Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН КОНСТИТУЦИЯСИДА ИНСОН ВА ТАБИАТ ҚАДРИ'

ЎЗБЕКИСТОН КОНСТИТУЦИЯСИДА ИНСОН ВА ТАБИАТ ҚАДРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

112
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
хуқуқ / Конституция / фуқаро / жамият / халқ / давлат / тоталитар / маъмурий / жиноят / маърифат

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Беҳзоджон Қуролович Маликов, Бекзод Карим Ўғли Хамроқулов

Ҳуқуқий билим ва кўрсатмаларнинг шаклланмаганлиги, тўлиқ яхлит эмаслиги билан боғлиқ. Бошқача айтганда, «ҳуқуқий инфантализм – ҳуқуқий онг бузилишининг енгил шакли, унда ҳуқуқий билимлар, йўл-йўриқлар ҳақида маълумот берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН КОНСТИТУЦИЯСИДА ИНСОН ВА ТАБИАТ ҚАДРИ»

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

УЗБЕКИСТОН КОНСТИТУЦИЯСИДА ИНСОН ВА ТАБИАТ КАДРИ

Хукукий билим ва курсатмаларнинг шаклланмаганлиги, тулик яхлит эмаслиги билан боглик. Бошкача айтганда, «хукукий инфантализм - хукукий онг бузилишининг енгил шакли, унда хукукий билимлар, йул-йуриклар хакида маълумот берилган.

Калит сузлар: хукук, Конституция, фукаро, жамият, халк, давлат, тоталитар, маъмурий, жиноят, маърифат

Жамиятнинг конуни унинг маданияти даражасини белгилайди. ^онун маданият даражасидан устун булолмайди. Негаки, конун жамият маданиятининг кузгусидир. Жамият хукукий маданиятининг етуклик даражаси унинг конунларининг инсонпарварлик мохиятига, адолат посбони эканлигига караб белгиланади. Жамиятнинг хукукий маданияти хукукий онгнинг, конунийликнинг, конунларни такомиллаштиришнинг ва хукукий тажрибанинг муайян даражасини акс эттирадиган хамда инсоният хукук сохасида яратган хизматдан фойдаланиш, билим олиш, илмий ва техникавий ижод эркинлиги, маданият ютукларидан фойдаланиш ва бошка катор шахсий хукук ва эркинликлар, иктисодий ва ижтимоий хукукларга эга эканлигини билиб олади ва улар билан фахрланиб юради.[1]

Асосий ^онунимизнинг-Узбекистон Республикаси Конституциясининг «Шахсий хукук ва эркинликлар»га доир VII боби, 26-моддасида уз ифодасини топган гоялар инсонни олий кадрият сифатида эъзозлаш зарур ва мухимлигини аник-равшан курсатиб турибди. Унда шундай дейилган; «Жиноят содир этганликда айбланаётган хар бир шахснинг иши судда конуний тартибда, ошкора куриб чикилиб, унинг айби аникланмагунча у айбдор хисобланмайди. Судда айбланаётган шахсга узини химоя килиш учун барча шароитлар таъминлаб берилади.

Бехзоджон Куролович Маликов

ТДТрУ катта укитувчиси

Бекзод Карим ртли Хамрокулов

ТДТрУ АТМ-3 гурух талабаси

АННОТАЦИЯ

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

Х,еч ким кийнокка солиниши, зуравонликка, шафкатсиз ёки инсон кадр-кимматини камситувчи бошка тарздаги тазйикка дучор этилиши мумкин эмас.

Х,еч кимда унинг розилигисиз тиббий ёки илмий тажрибалар утказилиши мумкин эмас». [2]

мустахкамлаб куйилган хукук ва эркинликларга эга.

Бу уринда шуни алохида таъкидлаш лозимки, инсон ва фукаронинг хукукий макоми факат хукуклар ва эркинликлардагина иборат эмас. Бошкача айтганда, турли-туман хукукий муносабатлар иштирокчиси булган инсон (фукаро) факат хукук ва имтиёзлардан фойдаланиб колмасдан, жамият, давлат хамда бошка фукаролар олдида муайян мажбуриятларни, маълум бурчларни хам бажаришга мажбур. Хукуклар, эркинликлар хакида гапирилса-ю, мажбуриятлар, масъулиятлар, бурчлар хакида лом-мим дейилмаса, адолатдан булмайди. Ислом Каримов фукароларнинг хукуклари ва бурчларининг узаро богликлигини нихоятда аник ва мукаммал ифодалаб «Буюк келажагимизнинг хукукий кафолати» асарида куйидагиларни таъкидлайди; «Демократик жамият куриш учун, демократик тамойилларни тула карор топтириш учун, энг аввало, шу муътабар заминда таваллуд ва тарбия топган шахс, узини айнан шу юрт фарзанди деб билувчи инсон уз давлати, уз халки олдидаги, уни катта умидлар билан тарбия этган, вояга етказган жамият олдидаги бурчини адо этиши керак. Бу гап менга хам, сизга хам барчамизга бирдай тегишлидир.

