Научная статья на тему 'ИҚТИСОДИИ КОМПЕТЕНТЛИК: МАЗМУН- МОҲИЯТИ, ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ бошқарув ХОДИМЛАРИНИНГ иқтисодиЙ ФАОЛИЯТДАГИ КОМПЕТЕНТЛИГИ'

ИҚТИСОДИИ КОМПЕТЕНТЛИК: МАЗМУН- МОҲИЯТИ, ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ бошқарув ХОДИМЛАРИНИНГ иқтисодиЙ ФАОЛИЯТДАГИ КОМПЕТЕНТЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
619
198
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
компетентлик / иқтисодий компетентлик / иқтисодий билим / иқтисодий фаолият / иқтисодий барқарорлик / компетентность / экономическая компетентность / экономические знания / экономическая деятельность / экономическая стабильность

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Илхомов Баходир Илхом Ўғли

Мақолада компетентлик ва иқтисодий компетентлик тушунчаларининг мазмун-моҳияти кўриб чиқилган. Шунингдек, профессионал таълим тизими бошқарув ходимларининг иқтисодий компетентлигини малака ошириш жараёнларида ривожлантириш масалалари кўрилган. Тизим муассасаларининг иқтисодий барқарорлигини таъминлаш масалалари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЭКОНОМИЧЕСКАЯ КОМПЕТЕНТНОСТЬ: ПОНЯТИЕ, СУЩНОСТЬ И МЕСТО В ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УПРАВЛЕНЧЕСКИХ КАДРОВ В СИСТЕМЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье раскрываются понятия и сущность компетентности и экономической компетентности. Разработаны рекомендации по развитию экономической компетентности управленческих кадров системы профессионального образования в процессе повышения квалификации. Проанализированы вопросы обеспечения экономической стабильности деятельности профессиональных учебных заведений.

Текст научной работы на тему «ИҚТИСОДИИ КОМПЕТЕНТЛИК: МАЗМУН- МОҲИЯТИ, ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ бошқарув ХОДИМЛАРИНИНГ иқтисодиЙ ФАОЛИЯТДАГИ КОМПЕТЕНТЛИГИ»

Илхомов Баходир Илхом у^и,

Педагогик инновациялар, касб-хунар таълими бошк,аруви хамда педагог кадрларни к,айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Таълим жараёнини ташкил этиш» кафедраси таянч докторанти

ИКТИСОДИЙ КОМПЕТЕНТЛИК: МАЗМУН-МО^ИЯТИ, ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ ВОШ^АРУВ ХОДИМЛАРИНИНГ ИКТИСОДИЙ ФАОЛИЯТДАГИ КОМПЕТЕНТЛИГИ

УДК: 377.111.3.016:338

ИЛХОМОВ Б.И. ИКТИСОДИЙ КОМПЕТЕНТЛИК: МАЗМУН-МОЦИЯТИ, ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ БОШКАРУВ ХОДИМЛАРИНИНГ ИКТТИСОДИЙ ФАОЛИЯТДАГИ КОМПЕТЕНТЛИГИ

Маколада компетентлик ва иктисодий компетентлик тушунчаларининг мазмун-мохияти куриб чикилган. Шунингдек, профессионал таълим тизими бошкарув ходимларининг иктисодий компетентлигини малака ошириш жараёнларида ривожлантириш масалалари курилган. Тизим муассасаларининг иктисодий баркарорлигини таъминлаш масалалари тахлил килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: компетентлик, иктисодий компетентлик, иктисодий билим, иктисодий фаолият, иктисодий баркарорлик.

ИЛХОМОВ Б.И. ЭКОНОМИЧЕСКАЯ КОМПЕТЕНТНОСТЬ: ПОНЯТИЕ, СУЩНОСТЬ И МЕСТО В ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УПРАВЛЕНЧЕСКИХ КАДРОВ В СИСТЕМЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье раскрываются понятия и сущность компетентности и экономической компетентности. Разработаны рекомендации по развитию экономической компетентности управленческих кадров системы профессионального образования в процессе повышения квалификации. Проанализированы вопросы обеспечения экономической стабильности деятельности профессиональных учебных заведений.

Ключевые слова и понятия: компетентность, экономическая компетентность, экономические знания, экономическая деятельность, экономическая стабильность.

