Научная статья на тему 'Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги ерларидан унумли фойдаланиш масалалари'

Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги ерларидан унумли фойдаланиш масалалари Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
2548
228
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қишлоқ хўжалиги / ер / ер ресурслари / қишлоқ хўжалиги ерлари / суғориладиган ерлар / мелиорация / ирригация / ерларнинг мелиоратив ҳолати / ерлардан мақсадли ва самарали фойдаланиш / agriculture / land / soil resources / agricultural soil / irrigated agricultural lands / melioration / irrigation / ameliorative position of watering soil / purposely and effectively using of soil

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Абулқосимов Ҳасан Пирназарович, Абулқосимов Мурод Ҳасанович

Мақолада Ўзбекистон қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерларнинг ҳолати таҳлил қилиниб, уларнинг қисқариб бориши сабаблари ўрганилган. Унда қишлоқ хўжалиги суғориладиган ерларидан мақсадли ҳамда самарали фойдаланиш масалалари ва уларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар дастурлари таҳлил қилиниб, улардан янада самарали фойдаланиш бўйича тегишли таклифлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ISSUES OF AGRICULTURAL LAND OF UZBEKISTAN EFFECTIVELY IMPLEMENTATION

There is provided in the article analyses of agricultural land of Uzbekistan implementation efficiency. As well there is discussed the reasons the agricultural land areas shortening. On the basis of analyses above, there is provided proposals for developing programs of agricultural land’s melioration.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги ерларидан унумли фойдаланиш масалалари»

Абул^осимов ^.П.,

Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси профессори, иктисод фанлари доктори; Абул^осимов М.^., магистр, Тошкент иктисодиёт коллежи укитувчиси

УЗБЕКИСТОН КИШЛОК ХУЖАЛИГИ ЕРЛАРИДАН УНУМЛИ ФОЙДАЛАНИШ МАСАЛАЛАРИ

АБУЛЦОСИМОВ Ц.П., АБУЛЦОСИМОВ М.%. УЗБЕКИСТОН К,ИШЛОК, ХУЖАЛИГИ ЕРЛАРИДАН УНУМЛИ ФОЙДАЛАНИШ МАСАЛАЛАРИ

Маколада Узбекистон кишлок хужалигида фойдаланиладиган ерларнинг х,олати тах,лил килиниб, уларнинг кискариб бориши сабаблари урганилган. Унда кишлок хужалиги суFориладиган ерларидан максадли х,амда самарали фойдаланиш масалалари ва уларнинг мелиоратив х,олатини яхшилаш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар дастурлари тах,лил килиниб, улардан янада самарали фойдаланиш буйича тегишли так-лифлар келтирилган.

Таянч иборалар: кишлок хужалиги, ер, ер ресурслари, кишлок хужалиги ерлари, суFориладиган ерлар, мелиорация, ирригация, ерларнинг мелиоратив х,олати, ерлардан максадли ва самарали фойдаланиш.

АБУЛКАСИМОВ Х.П., АБУЛКАСИМОВ М.Х. ВОПРОСЫ ЭФФЕКТИВНОГО ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ЗЕМЕЛЬ УЗБЕКИСТАНА

В статье приведен анализ состояния используемых земель в сельском хозяйстве Узбекистана. Изучены причины их сокращения. Рассматриваются вопросы целевого и эффективного использования орошаемых сельскохозяйственных земель, а также программы мероприятий по улучшению их мелиоративного состояния. На основе этих анализов, приведены соответствующие предложения по дальнейшему повыщению эффективности их использования.

Ключевые слова: сельское хозяйство, земля, земельные ресурсы, сельскохозяйственные земли (угодья), сельскохозяйственные орошаемые земли, мелиорация, ирригация, мелиоративное состояния орошаемых земель, целевая и эффективное использования земель.

