Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ ЯНГИ БОСҚИЧИДА БОШҚАРУВ КАДРЛАР КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР'

ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ ЯНГИ БОСҚИЧИДА БОШҚАРУВ КАДРЛАР КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
239
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
миллий тараққиёт / бошқарув кадрлари / раҳбар кадрлар / бошқарув компетенциялари / бошқарув салоҳияти / кадрларининг профессионализми. / national development / management staff / management staff / management competencies / management capacity / professionalism of staff.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — M. Atamuratov

Мазкур мақолада Ўзбекистон миллий тараққиётининг янги босқичида бошқарув кадрлар компетенцияларидаги ўзгаришлар ёритилган. Шунингдек, Бутунжаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти Европа минтақаси соғлиқни сақлаш тизимидаги раҳбарлар учун ишлаб чиққан компетенциялар модели таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHANGES IN MANAGEMENT COMPETENCIES AT A NEW STAGE OF NATIONAL DEVELOPMENT OF UZBEKISTAN

This article describes the changes in the competencies of management personnel at a new stage of national development of Uzbekistan. It also analyzes the competencies model developed by the World Health Organization for leaders in the health care system in the European region.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ ЯНГИ БОСҚИЧИДА БОШҚАРУВ КАДРЛАР КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ТАРАВДИЁТИНИНГ ЯНГИ БОСЦИЧИДА БОШЦАРУВ КАДРЛАР КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИДАГИ УЗГАРИШЛАР Атамуратов Мурат Утепбергенович

И.Каримов номидаги ТДТУ проректори, Сиёсий фанлари буйича фалсафа доктори

(PhD), доцент https://doi.org/10.5281/zenodo.7111570

Аннотация. Мазкур мацолада Узбекистан миллий тараккиётининг янги боскичида бошцарув кадрлар компетенцияларидаги узгаришлар ёритилган. Шунингдек, Бутунжщон Соглицни сацлаш ташкилоти Европа минтацаси соглицни сацлаш тизимидаги рщбарлар учун ишлаб чиццан компетенциялар модели тацлил цилинган.

Калит сузлар: миллий тараккиёт, бошцарув кадрлари, рацбар кадрлар, бошцарув компетенциялари, бошцарув салоцияти, кадрларининг профессионализмы.

ИЗМЕНЕНИЯ В КОМПЕТЕНЦИЯХ УПРАВЛЕНИЯ НА НОВОМ ЭТАПЕ НАЦИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ УЗБЕКИСТАНА

Аннотация. В статье описаны изменения компетенций управленческого персонала на новом этапе национального развития Узбекистана. Также анализируется модель компетенций, разработанная Всемирной организацией здравоохранения для лидеров системы здравоохранения в европейском регионе.

Ключевые слова: национальное развитие, управленческий персонал, управленческий персонал, управленческие компетенции, управленческий потенциал, профессионализм персонала.

CHANGES IN MANAGEMENT COMPETENCIES AT A NEW STAGE OF NATIONAL

DEVELOPMENT OF UZBEKISTAN

Abstract. This article describes the changes in the competencies of management personnel at a new stage of national development of Uzbekistan. It also analyzes the competencies model developed by the World Health Organization for leaders in the health care system in the European region.

Keywords: national development, management staff, management staff, management competencies, management capacity, professionalism of staff.

КИРИШ

Узбекистон миллий тараккиётининг янги боскичида бошкарув кадрлари тизимининг янги боскичи, компетентлик, юксалиш тушунчасининг мазмун-мох,ияти тадкик этиш долзарб вазифалардан бири х,исобланди. Шунинг учун Узбекистонда бошкарув кадрларини тайёрлаш борасида яратилаётган янги тизим мазмун-мох,ияти, бошкарув компетенциясининг замонавий талкинлари ва ушбу йуналишда дунёда кечаётган тенденцияларга доир фундаментал тадкикотлар олиб бориш лозим.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Хорижий давлатлар олимларининг изланишларини тадкик этиб шуни айтиш мумкинки, "бошкарув компетенцияси" тушунчасини тадкикотчи В.Зимная утган асрнинг 60-70-йилларида "Мулокот компетенцияси" сифатида талкин этган.

Кейнчалик 1970-1990 йилларда "компетентлик" тушунчаси, асосан чет тилларни узлаштириш, рах,бар фаолияти тах,лилида, менежмент сохдсида кулланилади ва "Социал компетенция" шаклда ишлатилган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

XXI келиб мазкур ибора асосан бевосита таълим жараёни ва бошыарув кадрлар тайёрлашда кулланила бошланди. Натижада, "компетентлик" ва "компетенция" тушунчалари изчил ва чукур тахлил килина бошлади бошланди.

