг очицлиги тугрисида"ги цонунда "очицлик" тушунчаси ва бошца асосий тушунчалар мавжуд эма [8]. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 23 декабрдаги 808-сон царори билан тасдицланган "Узбекистон Республикасининг Очиц маълумотлар портали тугрисида"ги низомда очиц маълумотлар дейилганда, куп маротаба, эркин ва бепул фойдаланиш мацсадида машинада уциладиган форматда Интернет жахон ахборот тармогида жойлаштирилган давлат органлари ва ташкилотларининг ахбороти тушунилиши назарда тутилган [7].

Узбекистон Республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирининг 2015 йил 27 ноябрдаги 141-мх-сонли буйруги билан тасдицланган "Очиц маълумотларни шакллантириш, уларни жойлаштириш ва

Ключевые слова:

государственная власть, открытые данные, общественность, открытость деятельности государственных органов, законность, прозрачность, народовластие, подотчетность.

кaйтa ишлaш peглaмeнти"дa xyдди ШУ мaзмyндaги тaъpиф бepилгaн. Унгa кypa йчи; мaълyмoтлap КУП мapoтaбa, эpкин вa бeпyл фoйдaлaниш мa;caдидa мaшинaдa У;илaдигaн фopмaтдa Интepнeт тapмoFидa жoйлaштиpилгaн дaвлaт opra^ лapининг фaoлияти тyFpиcидaги axбopoт тушунилиши нaзapдa тyтилгaн [6]. Биpo; бу epдa xaм oчи; мaълyмoтлapнинг xycycияти oчиб бepилмaгaн, яъни шyнчaки oммa учун oчи; вa им^нли бyлгaн мaълyмoтлap нaзapдa тyтилмo;дa. Aммo oчи; мaълyмoтлapнинг янa биp cифaти 6op. Бyндa мaзкyp мaълyмoтлapнинг oммa учун axaмияти xиcoблaниб, фy;apoлapнинг ХУКУК вa эpкинликлapи xaмдa дaвлaт вa жaмият мaнфaaтлapигa aлo;aдop бyлгaн мухим axбopoтлapдaн ибopaт булиши нaзapдa тyтилaди. Шу жyмлaдaн, кoppyпция xaвфи юк^и бyлгaн coxaлap жaмoaтчилик нaзopaти учун oчик булиши тaлaб этилaди.

Aйpим Интepнeт мaнбaлapидa oчикликни xoкимият opгaни peжaлapи, нaтижaлapи вa жopий фaoлиятигa дoиp тeзкop мaълyмoтлapни oлиш им^нияти, мeъëpий-xyкyкий бaзaнинг oчиклиги cифaтидa бaëн этилгaн [1]. Янa бoшкa Интepнeт мaнбacидa эca oчик xyкyмaт ^чи; дaвлaтчилик) дaвлaт opгaнлapининг фaoлияти ycтидaн caмapaли жaмoaтчилик нaзopaтини aмaлгa oшиpишни тaъмин-лaшнинг дaвлaт бoшкapyв дoктpинacи xиcoблaнaди [3].

Xaлкapo тaжpибaги ^pa дaвлaт opгaнлapининг oчиклиги acocaн кyйидaги шaкллapдa уз ифoдacини тoпaди:

axбopoт эpкинлиги - жaмoaтчиликнинг xyкyмaт фaoлиятигa oид axбopoт-лapдaн эpкин фoйдaлaниш имкoниятлapи мaжмyи вa xoлaти;

xyкyмaт фaoлиятигa йид мaълyмoтлapнинг йчицлиги - xyкyмaт фaoлиятигa oид axaмиятли мaълyмoтлapдaн кeнг жaмoaтчиликнинг кyлaй вa бeпyл тaнишиш имкoнияти;

0чи; MУлoкoт - фyкapoлap вa xyкyмaт Уpтacидa цeнзypaлaнмaгaн эpкин мyлoкaтнинг мaвжyдлиги вa унинг нaтижaлapигa кypa дaвлaт opгaнлapигa тaъcиp кypcaтa oлиш;

0чи; бюджeт - бюджeт дapoмaдлapи вa xapaжaтлapининг oчиклиги.