Содда килиб айтганда, хар кайси фукаро, хар биримиз: «Шу давлат, шу жамият менга нима берди?» деб эмас, балки: «Мен узим Ватанимга, элу юртимга нима бердим?» деб уйлашимиз ва шу акида билан яшашимиз керак»[3].

Фукаронинг хукук ва эркинликлари булмаса, унинг мажбуриятлари, бурчлари хакида гап булиши хам мумкин эмас. Шахснинг кобилияти ва истеъдоди унга жамият яратиб берган шарт-шароит ва имкониятлар асосида юзага чикар экан, демак унинг узи хам жамияти, халки олдида бир умр бурчлидир. Жамиятнинг хукукий маданияти шахс эркинлигини ва хавфсизлигини, инсон хукукларини таъминлаш, унинг хукукий химоя этилишини ва ижтимоий фаоллигини кафолатлаш учун замин булиб хисобланади. [4]

Узбекистоннинг хар бир фукароси Конституциямиз ва конунларимизда

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

Хукукий маданият жамият тараккиётига, инсон камолотига, шахснинг хукукий ривожланишига узининг ижобий таъсирини курсатади.

Сиёсий онги етук, чукур хукукий билимли ва маданиятли, иймон-эътикоди мустахкам одамни хар хил олди-кочди гаплар билан алдаб, йулдан уриб, хар хил акидалар таъсирига олиб, чалгитиб булмайди. Ундай одам хар бир нарсани акл-идрок, мантик, тафаккур тарозисига солиб куради, мустахкам, узгармас иймон-эътикодига эга булади.

Хукукий билими ва маданияти юксак булган одам Узбекистон Республикасининг Конституциясида белгилаб куйилган яшаш хукуки (24-моддада), эркинлик ва шахсий дахлсизлик хукуки (25-модда), уз шаъни ва обрусига килинган тажовузлардан, шахсий хаётига аралашишдан химояланиш ва турар жойи дахлсизлиги хукуки (27-модда), мамлакат худудида бир жойдан иккинчи жойга кучиш, республикага келиш ва ундан чикиб кетиш хукуки (28-модда), хар ким фикрлаш, суз ва виждон эркинлиги хукуки (29-модда), мулкдор булиш, мехнат килиш, эркин касб танлаш, ишсизликдан химояланиш, дам олиш, ижтимоий таъминот олиш, малакали тиббий курикдан утказиш хукукларидан фойдаланади.[5]

Узбекистон фукароларининг хукуклари ва эркинликлари билан бир каторда бурчларини хам билишлари, уларга онгли муносабатда булишлари демократик хукукий давлат курилишининг асосий шартларидан бири, хукукий билимли ва маданиятлилигининг белгиларидан булиб хисобланади.

Фукароларнинг асосий бурчлари нималардан иборатлиги, уларнинг мазмун-мохияти, конуний асослари Узбекистон Республикаси Конституциясининг 6 та моддадан иборат булган XI бобида белгилаб куйилган. Асосий ^онунимизнинг 47-52-моддаларида айтилганидек, Конституция ва конунларга тула риоя этиш, конунларни огишмай бажариш, бошка кишиларнинг хукуклари, эркинликлари, шаъни ва кадр кимматини хурмат килиш, Узбекистон халкининг тарихий, маънавий ва маданий меросини авайлаб-асраш, маданият ёдгорликларини мухофаза этиш, атроф мухитга эхтиёткорлик билан муносабатда булиш, соликлар ва махаллий йигимларни тулаш, Узбекистон Республикасини-Ватанимизни химоя килиш, конунда белгиланган тартибда харбий ёки мукобил хизматни уташ хар бир фукаронинг бурчидир. Узбекистон фукароларининг конунларимизнинг хурмат килишлари, ижтимоий бурчларини халол ва виждонан бажаришлари, жамият, давлат ва халк манфаатларига зид хатти-харакатлардан узлаРини тийишлари, Узбекистон

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

конунларини бузувчиларга нисбатан муросасиз булишлари, давлат, жамоат, шахсий мулкни куз корачигидек саклаш, купайтиришга харакат килишлари-буларнинг хаммаси хукукий билимдонлик ва маданиятлиликининг намоён булиш шаклларидан булиб хисобланади.