ILHOMOV B.I. ECONOMIC COMPETENCE: CONCEPT, ESSENCE AND PLACE IN THE ECONOMIC ACTIVITY OF MANAGEMENT PERSONNEL IN THE SYSTEM OF VOCATIONAL EDUCATION

The article reveals the concepts and essence of competence and economic competence. Recommendations on the development of economic competence of the vocational education system's managerial personnel in the process of advanced training are developed. The issues of ensuring the economic stability of the activities of professional educational institutions are analyzed.

Keywords: competence, economic competence, economic knowledge, economic activity, economic stability.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

Мамлакатимизда амалга оширилаётган ижтимоий-ицти-содий ислоцотлар, юрт истицболи учун масъулиятни уз зим-масига олишга цодир булган рахбар кадрларни тайёрлаш, цайта тайёрлаш ва малакасини оширишнинг узлуксиз тизи-мини доимий равишда такомиллаштириб боришни талаб цилмоцда.

Кириш.

Бугунги кунда замонавий рахбар нафакат педагогика, психология, маъмурий бошкарув асосларини билиши, балки моддий, молиявий, мехнат ресурслари бошкарувини маркетинг тахлили асосида ташкил этиш, таълим муасса-сасининг истеъмолчилик, буюртмачилик, тад-биркорлик каби турли фаолиятларида хам иктисодий самарали карорлар кабул кила олиши лозимлиги талаб этилмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 11 июлдаги «Олий ва урта махсус таълим сохасида бошкарувни ислох килиш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-5763-сон фармонида зиммасига юклатилган вазифа-ларни самарали ва юкори профессионал даражада бажаришга кодир рахбар ходим-ларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини оширишнинг узлуксиз тизимини ташкил этиш, такомиллаштириб бориш, уларнинг кас-бий махорати сифати ва даражасини ошириш мухим вазифа сифатида таъкидланди. Уз навбатида касб-хунар таълими сохасида хам рахбар, хам педагог кадрларнинг малакасини ошириш тизимини янги боскичга кутариш, уларнинг касбий малакасини оширишнинг замонавий шаклларини хамда мукобил, узлуксиз малака ошириш тизимини амалиётга жорий этиш долзарб вазифа сифатида карал-мокда.

Шунингдек, профессионал таълим тизимини илFор хорижий тажрибалар асосида такомил-лаштириш, бошланFич, урта ва урта махсус профессионал таълим боскичларини жорий килиш оркали мехнат бозори учун малакали ва ракобатбардош кадрлар тайёрлаш хамда мазкур жараёнга иш берувчиларни кенг жалб килиш максадида, Узбекистон Республикасида Таълимнинг халкаро стандарт таснифлагичи

даражалари билан уЙFунлашган янги таълим муассасалари тармоFи ташкил этилмокда1.

Касб-хунар таълими тизимини тубдан кайта куриб чикиш, максадли, контракт ва буюртма-лар асосида таълим хизматларини ташкил этиш ва ривожлантириш борасида кенг куламли ишлар олиб борилаётган бугунги кунда инновацияларга нисбатан очик, страте-гик режалаштирувчи, мураккаб шароитда хам окилона карор кабул кила олувчи, иктисодий муаммоларни уз вактида мустакил хал эта оладиган, иктисодий билимга эга, ташаббус-кор рахбар ходимларга талаб ортиб бор-мокда.

Шу билан бирга профессионал таълим муассасаларини маблаF билан таъминлаш, максадли буюртмалар, укувчиларни давлат буюртмаси, тулов-контракт, тегишли вазир-лик, идораларнинг бюджетдан ташкари маб-лаFлари асосида таълим хизматларини ташкил этиш, молиялаштириш, таълим тизимига грантлар, инвестицияларни кенг жалб этиш, мавжуд ресурслардан самарали ва окилона фойдаланиш, молиявий ресусрлар хисоб ва хисоботларни электрон воситалар асосида ахборотлаштириш, давлат харидларини ташкил этиш, бюджетдан ташкари маблаF ишлаб топиш фаолиятини ривожлантириш ва пиро-вард натижада профессионал таълим муасса-саларининг иктисодий баркарорлигини таъминлаш каби вазифалар бошкарув ходимла-рининг иктисодий билим, куникма ва малака-ларига янги талабларни юклаб, уларнинг иктисодий компетентлигини ривожланти-ришни такозо этмокда.

