Научная статья на тему 'МУТАХАССИСЛАР ТАЪЛИМИДА КОМПЕТЕНЦИЯГА АСОСЛАНГАН ЁНДАШУВНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИ'

МУТАХАССИСЛАР ТАЪЛИМИДА КОМПЕТЕНЦИЯГА АСОСЛАНГАН ЁНДАШУВНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
288
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
компетенция / компетентлик / компетенциялар модели / ташкилот / Олий таълим муассасаси / академия / Ассессмент-Маркази / Баҳолаш ва ривожлантириш Маркази / метод / баҳолаш. / компетенция / компетентность / модель компетенций / организация / ВУЗ / академия / Ассессмент-центр / Центр оценки и развития / метод / оценка.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Маҳмудов Ибрагимжон Исмоилович

Мақолада олий таълим муассасаларида мутахассисларни тайёрлашда компетенцияга асосланган ёндашув ҳақида маълумот берилади. Бўлажак мутахассисларнинг компетенцияларини яратишда битирувчилар ишлаши мумкин бўлган ташкилотлар ва мутахассисларга қўйилувчи талаблар инобатга олиниши таъкидлаб ўтилади. Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви академияси ва Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси академиясида раҳбар кадрларни тайёрлаш тажрибасида раҳбар компетенциялар модели мисол тариқасида келтириб ўтилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕХАНИЗМЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА В ВЫСШЕМ ОБРАЗОВАНИИ

В статье отмечается роль компетентностного подхода в подготовке специалистов в высших образовательных учреждениях. Подчеркивается, что при разработке компeтенций будущих специалистов необходим учет требований практики и опыт организаций, где выпускники могут работать в будущем. На опыте подготовки руководителей в Академии Государственного управления при Президенте Республики Узбекистан и Академии Генеральной прокуратуры Республики Узбекистан приводится пример разработанных моделей компетенций руководителей.

Текст научной работы на тему «МУТАХАССИСЛАР ТАЪЛИМИДА КОМПЕТЕНЦИЯГА АСОСЛАНГАН ЁНДАШУВНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИ»

Махмудов Ибрагимжон Исмоилович,

Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси Академияси "Психологик таъминлаш булими" катта прокурори, психология фанлари номзоди

МУТАХАССИСЛАР ТАЪЛИМИДА КОМПЕТЕНЦИЯГА АСОСЛАНГАН ЁНДАШУВНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИ

УДК: 37.015.31

МАХМУДОВ И.И. МУТАХАССИСЛАР ТАЪЛИМИДА КОМПЕТЕНЦИЯГА АСОСЛАНГАН ЁНДАШУВНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИ

Маколада олий таълим муассасаларида мутахассисларни тайёрлашда компетенцияга асослан-ган ёндашув хакида маълумот берилади. Булажак мутахассисларнинг компетенцияларини яратишда битирувчилар ишлаши мумкин булган ташкилотлар ва мутахассисларга куйилувчи талаблар инобатга олиниши таъкидлаб утилади. Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Давлат бошкаруви академияси ва Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси академиясида рахбар кадрларни тай-ёрлаш тажрибасида рахбар компетенциялар модели мисол тарикасида келтириб утилди.

Таянч суз ва тушунчалар: компетенция, компетентлик, компетенциялар модели, ташкилот, Олий таълим муассасаси, академия, Ассессмент-Маркази, Бахолаш ва ривожлантириш Маркази, метод, бахолаш.

МАХМУДОВ И.И. МЕХАНИЗМЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА В ВЫСШЕМ ОБРАЗОВАНИИ

В статье отмечается роль компетентностного подхода в подготовке специалистов в высших образовательных учреждениях. Подчеркивается, что при разработке компетенций будущих специалистов необходим учет требований практики и опыт организаций, где выпускники могут работать в будущем. На опыте подготовки руководителей в Академии Государственного управления при Президенте Республики Узбекистан и Академии Генеральной прокуратуры Республики Узбекистан приводится пример разработанных моделей компетенций руководителей.