0чи; пapлaмeнт - xoкимият вaкиллик opгaнлapининг, oчиклиги, пapлaмeнт фaoлиятигa oид мaълyмoтлapдaн эpкин фoйдaлaниш имкoниятлapининг aмaлдa мaвжyдлиги.

Дeмaк, oчиклик дaвлaт opгaнлapининг уз фaoлиятини жaмoaтчилик учун oшкopaтapздa aмaлгa oшиpиши, унинг фaoлияти тyFpиcидa кeнг жaмoaтчиликнинг бeпyл вa тycиклapcиз xaмдa xaкKoний мaълyмoтлapдaн фoйдaлaниш им^нияти Xиcoблaнaди.

Дaвлaт opгaни фaoлиятининг oчиклиги, унинг xaлк oлдидaги xиcoбдopлиги вa мacъyлиятини тaъминлaшгa xизмaт килaди. Бу xaлк дaвлaт opгaнигa эмac, бaлки, дaвлaт opгaни xaлккa xизмaт килиши кepaк, дeгaн дeмoкpaтик тaмoйил aмaлдa узининг ифoдacини тoпишигa xизмaт килaди.

Дaвлaт opгaнлapи фaoлиятининг йчицлиги кyйидaгилapгa имшн бepaди:

• ^нунийлик вa кoнyн ycтyвopлигини;

• шaффoлик вa лeгитимликни;

• xaлк oлидидa xиcoбдopлик вa мacъyлият;

• дaвлaт opгaнлapи фaoлиятидa ycтдaн жaмoaтчилик нaзopaти;

• дaвлaт вa жaмият ишлapини бoшкapишдa иштиpoк этиш;

• кoppyпциянинг oлдини oлишнинг caмapaли нaзopaт институтини pивoжлaн-тиpиш.

Давлат органларининг очиклиги х,ацида суз юритганда "жамоатчилик назорати" тугрисида хам тухталиб утиш лозим. Чунки бу икки тушунча демократияни таъминлашнинг узаро боглик булган мухим институтларини ифодалайди. Давлат органлари фаолиятининг очиклиги жамоатчилик назоратини амалга ошириш имконини беради. Агарда очицлик булмайдиган булса, унда жамоатчилик назорати хацида суз юритмаса хам булади. Аммо бу очицлик жамоатчилик назоратига нисбатан бирламчи деган маънони англатмайди. Чунки, очицликнинг сифат курсаткичлари айни чогда жамоатчилик назоратига хам боглик; хисобланади.

Цонун хужжатларида жамоатчилик назорати тушунчасининг хам таърифи берилмаган. Хусусан, Узбекистон Республикасининг 2018 йил 12 апрелда кабул килинган "Жамоатчилик назорати тугрисида"ги цонунида жамоатчилик назорати тушунчасининг таърифи мавжуд эмас.

Цолаверса мазкур ;онун билан жамоатчилик назоратини амалга ошириш-нинг механизмлари аницлаштирилмаган. Бу эса, жамоатчилик назоратини амалга оширишда турли ёндашувларга сабаб булмоцда. Шу билан бирга, цонунда жамоатчилик эшитувини утказиш билан богли; аник тартиб-цоидалар белгилан-маган [5].

Айрим манбаларда жамоатчилик назорати давлат органлари фаолиятининг конунийлигини таъминлаш, давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари томонидан фуцароларнинг хукуклари, эркинликлари ва цонуний манфаатларини таъминловчи ;онун хужжатларига риоя цилмаслик холатларини аницлашга каратилган фаолият, фукаролик жамияти институтлари томонидан айнан давлат ва назорат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари фаолияти устидан амалга ошириладиган назорат сифатида тушунилади [4].

Жамоатчилик назорати демократиянинг мухим шартларидан бири булиб, бунда давлат органлари фаолияти тугрисида кенг жамоатчиликнинг ахборотга эга булиши ва унинг натижаси буйича уз муносабатини билдириши хисобланади.