Мацсад.

Тадкикотларимизниг асосий максади - профессионал таълим тизимининг бошкарув ходимларининг иктисодий компетентлигини

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил

6 сентябрдаги «Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги Пф-5812-сон фармони.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

ривожлантириш асосида профессионал таълим муассасаларининг иктисодий баркарор-лигини таъминлашга эришиш. Яъни таълим муссасалари молиявий-иктисодий жихатдан нафакат узини узи таъминлаши, балки узининг илмий салохияти, илмий тадкикотлари ва ишланмарлари билан баркарор иктисодий усишларига эришишлари лозим. Максадимиз, малака ошириш жараёнларида профессионал таълим тизими бошкарув ходимларининг иктисодий компетентлигини ривожлантириш-нинг андрагогик асослари, ташкилий-педа-гогик шартлари ва укув-услубий таъминотини такомиллаштириш, шунингдек, иктисодий компетентлик тушунчасини мохиятан тадкик килган холда унинг даражалари ва ривожлантириш боскичларини илмий асослашдир.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асарлари та^лили.

«Компетентлик» тушунчаси таълим сохасига психологик илмий изланишлар натижасида кириб келган. Психологик нуктаи назардан, компетентлик «ноанъанавий вазиятлар, кутил-маган холларда мутахассиснинг узини кандай тутиши, мулокотга киришиши, ракиблар билан узаро муносабатларда янги йул тутиши, ноаник вазифаларни бажаришда, зиддият-ларга тула маълумотлардан фойдаланишда, изчил ривожланиб борувчи ва мураккаб жараёнларда харакатланиш режасига эгалик» ни англатади1.

Компетентлик деганда, купинча шахснинг фаолият юритишга умумий кобилияти ва унинг касбий тайёргарлигида намоён булувчи билим ва тажрибаларига асосланган интег-рациялашган сифатлар назарда тутилади2.

Н.А.Муслимов компетентлик тушунчасини шахсий сифатлар туплами ва касбий соханинг таянч талаблари сифатида намоён булиши билан унинг мохиятини очиб берган. «Компетентлик - бу талабанинг шахсий ва ижтимоий ахамиятга эга касбий фаолиятининг амалга оширилиши учун зарур булган билим, куникма ва малакаларнинг эгалланиши хамда уларни

1 Муслимов Н., Усмонбоева М., Сайфуров Д., Тураев А. Педагогик компетентлик ва креативлик асослари. - Т., 2015. -4-5-б.

2 Мирсолиева М.Т. Олий таълим муассасалари рахбар ва педагог кадрларининг тадк,ик,отчилик компетентлигини ривожлантириш. // «Замонавий таълим», 2018, 2-сон.

касбий фаолиятда куллай олиши билан ифодаланади»3.

И.А.Зимняя «...компетентлик - бу одамнинг фаолияти, хулк-атвори, турли муаммоларни хал килиш жараёнида бошка шахслар билан узаро муносабатида намоён буладиган инте-гратив, билимга асосланган, интеллектуал ва ижтимоий-маданий жихатдан аникланган сифати»4, деб таърифлаган. Унинг фикрича, «компетентлик» шахсий хусусият булиб, тар-кибига киритилган компетенциялар асосида шакллантирилади.

Ж.Равен компетентликни «...маълум бир фан сохасида муайян харакатни самарали амалга ошириш учун зарур булган узига хос кобилият, жумладан, юкори ихтисослашган билимлар, куникмалар, фикрлаш усуллари, шунингдек, уз харакатлари учун масъулиятни хис килиш»5, деб таърифлайди. Мазкур таъ-рифга кура, компетентлик умумий холда билимлар йиFиндисидан фаркли равишда, самарали тарзда амалиётга йуналтирилган билимлар мажмуи билан тавсифланади. Яъни, компетенлик - амалда кулланилаётган билимлар мажмуидир.

