Научная статья на тему 'Ирригация ва мелиорация ишларини ривожлантиришда лизингнинг ўрни ва аҳамияти'

Ирригация ва мелиорация ишларини ривожлантиришда лизингнинг ўрни ва аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
356
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
лизинг / қишлоқ хўжалиги / ер ва сув ресурслари / ирригация / мелиорация. / leasing / agriculture / land and water sources / irrigation / melioration

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Исмайлова С. С.

Мақолада чекланган ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш мақсадида ирригация ва мелиорация ишларини олиб боришда “Ўзмелиомашлизинг” давлат лизинг компаниясининг фаолияти ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ROLE OF LEASING OPERATIONS IN IRRIGATION AND MELIORATION JOBS ARRANGEMENT

There are provided in the article the public leasing entity “Uzmelioshmashleasing” activity in the area of irrigational and melioration works, with the purpose of effective utilization of limited land and water sources.

Текст научной работы на тему «Ирригация ва мелиорация ишларини ривожлантиришда лизингнинг ўрни ва аҳамияти»

Исмайлова С.С.

Тошкент ирригация ва мелиорация институти «Сув хужалиги иктисоди» кафедраси доц.в.б.

ИРРИГАЦИЯ ВА МЕЛИОРАЦИЯ ИШЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ЛИЗИНГНИНГ УРНИ ВА А^АМИЯТИ

ИСМАЙЛОВА С.С. ИРРИГАЦИЯ ВА МЕЛИОРАЦИЯ ИШЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ЛИЗИНГНИНГ УРНИ ВА АЦАМИЯТИ

Маколада чекланган ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш максадида ирригация ва мелиорация ишларини олиб боришда "Узмелиомашлизинг" давлат лизинг компания-сининг фаолияти урганилган.

Таянч иборалар: лизинг, кишлок хужалиги, ер ва сув ресурслари, ирригация, мелиорация.

ИСМАЙЛОВА С.С. МЕСТО И ЗНАЧЕНИЕ ЛИЗИНГА В РАЗВИТИИ РАБОТ ПО ИРРИГАЦИИ И МЕЛИОРАЦИИ

В статье изучена деятельность государственной лизинговой компании "Узмелиошмашли-зинг" по осуществлению ирригационных и мелиоративных работ с целью эффективного использования ограниченных земельных и водных ресурсов.

Ключевые слова: лизинг, сельское хозяйство, земельные и водные ресурсы, ирригация, мелиорация.

ISMAYLOVA S.S. ROLE OF LEASING OPERATIONS IN IRRIGATION AND MELIORATION JOBS ARRANGEMENT

There are provided in the article the public leasing entity "Uzmelioshmashleasing" activity in the area of irrigational and melioration works, with the purpose of effective utilization of limited land and water sources.

Keywords: leasing, agriculture, land and water sources, irrigation, melioration.

Ацолининг усиши ва ицтисодиётнинг жадал суръатлар билан ривожланиши натижасида сув ресурсларига цамда цишлоц хужалиги мацсулотларига булган талаб йилдан-йилга ортиб бормоцда. Бу муаммоларнинг цал цилиниши, чекланган ер ва сув зацираларидан фойдаланишда илтор техника ва технологияларни цуллаш, уларни жалб цилишда лизинг орцали молиялаштириш услуби юцори самара беради.

Ер ва сув ресурсларининг чекланганлиги х,амда сув ресурсларининг танкислиги мав-жуд сув ресурсларидан окилона ва тежамли фойдаланишни х,амда ерларнинг мелиоратив х,олати ва унумдорлигини яхшилаш оркали экинларнинг х,осилдорлигини оширишни такозо этмокда.

Шу сабабдан бу борада хукуматимиз уз сиёсатини боскичма-боскич амалга оши-риб бормокда. Масалан, окилона олиб бо-рилаётган давлат сиёсати натижасида х,амда ах,олининг турмуш даражасини янада кутариш максадида Узбекистон Республика-си Президентининг 2007 йил 29 октябрдаги "Ерларнинг мелиоратив х,олатини яхшилаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 3932-сонли Фармо-ни кабул килинди.

