Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН АҲОЛИСИНИНГ ДАРОМАДЛАРИ ВА ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИНГ ОМИЛЛИ ТАҲЛИЛИЙ МЕХАНИЗМИ'

ЎЗБЕКИСТОН АҲОЛИСИНИНГ ДАРОМАДЛАРИ ВА ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИНГ ОМИЛЛИ ТАҲЛИЛИЙ МЕХАНИЗМИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
112
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
Область наук
Ключевые слова
даромад / аҳоли турмуш даражаси / ижтимоий ҳимоя / аҳолинининг кам таъминланган қисми / аҳоли жон бошига реал даромадлар

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Мухитдинова М. З.

Жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, иқтисодиётнинг барқарор ва мутаносиб ривожланиши, аҳолинининг кам таъминланган қисмини аниқлаш, уларни ижтимоий ҳимоя қилишнинг манзиллилигини кучайтириш ижтимоий сиёсатининг устувор йўналиши ҳисобланади. Шундай экан, ҳар қандай мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишида «аҳоли даромадлари» тушунчасини чуқур ўрганиш аҳамиятли бўлиб қолмоқда. Бироқ, жaҳoнда ҳозирги кунгача аҳоли турмуш даражасини кўтаришга бўлган ёндашувнинг хилма хиллиги, уни турлича дaрaжaдa баҳоланиши ушбу масала бўйича аниқ йўналишлар ишлаб чиқилмаганлиги ва ўз ечимини топмаганлигини кўрамиз. Мақоламизда шу муаммога ечим топиш йўналишлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН АҲОЛИСИНИНГ ДАРОМАДЛАРИ ВА ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИНГ ОМИЛЛИ ТАҲЛИЛИЙ МЕХАНИЗМИ»

Received: 12 September 2022 Accepted: 21 September 2022 Published: 30 September 2022

Ижтимоий рмоя

УЗБЕКИСТОН АХДЛИСИНИНГ ДАРОМАДЛАРИ ВА ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИНГ ОМИЛЛИ ТАХ.ЛИЛИЙ МЕХАНИЗМИ

Мухитдинова М. 3.

Тошкент молия институти катта ук;итувчиси, muyassarmukhitdinova@gmail.com

Аннотация. Жа^он тажрибаси шуни курсатадики, ик,тисодиётнинг барк;арор ва мутаносиб ривожланиши, а^олинининг кам таъминланган ^исмини аник;лаш, уларни ижтимоий х,имоя Килишнинг манзиллилигини кучайтириш ижтимоий сиёсатининг устувор йуналиши ^исобланади. Шундай экан, х,ар кандай мамлакатнинг ижтимоий-ик;тисодий ривожланишида «ах,оли даромадлари» тушунчасини чукур урганиш ахдмиятли булиб колмовда. Бирок;, жа^онда х,озирги кунгача а^оли турмуш даражасини кутаришга булган ёндашувнинг хилма хиллиги, уни турлича даражада бах,оланиши ушбу масала буйича аник; йуналишлар ишлаб чикдлмаганлиги ва уз ечимини топмаганлигини курамиз. Ма^оламизда шу муаммога ечим топиш йуналишлари тахдил к;илинган.

Таянч сузлар: даромад, а\оли турмуш даражаси, ижтимоий х,имоя, ах;олинининг кам таъминланган к;исми, а^оли жон бошига реал даромадлар

Кириш. Жах,он тажрибаси шуни курсатадики, и^тисодиётнинг барк;арор ва мутаносиб ривожланиши, ах;олинининг кам таъминланган кисмини аник;лаш, уларни ижтимоий химоя килишнинг манзиллилигини кучайтириш Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ] ва бопща халк;аро ташкилотлар х,амда мустакил давлатлар ижтимоий сиёсатининг устувор йуналиши >;исобланади. Хал^аро мех,нат ташкилоти (ХМТ) маълумотларига кура, коронавирус пандемияси дунё буйича жами 2 млрд. норасмий секторда банд булган (жах,ондаги жами бандларнинг 62 фоизи, жумладан, кам даромадли мамлакатларда 90 фоиз, урта даромадли мамлакатларда 67 фоиз ва ривожланган мамлакатларда 18 фоиз] а^олининг ишсиз булиб ^олишига олиб келди. Жах,он ик;тисодиётининг бар^арор ривожланишига бугунги кундаги Россия ва Украина давлатлари орасидаги х,арбий х,олат купгина мамлакатларнинг ик;тисодиётига, шу жумладан ЕТТБ прогнозига кура, Узбекистонда ицтисодий усиш пасайиш билан к;айд этилган. Агар 2022 йил бошида ЯИМ 6 фоизга усиши кутилган булса, ^озир бу курсаткич атиги 4 фоизни ташкил этмокда.

Жа^он амалиётида ах,оли турмуш даражасини ошириш, масалан АЦШ ва Буюк Британияда фискал сиёсатдаги енгилликлар Хамда ишсизлик нафа^алари, Данияда кенг Камровли ижтимоий сугурта тизими ор^али, Японияда пенсия х;амда соглик;ни са^лаш тизими, Европа Иттифок;и мамлакатларида ёш бола парвариши х,аражатларини давлат томонидан таъминланиши тизими оркали

нисбатан эришиб келинмовда. Шундай экан, х,ар Кандай мамлакатнинг ижтимоий-и^тисодий ривожланишида «а^оли даромадлари» тушунчасини чукур урганиш а^амиятли булиб Колмовда. Бирок;, жа^онда хозирги кунгача а\оли турмуш даражасини кутаришга булган ёндашувнинг хилма-хиллиги, уни турлича даражада ба^оланиши ушбу масала буйича аниц йуналишлар ишлаб чицилмаганлиги ва уз ечимини топмаганлигини курамиз.