М.А.Чошановнинг илмий ишларида компетентлик - динамик узгарувчан ходиса сифатида билимларни доимо ривожлантириб бориш, маълум вакт ва шароитга мос булган методларни куллай олиш, куплаб ечимлар орасидан самарали, энг макбул ечимни тан-лашда креатив фикрлай олиш кобилияти6 сифатида таъкидланган. Мазкур фикрга кура, билимлар - янги технологиялар ва уларга замонавий талаблар юзага келиши натижасида маълум вакт утиши билан эскиради. Уз навбатида, мос методларни танлаш ва янги шароитда уларни куллашга ёндашувлар хам узгаради. Шу сабабдан, компетенция, компетентлик масалалари куплаб олимлар томони-

3 Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчисини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари. // Дисс. пед. фан. док. - Т., 2007. -131-б.

4 Зимняя И.А. Компетентностный подход в образовании. www.pirao.ru/community-projects/text/kompetentnostnyy-podkhod-v-obrazovanii/

5 Равен Дж. Компетентность в современном обществе. - М.: «Когито-Центр», 2002.

6 Чошанов А. Дидактическое конструирование гибкой технологии обучения. // «Педагогика», Москва, 1997, №2. -С. 21-27.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

дан урганилиб, тадкикот натижалари асосида хулосалар шакллантирилган булсада, бугунги кунда хам долзарблигича колмокда.

Мацоланинг илмий янгилиги.

Компетентлик хусусиятларини аниклаш борасида олиб борилган илмий тадкикотлар тахлиллари асосида тупланган хулосалар маз-мунидан келиб чикиб, илмий ёндашув доира-сида компетентлик тушунчасини куйидагича таърифладик: «Компетентлик - шахсий сифатлар туплами булиб, муяйян со^адаги вазифаларни эгалланган му^им, доимий ривожланиб борувчи компетенциялар асосида бажара олиш цобилияти»

Шунингдек, компетентилик тушунчасининг мохиятини амалиётга йуналтирилган билим-лар, куникмалар, кобилият, хулк атвор каби интегрлашган шахсий сифатлар туплами таш-кил этар экан, иктисодий компетентлик тушунчасини куйидагичи изохлашимизга замин булди:

«Иктисодий компетенлик - жамият ривож-ланишига мос иктисодий билим, куникма, малакаларни доимий эгаллаб бориш коби-лияти булиб, турли иктисодий вазиятларда уларнинг амалиётга максадли татбики билан боFлик шахсий ривожланиб борувчи сифатлар йиFиндисидир».

Иктисодий компетентлик ва унинг тарки-бий кисмлари билан боFлик масалалар куплаб тадкикотчиларнинг илмий изланишларида урганилган ва тадкикотлари доирасида у ёки бу даражадаги хулосалар шакллантирилган булса-да, унинг муайян таркибий компонент-ларига куйидагича изох берилади.

Мацоланинг илмий янгилиги юзасидан бошца олимлар илмий асарлари тацлили.

Е.Е.Овакимян1 иктисодий компетентлик тушунчасини турли ижтимоий вазиятларда иктисодий асосланган карорлар кабул килишга имкон берадиган иктисодий билим-лар, куникмалар мажмуи, деб таърифлаган ва илмий изланишлари асосида иктисодий компетентлик таркибига куйидаги компонент-ларни киритган: когнитив - иктисодий билим-лар тизими, жамиятда иктисодий функция-ларни бажариш буйича Fоялар; хиссий-

1 Овакимян Е.Е. Развитие экономической компетентности студентов вузов. Автореферат. - Челябинск, 2010.

кадриятлар - иктисодий сохадаги мухим кад-риятлар тизими, фаолият мотивацияси, иктисодий хис ва катъий ишонч; фаолиятли-креатив - иктисодий билимларни куллаш тажрибаси, иктисодий максадга эришиш куникмалари;

А.Ю.Мисаиловнинг2 фикрича, иктисодий компетентликнинг таркиби бир бирига боFлик булган куйидаги компонентлардан иборат:

• мотивацион - жамланган ва етарлича баркарор эхтиёжлар тизими, иктисодий фаолият учун мухим сабаблар, турли иктисодий компетенцияларга эга булишга кизикиш билан тавсифланувчи;

• когнитив - асосий иктисодий тушунча-ларни ифодаловчи тизим (иктисодиёт, иктисодий конунлар, талаб, таклиф, махсулот), иктисодий назариялар, тушунчалар, моделлар, давлатнинг иктисодий сиёсатини олиб боришга ёндашувлар, иктисодиётнинг халкаро муаммолари; касбий фаолиятда иктисодиёт асослари (конунлар, корхонанинг иктисодий фаолияти усуллари, иктисодий режалашти-риш, назорат ва аудит ва бошкалар).