Фармонда кузда тутилган асосий максад ва йуналишлар куйидагилардан иборат эди:

кишлок хужалиги мах,сулотларини ишлаб чикаришни янада баркарор ривожлантириш;

ерларнинг мелиоратив х,олатини яхшилаш, уларнинг унумдорлигини ошириш ва шу асосда кишлок хужалиги экинлари х,осилдорлигини ошириш;

мелиорация ишларини ташкил килиш ва молиялаштириш механизмини такомиллаштириш учун зарур шарт-шароитларни яра-тиш.

Мелиорация ишларини ташкиллаштириш ва молиялаштиришнинг принципиал янги механизмини жорий этиш хамда юкоридаги фармон ижросини таъминлаш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 31 октябрдаги "Узбекистон Республикаси молия вазирлиги х,узуридаги сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш жамFармаси фаолияти-ни ташкил этиш туFрисида"ги ПК-718-сонли Карори кабул килинди.

Ушбу карор асосида Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги х,узурида СуFориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш жамFармасини бошкариш Департаменти ташкил этилди.

ЖамFарма маблаFларини шакллантириш-нинг асосий манбалари1 этиб:

кишлок хужалиги товар ишлаб чикарувчилари томонидан туланадиган яго-на ер солиFи буйича Давлат бюджетига туша-диган маблаFлар;

максадли бюджет маблаFлари; халкаро молия институтлари ва хорижий банкларнинг имтиёзли кредитлари, махаллий ва хорижий грантлар;

Узбекистон Республикасининг конун хужжатларида такикланмаган бошка маблаF манбалари ва даромадлари белгиланган.

ЖамFарма маблаFларидан факат куйидаги максадларга йуналтирилган холда фойдала-нилади:

магистрал (вилоятлараро), туманлара-ро ва хужаликлараро очик зовурлар, мелиоратив насос станциялар ва тик кудуклар, кузатиш тармокларини куриш, реконструкция килиш, таъмирлаш ва тиклаш, шунинг-дек, сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш давлат дастури доирасида ёпик-ётик дренаж тармокларини таъмирлаш-тиклаш ишларига;

ихтисослаштирилган лойиха ташкилотла-ри томонидан сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш давлат дасту-рига киритиладиган лойихаларни амалга ошириш билан боFл и к булган лойиха-смета хужжатларини ишлаб чикишга;

ихтисослаштирилган курилиш ва эскплуа-тация ташкилотлари, сувдан фойдаланувчи-лар уюшмалари мелиорация техникаси са-ройини яхшилашга маблаFни кайтариб бе-риш асосида, шу жумладан, узок муддатли имтиёзли лизинг шартларида молиялашти-риш тадбирларига;

сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш давлат дастурларида на-зарда тутилган бошка ишларга.

Сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини тубдан яхшилашга каратилган мелиорация тизимларини реконструкция килиш, таъмирлаш ва тиклаш комплекс тадбирла-рини амалга ошириш максадида Узбекистон

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 31 октябрдаги "Узбекистон Республикаси молия вазирлиги хузуридаги суFориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш жамFармаси фаолиятини ташкил этиш туFрисида" ги ПК-718-сонли Карори

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 2

1-жадвал. Молия вазирлиги х,узуридаги сугориладиган ерларнинг мелиоратив х,олатини яхшилаш Жамгармаси

маблаглари х,исобидан "Узмелиомашлизинг" ДЛК га ажратилган маблаглар1

Тадбирлар номи Жами шу жумладан (млрд. сум)

2008 й. 2009 й. 2010 й. 2011 й. 2012 й.

Лизинг асосида мелиоратив техникалар етказиб бериш 127,6 29,3 25,4 27,2 20,0 25,7

2-жадвал. 2008-2012 йилларда Узбекистон Республикасида харид к,илинган мелиоратив техникалар тугрисида

маълумот2

№ Техника номи Улчов бирлиги Жами 2008й. 2009й. 2010й. 2011й. 2012й.