ABULKASIMOV KH. P., ABULKASIMOV М.КН. THE ISSUES OF AGRICULTURAL LAND OF UZBEKISTAN EFFECTIVELY IMPLEMENTATION

There is provided in the article analyses of agricultural land of Uzbekistan implementation efficiency. As well there is discussed the reasons the agricultural land areas shortening. On the basis of analyses above, there is provided proposals for developing programs of agricultural land's melioration.

Keywords: agriculture, land, soil resources, agricultural soil, irrigated agricultural lands, melioration, irrigation, ameliorative position of watering soil, purposely and effectively using of soil.

Узбекистон Республикаси цишлоц хужалиги ерларидан тулиц ва самарали фойдаланиш ницоятда долзарб муам-мо цисобланади. Суториладиган ва лалми ерлар цолатини яхшилаш ва улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш шу куннинг энг долзарб масалаларидан биридир.

Бу борада Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов «Маълумки, биз кишлок хужалигини ислох этишда суFори-ладиган ерларнинг мелиоратив холатини тубдан яхшилашга алохида эътибор бер-мокдамиз. Бу вазифа энг мухим устувор йуналишлардан бири булиб келган ва бун-дан кейин хам шундай булиб колади. Чун-ки, кишлок хужалигида ишлаб чикариш-нинг самарадорлиги, мамлакатимизнинг иктисодий ва озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш, нафакат кишлок мехнаткаш-лари, балки бутун Узбекистонимиз ахоли-сининг моддий фаровонлигини ошириш бебахо бойлигимиз булган еримизнинг унумдорлиги, унинг сифатини мунтазам ях-шилаб бориш билан узвий боFликдир»1, деб таъкидлаган.

Узбекистон Республикаси чегаралари доирасидаги ерлар майдони 2013 йилнинг 1 январь холатига 44896,9 минг гектарни ташкил килди. Республикамизнинг 505,5 минг гектар ерларидан кушни Марказий Осиё давлатларининг корхона ва ташки-лотлари, кушни давлатларнинг 18,9 минг гектар ерларидан республикамиз корхона ва ташкилотлари фойдаланади. Шундай килиб, 2013 йил 1 январь холатига Узбекистон Республикаси корхона, таш-килот, муассасалар, фермер хужаликлари ва фукаролари фойдаланишида жами

44410,3 минг гектар ер (захира ерлар билан хисобланганда) мавжуд. Шундан суFо-риладиган ерлар 4312,2 минг гектарни ёки умумий ер майдонининг 9,7%ини ташкил этади2. Кишлок хужалиги корхоналари, ташкилотлари ва муассасалари фойдалана-ётган ерлар майдони 1990 йилга нисбатан 2013 йилга келиб 12686,5 минг гектарга, яъни 38,2%га камайган. Кишлок хужалиги максадидаги ерлар майдонларининг кама-йиши республика худудида яйлов ерларнинг урмон ер тоифаларига утиши муно-сабати хамда бошка тоифадаги ерлар майдони ошиши хисобига руй берган. Тахлил даврида саноат, транспорт, алока, мудофаа ва бошка максадларда фойдаланиладиган ерлар майдонлари 2 баробарга камайгани холда, ахоли пунктлари ерлари 8,5%га, та-биатни мухофаза килиш, соFломлаштириш, рекреация максадларида фойдаланадиган ерлар 5,5 баробарга, урмон фонди ерлари 3,8 баробарга, сув фонди ерлари 34,3% га, захира ерлар 68,7% га купайди. Умуман олганда, ер фонди умумий майдонининг 1174,7 минг гектарга, яъни 2,6%га кама-йиши факат узок муддатга фойдаланишга олинган яйлов ерларининг чегарадош дав-латларга кайтариб берилганлиги сабабли келиб чиккан3.

1 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бе-риш - устувор вазифамиздир. // Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

2 Кишлок хужалигида ер ва сув ресурсларидан максадли хамда самарали фойдаланиш маса-лалари, ер ва сувдан фойдаланувчиларнинг масъу-лиятини ошириш чора-тадбирлари. // Ирригация-мелиорация тадбирларини янада ривожлантириш масалалари. - Т., 2014. -3-б.