• амалий - иктисодий муаммолар ва вази-ятларни хал килиш, иктисодий куникма ва кобилиятлар комбинациясига асосланган иктисодий хисоб-китобларни олиб бориш, бизнес режаларни тузиш, бухгалтерия хисо-бини юритиш, турли хил иктисодий вазиятларда касбий муаммоларга иктисодий ечим танлашни амалга ошириш, иктисодий фаолиятда ахборот технологияларидан фойдаланиш, фукаролик иктисодий хатти-харакатларига риоя килиш ва бошкалар.

• шахсий - бир катор мухим иктисодий фазилатлардан иборат: фаоллик, мустакиллик, ижодкорлик, самарадорлик, мехнатсеварлик, катъиятлилик, ташаббускорлик.

Маколада тадкикот объекти.

Иктисодий компетентлик тушунчаси билан ёндош мазмунда, муаммо сифатида белгилан-ган касб-хунар таълими тизими бошкарув ходимларининг иктисодий компетентлиги негизида кандай сифатлар акс этиши, унинг мохияти, касб-хунар таълими тизими

2 Мисаилов А.Ю. Компьютерное сопровождение формирования экономической компетентности у студентов учреждений среднего профессионального образования. Автореферат. - М., 2013.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

бошкарув ходимлари, узларида иктисодий компетентликнинг кандай сифатларини ёрита олиши зарурлиги борасида юзага келадиган саволлар «касб-хунар таълими тизими бошкарув ходимларининг иктисодий компетент-лиги» тушунчасини мохиятан тадкик килиш заруриятини белгилайди.

Касб-хунар таълими тизими бошкарув ходимларининг зарур касбий фазилатлари билан бир каторда, турли мураккаблик дара-жасидаги иктисодий вазиятларни муваф-факиятли хал этишга имкон берадиган касбий махоратни биз касб-хунар таълим муассас-слари бошкарув ходимларининг иктисодий компетентлиги сифатида тахлил килиб, унинг мохиятини аниклашни зарур деб белгиладик.

Таълим муассасаси рахбарининг иктисодий компетентлиги масаласи мухим омил сифатида куплаб олимлар томонидан илмий урганилган. Мисол тарикасида:

И.И.Жуклинец1 узининг илмий ишларида таълим муассасаси рахбарининг иктисодий компетентлигини куйидагича таърифлаган. «Таълим муассасаси рахбарининг иктисодий компетентлиги - шахсий сифатлар тавсифи булиб, компетенциялар тизимидан иборат булган, билимлар, куникмалар, иш тажриба-лари асосида окилона иктисодий карорлар кабул килишга харакатларни сафарбар килиш ва рахбарнинг муайян иктисодий муаммо-ларни хал килишга тайёрлик даражаси».

Е.А.Варкинанинг2 илмий ишларида «иктисодий компетентлик - бу шахснинг интегратив сифати булиб, махсус компетенциялар (маркетинг, тадбиркорлик, хужалик-хукукий) маж-муи билан тавсифланади шунингдек, эгаллан-ган иктисодий билим, куникма ва тажриба-ларни ва маълум фаолият усулларини куллай олиш кобилиятини акс эттириб, устувор кадриятлар ва мотивлар билан тартибга соли-надиган доимий шахсий ривожланиш асосида

1 Жуклинец, И. И. Формирование экономической компетентности руководителей образовательных учреждений в системе повышения квалификации. // Материалы межрегион. науч.- практ. конф. СПб, 19 апр. 2012 г - С. 186-188.

2 Варкина Е.А. Формирование экономической компетентности руководителя образовательного учреждения

в системе повышения квалификации // Дисс..... канд.

пед. наук. - Оренбург, 2009. -С.41.

таълим муассасаси фаолиятини таъминлаш-дир» деб таърифланган.

Берилган таърифга асосан иктисодий компетентлик таркибини маркетинг, тадбиркорлик ва хужалик-цукукий компетенциялар таш-кил этар экан, уларнинг узаро боFлик булган билиш, фаолиятли, мотивацион ва шахсий сифатлар компонентлари иктисодий компетентликнинг даражасини тавсифлаши муаллиф томонидан илмий асосланган.