Жамоатчилик назорати ривожланган давлатларда давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахсларига таъсир утказиш хамда коррупцияга карши курашишнинг мухим инструментларидан бири сифатида тушунилади.

Жамоатчилик назоратининг субъектлари фукаролар, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари, оммавий ахборот воситалари, жамоатчилик кенгашлари, комиссиялари ва бошка жамоатчилик ташкилий тузилмалари хисобланса, унинг объекти эса давлат органларининг ва улар мансабдор шахсларининг фаолияти ва фаолияти натижалари хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 16 июндаги "Давлат органлари ва ташкилотларининг фаолияти очиклигини таъминлаш, шунингдек, жамоатчилик назоратини самарали амалга оширишга доир кушимча чора-тадбирлар турисида"ги ПФ-6247-сон фармони давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятининг очиклиги ва шаффофлигини, ахборот олиш эркинлигини таъминлаш оркали жамоатчилик назоратини такомиллаштиришнинг мухим жихатларини белгилаб берди.

Таъкидлаш лозимки, мазкур фармон гарчан конуности хужжати булса-да, узининг мазмуни ва у билан тартибга соланадиган ижтимоий муносабатларнинг ахамиятига кура конун даражасидаги норматив-хукукий хужжатдир. Шу билан бирга фармон келгусида бир канча конунларга узгартиш ва кушимчалар киритишнинг ва

янгиларини цабул цилишнинг концепцуал гояларни хамда ташкилий масалаларни хам ифодалайди.

Шундай цилиб, "Давлат органлари ва ташкилотларининг фаолияти очиц-лигини таъминлаш, шунингдек, жамоатчилик назоратини самарали амалга оширишга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги фармон цуйидаги жихат-лари билан ахамиятли хисобланади:

биринчидан, "Давлат хокимияти ва бошцаруви органлари фаолиятининг очицлиги тугрисида"ги цонунда белгиланган давлат хокимияти ва бошцаруви органлари фаолиятининг очицлигига оид нормалар цонуннинг номидан хам куриниб турибдики, фацатгина давлат хокимияти ва бошцаруви органлари фаолиятига нисбатан цулланади*.

"Давлат органлари ва ташкилотларининг фаолияти очицлигини таъминлаш, шунингдек, жамоатчилик назоратини самарали амалга оширишга доир цушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги фармонда белгиланган очицлик ва шаффофлик, ахборот олиш эркинлигини таъминлаш орцали жамоатчилик назоратини такомил-лаштириш билан боглиц нормаларнинг эса цулланиш цамрови анча кенг булиб, барча давлат хокимияти ва бошцаруви органлари, шу жумладан Хисоб палатаси, Марказий банк, суд ва прокуратура органлари хамда уларнинг таркибий ва худудий булинмалари, шунингдек, устав фондида (устав капиталида) давлат улуши 50 фоиз ва ундан ортиц булган хужалик жамиятлари хамда давлат унитар корхоналарга нисбатан хам цулланилиши назарда тутилган;

иккинчидан, фармонда давлат органлари ва ташкилотларининг очицлигини таъминлашнинг мухим ташкилий масалалари белгиланди. Унга кура, давлат органлари ва ташкилотлари хар йили 1 мартга цадар уз фаолиятига оид хисоботни расмий веб-сайтларига жойлаштириб, 10 мартга цадар уни кенг жамоатчилик иштирокида мухокама цилиш жойи ва вацти хацида хабар беради, 1 апрелга цадар уз фаолиятига оид хисоботни кенг жамоатчилик иштирокида мухокама цилиш учун матбуот анжуманларини утказади. Шунингдек, Давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятида очицлик даражасини янада ошириш буйича "Йул харитаси" тасдиц-ланди. Унда 13-бандан иборат давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятида очицлик даражасини янада ошириш буйича чора-тадбирлар, уларни амалга ошириш шакли ва муддатлари хамда масъул ижрочилар белгиланди;