3 Узбекистон Республикаси ер ресурсларининг холати туFрисида тегишли йиллар буйича мил-лий хисоботлари материаллари; Кишлок хужали-гида ер ва сув ресурсларидан максадли хамда самарали фойдаланиш масалалари, ер ва сувдан фойдаланувчиларнинг масъулиятини оши-риш чора-тадбирлари. // Ирригация-мелиорация тадбирларини янада ривожлантириш масалалари. - Т., 2014. -3-б.

Энг юкори унумдорликка сазовор кишлок хужалик ер турларидан бири бу - суFо-риладиган ерлар булиб, кишлок хужа-лигида фойдаланиш ва суFориш учун ярокли булган, сув ресурслари ерларни суFоришни таъминлай оладиган суFориш манбаи билан боFланган доимий муваккат суFориш тармоFига эга булган ерлар суFо-риладиган ерлар жумласига киради. СуFо-риладиган экин ерларнинг майдони республика буйича 2013 йил 1 январь холатига 3305,2 минг гектар ёки суFо-риладиган ерларнинг 76,6 фоизини ташкил этган. Аммо 1990-2013 йилларда уларнинг майдони 102,1 минг гектарга, яъни 2,7% га камайди. Республикамизда суFориладиган экин майдонлари 1998-2013 йиллар мо-байнида вилоятлар микёсида узгариб бор-ган. СуFориладиган экин ерлари Хоразм (12,4 минг га), Сирдарё (10,1 минг га), Самарканд (9,6 минг га), ФарFона (7,8 минг га) вилоятларида камайган булса, Жиззах, Тошкент, Кашкадарё вилоятларида ва K1оракалпоFистон Республикасида бирмун-ча купайган. Бу асосан янги буз ерларни узлаштириш эвазига эришилган. 2013 йил-га келиб жами суFориладиган экинзор май-донларининг 55,7 фоизи куйи Амударё вохасида жойлашган. Шу ^удудда республика микёсида энг катта суFориладиган экин майдонига эга булган KоракалпоFис-тон Республикаси хамда Кашкадарё вилоя-ти жойлашган. Уларнинг х,ар бирида республика суFориладиган экинзорларининг 12,8 фоизи мавжуд. Республиканинг жами суFориладиган экинзорларининг 44,3 фоизи Сирдарё вохасида жойлашган1.

Кишлок хужалигида асосий хужалик юритиш субъектлари фермер хужаликлари булиб, 2013 йил 1 январь холатига кура уларнинг умумий сони 71552 тани ташкил этди. Республикамизда фермер хужалик-

1 Узбекистан Республикаси ер ресурсларининг холати туFрисида миллий хисобот. - Т., 2007. -12-б; Узбекистон Республикаси ер ресурсларининг холати туFрисида миллий хисобот. - Т., 2014, -17-б.

ларига ажратиб берилган умумий ер майдони 5886,6 минг гектарни, шу жумладан, экин ерлар 3546,0 минг гектар, куп йиллик дарахтзорлар 281,8 минг гектар, буз ерлар 33,5 минг гектар, яйлов ва пичанзорлар 1361,2 минг гектар хамда бошка кишлок хужалигида фойдаланмайдиган ерлар 664,1 минг гектарни ташкил килди2.