Ключевые слова и понятия: компетенция, компетентность, модель компетенций, организация, ВУЗ, академия, Ассессмент-центр, Центр оценки и развития, метод, оценка.

MAKHMUDOV I.I. PERFECTION THE MECHANISMS BASED ON COMPETENCE-APPROACH IN HIGHER EDUCATION

In the article notes the role of the competence-based approach in the tuition of specialists in educational institutes. It's emphasized, that to elaboration the competencies of future specialists, it is necessary to take into account the requirements of practice and experience of organizations where graduates can work in the future. Based on the experience of tuition managers at the Academy of Public Administration and the Academy of the General Prosecutor's Republic of Uzbekistan, an example of the developed models of the competence of leadership competence is given.

Key words and concepts: competency, competence, the model of competence, organization, Higher educational institution, academy, Assessment center, The center of evaluation and development center, method, evaluation.

Кириш. Бугун, олий таълим олдида турган энг мухим вазифа - малакали ва замонавий, инно-вацион услублар асосида фаолият юритишга кодир кадрларни етиштиришдан иборат. Демак, таълим сохаси олдида хам айнан шу талабларга асосланган укув фаолиятини ташкил этиш вази-фаси туради. Шу боис, аксарият мамлакатлар-даги олий таълим муассасалари, бугунги кунда икки боскичли тизимга - бакалавриат ва магистратура даражаларига утди. Олий таълимдаги икки боскичли тизимга утишнинг асосида мута-хассисларни тайёрлашда компетентликка асосланган ёндашув ётади ва бунга биноан, талаба-ларда бакалавр ва магистр боскичларида узаро фаркланувчи, турли компетенциялар шаклланти-рилади.

Бакалавриат даражасида шаклланиши лозим булган компетенциялар асосан амалиётга йуналган булиб, булажак мутахассис амалий фаолият билан шугулланганда уз сохасида х,ар кандай мураккаб вазифаларни бажаришга оид билим, малака ва куникмага эга булиши керак. Шунинг учун хам бакалавриат таълимида амалиётга, булажак мутахассис тажриба туплашига катта эътибор каратилади.

Магистратура боск,ичидаги таълимда эса, асо-сий эътибор илмий фаолият юрита олиш мала-каларини шакллантиришга каратилади. Шу боис, бакалавриат даражасидаги маълумотга эга булган битирувчиларнинг энг кобилиятли кисми, яъни илм билан шугулланишга лаёкати борларигина магистратура боск,ичига танлаб олинади ва улар кейинчалик ушбу соханинг назарий асосларини эгаллаган, илмий изланишлар олиб боришга к,одир малакали мутахассисга айланадилар. Демак, бугунги олий таълим тизими мутлако компетен-цияларга асосланган ёндашувдан иборат булиб, хар бир соха ва мутахассисликлар учун компетенциялар туркумини яратиш мухим ва долзарб вазифалар каторига киради.

Максад. Бош прокуратура академиясида таълим жараёнига татбик этилган рахбарлик ком-петенциялари мисолида замонавий мутахассисга хос компетенциялар моделини яратиш услубини баён этиш.

Мутахассис компетенциялари модели хакида гапирарканмиз, авваламбор ушбу тушун-чага берилган таъриф устида тухталиб утиш лозим. Т.Ю.Базаров компетенциялар моделини куйидагича таърифлайди: "Компетенциялар модели, бу - бирон лавозимга оид компетенци-

ялар ва уларга тегишли хулк мезонлари мажму-идан иборат булиб, унда ходимнинг хулк стан-дартлари пухта баён этилган булади"1.