1 Экскаватор дона 600 180 130 149 69 72

2 Бульдозер дона 180 46 30 47 21 36

3 Трайлер-тягач комп 114 52 26 13 11 12

4 Кучма АЗС дона 78 26 26 8 13 5

5 Пайвандлаш агрегати дона 26 26

6 Дала вагони дона 214 60 50 39 50 15

7 Автоустахона дона 60 26 22 12

8 Автосамосвал дона 28 14 14

9 Трактор Т-80,10 дона 34 28 20

10 Тиркама дона 35 21

11 Трактор дона 3 3

12 Автокран дона 37 13 24

13 Канал ювиш машинаси дона 6 4 2

14 ПДТ-200А агрегати комп. 35 18 8 9

Х,аммаси: 1450 382 338 335 203 192

Республикаси Президентининг 2008 йил 19 мартдаги "2008-2012 йилларда суFориладиган ерларнинг мелиоратив х,олатини яхшилаш давлат дастури т^рисида"ги ПК-817-сонли Карори билан ЖамFарма х,исобидан амалга ошириладиган 5 йиллик Давлат дастурининг максадли параметрлари кабул килинди.

Мелиоратив техниканинг куп профил-ли мавжуд паркини янгилаш ва шаклланти-ришни раFбатлантириш, суFориладиган ерларнинг мелиоратив х,олатини яхшилаш фа-олияти билан шуFулланувчи сув хужалиги курилиши ва эксплуатация ташкилотларига замонавий мелиорация техникаси ва асбоб-ускуналарининг етказиб берилишини таъ-минлаш максадида Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2007 йил 21 декаб-рдаги 266-сонли Карори билан давлат уни-тар корхонаси шаклидаги ихтисослаштирил-ган "Узмелиомашлизинг" давлат лизинг ком-панияси ташкил этилди.

1 http://uzmml.uz/index.php?option=com_content&view = аЖс1е^ = 6&Нет^ = 3

2 http://uzmml.uz/index.php?option=com_content&view = аЖс1е^ = 6&Нет^ = 5

2008-2012 йиллар давомида Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги х,узуридаги суFориладиган ерларнинг мелиоратив х,олатини яхшилаш ЖамFармаси "Узмелиомашлизинг" ДЛК га мелиоратив техникани етказиб бериш учун жуда катта х,ажмда маблаF ажратди (1-жадвал).

Ирригация ва мелиорация сох,асидаги ислох,атларни бочкичма-боскич давомли тарзда Узбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 19 апрелдаги "2013-2017 йилларда суFориладиган ерларнинг мелиоратив х,олатини янада яхшилаш ва сувдан ра-ционал фойдаланиш туFрисида"ги ПК-1958-сонли Карори билан Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги ва ЖамFарма х,исобидан амалга ошириладиган кейинги 5 йиллик Давлат дастурининг максадли параметрлари кабул килинди.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2012 йил 11 июлдаги 209-сонли "Узмелиомашлизинг" давлат лизинг компанияси тузилмасини ва фаолиятини такомиллаштириш туFрисидаги карори кабул килинди. Ушбу карор билан мелиорация тех-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 2

1-диаграмма. "Узмелиомашлизинг" давлат лизинг компанияси томонидан 2008-2012 йиллларда лизингга берилган мелиоратив техника ва механизация воситаларининг вилоятлар буйича так.симоти1

никаси, машиналари ва бошка мехнизация воситаларини харид килиш ва лизингга бе-риш тартиби т^рисида Низом тасдикланди. 2008-2012 йиллар давомида Узбекистонда тахминан бир ярим мингга якин мелиоратив техника харид килинди (2-жадвал).

"Узмелиомашлизинг" давлат лизинг компанияси томонидан мелиорация техника-си, машиналари ва бошка механизация во-ситалари суFориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш фаолияти билан шуFулланувчи барча вилоятлардаги (1-диаграмма) сув хужалиги курилиш ва эксплуатация ташкилотларига, шунингдек, сув-дан фойдаланувчилар уюшмаларига ва фермер хужаликларига 10 йил муддатга лизингга куйидаги шартлар билан берилади: лизингга берилаётган техника кийматининг 85 фоизи ЖамFарма хисобидан, колган 15 фоизи сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш фаолияти билан шугулланувчи сув хужалиги курилиш ва фой-даланиш ташкилотлари, шунингдек, сувдан фойдаланувчилар уюшмалари ва фермер хужаликларининг аванси шаклида уларнинг уз маблаFлари хисобидан туланади.

СуFориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш ЖамFармаси

1 http://uzmml.uz/index.php?option = com_content&view = аЖс1е^ = 6&Кет^ = 6

маблаFларидан самарали фойдаланиш, мелиорация ва бошка сув хужалиги иш-ларини бажаришга ихтисослаштирил-ган пудрат ташкилотларини ривожлан-тириш, уларнинг моддий-техник базаси-ни мустахкамлаш ва ракобатбардошлигини ошириш максадида Узбекистон Республика-си Вазирлар Махкамасининг 2008 йил 7 май-даги "Мелиорация ва бошка сув хужалиги ишларини бажаришга ихтисослаштирилган давлат унитар корхоналарини ташкил этиш хамда уларнинг фаолиятини йулга куйиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 92-сонли Карори билан К1оракалпоFистон Республи-каси ва вилоятларда мелиорация ва бошка сув хужалиги ишларини бажаришга ихтисослаштирилган 49 та давлат унитар корхонала-ри ташкил этилди. Ушбу корхоналар томонидан 2008-2012 йиллар давомида мелиоратив объектларда куплаб курилиш ва реконструкция ишлари (3-жадвал) хамда таъмирлаш ва тиклаш ишлари (4-жадвал) амалга оширилди.

Молия вазирлигихузуридаги сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш ЖамFармаси хамда "Узмелиомашлизинг" давлат лизинг компаниясининг хамкорликдаги самарали фаолияти натижасида охирги йил-ларда сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш борасида куйидаги ижо-бий натижаларга эришилди:

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 2

3-жадвал. 2008-2012 йилларда Узбекистон Республикасида мелиоратив объектларни к,уриш ва реконструкция

к,илиш ишлари буйича маълумот1

Иш турлари Улчов бирлиги Жами шу жумладан:

2008 й. 2009 й. 2010 й. 2011 й. 2012 й.

Очик коллектор дренаж тармоклари км 3144,2 266,5 701,8 647,1 676,2 852,6

Ёпик,-ётик, дренаж тармоклари км 417,2 140 139,1 87,1 51

Вертикал дренаж кудуклари дона 797 249 193 191 164

Мелиоратив насос станциялари дона 143 33 25 29 33 23

Гидротехник иншоотлар (жами) дона 49 1 1 3 17 27

Мелиоратив кузатув кудуклари дона 1417 485 200 282 450

4-жадвал. 2008-2012 йилларда Узбекистон Республикасида мелиоратив объектларда амалга оширилган

таъмирлаш-тиклаш ишлари тутрисида маълумот2

Тадбирлар номи Улчов бирлиги Жами 2008 й. 2009 й. 2010 й. 2011 й. 2012 й.

Очик зовурлар км 62784,2 11038 12696 13150 12772,1 13128,1

Ёпик,-ётик, дренаж км 4420 896 1311 1075 667,3 470,7

Тик кудуклар дона 5407 1539 1249 802 1002 614

Мелиоратив насос станциялари дона 194 71 57 30 25 11

Гидротехника иншоотлари дона 5663 440 822 1174 1420 1807

Кузатув кудуклари дона 6922 1041 1607 1233 1456 1585

1200,1 минг гектардан ортик сугориладиган ерларнинг мелиоратив холати яхшиланди ва баркарорлиги таъминланди;

жами шурланган майдонлар 46,1 минг гек-тарга камайган (2-диаграмма);

кучли ва уртача шурланган майдонлар 81,0 минг гектарга камайди (3-диаграмма);

364,6 минг гектар майдонда сизот сувла-рининг сатхи пасайди (4-диаграмма);

2013 йилда сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш борасида к,уйидаги ишлар амалга оширилди:

829,4 км курилиш ва реконструкция ишлари бажарилди;

12178,4 км таъмирлаш-тиклаш ишлари амалга оширилди;

264,4 минг гектардан ортик сугориладиган ерларнинг мелиоратив холати яхшиланди ва баркарорлиги таъминланди.

Бу сохадаги ишларни янада жадаллашти-риш учун бизнинг фикримизча куйидаги ишларни амалга ошириш лозим:

1 http://uzmml.uz/index.php?option=com_content&view = article&id = 6&Itemid = 8

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 http://uzmml.uz/index.php?option=com_content&view = article&id = 6&Itemid = 9

Лизинг компанияларини, жумладан, кишлок хужалигини техника билан таъмин-ловчи муассасалар ва уларнинг шуъбаларини купайтириш ва уларнинг молиявий имкони-ятларини янада кенгайтириш.