Компетенциялар тушунчасининг асосчиларидан бири Ричард Бояцис, компетенцияни шахсга уз вазифасини юксак даражада бажариш имконини берувчи асосий тасний эканлигини таърифлаб беради.

"Компетенциялар модели" - бу касбий фаолиятда намоён булишига кура узига хос курсаткичларга эга булган компетенциялар руйхатидир. Компетенциялар модели ёш рахбар кадрларнинг бошкарув даражаси, касби, лавозими ва бажарадиган вазифаларига боглик равишда касбий ва хулк-атвор талабларини аник белгилаб беради.

Масалан, глобал пандемия рахбар кадрлар олдига катор янги талабларни куйди, рахбар кадрлар нафакат бошкарув сохасида, балки касбий фаолиятида, санитар-эпидемиологик вазиятни бошкариш билан боглик компетенцияларни билишлари талаб этилди. Мисол учун Бутунжахон Согликни саклаш ташкилоти Европа минтакаси согликни саклаш тизимидаги рахбарлар учун (The Association of Schools of Public Health in the European Region ASPHER -2020) компетенциялар моделини ишлаб чикди. Компетенциялар модели таркиби уч кисмдан иборат:

Бошкарувнинг мазмуни ва контексти: 1) бошкарув жараёнида фан ва амалиёт уйгунлиги; 2) саломатликни мустахкамлашга доир бошкарув карорларини кабул килиш; 3) бошкарув жараёнида конунчилик, давла стратегияси ва касб этикасига амал килиш; 4) бошкарувда жараёнида ягона согликни саклаш тамойили ва соглик хавфсизлигига амал килиш.

Бошкарув жараёнида муносабат ва узаро алокалар: 5) етакчилик ва тизимли фикрлаш; 6) хамкорлик ва шериклик; 7) мулокот, маданият ва таргибот-ташвикот ишлари.

Бошкарув натижалари ва ютуклари: 8) ресурсларни бошкариш ва стратегик рахбарлик; 9) профессионал ривожланиш ва этика нормалари асосидаги рефлексив амалиёт; 10) "аклли мослашувчанлик" ва ташкилий масалаларда саводхонлик.

ТАДКИРТ НАТИЖАЛАРИ

Бугунги кунга келиб рахбарларнинг профессионал бошкарув малакаларини шакллантириш зарурати мутлак хакикатга айланган. Яъни, рахбар кадрларда реал хаётга йуналган компетенцияларни шакллантириш, бошкарувга оид замонавий билимлар ва халкаро тажрибани узлаштириши учун хар бир худудда психологик консультатив хизмат, рахбар кадрларнинг бошкарув салохиятини юксалтиришга йуналтирилган коучинг технологияларини жорий этиш максадга мувофик.

Рахбар шахсини бахолаш ва компетенцияларни ривожлантиришга йуналтирилган тренинглар соф психологик тадбирлар сифатида етакчи услублар хисобланади.

Замонавий компетентли рахбар куйидаги коидаларга амал килишга харакат килиши лозим: 1) ижтимоий ахамиятга эга булган кадриятларни аник-равшан тушуниши; 2) истикболдаги тараккиётни аник олдиндан тасаввур килиши; 3) юзага чикадиган муаммолар ечимини ижобий тарзда ечиш йулидан бориши; 4) бошкарув тамойилларини билиши; 5) доимий тарзда уз устида ишлаб юксалиб бориши; 6) ишни гурух, жамоа булиб ташкил эта олиши; 7) хулк-атворидаги хатоларини тузатиб бориш, хар кандай вазиятда узини бошкариб, доимо кулга ола билиши, ходимлари билан хурмат ва эътиборли булиши; 8) ижтимоий психология асосларини яхши билиши керак.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев Олий Мажлисга Мурожаатномасида "Бугун хаётнинг узи биздан профессионал, тезкор ва самарали давлат