Тадцицотда цулланилган усуллар. Мазкур тадкикотимизда касб-хунар таълими муассасаси рахбарининг иктисодий фао-лияти тахлил килиниб, иктисодий компетентлик таркибини ташкил этувчи компонентларни аниклашда Е.А.Варкинанинг илмий ёндашув-ларидан фойдаланган холда, касб-хунар таълими муассасаси бошкарув ходимларининг иктисодий фаолияти тахлил килинди.

Касб-хунар таълими муассасаси рахбарининг иктисодий фаолияти, ташкилот молия-вий фаолиятини режалаштириш, ижро этиш, назорат ва бошкаришдан иборат булиб, таълим муассасасининг иктисодий баркарор-лигини, молиявий мустакиллигини таъминлаш фаолиятида, молиялаштириш манбаларини кенгайтириш, молиявий ресурсларни режалаштириш ва бошкариш, молиявий ресурслар ижросини таъминлаш ва назорат каби функ-цияларини уз ичига олади. Бунда:

молиялаштириш манбаларини кенгайтириш - бюджет маблаFлари, тулов контракт маблаFлари, хомийлик маблаFлари, максадли буюртма маблаFлари, грант маблаFлари, ишлаб чикариш ва турли хизмтларни ташкил этиш ва конунчиликда такикланмаган бошка манбалардан иборат булиши мумкин;

молиявий ресурсларни режалаштириш ва бошкариш - харажатлар ва даромадлар режа-сметаларини шакллантириш, тузиш, тасдик-лаш, мехнат ресурслари, асосий воситалар ва товар моддий захиралардан самарали фойда-ланишни ташкил этиш ва бошкаришни назарда тутади;

молиявий ресурслар ижросини таъминлаш ва назорат - муассасанинг укув, хужалик, коммунал фаолиятлари ижросини ташкил этиш, моддий ва молиявий ресурслар билан таъминлаш, мехнатга хак тулаш, раFбат-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

лантириш шунингдек, жорий, режали, даврий, узлуксиз назоратларни камраб олади.

Мазкур вазифалар ижросига боFлик равишда муассасаса фаолиятининг маълум жараёнларида, таълим муассасаси рахбари-нинг иктисодий роли узгариб туради ва хар бир иктисодий фаолиятга мос хукук ва маж-буриятлар мажмуи, шунингдек билим, куникма ва малакалар талаб этилади.

Натижалар ва амалий мисоллар.

Олиб борилган илмий тадкикотлар тахлили шунингдек, таълим тизимидаги куп йиллик фаолият тажрибасидан келиб чиккан холда, белгилаш мумкинки касб-хунар таълим тизими бошкарув ходимларининг иктисодий компетентлигини ташкил этувчи компонент-лар каторида билиш хамда мотивацион ком-понентлари хам мухим урин эгаллайди.

Билиш компонети - фаолиятнинг асосини ташкил этадиган зарур иктисодий-хукукий билимларнинг йиFиндиси булиб, реал иктисодий вазиятларни тахлил кила олиш, иктисодий муаммоларни ечиш усулини танлай олиш, режалаштириш, карор кабул килиш каби бир катор вазифаларни бажаришда иктисодий билимлар тупламини мужассам этади. Иктисодий сохага оид конуниятларни билмасдан туриб фаолиятни амалга ошириш самарасиз булади. Иктисодий тушунчаларни, таърифларни конунларни, иктисодий назария ва фаолият услубларини билиш одатий ва ностандарт иктисодий муаммоларни хал килишда рахбар имкониятни таъминлайди.

Мотивацион компонент - мотивлар, шах-снинг индивидуал ахамиятли кадриятлари ва иктисодий бошкарув фаолияти йуналиши учун мухим хусусиятлар йиFиндиси сифатида каралади. Касб-хунар таълими тизими бошкарув ходимларининг таянч мутахасисликлари ва иш стажлари турличалиги боис, уларнинг иктисодий компетенцияларни эгаллашга бул-ган мотивлари турлича булиши мумкин. Маса-лан, янги иктисодий билимларга эга булиш, иктисодий билимларни тизимлаштириш, иктисодий билимларга кизикиш, иктисодий соха-даги куникмаларни ривожлантириш, оддий ва мураккаб иктисодий вазиятларда муаммо-ларга ечим топиш (сертификат олиш, малака

ошириш вакти, бухгалтерия хизматига ишонч-сизлик) ва шу кабилар.