учинчидан, давлат органлари ва ташкилотларининг очиц маълумотлар сифатида жойлаштирилиши керак булган ижтимоий ахамиятга молик маълумотлар руйхати тасдицланди. Таъкидлаш лозимки, давлат органлари фаолиятининг очицлигини таъминлашда улар томонидан эълон цилинадиган маълумотларнинг жамоатчилик учун цай даражада ахамиятли эканлиги мухим. Бошцача цилиб айтганда чиндан хам жамоатчилик учун ахамиятли, фуцаролар учун мухим булган, уларнинг хуцуц ва манфаатларига тугридан тугри дахл циладиган ижтимоий ахамиятга молик, шунингдек, коррупциявий омиллар юцори сохаларга тегишли маълумотлар эълон цилиниши керак. Шундай цилиб, юцоридаги фармон билан 33 турдаги ижтимой ахамиятга эга булган маълумотлар руйхати тасдицданди;

* Изох,: давлат хокимияти органларига Олий Мажлис, Суд органлари хамда Вазирлар Махкамаси, давлат бошкарув органларига эса вазирликлар, давлат кумиталари, кумиталар, агентликлар, шунингдек улар хузурида ва Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузурида ташкил этиладиган давлат бошкаруви тузилмалари киради.

iMlSf 1РПГР

Uli lv"'" Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

Issue - 2 № 3 (2021) / ISSN 2181-1415

туртинчидан, давлат органлари фаолиятининг очиклигини таъминлаш чегарасини аник белгилаш масаласи хал килинди. Гап шундаки, давлат органлари фаолиятига оид барча маълумотлар хам омма учун ошкор этилиши мумкин эмас. Давлат сирлари ва хизматда фойдаланиш учун мулжалланган маълумотлар шулар жумласидандир. Бирок амалдаги "Давлат сирларини саклаш тугрисида"ги конун бундан 28 йил олдин кабул ;илинган булиб бугунги кундаги ошкоралик ва очи;ликни таъминлаш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирларга тули; жавоб бермайди. Шу сабабли ю;оридаги фармон билан "Давлат сирларини саклаш тугрисида"ги янги тахрирдаги конун лойихасини ишлаб чи;ишва унда чеклаб куйилган ахборотлар руйхати, ундан фойдаланиш ва маълумотларни бундай ахборотлар жумласига киритиш хамда чи;ариш асослари, муддатлари ва тартибини, чеклаб куйилган ахборотлар руйхатига кирмайдиган маълумотларни махфийлаштиришни та;и;лашни, чеклаб куйилиши фукароларнинг шахсий хавфсизлигига тахдид соладиган ахборотларнинг давлат сирларига киритилишини ман этишни назарда тутиш белгиланди.

Фамон билан давлат органлари маълумотлари очи;лиги презумпциясига оид масалалар илк бора белгилаб куйилди. Мазкур презумпцияга кура конунчилик хужжатлари билан чекланмаган хар кандай маълумот очи; маълумот хисобланади;

бешинчидан, коррупция хавфи ю;ори булган сохаларда очи;ланиши керак булган маълумотлар белгиланди.

Хусусан улар куйидагилардан иборат:

• давлат харидлари, шу жумладан, тугридан тугри шартномалар буйича харид килинадиган товарлар (ишлар, хизматлар);

• мансабдор шахсларнинг хизмат сафарлари ва хориждан ташриф буюрган мехмонларни кутиб олиш харажатлари (хизмат сафарининг ёки ташрифнинг ма;сади, суткалик пул, транспорт ва яшаш билан богли; харажатлар, бундан давлат сирлари ва хизматда фойдаланиш учун мулжалланган маълумотлар мустасно);

• соли; ва божхона имтиёзлари хамда преференциялар, шу жумладан, индивидуал имтиёзлар берилган субъектларнинг бенефициарлари (якуний манфаатдор жисмоний шахслари), улар томонидан туланган соли;лар ва молиявий курсаткичлар;