Маколанинг илмий мохияти. Мак,ола доира-сида биринчи бор олий таълим муассасалари таълим дастурларига битирувчиларнинг компетенциялар моделини яратиш зарурати куриб чик,илади. Шунингдек, бундай тажриба Бош прокуратура академиясида рахбар кадрларни тайёрлаш мисолида татбик этилганлиги атрофлича очиб бери-лади. Бундан ташкари, Олий таълим муассасаси, битирувчи хамда ташкилот уртасидаги муносабат-лар учта субстанция уртасидаги узвий алок,а сифа-тида ва уларнинг узаро мувофик,лашуви зарурати хакидаги фикр асосланади2. Маколада шу нарса таъкидланадики, мутахассиснинг кандай таълим олганлиги ва хатто таълим муассасасининг кай даражада ривожланганлиги, авваламбор, бити-рувчиларда компетенцияларнинг шаклланган-лик даражаси билан улчаниши лозим. Юкорида таъкидлаб утилган фикрни асослаш максадида, таълим муассасаси, мутахассисга булган талаб уртасидаги муносабатларни куйидаги расм орк,али яккол тасаввур этишимиз мумкин.

Расмдан куриниб турганидек, амалиёт, яъни ташкилот касб ва лавозим компетенциялари мезонларини ишлаб чикади хамда шу компе-тенцияларга жавоб берувчи ёш мутахассисларни олий таълим муассасасидан кутади. Уз навбатида, олий таълим муассасаси уз таълим дастурларини ташкилот талаблари асосида ва компетенцияларга асосланган холда куриши керак. Бундай таълим дастурлари асосида укитилган талабаларнинг ком-петентлиги ташкилот талабларига мос келиши лозим. Шу тарика корхона, таълим муассасаси ва талаба уртасидаги узаро алокддорлик замонавий мутахассис шаклланишининг асосида ётувчи мухим жараён хисобланади. Бундай алокддорлик корхона хаётидан келиб чиккан холда таълим дастурларини тезда такомиллаштириш ва замон талабига мос келадиган ёш мутахассисларни тайёрлаш имконини бериши лозим.

Умуман олганда, бугунги узгарувчан ва доимо такомиллашиб бораётган дунёда бошкарувнинг асосий мезони - узгарувчан мухитга хозиржавоблик булиши керак. Ва нати-

1 Базаров Т.Ю., Ладионенко М.А. Технологические основы оценки персонала. - М.: "Перо", 2017. С. 24.

2 Базаров Т.Ю. Компетенции будущего: квалификация, компетентность (критерии качества)? // Открытый университет// под.ред. В.Л.Глазычева, СЭ.Зуева. М, 2003. - С.510-539

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

1-расм. Компетенция ва компетентлик шаклланиши омиллари1.

жада, кайси корхоналар узгаришларга тез мос-лаша олса хамда уз фаолиятини киска фурсат-ларда кайта кура олса, уларга ёркин марра кафо-латланади. Шу жихатдан талкин килганда, кор-хона ва ташкилотлар инновацияларга доимо очик, илFор фикрларга бой ва креатив Fоялар ярата ола-диган кадрларни кутиб колади. Шундай килиб, корхона, ОТМ ва ёш мутахассисни узаро бомовчи асосий тушунчалар компетенция ва компетентлик атамаларидан иборат.

Бугунги кунда мамлакатимиз таълим муасса-саларида укув жараёнининг асосий кисми айнан компетенцияларга асосланган холда ташкил этилмокда.

Тадк,ик,отнинг объекти: таълим жараёнида рахбар кадрларда бошкарувга оид компетен-циялар, компетентлик моделлари ва компетент-ликни шакллантириш услублари. Олинган маъ-лумотлар ва хулосалар Узбекистан Республи-каси Президенти хузуридаги Давлат бошкаруви академияси ва Бош прокуратура академиясида тахсил олувчи рахбар кадрлар билан утказилган тадкикотларга асосланади.

Тадкикотда давомида куйидаги усуллардан фойдаланилди:

1. Экспертлар сурови;

2. Контент тахлил

3. Липпман суровномаси.