Ердан туFри фойдаланишнинг бош стра-тегияси ер ресурслари холатини урганиш, уларнинг микдори ва сифатини белгилаш-дан иборатдир. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 1998 йил 26 де-кабрдаги «Кишлок хужалиги товар ишлаб чикарувчилари учун ягона ер солиFининг муваккат базавий ставкаларини тасдиклаш туFрисида»ги 539-сонли Карори (хужжат уз кучини йукотган) асосида республиканинг 8 та вилоятидаги 102 та туманда тупрок из-ланиш ишлари бажарилди. 2001-2002 йилларда Андижон, 2002-2003 йилларда Сур-хондарё, 2011 йилда Бухоро, 2012 йилда Хоразм, 2010-2011 йилларда ФарFона ва Наманган, 2012 йилда Кашкадарё вилоят-ларидаги хужаликларда тупрок изланиш хамда бахолаш ишлари бажарилди. Бу иш-лар тупрок унумдорлигини ифодаловчи ерларнинг балл-банитети кейинги йилларда пасайиб кетганлигини курсатмокда. Республика кишлок хужалигида фойдаланила-диган ерларнинг сифати пасайиши окиба-тида 1991-2013 йилларда уртача балл-банитети 58 дан 55 га, ФарFона ва Самарканд вилоятларида 10 пунктга, Сурхонда-рёда 8 пунктга, Наманган ва Тошкент вилоятларида 7 пунктга камайган. Факат Хоразм вилоятида ер балл-банитети узга-ришсиз колган.

Таъкидлаш жоизки, республикамизда 2014 йилга келиб суFориладиган ерларнинг карийб 8,7 фоизининг мелиоратив холати ёмонлашган булиб, бу аввало, тупрокнинг шурланиш даражаси юкорилиги ва мине-раллашган ер ости сувларининг кутари-

2 Узбекистон Республикаси ер ресурсларининг холати туFрисида миллий хисобот. - Т., 2013. -29-б.

лиши билан боFликдир. Тегишли вазирлик-лар, давлат кумиталари ва идораларининг мутахассислари томонидан утказилган мониторинг натижаларига кура республика буйича жами 374,8 минг гектар суFорила-диган ерларнинг холати ёмонлашган экан-лиги аникланган. Мелиоратив холати ёмон булган ерлар КоракалпоFистон Республи-касида энг юкори (26,1%), Жиззах (12,4%), Хоразм (9,5%) вилоятларида хам юкори эканлигини курсатмокда. Бу курсаткич Тошкент (3,4%), Сирдарё (3,5%) вилоятларида бошка минтакаларга нисбатан анча паст даражададир. Шу билан бирга суFо-риш меъёрлари ва муддатларининг бузи-лиши ва тупрок-мелиоратив холатининг ёмонлашиши, эрозия таъсири, кучли шур-ланиши, гипслашиши хамда янги узлашти-рилган ерлар холатининг ёмонлашиши окибатида кишлок хужалик ишлаб чика-риши (оборот)дан чикиб колган суFорила-диган ва лалми экин ерлар, яъни буз ерлар хам мавжуд. Х,озирги кунда буз ерларнинг умумий ер майдони 80,4 минг гектар булиб, шундан суFориладиган зонада 47 минг ва лалмикор ерлар 33,4 минг гектар-ни ташкил этади. КоракалпоFистон Респуб-ликасида буз ерлар 10,2 минг гектарни, яъни уларнинг умумий майдонининг 12,7% ни ташкил этади1.

Кишлок хужалигида амалга оширилаёт-ган ислохотлар ва таркибий узгартиришлар натижасида мавжуд экин экиладиган ер-лардан фойдаланиш бирмунча яхшиланди. Ерлардан фойдаланиш самарадорлигининг ошиши туфайли ялпи хосил ва хосилдорлик усиб бормокда. Кишлок хужалигида дех-кончиликнинг асосий экинлари булган донли экин майдонлари, 2000-2013 йил-ларда 1,8% га усгани холда, дон махсу-лотлари ишлаб чикаришнинг 198,7% га,

1 Кишлок хужалигида ер ва сув ресурсларидан максадли хамда самарали фойдаланиш маса-лалари, ер ва сувдан фойдаланувчиларнинг масъу-лиятини ошириш чора-тадбирлари. // Ирригация-мелиорация тадбирларини утказиш ва сув хужалигини янада ривожлантириш масалалари. - Т., 2014. -10-б.