Кишиларнинг онги ва тафаккурига Асосий ^онунимизнинг 50 ва 55-моддаларидаги «атроф мухитга эхтиёткорона муносабатда булиш», «Ер, ерости бойликлари, сув, усимлик ва хайвонот дунёси хамда бошка табиий захиралар умуммиллий бойликларидир, улардан окилона фойдаланиш зарур ва улар давлат мухофазасидир», деган конституциявий коидани сингдиришнинг сиёсий-хукукий, маънавий, маърифий, таълим-тарбиявий ахамияти жуда катта. Чунки, инсон хаёти табиат, табиий бойликлар билан бевосита богликдир. У табиат билан алока ва муносабатда булмасдан туриб яшай олмайди. Инсон хаётини табиатдан, табиий бойликлардан айрича тасаввур этиш мумкин эмас. Табиат оламида инсон хаёти ва жамият тараккиёти учун зарур булмаган ва мухим ахамият касб этмайдиган нарсанинг узи йук. Иссик ва совук хам, кор ва ёмгир хам, сув ва хаво хам, ут-уланлар, парранда ва хайвонлар хам, дашту сахролар, кир-адирлар, тогу-тошлар ва биёбонлар хам, дарёлар, куллар, сойлар ва булоклар хам, хулласи калом, ана шу ва бошка табиий бойликлар, табиий манбаларнинг хаммаси тирикчилигимиз учун ута зарур ва мухимдир. Нафас олинадиган хаво, ичиладиган сув, саноат ва кишлок хужалиги учун зарур булган табиий захиралар-нефть, газ, ёкилги, хар хил маъданлар булмаса, инсоният халок булади. Ишлаб чикариш куролларини яратиш, моддий ва маънавий бойликларни барпо этиш, илм-фан, маънавият ва маърифатни юксалтириш учун керак буладиган жамики табиий бойликларни одамзот табиатдан олади. Табиат-инсон учун табиий бойликлар манбаидир. Аждодларидан, ота-боболаридан рисоладагидек йул-йурик, таълим-тарбия олган кишиларда табиатга мехр-мухаббат тамомила бошкача булади.

Таълим-тарбияда, айникса, табиатни эъзозлаш хакидаги шаркона, узбекона тарбияда хикмат куп. Бир пайтлар ота-боболаримиз оилада угил фарзанд тугилганда, унга атаб яхши ният билан мевали дарахтлар утказиб, бог-рог яратганлар, ховлилари атрофида, арик буйларида иморатбоп дарахтзорлар барпо этганлар. Бу хам иктисодий, хам таълим-тарбиявий ахамият касб этган. Дарахт экиб парвариш килишни, хосилга киритишни ёш болалар оталари ва боболаридан урганишган, гудаклик давридан бошлаб, уларнинг кузлари пишиб, зехнлари усиб, дунёкарашлари кенгайиб, тасаввур-тушунчалари бойиб, чукурлашиб борган.

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

Taôuarra Mexp-Myx,a66ar öopacuga öepunraH TatnuM-TapSua $ap3aHgnap Kanöuga MyxpnaHuö KonraH.

TaSuarnu эtзoзпam, OHa-3aMHHHMH3HHHr xap öup xpByn TynporuHu MyKaggac ôhhhô Ky3ra cypTum 3apyp Ba MyxuMnuru xaKugaru mapKoHa, y3ÖeKoHa TatnuM-TapÖHA xo3HprH gaBpga, aÖHHKca, gon3ap6, yTa axaMHaTnagnp.

3KonorHK TatnuM-TapSuara oug öynraH a^goggapuMro acpuH Ta^puöa-napHHH, öoh aHtaHanapHHH 3aMoHaBuH Me3oHnap acocuga gaBOM эттнpнm gaBp TanaSugup.

XyKyKuö ^HxaxgaH ÖHnHMnH-Matpn^aTnH, MagaHuarau öynraH ogaM mumuh MactynuaT Ba ^yKaponuK MactynnaTHHH nyKyp xuc этagн.