Бир неча йиллик изланишлар асосида тадк,ик,от гурухи томонидан давлат бошкаруви сохасида фаолият юритувчи рахбарларга хос булган ком-петенциялар ва компетентлик моделини яратиш устида илмий изланишлар олиб борилмокда2. Хусусан, Давлат бошкаруви академиясида тах,сил олувчи тингловчилар томонидан бошкарувда

1 Схема муаллиф томонидан тузилган.

2 Махкамов О. ва бошк,. Замонавий рахбар кадрларни танлаш ва уларнинг компетенцияларини аниклаш. Ама-лий кулланма. - Т.: 2020. 63 б.

улар таянадиган кадриятларни аниклаш буйича махсус суровлар утказилди. Суровда ра^бар тая-ниши лозим булган асосий бешта кадриятни санаб бериш таклиф этилди. Олинган маълумот-лар Вержес методикаси асосида статистик тах,лил килинди ва ядровий, яъни марказий кадриятлар аникланди. Аникланган етакчи кадриятлар хулк бирликларига утказилди ва улар компетенциялар куринишида ифодаланди. Бундан ташкари, Жану-бий Корея, Франция, Канада, Россия Федерацияси мамлакатларида давлат бошкаруви хизматчилари амал киладиган компетенциялар тах,лил килинди ва умумлаштирилди. Бундай контент тах,лил асосида аникланган, яъни давлат хизмати бошкаруви сох,асида мух,им деб топилган компетенция-ларни экспертлар томонидан саралаш ишлари олиб борилди ва давлат бошкаруви сохасидаги рахбарларга хос булган компетенциялар руйхати шакллантирилди. Натижада, Узбекистонда давлат хизмати сохасидаги рахбарларнинг бошкарув самарадорлигини таъминловчи куйидаги компетенциялар руйхати аникланди:

1. Касбга, хизматга садокат - ватанпарварлик, масъулият, бурчга садокат, халкка хизмат килиш иштиёки, хизмат пиллапояларида усишга инти-лиш.

2. Шахснинг лидерлик салохияти бошкаларни мотивация килиш, мустакил карор кабул килиш, коммуникативлик, ишонтириш кобилияти.

3. Бошкарув профессионализми - максад куя олиш, вазиятни тахлил килиш, карор кабул килиш, максадга эришиш йулида ишларни ташкил килиш, назоратни амалга ошириш.

4. Тизимли фикрлаш - вазиятни тахлил килиш кобилияти, тизим компонентлари уртасидаги алокани топиш, глобал мухитни тасаввур эта олиш, тафаккурнинг мослашувчанлиги.

5. Узгаришларга мослашувчанлик фавкулодда вазиятларда жамоани бошкариш,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

стресс холатида узини йукотмаслик, бардошли-лик, о-гир ва узгарувчан вазиятларда иш унумдор-лигини туширмаслик.

Санаб утилган компетенциялар давлат хиз-матининг барча соха рахбарлари учун уму-мий хисобланиб, бу компетенцияларни "база-вий" деб аташ мумкин. Шу каторда, махсус тадкикотлар асосида бугунги кунда давлат хиз-мати ходимларига куйилаётган вазифалардан келиб чиккан холда специфик компетенциялар хам аникландики, булар асосида турли сохаларда кадрлар захирасини шакллантиришда хамда ёш мутахассисларнинг бошкарувга мойиллигини бахолаш учун имконият яратилмокда. Хусусан, Бош прокуратура Академиясида рахбарлик курс-ларида тахсил олаётган тингловчилар орасида прокурорлик фаолияти хусусиятларини урганиш буйича тадкикот утказилди. Тадкикот услуби сифатида фаолият тахлили О.Липман методика-сидан фойдаланилди. Ушбу суровнома дастлабки холатда техник соха мутахассислари фаолиятини урганишга йуналган булсада1, кейинчалик 50 га якин прокурорларни экспертликка жалб этил-ган холда касб фаолиятини тавсифловчи белги-лар сони 132 тага олиб чикилди ва улар бево-сита прокурорлик фаолиятини ифодаловчи сифат ва хислатлар мажмуига айлантирилди. Натижада, худуд прокурори учун зарур булган сифатларни 7 баллик максимал бахолаш мезони билан таклиф этилган суровномани 20 га якин худудларда ишлаш тажрибасига эга булган прокурорлар бахолаб чикишди. SPSS статистик дастури асосида к,айта ишланган маълумотлар мавжуд мала-калар руйхатини факторларга ажратиш имконини берди. Ушбу факторлар эса кейинчалик компетенциялар шаклига угирилди ва натижада юкорида таъкидлаб утилган 5 та базавий компетенцияга кушимча равишда яна учта касбий компетенция кушилди ва булар:

1. Лойихалар устида хамкорлик к,илиш ком-петенцияси. Ушбу компетенция прокурорларнинг худуд доирасида уз секторига булган жавобгар-ликдан келиб чикувчи компетенция булиб, бунда худудда амалга ошириладиган тадбирлар бир нечта кушни ташкилотлар хамкорлигида бажа-рилишини назарда тутади. Жумладан рахбардан янги, вактинча ташкил этилган жамоада ишлай олиш куникмаси, ситуатив лидерликни намойиш

1 Ильин Е.П. Дифференциальая психология профессиональной деятельности. СПб.- Издательский дом «Питер», 2008 - С., 428

этиш малакаси талаб килинади. Шунингдек, бошкалар билан хамкорлик давомида кузда тутилган якуний натижани тасаввур кила олиш ва лойиха доирасида узи бажариши лозим булган ишни аник билиш, хамкорликка мойиллик каби-лар айнан шу компетенция таркибига киради;

2. Катта хажмдаги маълумотлар билан ишлай олиш компетенцияси. Бошкарув бир нечта даражаларда утар экан, рахбар доимо узлуксиз ахборот окими ичида фаолият юри-тади. Хусусан, прокурор фаолияти нуктаи наза-ридан тахлил килсак, у бир пайтнинг узида хам вазиятни бошкариши ва хамда мавжуд холатни конуний намуналар билан солиштириб бориши керак. Бундан ташкари, конунчилик сохасидаги ахборотнинг доимо янгиланиб ва такомиллашиб бориши прокурордан кучли оператив хотирани, вазиятга мос келувчи ва к,онун нормаларига мос карор кабул килишни талаб килади хамда ушбу малакани прокурор фаолиятидаги мухим компетенция сифатида эътироф этиш мумкин;

3. Карор ижросини таъминлаш. Ушбу компетенция барча рахбарларга хос булсада, лекин прокурор фаолиятида у алохида ахамият касб этади. Гап шундаки, назоратдаги вазифанинг охирги нуктаси айнан рахбар зиммасига юкла-тилади ва карорни охирига етказиш айнан ундан талаб килинади.

Прокуратура сохасидаги рахбар кадрлар фаолиятини урганиш асосида аник,ланган компетенциялар шу тизимда бирон лавозимга мос ном-зодни аник,лашда, шундай маълумотларга таяниб рахбарликка кадрлар захирасини яратишда хамда уларни ривожлантириб боришга хизмат килади.

Касбий компетенция маълум бир харакатларда, фаолият операцияларида намоён булади. Яъни, хар кандай компетенция билан бирга унга мос касбий операциялар хам ифодаланиши лозим. Компетенцияларнинг шаклланганлиги ва уларнинг амалда намоён булишини ифодалаш максадида яратилган жадвал "компетенциялар модели" деб аталади2. Компетенциялар моделида компетенция, уни бахолаш мезонлари ва компетенция-нинг шаклланганлик даражасини аник,лаш метод-лари акс этади. Куйида, тадкикотимиз оркали аникланган прокуратура органлари рахбар кад-рларига хос булган компетенциялар модели тас-вирланади (1-жадвал).