Иктисодий компетенлик уз навбатида янги иктисодий билимлар, куникмалар ва тажриба-ларни узлаштириш негизида рахбарнинг оддий ва мураккаб иктисодий шароитларда уз имкониятларини тулик намоён этишига хиз-мат килади.

Хулоса ва таклифлар.

Демак, бугунги ижтимоий-иктисодий узга-ришлар шароитида, малака ошириш жараёнларида профессионал таълим тизими муасса-саларининг молиявий мустакиллиги ва иктисодий самарадорлигини таъминлашга кара-тилган тизим бошкарув ходимларининг иктисодий компетентлигини ривожлантиришда куйидаги йуналишларга эътибор каратилишни максадга мувофик деб хисоблаймиз:

- профессионал таълим тизими бошкарув ходимларининг иктисодий фаолиятлари соха-сига оид семинар-тренинглар, вебинарлар, бошкарувнинг иктисодий муаммоларига оид конференциялар, мустакил иктисодий билимларни узлаштириш, киска муддатли укув курс-ларини ташкил этиш асосида малака ошириш узлуксизлигини таъминлаш;

- бевосита малака ошириш курсларида, укув дастурлари ва тегишли модуллар маз-мунларини тизим бошкарув ходимларининг реал иктисодий фаолиятлари натижасида юзага келадиган укув эхтиёжлари ва талабла-рига мослаштириш. Муаммоли, кейс стади, лойихавий методлар элементларини уз ичига олган андрагогик шунингдек, илмий тадкикотлар натижаларига асосаланган таълим жараёнларини кенг жорий этиш;

- профессионал таълим тизими бошкарув ходимлари малака ошириш жараёнларининг турли шаклларида, иктисодий компетентлик таркибини ташкил этувчи компетенцияларни фаол узлаштириш мотивациясини ривожлантириш;

- профессионал таълим тизими бошкарув ходимлари иктисодий компетентлигини ривож-лантиришга каратилган махсус укув курсла-рини ишлаб чикиш ва амалиётга жорий эти-лиши мухимдир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

с 70 ТАЪЛИМ МЕНЕЖМЕНТИ / МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ у

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 25 январдаги «Умумий урта, урта махсус ва касб-хунар таълими тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбир-лари туFрисида»ги ПФ-5313-сон фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 3 февралдаги «Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлигининг Урта махсус, касб-хунар таълими маркази фаолиятини такомиллаштириш туFрисида»ги ПК-3504-сон карори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 11 июлдаги «Олий ва урта махсус таълим сохасида бошкарувни ислох килиш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-5763-сон фармони.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги «Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида» ги ПФ-5812 сонли фармони.

5. Муслимов Н., Усмонбоева М., Сайфуров Д., Тураев А. Педагогик компетентлик ва креативлик асослари. - Т., 2015. -4-5-б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Мирсолиева М.Т. Олий таълим муассасалари рахбар ва педагог кадрларнинг тадкикотчилик компетентлигини ривожлантириш. // «Замонавий таълим», 2018, 2-сон.

7. Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчисини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари. Дисс. пед. фан. док. - Т., 2007. -131-б

8. Зимняя И.А. Компетентностный подход в образовании. // www.pirao.ru/ community-projects/text/kompetentnostnyy-podkhod-v-obrazovanii/

9. Равен Дж. Компетентность в современном обществе. - М.: «Когито-Центр», 2002.

10. Чошанов А. Дидактическое конструирование гибкой технологии обучения. // «Педагогика», Москва, 1997, № 2. -С. 21-27.

11. Овакимян Е.Е. Развитие экономической компетентности студентов вузов. Автореферат. - Челябинск, 2010.

12. Мисаилов А.Ю. Компьютерное сопровождение формирования экономической компетентности у студентов учреждений среднего профессионального образования. Автореферат. - М., 2013.

13. Жуклинец И.И. Формирование экономической компетентности руководителей образовательных учреждений в системе повышения квалификации. // Материалы межрегион. науч.-практ. конф. - С.-Пб., 19 апр. 2012 г. -С. 186-188.

14. Варкина Е.А. Формирование экономической компетентности руководителя

образовательного учреждения в системе повышения квалификации. Дисс..... канд.

пед. наук. - Оренбург, 2009. -С. 41.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.