Фермер ва дехкон хужалиги мутахассисла-рини лизинг оркали техника билан таъмин-лаш борасида тушунтириш ишлари, очик се-минарлар ва тажриба алмашиш борасида кенг тарFибот ишларини уюштириб бориш.

Лизинг услубидан фойдаланаётган фермер ва дехкон хужаликларининг молиявий ахволини яхшилаш максадида улар-га соликли имтиёзлар берилиши борасида тадкикотларни ташкиллаштириш лозим.

Хулоса киладиган булсак, Узбекистон Ре-спубликаси кишлок хужалиги жадал ри-вожланаётган ва иктисодиётнинг турли тармокларини хом ашё, ахолини озик-овкат махсулотлари билан таъминлайдиган мухим тармок эканлигини инобатга олган холда, бу сохада банд булганлар турмуш даражаси-нинг ошиб бориши иктисодий ва ижтимоий сохалар баркарорлигининг гаровидир.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 2

2-диаграмма. Республика буйича шурланмаган майдонларнинг ортиб бориши (минг га)1

2220 2200 2180 2160 2140 2120 2100 2080 2060

2199

¿1ии

91 па

I 1 1

2006 й.

2009 й.

2012 й.

3-диаграмма. Республика буйича кучли шурланган майдонларнинг камайиб бориши (минг га)2

180 160 140 120 100 80 60 40 20

163

141

124

1 1

2006 й.

2009й.

2012й.

4-диаграмма. Республика буйича ер ости сизот сувлари сатх,ининг чук,урлиги 1,5 метргача булган

майдонларнинг камайиб бориши (минг га)3

272

1 71

1 1 1

2001й. 2008й. 2012 й

1 http://lrf.uz/resources/publications/project-publications/index.php

2 http://lrf.uz/resources/publications/project-publications/index.php

3 http://lrf.uz/resources/publications/project-publications/index.php

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Ерларнинг мелиоратив х,олатини ях-шилаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари т^рисида"ги 2007 йил 29 октябрдаги 3932-сонли Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси молия вазирлиги х,узуридаги суFориладиган ерларнинг мелиоратив х,олатини яхшилаш жамFармаси фаолиятини ташкил этиш тyFрисида"ги 2007 йил 31 октябрдаги ПК-718-сонли Карори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "2008-2012 йилларда суFориладиган ерларнинг мелиоратив х,олатини яхшилаш давлат дастури тyFрисида" ги 2008 йил 19 мартдаги ПК-817-сонли Карори.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг "2013-2017 йилларда суFориладиган ерларнинг мелиоратив х,олатини янада яхшилаш ва сувдан рационал фойдаланиш тyFрисида"ги 2013 йил 19 апрелдаги ПК-1958-сонли Карори.

5. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг "Узмелиомашлизинг" давлат лизинг компанияси тузилмасини ва фаолиятини такомиллаштириш тyFрисида"ги 2012 йил 11 июлдаги 209-сонли Карори.

6. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг "Мелиорация ва бошк,а сув хужалиги ишларини бажаришга ихтисослаштирилган давлат унитар корхоналарини ташкил этиш х,амда уларнинг фаолиятини йулга куйиш чора-тадбирлари тyFрисида"ги 2008 йил 7 майдаги 92-сонли Карори.

7. "Узмелиомашлизинг" давлат лизинг компаниясининг 2008-2012 йиллар мо-байнидаги йиллик х,исобот материаллари.

8. Узбекистон Республикаси Президентининг «2013-2017 йиллар даврида суFориладиган ерларнинг мелиоратив х,олатини янада яхшилаш ва сув ресурслари-дан окилона фойдаланиш чора-тадбирлари тyFрисида»ги 2013 йил 19 апрелдаги ПК-1958-сон Карори.

9. Исмайлова С.С. Развитие лизингового сектора в Узбекистане. // "Экономика и финансы". - М.: 2007, №16. -С. 55-57.

10. Исмайлова С.С. Узбекистон агросаноат мажмуасида лизинг фаолиятини ри-вожлантиришнинг иктисодий асослари. Монография. - Т.: ТИМИ, 2009.

11. http://uzmml.uz/index.php?option=com_content&view=article&id=6&Itemid =

12. http://lrf.uz/resources/publications/project-publications/index.php

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.