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

xu3MaTu TH3HMHHH maKnnaHTupum, aHruna ^uKpnaMguraH, TamaööycKop, эn-ropтгa cagoKaTnu Kagpnapra KeHr Myn OHHm öyMuna caMapanu th3hm umnaö HH^HmHH Tanaö этмoкga" geraH KoH^myan $uKpu paxöap Ba öomKapyB Kagpnap TH3HMHHHHr maKnnaHumuHu unMuM-aManuM «uxaTgaH TagKuK этнmнн TaKo3o этagн. "Eu3 MaB^yg pHBO^^aHHm cyptaTnapu öunaH y3 onguMu3ra KyMraH roKcaK MaKcagnapra эpнma onMaMMu3. EyryH 3aMOH y3rapMoKga, yHHHr Tanaöu, onguMu3ra KyaeTraH Ba3u$anapu Toöopa opTuö GopMOKga". Ey xaeT cyptaTnapuHuHr öeKuec Te3namyBu eKH rnoöannamyBu paxöap MactynHflTHHH aHaga KynaMrapagu. EyryHru paxöap ro^opu gapa^aga uKTucoguM, MagaHuM, MatHaBHH, xyKyKuM, guHuM, cuecuM öunuMnapHu эгannaгaн öynMoFu no3uM. Akc xonga y3u Gom^apaeTraH ugopaHuHr xaM uKTucoguM, xaM MatHaBuM TaHa33ynura caöaönu öynuö Konumu MyMKuH.

MY^OKAMA

X,o3upru gaBpga Y3öeKucTOHga öomKapyB Kagpnap тнзнмннннг KoMneTeHTnuru KyMugaru «uxaTnap öunaH öoFnuK. Ynap: xap öup paxöap y3 3uMMacugaru Ba3u$aHu nyKyp aHrnaö eTumu; y3 coxacuHu MyKaMMan önnumu; Kagp Ba paxöap cu^araga y3 ^aonuamHu MycraKunnuK xaMga TamaööycKopnuK pyxuga Tamrnn этнmн; paxöapnuKKa MyHocuönuru; MunnuM MaH^aaTnap Ba KopxoHa MaH^aarnapu xaMga MactynuaTHu TepaH xuc этagнгaн; COÖUK Ty3yM öomKapyB ycynnapugaH TyFpu xynoca nuKapa onumu; TamKunoTHunuK кoöнnннтнra эгanнгн; y3 BaKonaTnapuHu aManra omupumga MexHaT «aMoacu Ba ^yKaponap öunaH y3apo xaMKopnuKga um onuö öopaguraH; y3 aTpo^ura coFnoM KynnapHu Tynnaö, ynapra TaaHaguraH; pacMuaTnunuKKa öepнnмaмgнгaн; öunuMu Ba ManaKacuHu MyHTa3aM omupuö öopumra MoMun; aHruna ^uKpnam xaMga Ta^aKKypnam кoöнnннтнгa эгaпнгн; agonarau Kapop Kaöyn Kunumu, MactynuaT Ba ^:aвoöгapnнкнн xuc этagнгaн, Ha3apuM Ba aManuM Ta^puöara эгa, caMapagopnuK Ba HaTu^agopnuKKa uHTunaguraH, aHrunaHum mapouTuga, yHuHr TanaönapuHu nyKyp xuc этagнгaн, ^uKpnap xunMa-xunnuruHu uHKop этмacnнгн; y3ranap ^uKpuHu эmнтagнгaн Ba xypMaT KunaguraH; gaBnaT Ba MunnuM MaH^aarnapHu y3 MaH^aamgaH ycTyH KyMumu. Ymöy Tanaönapra «aBoö öepaguraH KoMnereHrnu Kagpnap тнзнмнгннa gaBnaT Ba «aMuaTHu puBo^naHTupum oMunu öyna onumu MyMKuH.