яъни карийб 2 баробарга ва уларнинг хосилдорлиги 1,5 баробарга якин усган. Пахтачиликда ер майдонлари 9,4%га ка-майгани холда, пахта хом ашёсини етишти-риш 23,7%га, хосилдорлик эса гектарига 21,8 центнердан 26,2 центнерга, яъни 20,2%га усди. Республикамизда картошка экин ерлари майдони 45,8%га, ялпи хосил хажми 3 баробардан зиёдга, хосилдорлик эса 62,9%га усди. Сабзавот экин майдонлари 41,4%га, ялпи хосил 3,2 баробарга, хосилдорлик 47,3%га ошган. Полиз экинлари ер майдонлари 45,5%га хамда ялпи хосил хажми 3,4 баробарга ва хосилдорлик 51,1%га купайди2.

Юртбошимиз 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дас-турнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузасида таъкидлагани-дек, 2014 йилда Андижон, Косонсой, Чорток, Урта Чирчик, Узбекистан ва Бу-вайда туманларида пахта экин майдонлари кисман кискартирилди, Асака, Янгийул ва Жомбой туманларида пахта экишдан бу-тунлай воз кечилди. Шу асосда пахтадан бушаган 30 минг гектардан ортик суFори-ладиган ерда дон экинлари, сабзавот, картошка етиштириш йулга куйилди. Бунинг натижасида 2012-2014 йилларда пахта етиштириш хажми сакланган холда, сабзавот етиштириш 16,3 фоиз, полиз экинлари 16,6 ва мева етиштириш карийб 21 фоизга усди. 2010-2014 йиллар давомида карийб 50 минг гектар майдонда янги боFлар, жумладан, 14 минг гектардан ортик майдонда интенсив боFлар, 23 минг гектарда узумзорлар яратилди. Интенсив боFлар ташкил этиш учун Польша, Сербия ва бошка мамлакатлардан 6 миллиондан зиёд

2 Узбекистон иктисодиёти. Ахборот ва тахли-лий шарх. 2005 йил. - Т., 2006. -75, 84-85-б; Узбекистон Республикаси йиллик статистик туп-лами. - Т., 2008. -250-252-б; Узбекистон Республикаси йиллик статистик туплами. - Т., 2013. -226-228-б; Узбекистон худудларининг йиллик статистик туплами. - Т., 2014. -86-90-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

кучат олиб келинди. 2011 йилда яратилган боFларнинг хар гектаридан 2014 йилнинг узида уртача 300 центнердан хосил олин-ган ва хосилдорлик йил сайин купайиб бормокда1.

Демак, кишлок хужалигида суFорила-диган экин майдонлари камайишига кара-масдан, махсулот ишлаб чикариш хажми ва хосилдорлик усиб бориш тенденцияси юз бермокда. Бу хол кишлок хужалигида фермер хужаликларининг тобора купайиб, мавкеининг ошиб бораётганлиги, шунинг-дек, уларда ерга хужайинлик хиссининг шаклланиб, ривожланиб бораётганлиги би-лан изохланади. Аммо, кишлок хужалигида суFориладиган экин майдонларининг ка-майиб бораётганлиги каровсиз, экилма-ган ер майдонлари улушининг усиб бораётганлиги, кишлок хужалиги махсулотлари хосилдорлигини янада ошириш, хужалик субъектлари фаолияти рентабеллигини ошириш зарурияти мухим иктисодий ресурс (омил) булган чекланган ер ресурс-ларидан самарали фойдаланишни такозо этади.

Кишлок хужалиги ерларидан фойда-ланишни яхшилаш учун биринчидан, ме-лиоратив холати яхшиланиб унумдорлик даражаси сакланган ва кутарилган ерлар холатининг ёмонлашишига йул куймасдан, уни янада ошириш, иккинчидан, мелио-ратив холати ёмон суFориладиган ерлар унумдорлигини кайта тиклаш ва ошириш чораларини куриш лозим булади.