2 Базаров Т.Ю. Технология центров оценки персонала: процессы и результаты. - М. КНОРУС, 2011.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

V____

1-жадвал. Прокуратура сохасидаги рах,барнинг компетенциялар модели1

Компетенция Компетентлик белгилари Аниклаш услублари

Кадриятлар Ташкилотга содиклиги; Уз касбининг нуфузини саклаш ва улуFлашга интилиши; Ташкилот маданияти меъёрларига риоя килиши. Фаолият махсули тахлили, сухбат

Тизимли фикрлаш Муаммони ечишда натижага таъсир этувчи барча омилларни хисобга олади; Маълумотлилик, хар томонлама билимларга эгалиги; Вазиятни яхлит тасаввур этиш кобилияти; Маълумот йиFиш ва катта хажмдаги маълумотларни тартиблашга оид куникмаларга эга булиш. Кейслар тахлили, Ташки-лий тест, креативликни аниклаш тестлари, сухбат

Бошкарув профессио-нализми Мак,садни аник билиш; Жамоа ишини режалаштириш; Гурух, жамоанинг ишини ташкиллаштириш; Ходимларни мотивациялаш; Кейслар тахлили, гурухий мунозара, "Бошкарув бел-лашувлари" ролли уйини

Лидерлик Ишга ижобий, позитив муносабат; Бошкаларни ишонтириш, таъсир килиш куникмаси; Бошкаларда узи хакида ижобий таассурот уЙFотиш куникмаси. Гурухий мунозара, кузатув, сухбат

Мослашувчанлик, стрессга бардошли-лик Чидамл илик; Эгилувчанлик (кийишкоклик); Узгарувчан вазиятга тез мослашиш. Гурухий машклар, "Маъ-руза машки", "Директорлар кенгаши" машки

Лойихавий хамкорликни намойиш этиш. Ишчи гурух аъзолари билан самарали муносабатларни кура олиш малакаси; Натижани, тайёр махсулотни олдиндан тасаввур кила олиш куникмаси; Ресурслар танкислиги шароитида иш темпини ва сифатини баркарор ушлашга интилиш; Гурух хар бир аъзосининг умумий фаолиятдаги иштироки ва у эри-шиши лозим булган натижани аник тасаввур этиш. Ролли уйин, гурухий мунозара, кейс тахлили, "Бошкарув беллашувлари" ролли уйини

Катта хажмдаги маъ-лумотлар билан ишлай олиш Хотиранинг кучи; Амалий тафаккурнинг ривожланганлиги; Фикрнинг мантикийлиги; Хозиржавоблик. Хотира учун тестлар. Кре-ативлик тестлари. Бахс мунозара

Карор ижросини таъ-минлаш Мустакил карор кабул килиш кобилияти; Ечимни ва уз фикрини конун билан асослаш; Катъиятлилик, назоратни намойиш этиш ва режага риоя килиш; Одамларни ишонтириш ва уларга таъсир килиш кобилияти. "Маъруза" машки. Гурухий бахс ва мунозара. "Пилорама" уйини

Келтирилган компетенциялар модели прокуратура органларида бугунги кун талабига жавоб бера оладиган рахбар кадрлар фаолиятини тахлил Килиш асосида шакллантирилган булиб, бун-дай моделлар хар бир соха рахбарлари мисо-лида янада конкретлаштирилиши, айнан шу сох,а бошк,арувини ифодаловчи хусусиятларга купрок, эътибор берилиши ва бу оркали реалликка макси-мал даражада мос моделни шакллантириш зарур.