• давлат органлари ва ташкилотларининг йиллик харажатлар сметаси ва унинг ижроси, шу жумладан, объектларни куриш, реконструкция ;илиш ва капитал таъмирлаш ишлари, автомототранспорт воситаларини сотиб олиш харажатлари;

• Х,исоб палатаси, Молия вазирлиги ва назорат килувчи органларнинг тафтиш ва текширувлари тугрисидаги маълумотлар (давлат сири булган маълумотларнинг ёки ;онун билан ;ури;ланадиган бош;а сирнинг мухофаза килинишини таъмин-лаган холда);

• давлат иштирокидаги корхоналар томонидан йил (чорак) якуни буйича туланган дивидентдлар тугрисидаги маълумотлар;

• давлат иштирокидаги корхоналарга сарфланган давлат бюджети маблаг-лари, хориждан жалб этилган маблаглар;

• давлат ташки ;арзи суммалари ва уларнинг сарфланиши тугрисидаги маълумотлар жамоатчилик учун эълон килиниши назарда тутилди;

еттинчидан, коррупция хавфи юкори булган куйидаги жараёнлар Интернет тармогида жонли эфирга узатилади:

• олий таълим муассасаларининг бакалавриат таълим йуналишларига кириш учун тест ва ижодий (касбий) имтихонлар;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• олий таълим муассасаларининг магистратура (клиник ординатура) босцичига цабул имтихонлари;

• республикадаги ёки хориждаги олий таълим муассасасидан республикадаги давлат олий таълим муассасасига уцишни кучириш истагини билдирган талаба-лардан олинадиган имтихонлар;

• хорижий давлатларда таълим олганлик тугрисидаги хужжатларни тан олишда талабгорлардан олинадиган тест синовлари;

саккизинчидан, давлат органлари ва ташкилотлари фаолияти очицлигини таъминлашнинг институционал асосларини ташкил этиш белгиланди. Давлат органлари ва ташкилотлари фаолияти очицлигини таъминлаш жуда мураккаб жараён булиб, мазкур масалаларни хал этиш билан шугулланувчи алохида субъектлар фаолият юритиши талаб этилади. Шу сабабли Коррупцияга царши курашиш агентлик тузилмасида Давлат органлари ва ташкилотлари фаолияти очицлигини таъминлаш бошцармаси ташкил этилиши белгиланди;

туццизинчидан, парламент фаолиятинингочицлигини таъминлаш билан боглиц мухим масалалар масалалар белгиланди. Таъкидлаш лозимки, давлат органлари фаолиятининг очицлигини таъминлашда парламент очицлигини таъминлаш алохида урин тутади. Парламент олий вакиллик органи сифатида давлат хокимияти тизимида энг юцори уринда туриши билан бирга давлат, жамият ва хар бир фуцаро учун энг мухим масалаларни цонунларни цабул цилиш орцали таъминлайди. Бундан ташцари, бевосита халц вакилларидан таркиб топган парламент фацат халц олдида хисобдор булишини амалда таъминлашда хам унинг очиц булиши талаб этилади.

Таъкидлаш уринлики, бугунги кунда Олий Мажлиснинг цуйи палатаси -Цонунчилик палатасининг мажлисларини тулиц очиц деб булмайди. Чунки халц томонидан сайланган вакиллар унча-мунча цонун лойихаларини жамоатчиликка эълон цилмасдан утказиб юбормоцда. Сайловчилар ва кенг жамоатчилик эса узлари овоз берган депутат цайси цонунни ёцлагани, цай бирига царши чиццанидан бехабар. Бунинг ёрцин мисоли сифатида айрим бандлари жамоатчиликнинг эътирозига сабаб булган "Давлат тили тугрисида"ги, "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тугрисида"ги, "Шахсга доир маълумотлар тугрисида"ги цонунлар, ЕОИИга кузатувчи сифатида цушилиш хацидаги царорни келтириш мумкин [2].