Айтиш лозимки, Узбекистон Республи-каси Президентининг 2007 йил 29 октябр-

1 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бе-риш - устувор вазифамиздир. // Узбекистон Пре-зиденти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

даги «Ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш тизимларини тубдан такомиллаш-тириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-3932-сонли фармони, 2008 йил 19 мартдаги «2008-2012 йиллар даврида суFориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш давлат дастури туFрисида"ги ПК-817-сонли карорига мувофик кенг куламдаги чора-тадбирлар амалга оширилди. Мазкур дас-турга мувофик мелиоратив ишларни амалга ошириш учун давлат бюджетидан 750 миллиард сумдан ортик маблаF ажратилди, «Узмелиомашлизинг» давлат лизинг ком-панияси хамда 49 та давлат унитар корхо-налари ташкил этилди.

Дастур асосида 2008-2012 йилларда 3,56 минг км коллектор-дренаж тармоклари, 143 дона мелиоратив насос станциялари, 797 дона вертикал дренаж кудукларида реконструкция ва курилиш ишлари амалга оширилди. Шунингдек, 67205 км очик ва ёпик-ётик дренаж тармоклари, 5407 дона вертикал дренаж кудуклари, 194 дона мелиоратив насос станциялари, 5426 та кувурли утиш жойларида тизимли равиш-да таъмирлаш-тиклаш ишлари амалга оширилди. «Узмелиомашлизинг» давлат лизинг компанияси томонидан 2008-2012 йилларда етказиб берилган техникалар 1450 тани ташкил килиб, уларнинг 600 таси экскаватор, 180 таси бульдозер, 670 таси бошка техникалардир2.

Кишлок хужалиги суFориладиган ер-ларнинг мелиоратив холатини яхшилаш буйича амалга оширилган ишлар натижа-лари туFрисида Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов «Утган даврда бу борада курилган чоралар натижасида 1 миллион 700 минг гектар суFориладиган ернинг мелиоратив холати яхшиланди. Бу жами экин экиладиган майдонларнинг яр-мидан зиёди демакдир. Ана шундай ишлар туфайли сизот сувлари энг оFир даражада,

2 Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги маълумотлари.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

яъни, 2 метргача юзада жойлашган ерлар карийб 500 минг гектарга ёки учдан би-рига камайди, кучли ва уртача шурланган ерлар эса 100 минг гектарга ёки 12 фоизга кискарди. Мелиорация тадбирлари амал-га оширилган экин майдонларида пахта хосилдорлиги гектарига уртача 2-3 центнер, бошокли дон экинлари буйича эса 3-4 центнерга ошгани бу борада эришган энг мухим натижамиздир»1, деб таъкидлаган.

Кишлок хужалиги суFориладиган ерлар-нинг мелиоратив холатини янада яхшилаш максадида Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг 2013 йил 19 апрелдаги «20132017 йиллар даврида суFориладиган ерлар-нинг мелиоратив холатини янада яхшилаш ва сув ресурсларидан окилона фойдала-ниш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-1958-сонли карори кабул килинди. Мазкур 2013-2017 йиллар давлат Дастури доира-сида 2333 км суFориш тармоFини ва 143 дона насос станциясини куриш ва реконструкция килиш хамда 29258 км суFориш тармоFИ, 21146 дона гидропостлар, 45549 дона гидротехник иншоотларини таъмир-лаш ва тиклаш ишлари амалга оширила-ди. Шунингдек, 5109 км коллектор-дренаж тармоклари, 35 дона мелиоратив насос станциялари, 907 дона вертикал дренаж-лар курилади ва реконструкция килинади. 83589 км коллектор-дренаж тармоклари, 3639 дона тик дренаж, 126 дона мелиора-тив насос станциясида таъмирлаш ва тиклаш ишлари амалга оширилади. Шунингдек, 836 дона янги мелиоратив техника, жумладан, 303 дона экскаватор, 109 дона