Kagpnap KoMneTeHTnuruHuHr u^tumouM xaeTga HaMoeH öynumu «aMuaTHuHr geMoKpaTuK eKu HogeMoKpaTuK xapaKTepu öunaH öoFnuK xonga aManra omuö KenraH. ^eMoKpaTuK «aMuaTnapga Kagpnap KoMneTeHTnuru öunaH öoFnuK maKnnaHumu Ba puBo^naHumu ynyH 3apyp öynraH mapT-mapouTnap Ba oMunnap apaTuö öepunraH. fflyHga KagpnapHuHr ^aonuaTu geMoKpaTuaHuHr MoxuaTu, atHu xanK xoKuMuaTuHu aManra omupum Ba xap öup KunaguraH umu xanKHuHr MaKcag Ba MaH^aaTnapu, эpкннnнкnapн, uhcoh xyKyK Ba MaH^aaTnapuHuHr ycTyBopnuru Ba uHcoHra onuM KagpuaT cu^aTuga Kapam, ynapHuHr ^aonuaTuHu öenrunoBnu Me3oH cu^araga HaMoeH öynagu. Akc xonaTnapga, KagpnapHuHr KoMneTeHTnuru öunaH ynapHuHr ^aonuaTu ypTacuga y3ura xoc 3ugguaTnu xonaTnap caKnaHuö KonraH. EyHra TapuxgaH Kynnaö Muconnap KenTupum MyMKuH. MacanaH, coöuk uttu^ok gaBpu öyHra aHuK Mucon öyna onagu. HyHKu, coöuk uTTu^oKga Kagpnap KoMneTeHTnuruHu öaxonamga yma gaBp cuecaTu, xyKMpoH öynraH KoMMyHucTuK Ma^Kypa MaKcagnapu Ba MaH^aaTnapura öyMcyHTupunraH Ba Kagpnapra öaxo öepunraHga KoMMyHucTuK Foa MaKcagnapura moc um ^aonuaTu yHu öenrunoBnu MyxuM Me3oHra aMnaHraH. ^ihu, KoMneTeHTnuKHu öenrunamga aKKa Ba xyKMpoH öynraH gaBnaT Ma^Kypacu MaKcagnapugaH Kenuö hukuö eHgamunraH, "cuH^uMnuK", "napTuaBuMnuK" npннцнnн Kagpnap ^aonuaraHu

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

белгиловчи мух,им мезон булган. Шу маънода кадрлар компетентлигига ёндашиш бир томонлама чекланганлигини курамиз.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг жорий йилнинг 24 январда Олий Мажлисга Мурожаатномасида "...Бир хакикатни хеч канон унутмайлик: биз буюк тарих, буюк давлат, буюк маданият яратган халкмиз. Биз - хеч канон мехнатдан кочмайдиган, кийинчиликдан куркмайдиган, адолатни кадрлайдиган, азму шижоатли, буюк халкмиз...", деб таъкидлаган эди. Шу билан бирга, бошкарув компетентлигига бах,о берганда уларнинг профессионал ва бошкарув сифатларига эга булиш, уз миллийлигига алох,ида эътибор каратмокда. Демак, бошкарув кадрлари компетенлигини аниклашда Шарк ва Гарб тажрибаси бир-бирини бойитаётганлигини куриш мумкин. Профессионал ёки касбий компетентликда уларнинг иш сохдсини яхши билиши, аклий салох,ияти, чукур билим ва куникмаси назарда тутилади. Профессионализм бошка мезонларга нисбатан иш ва фаолият билан боглик энг асосий мезон х,исобланади. Унга асосланиб шахснинг компетентлиги, омилкорлиги, х,ар бир нарсани уз урнида тежаб-тергаб, юкори самарадорликка эришувини назарда тутувчи фаолият сифатида бах,оланади. Шу жихдтдан компетентликка карашда бугунги замон талаблари билан боглик масъулиятига нисбатан танкидий тахлил ва катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик хдмда масъулият билан ёндашишнинг талаб этилаётганлиги алох,ида ахдмиятга эга.

Хулоса килиб айтгнада, ёш рах,барларнинг бошкарув компетенцияларини бах,олаш усулларининг узига хос хусусиятларига тегишли хулосалар чикарган х,олда шуни айтишимиз мумкинки, ташкилотнинг самарали ва унумли фаолияти учун кадрларни танлаш, ротация килиш, ривожлантириш ва укитиш учун аник бах,олаш усуллари булиши керак. Ушбу жараёнлар узаро боглик ва уларнинг х,ар бирини х,ал килиш учун ходимларни бах,олашнинг узига хос усуллари талаб килинади.

Бошкарув компетенцияларини яъни, ноаниклик шароитида мустакил равишда ягона тугри карор кабул килиш куникмасини шакллантириш учун махсус укитиш усулларидан фойдаланиш лозим. Глоабал пандемия шароитида, жадаллашётган урбанизация шароитида мазкур сохдда катор тадкикотларни амалга ошриш мух,им.

Тараккиётнинг х,озирги боскичида бошкарув кадрлар компетентлигининг янгича курсаткичлари сифатида "тадбикорлик ва ишбилармонлик", "ракамли бошкарув", "инновацияга йуналганлик", "тизимли тахлил", "карор кабул килиш", "уз узини ривожлантириш", "низоларни бошкариш", "креатив бошкарув", "аклли бошкарув" каби бошкарув-технологик (hard skills) ва ижтимоий-мотивли (soft skills) кунималарини шаклланмокда.