Демак, компетенциялар модели мутахассис фаолиятини максимал даражада акс эттирувчи намуна булиб, унда касбий махоратнинг барча жих,атлари ифодаланади. Компетенциялар моде-лининг асосий устун жихати шундаки, бу оркали конкрет соха рахбари ёки мутахассиснинг компе-тенциялари шаклланиб ва узгариб бориши дина-

1 Муаллиф томонидан олиб борилган тадкикот натижа-лари асосида тузилган.

микасини хам кузатиш мумкин. Бундай имконият айникса, ОТМда малакали мутахассисларни тайёр-лаш сифатини тахлил килишда катта кулайликлар яратади. Баён этилган фикрнинг мисоли сифа-тида Бош прокуратура академиясида прокуратура органлари рахбар ходимларини тайёр-лаш жараёнини мисол келтириш мумкин. Ушбу сохаларда олиб борилган ишлар шундан дало-лат берадики, компетенциялар моделидаги хар бир компетенцияни аник бир методлар оркали аниклаш ва улчаш, колаверса маълум бир укув машFулотлари оркали ривожлантириб бориш имконияти мавжуд экан.

Компетенциялар модели жадвалида кайд этилган услубларнинг аксарияти психологик метод-ларни ташкил килади. Лекин, хар бир ихтисос-лик вакиллари ушбу методларни уз сохасига мос воситалар билан алмаштирган холда фойдала-нишлари мумкин. Бу ердаги асосий талаб - ифо-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

даланган компетенция ва унинг курсаткичлари хамда уни аниклаш учун кулланувчи методлар айнан амалий малакалар кулланувчи соха тала-бларидан келиб чикиши лозим.

Бугунги кунда, бирон соха мутахассиси ёки рахбарининг компетенциялари шаклланган-лик даражасини аникловчи мукаммал услуб Ассессмент-Марказ технологияси булиб, ушбу восита амалиётга кенг жорий этилмокда. Ассессмент-маркази услуби мутлако компетен-циялар моделига асосланган тартибда ишлайди ва у оркали бахолаш жараёни бир нечта эксперт-ларнинг иштирокида таъминланади. Гап шундаки, "Ассесмент-марказ" гурух,ий бахолаш услуби хисобланади ва ушбу жараёнга олдиндан пухта тайёргарлик курган профессионал экспертлар -ассессорлар иштирокини талаб килади1.

Юкорида билдирилган фикрлар, мутахас-сис ёки рахбарларни бахолашнинг энг замона-вий услуби "Ассессмент-маркази" технологияси х,ак,ида эди. Лекин, бугунги кунда касбий ёки лаво-зим компетенцияларини факатгина бахолаш эмас, балки уларни махсус ташкил этилган тренинглар орк,али ривожлантириш усуллари хам кенг жорий этилмокдаки, компетенциялар моделига асосланган фаолиятни янада кенгрок камраб оладиган таълим технологияси - "Ассессмент ва ривожлантириш маркази" усули хам жорий этилмокда. Демак, бугунги кунда таълим муассасалари оркали малакали ва замонавий кадрларни тайёрлашнинг асосий шартларини куйидагича изохлаш мумкин.

1. Хар бир талаб килинувчи ихтисосликлар учун касб компетенцияларини яратиш;

2. Яратилган касб компетенциялари туркуми учун компетенциялар моделини ишлаб чикиш;

3. Бутун таълим даври мобайнида булажак мутахассисларда компетенциялар шаклланиш жараёнини мониторинг килиб бориш;

4. Компетенцияларни меъёр даражасига кутариш буйича турли тренинглар ва амалиётга йуналган машFулотлар ташкил этиш;

5. МашFулотлардан сунг кайта бахолаш тад-бирларини утказиш хамда зарур коррекцияларни жорий этиш.

Юкорида кайд этилган жараёнлар Олий таълим тизимида ташкил этилаётган укув тадбирлари ва халк хужалигининг турли тармокларига тайёрла-

1 Узбекистонда замонавий рахбар кадрларни шакллан-тириш тизимини такомиллаштириш масалалари / Муал-лифлар жамоаси - Т.: Yangi kitob, 2020. - 208 б.