Фармон билан Олий Мажлис палаталарига уз расмий веб-сайтларида цуйидаги маълумотларни жойлаштириш тавсия этилди:

парламент назорати объектларининг хисоботларини эшитиш натижалари буйича цабул цилинган царорлар;

Цонунчилик палатасида депутатнинг хар бир цонун (царор) лойихасини цабул цилиш ёки рад этишдаги, сенаторнинг хар бир цонунни (царорни) маъцуллаш ёки рад этишдаги иштироки тугрисидаги маълумотлар;

Олий Мажлис Сенати аъзоси, Олий Мажлис Цонунчилик палатаси, Цорацалпогистон Республикаси Жуцорги Кенгеси, халц депутатлари вилоятлар хамда Тошкент шахар, туман ва шахар Кенгашлари депутатлари, сайлов округлари хамда уларнинг электрон почта манзиллари хацидаги маълумотлар.

Шунингдек, 2021 йил 1 декабрдан бошлаб цуйидаги тадбирлар телеканаллар, шунингдек, Интернет тармоги орцали жонли эфирга узатилиши таъминланиши белгиланди:

Олий Мажлис Цонунчилик палатаси ва Сенати мажлислари, Цорацалпогистон Республикаси Жуцорги Кенгеси, халц депутатлари вилоят, туман, шахар Кенгаши сессиялари (ёпиц мажлислар бундан мустасно);

тарафларнинг розилиги билан фуцаролар хуцуц ва эркинликлари хамда жамоат тартибига тажовуз цилувчи, ахоли соглигини сацлаш, экология, атроф-мухитни мухофаза цилиш ва табиатдан фойдаланиш сохасидаги, шу жумладан давлат хизматчиларининг касбий фаолияти билан боглиц хуцуцбузарликларга оид ишлар, шунингдек, айрим оилавий низоларга оид фуцаролик ишлари буйича суд мажлислари (ёпиц суд мажлислари бундан мустасно).

унинчидан, жамоатчилик кенгашларининг очицликни таъминлаш ва самарали жамоатчилик назоратини амалга оширишдаги иштирокини янада такомиллаш-тиришнинг мух,им масалалари белгиланди. Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2018 йил 4 июлдаги "Давлат органлари хузурида жамоатчилик кенгашлари фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПЦ-3837-сонли царорида хар бир давлат органи, жумладан хуцуцни мухофаза цилувчи органлар, Цорацалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимликлари хузурида жамоатчилик кенгашини ташкил этиш хамда уларнинг асосий вазифаларидан бири сифатида биргаликда мулоцот цилиш, давлат органининг нодавлат нотижорат ташкилотлари, оммавий ахборот воситалари ва фуцаролик жамиятининг бошца институтлари билан самарали хамкорлигини таъминлаш учун давлат органини фуцаролар билан боглаб турадиган "куприк" ролини бажариш белгилаб цуйилди.

Фармон билан давлат органлари хузурида фаолият юритувчи жамоатчилик кенгашларини жамоатчиликка янада яцинлаштириш мацсадида давлат органлари ва ташкилотларининг 2021 йил 1 июлдан бошлаб уз хузурида фаолият юритувчи жамоатчилик кенгашлари билан биргаликда жамоатчилик кенгашининг тасдиц-ланган аъзолари хацидаги маълумотлар билан бир цаторда уларнинг алоца маълумотлари (телефон, почта ва электрон манзиллари) хамда жамоатчилик кенгашининг йигилишлари ва кун тартибидаги масалалар тугрисидаги маълумот-ларни расмий веб-сайтларида хар чоракда янгиланиб борилишини таъминлаш белгиланди.