Узбекистонда янги уйгониш - Учинчи Ренессанс даври бошланишида давлат бошкарувининнг барча бугини учун рах,бар кадрлар тайёрлаш мазмунини тубдан узгартриш, таълим беришда компетенциявий ёндашувни амалга ошириш мух,им адамит касб этади.

Компетенциявий ёндашув асосида таълим максадларини амалга оширишнинг устувор йуналиши: бошкарув кобилияти, узини узи ривожлантириш, узини узи намоён килиш, ташаббускорлик ва шижоаткорликни ривожлантириш х,исобланади. Компетенция ва малакалар бу максадларга эришиш воситаси булиб хизмат килади. ХУЛОСА

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Узбекистон миллий тараккиётининг янги боскичида бошкарув кадрларида куйидаги компетенцияларни ривожлантиришгна эътьибор каратиш лозим:

-инновацияга очиклик (инновацияга интилиш, инновацион ёндашув, "инновацион тафаккур", "инновацион ижодкорлик", "инновацион фаоллик" ва "инновацион ташаббускорлик");

-касбий майорат (касбий билимлар, педагогик кобилият, мох,ирлик, замонавий ахборот технологиялари ёрдамида мустакил равишда янги билим ва амалий куникмаларни эгаллаш);

- креативлик (ижодий ёндашиш, янги гояларни ишлаб чикаришга тайёрлик, яратувчанлик, оригинал гояларни очиклик, ижодий йуналганлик, уз ижодкорлигини намойиш этиш);

- кадриятлар (ватанпарварлик, фаол фукаролик позицияси, касбга ва ишга содиклик, масъулият туйгуси, демократик, миллий ва умуминсоний цадриятларга содицлик);

- карор кабул килиш (бошкарув карорларини кабул килиш, уларнинг ижро ва назорат механизмларини белгилаш, аниклик, ноаниклик ва зиддиятли шароитларда оптимал бошкарув карорларини кабул килиш технологияларини билиш);

- лидерлик (уз жамоасини шакллантириш, жамоа аъзоларини уз атрофида жипслаштириш, мотивациялаш, уз кетидан етаклай олиш, мулокот маданияти, ташкилотчилик, барча ишларда шахсий урнак курсата олиш);

- мослашувчанлик (вазиятга мослашиш ва бошкара олиш) компетенциясига узгарувчан вазиятларга мослаша олиш оркали ишнинг янгича усулларини ташкил этиш, натижага эришиш учун янги шарт-шароитларга тезда куникиш, янги вазифаларни амалга оширишда атрофдагиларнинг (жамоанинг) фикрини эшита олиш);

- натижага йуналганлик (самарали фаолият) компетенциясига режалаштирилган натижаларга эриша олиш кобилияти, натижаларга эришишда ташаббускорлик ва катъиятлилик, шахсий самарадорлик);

- стратегик режалаштириш (киска, урта ва узок муддатли стратегик режалаштириш, прогнозлаштириш (foresight), стратегик карор кабул килиш, стратегияни ишлаб чикиш, стратегияни амалга ошириш, стратегияни бах,олаш);

- ташаббускорлик (фаолият жараёнида бирор ишни бошлаш, даъват этиш, амалий натижаларга эришишга интилиш, интизомга катъий риоя этиш, фаоллик, фидойилик, масъулиятлилик, гайратли ва шижоатли булиш);

- тизимли фикрлаш (бошкарув фаолиятида учраши мумкин булган мураккаб муаммоларни тах,лил кила олиш) компетенциясига шахснинг вазият ва унинг элементларини тулик англай билиш, катта хджмдаги маълумотларни умумлаштира олиш (кайтма алока ва умумий динамикани инобатга олган х,олда), тартибга келтира олиши ва маълумотлар тупламини бошкара олиш).

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

REFERENCES

1. Васильева Е.Н. Человеческая компетентность субъекта управления в сфере культуры. -Томск: Издательство Томского университета, 2015.

2. Модель компетенций ВОЗ-ASPHER для кадров общественного здравоохранения в Европейском регионе. // https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0009/461826/WHO-ASPHER-Public-Health-Workforce-Europe-rus.pdf

3. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигидаги йигилиш. Тартиб-интизом ва масъулиятни кучайтириш, жиноятчиликнинг олдини олиш мух,итини мустах,камлаш - хукукбузарлик профилактикаси самарадорлигининг асосий омили. // http://uza.uz. 15-11-2017.

4. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси // http://uza.uz. 22-12-2018.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.