наётган мутахассислар компетенциялар модели асосида амалга оширилиши максадга мувофик. Уз узидан хулоса келиб чикадики, компетенциялар моделига асосланган таълимни ташкил этишда амалий куникмаларни шакллантиришга асосий эътибор каратилиши лозим. Чунки, айнан куникмалар ва касбий фаолият операциялари компетенцияни ифодаловчи асосий мезондир2. Бундай максадга эса интерфаол таълим ва илFор педагогик технологияларга асосланган услублар оркали эришиш мумкин. Айтиб утиш жоизки, бугунги кунда Бош прокуратура академиясида рахбар кадрларни бошкарув куникмаларига ургатиш буйича ташкил этилган дарслар асосан тренинг машFулотлари ва кейслар билан ишлаш технологиясига асосланган3. Назаримизда, мазкур ёндашув, прокуратура сохасидаги рахбарларнинг самарали бошкарув куникмаларини ривожланти-рувчи рационал услуб деб таъкидланиши мумкин.

Баён этилган фикрлар асосида куйидаги хулоса ва таклифларни ифодалаш мумкин.

Биринчидан, бугунги таълим жараёни аник компетенциялар моделига асосланган булиш керак.

Иккинчидан, компетенциялар моделини шакллантиришда таълим муассасаси ва унинг битирувчисига эхтиёжи булган ташкилот узаро хамкорликда ишлаши керак.

Учинчидан, компетенцияларни аниклаш ва бахолашда кулланувчи услублар аник прогностик салохиятга эга булиши керак, зеро компетенци-яларга асосланган таълимнинг асосий максади -мутахассиснинг мазкур сохада тез фурсатда самарали ишлаш даражасига чикишини таъминлашга асослангандир.

Туртинчидан, компетенциялар моделининг хаётийлигини таъминлаш максадида ушбу сохани яхши биладиган одамлар иштирокида бахоловчи экспертларни тайёрлаш ва компетенцияларнинг ривожланганлик даражасини айнан шу экспертлар гурухи оркали таъминлашни йулга куйиш лозим.

2 Лайл М. Спенсер, Сайн М. Спенсер. Компетенции на работе. - М.: HIPPO, 2005. 304 c.

3 Махмудов И.И. Прокуратура органлари рахбар кад-рларини бахолаш ва психологик хусусиятларини урга-ниш услубларини жорий этиш. T.,"Adad plyus", 2020. 52 б.

с 20 ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ N у

Адабиётлар руйхати:

1. Базаров Т.Ю., Ладионенко М.А. Технологические основы оценки персонала. - М.: "Перо", 2017. С.24.

2. Базаров Т.Ю. Компетенции будущего: квалификация, компетентность (критерии качества)? // Открытый университет// под. ред. В.Л.Глазычева, СЭ.Зуева. М, 2003. -С.510-539

3. Базаров Т.Ю. Технология центров оценки персонала: процессы и результаты. - М.: КНОРУС, 2011.

4. Ильин Е.П. Дифференциальная психология профессиональной деятельности. - СПб.: издательский дом «Питер», 2008. - С. 428.

5. Лайл М. Спенсер, Сайн М. Спенсер. Компетенции на работе. - М.: HIPPO, 2005. 304 c.

6. Махкамов О. ва бошк,. Замонавий рах,бар кадрларни танлаш ва уларнинг компетен-цияларини аниклаш. Амалий кулланма. - Т.: 2020. 63 б.

7. Махмудов И.И. Прокуратура органлари рахбар кадрларини бахолаш ва психологик хусусиятларини урганиш услубларини жорий этиш. - Т./'Adad plyus", 2020. 52 б.

8. Узбекистонда замонавий рах,бар кадрларни шакллантириш тизимини такомиллаш-тириш масалалари / Муаллифлар жамоаси - Т.: Yangi kitob, 2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.