Шунингдек, жамоатчилик кенгашлари фаолияти самарадорлигини рейтинг бахолаш методикасини ишлаб чициш, жамоатчилик кенгашлари фаолиятини самарали равишда йулга цуйиш, шу жумладан кенгашнинг таркибини шакллан-тиришда аксарият аъзоларини тажрибага эга булган махаллий ва чет эллик экспертлар, олимлар ва бошца алоцадор ташкилотлар вакилларидан ташкил топишини таъминлаш назарда тутилди.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев Узбекистон Республикаси мустациллиги-нинг 29 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги нутцида "Жамиятимиз хаётининг барча жабхаларини эркинлаштириш, суз ва матбуот эркинлиги, очицлик ва ошкоралик тамойилларини чуцур царор топтириш, давлат хокимияти идоралари фаолияти устидан самарали жамоатчилик назоратини урнатиш буйича бошлаган ишларимиз ортга цайтмас тус олганини яна бир бор таъкидламоцчиман" деб таъкидлаган эди. 2021 йил 16 июндаги "Давлат органлари ва ташкилотларининг

фaoлияти oчиклигини тaъминлaш, шyнингдeк, жaмoaтчилик нaзopaтини caмapaли aмaлгa oшиpишгa дoиp кУшимчa чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa"ги ПФ-6247-coн фapмoн ara шу opтгa rçafrmac жapaëнлapнинг aмaлдaги иcбaти cифaтидa мухим axaмиятгa эта булди.

Oчиклик вa жaмoaтчилик нaзopaти RnFop xopижий тaжpибaлap миcoлидa кoppyпциягa кapши кypaшишнинг уз иcбoтини топтан энг зapypий вa caмapaли вocитaлapидaн биpи булиб кoлaвepaди. Шyндaй эган, бутун жaмият, xap биp фyкapo, бapчa дaвлaт opгaнлapи вa yлapнинг вaкиллapи oчиклик вa caмapaли жaмoaтчилик нaзopaтидaн мaнфaaтдopдиp.

ФGЙДAЛAHИЛГAH AДAБИЁТЛAP PУЙXAТИ:

1. https://huquqiyportal.uz/news/2019/10/26/adliya-vazirligi-ochiqlik-va shaffoflikka-qanday-erishdi/129.

2. Бюджeтдaн тaшкapи "чyнтaклap"дaн тo йyллapдaги paдapлapгaчa -Oчиклик дeкpeтигa нимaлap киpитилди? // https://kun.uz/news/2021/06/26/ budjetdan-tashqari-chontaklardan-to-yollardagi-radarlargacha-ochiqlik-dekretiga-nimalar-kiritildi.

3. OTOpbiTOe гocyдapcтвo // https://ru.wikipedia.org/wiki.

4. С. Сaттopoв. Дaвлaт xoкимияти вa бoшкapyви opгaнлapи ycтидaн жaмoaт-чилик нaзopaтини кaндaй булиши кepaк // https://jizzax.uz/siyosat/127-davlat-okimiyati-va-bosharuvi-organlari-ustidan-zhamoatchilik-nazoratini-anday-blishi-kerak.html.

5. Т. Kyчкapoв Э. Иcкaндapoв. Heгa "Жaмoaтчилик нaзopaти тyFpиcидa"ги ^нунни тaкoмиллaштиpиш ^pa^ // http://hudud24.uz/nega-jamoatchilik-nazorati-t%D1%9E%D2%93risidagi-%D2%9Bonunni-takomillashtirish-kerak/.

6. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи axбopoт тexнoлoгиялapи вa ^ммунигация-лapини pивoжлaнтиpиш вaзиpининг 2015 йил 27 нoябpдaги 'Ючи; мaълyмoтлapни шaкллaнтиpиш, yлapни жoйлaштиpиш вa кaйтa ишлaш peглaмeнтини тacдиклaш тyFpиcидa" 141-мx-coнли бyйpyFИ // https://lex.uz/docs/2849050#2849290.

7. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Вaзиpлap Maxкaмacининг 2020 йил 23 дeкaбp-дaги "Узбeкиcтoн Pecпyбликacидa oчик мaълyмoтлap coxacини янaдa pивoж-лaнтиpиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa"ги 808-coн кapopи // https://lex.uz/ docs/5182703#5183212.

8. Узбeкиcтoн Pecпyбликacининг 2014 йил 5 мaйдaги "Дaвлaт xoкимияти вa бoшкapyви opгaнлapи фaoлиятининг oчиклиги тyFpиcидa"ги УPЦ-369-coн кoнyни // https://lex.uz/docs/2381133.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.