1 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бе-риш - устувор вазифамиздир. // Узбекистон Пре-зиденти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига батишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

бульдозер, 424 дона бошка техника ва ме-ханизмларни харид килиш белгиланган. 2013 йилда ушбу давлат Дастури доирасида 849 км коллектор-дренаж тармоклари, 13 дона мелиоратив насос станциялари, 109 дона вертикал дренажлар курилди ва реконструкция килинди. 12481 км коллектор-дренаж тармоклари, 12 дона мелиоратив насос станцияси, 589 дона вертикал дре-нажда таъмирлаш-тиклаш ишлари амалга оширилди, шунингдек, 204 дона янги мелиоратив техника харид килинди2.

Республикада ердан фойдаланиш ва кишлок хужалигида ярокли ер майдон-лари мелиоратив холатини яхшилаш учун куйидагиларни амалга ошириш максадга мувофик:

- ердан фойдаланиш ва уни мухофаза килиш, туман (шахар) хокимликлари томо-нидан ерга оид муносабатларни тартиб-га солиш, кишлок хужалиги экинларини туFри жойлаштириш хамда хакикий холати буйича мониторингини юритиш, ерлардан окилона ва самарали фойдаланишни таш-кил этиш;

- кишлок хужалиги экинларини уз муд-датларида сифатли экилиши, парвариш-ланиши, агротехник тадбирларнинг бажа-рилиши, ёзги ва кузги шудгорлаш тадбир-ларини белгиланган муддатларда амалга оширилишини таъминлаш;

- Узбекистон Республикасининг барча минтака ва худудларида суFориладиган ер-ларнинг мелиоратив холатини яхшилаш борасида 2020 йилгача мулжалланган мин-такавий дастур ишлаб чикиш хамда амалга ошириш;

- минтакаларда ихтисослаштирилган ирригация-мелиорация курилиш ва эксплуатация ташкилотлари, корхоналари-ни ташкил этишни янада раFбатлантириш тадбирларини амалга ошириш; ер тузиш, ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш

2 Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги маълумотлари.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 9

ишларида иштирок этаётган курилиш таш-килотлари, фермер хужаликларига солик тулаш, кредит олишда кушимча имтиёзлар тизимини жорий килиш;

- кишлок хужалиги экинларини алмаш-лаб экишнинг илмий асосланган схемасини минтаканинг табиий хусусиятига мослаб ишлаб чикиш, унга катъий риоя этилиши устидан назорат урнатиш;

- ерлардан фойдаланишда хужаликлар ва фукароларнинг масъулиятини янада ошириш максадида ер майдонларини на-зоратини кучайтириш, ердан унумсиз, ноконуний, ноокилона фойдаланилганлик учун жавобгарликни ошириш максадга му-вофикдир.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: «Узбекистон», 2012, -11-б.

2. Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амал-га ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. // Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

3. Узбекистон Республикаси ер ресурсларининг холати туFрисида миллий хисобот.

- Т., 2007.

4. Узбекистон Республикаси ер ресурсларининг холати туFрисида миллий хисобот.

- Т., 2013.

5. Узбекистон Республикаси ер ресурсларининг холати туFрисида миллий хисобот.

- Т., 2014.

6. Кишлок хужалигида ер ва сув ресурсларидан максадли хамда самарали фойда-ланиш масалалари, ер ва сувдан фойдаланувчиларнинг масъулиятини ошириш чора-тадбирлари. // Ирригация-мелиорация тадбирларини утказиш ва сув хужалигини янада ривожлантириш масалалари. - Т., 2014.

7. Узбекистон иктисодиёти. Ахборот ва тахлилий шарх. 2005 йил. - Т., 2006.

8. Узбекистоннинг йиллик статистик туплами. - Т., 2008.

9. Узбекистоннинг йиллик статистик туплами. - Т., 2013.

10. Узбекистон худудларининг йиллик статистик туплами. - Т., 2014.

11. Узбекистон Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги маълумотлари. 2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.