«X,ap öup MHnnaTHHHr ôanorarra eTraH oHrau at3ocu yma y3u MaHcyö MHnnaTHHHr onguga Mactynutfrau öynagu. MunnaTHuHr MogguH, uKTucogufi, MagaHHH, axnoKHH, Matpu^uö, MatHaBuH TapaKKuH этa öopumu, Ep ^ugaru öom^a xa^K^apgaH opKaga kohhö KeTMacnuru ynyH ôupuHHH HaBÖarga my xa^KKa

MaHcyö Kumu ®;aBo6rapnHK TyfirycHHH Tyrumu ho3hm. Ouna Ba ^aMuargaru xap

öup xapaKaruga, öocraH xap öup KagaMuga my MunnarnuHr yMyM MaH^aaruHu xaM yHyTMacnuru KepaK. By KumuHuHr cuëcuH OHraunuru Ba MatHaBuH eTyKnuru gapa^acu öunaH öenrunaHagu. AHa my Hapcara mumuh MactynuaT geHunagu»^].

ysSeKucTOHHuHr xap öup öanoraTra eTraH oHrau ^yKapocu KaHcu Munnar BaKunu ôynumugaH KaTtuH Ha3ap pecnyönuKa Кoнcтнтyцнacнga öenrunaHraH Ka^onaraaHraH xyKyK^apgaH ^oöganarap экaн, -geHgu A.HöpoxuMoB, - myHra ^aBoöaH ^yKaponuK MactynutfraHu xaM xuc этнmн KepaK. By geraH cy3 myKu, xap öup ^yKapo MaMnaKaT Кoнcтнтyцнacнгa, Onufi Ma^nuc Kaöyn KunraH öapna KOHyHnapra, Ba3upnap MaxKaMacu nuKapraH Kapopnapra puoa этнmн Ba xypMar Kunumu, ynapHuHr aManra omumu ynyH MactynuaT ce3umu no3uM. Kaöy^ KunuHaëTraH KOHyHnap y3ÖeKnapra KaHnanuK Terumnu öynca, pecnyönuKa-Mu3HuHr öomKa Munnar Ba эпaтгa MaHcyö öynraH xaMMa ^yKaponapura xaM myHnanuK TaarnyKnugup. KpHyH-Kouganapra puoa этнmga uctucho öy^Mafigu. KpHyH öapnara öup xun Terumnu, ^yKapo cu^aTuga öup xun MaKOMra эгagнp. AHa myHu ^yKaponuK MactynuaTu gefiunagu .

AfiTunraHnapgaH KypuHuô TypraHugeK, xyKyKuH ^uxaTgaH eTyK, cuëcuH OHrnu Kumu ^yKapo cu^aTuga MaMnaKaTga, xoguM cu^aruga KopxoHa ëKu Myaccacaga, maxc cu^aruga ^aMuaTga y3 xaK-xyKyKuHu ôunagu, y3ura HucöaTaH HOKOHyHuH xaTTu-xapaKaTnap ôynumura, Kagp-KuMMaru Ba rypypu noHMon этнпнmнгa öyn KyHMafigu.

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

XyKyKHH öhhhm Ba MagaHutfra MKcaK 6ynraH ogaM MaxannHHHHnHK, rypyx6o3HHK, ypyr-afiMOKHunuK, TaHum-ÖHnumnunuKKa acocnaHHÖ um Tyram энг KaTTa ^m^MouS o^aT Ba ^o^eanapra caöaö SynumuHu aHraaö eTagu.

REFERENCES

1. Malikov Behzodjon Kurolovich (2021) FUNDAMENTALS OF SPIRITUAL SAFETY -LEGISLATION IN UZBEKISTAN Euro Science: International Conference on Social and Humanitarian Research,Hosted from Cologne, Germany April 25rd -26th 67-69.

2. Malikov B.Q. (2021) Davlat xizmatlari to'g'risidagi qarashlar evolyutsiyasining nazariy asoslari Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences 1 (3) 598-609.

3. ManuKOB E. K (2021). Y3EEKHCTOH^A AAB.TAT XH3MATHHH TAPTHErA CO-THm^ArH MYAMMO.TAP. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES, 2(2), 1160-1164. https://doi.org/10.24411/2181-1385-2021-00317

4. ManuKOB E. (2021) PHBO^-TAHrAH XOPH^HH MAM^AKAT^APHHHr ^AB^AT XH3MAT^APH^A KATErOPH^TAmTHPHm TA^PHEA^APH UzACADEMIA SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL VOL 2, ISSUE 1 (12), 97-105

5. Eex3og^;oH Kypo^OBun ManuKOB (2021) maps; Myra^aKKupnapuHuHr gaBnar xroMaraapura goup cuecuH ^apamnapu «SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal Volume: 1, ISSUE: 4 (pp.207-212)

6. ManuKOB Eex,3og®:oH KyponoBun (2021) Em^APHH CA.TEHH MAOKYPABHH TAX^H^^AP^AH ^HMOfl K™Hm - ^AETHH 3APYPH£T

YANGI O 'ZBEKISTONDA ILM-FAN VA TA 'LIM ILMIY-METODIK JURNALI VOL 1, ISSUE 1 (1) 202-206

December 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.