Узбекистонда мустакилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб бозор иктисодиёти конун-коидалари асосида ах,олини ижтимоий мухрфаза килиш тизими ишлаб чи^илди ва у доимий равишда йул хариталари ишлаб чи^иш, стратегияларни кулланилиши билан такомиллаштирилиб борилмокда. Бирок^ шундай булишига к;арамасдан, х,озирги кундаги мавжуд х,олат республикада ах,олини ижтимоий ^имоя к;илиш тизимини янада такомиллаштириш ва камбагаллик даражасини камайтириш дастурларининг самарадорлигини ошириш заруриятини вужудга келтирмокда. Президент Ш.М. Мирзиёев таъкидлаганларидек, "Мамлакатимизда кам таъминланган а^оли Катламлари тах;минан 12-15 фоизни ташкил этади.... Бу борада хэл^аро мезонлар асосида камбагалликтушунчаси,унианикдашмезонлари ва ба^олаш усулларини камраб олган янги методо логияни яратиш лозим". Мамлакатимизда пандемиядан олдинги даврда ишсизлар сони 1 млн. 350 мингга як;ин булган булса, пандемия шароитидаушбу курсаткич карийб 2 млн. кишига етди. Шунингдек, "...пандемия 450 мингга як;ин оилалар даромадига жиддий таъсир к;илиши

мумкин". Шу сабабли мамлакатимиз бюджет муассасалари ходимларининг иш хэки. пенсия, стипендия ва ижтимоий нафак;алар х,ажмини инфляция суръатларидан юк;ори микдорда ошириш, мех,нат бозори мутаносиблигини ва инфратузилмаси ривожланишини таъминлаш, ме^натга лаёкатли ах,олининг ме^нат ва тадбиркорлик фаоллигини тулик; амалга ошириш учун шароитлар яратиш, иш кучи сифатини яхшилаш, ишга мух,тож шахсларни касбга тайёрлаш, к;айта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини кенгайтириш ишлари олиб борилаётганлиги инновацион тараедиёт жадаллашаётган пайтда ах;оли даромадларини ошириш масаласидан самарали фойдаланиш илмий-амалий ахэмиятга эга ижтимоий-ик;тисодий муаммо ^исобланади.

Инсонлар з^аёт фаолияти учун зарур неъматлар туплами ме^нат шароити, таълим, согликни сак^аш, озик;-овкат ва уй-жой сифати каби хилма-хил э^тиёжларни уз ичига олади. Кишилар эх,тиёжларини кондириш даражаси жамият аъзоларининг алох,ида олган ва оилавий даромадлари даражасига боглиц. Турмуш даражасини мамлакат даражасида (бутун ах,оли учун) ва табак;алашган микродаражада (а^олининг ало^ида гурух,и учун] к;араб чик;иш мумкин. Биринчи ёндашув турли мамлакатларда ах,олининг турмуш даражасини ах;оли жон бошига тутри келадиган ялпи ички мах,сулот курсаткичи буйича аникутб, к;иёсий тах^ил к;илиш имконини беради.

А)<оли гурух^ари буйича даромадлар так;симланиши динамикасини таккослаш истеъмолчи бюджети асосида амалга оширилади. Истеъмолчи бюджетларининг бир катор турлари мавжуд булади: уртача оила бюджети, ю^ори даражада таъминланган бюджет, минимал даражада моддий таъминланганлар бюджети, нафакахурлар ва а\оли бопща ижтимоий гурух^ари бюджети шулар жумласидандир.

Фаровонликнинг энг куйи чегарасини оила даромадининг шундай чегараси билан белгилаш мумкинки, даромаднинг бундан паст даражасида ишчи кучини такрор х,осил Килишни таъминлаб булмайди. Бу даража моддий таъминланганлик минимуми ёки кун кечириш даражаси (кашшок;ликнинг бошланиши) сифатида чи^ади.

Бозор и^тисодиёти шароитида уртача даромад «уртача синф» деб аталадиган табак;алар даромадлари буйича ани^ланади. Бундай гуру); истеъмол савати тупламига уй, автомашина, дала ^овли, замонавий уй жи^озлари, сайр к;илиш ва болаларини у^итиш имконияти, ^имматли к;огозлар ва зебу зийнат

буюмлари киради.

Бозор и^тисодиёти ахрлининг юк;ори таъминланган ёки «бой» цатламининг мавжуд булишини та^озо к;илиб, уларга а^олининг юк;ори сифатли товар ва хизматлар харид ^илишга лаёк;атли булган жуда оз микдори киради.

Турмуш даражаси кишиларнинг турмуш тарзи билан узвий боглик;. Турмуш тарзи - бу кишилар (жамият, ижтимоий к;атлам, шахе) нинг миллий ва жа^он хдмжамиятидаги х,аёт фаолияти тури х,амда усулларини акс эттирувчи ижтимоий-ик;тисодий категория. Турмуш тарзи инсон хаёт фаолиятининг турли жихатларини Камраб олади, яъни:

- мех,нат, уни ташкил этишнинг ижтимоий шакллари;

- турмуш ва буш вактдан фойдаланиш шакллари;

- сиёсий ва ижтимоий х,аётда иштирок

этиш;

- моддий ва маънавий э^тиёжларни к;ондириш шакллари;

- кишиларнинг кундалик х,аётдаги хул^-атвори меъёрлари ва ^оидалари.

Дунёдаги барча мамлакатлар ах,оли жон бошига тугри келадиган уртача даромадлар даражаси билан бир-биридан кескин фарк^анади. Бу турли мамлакатлар ах,олисининг даромадлари даражаси уртасида тенгеизлик мавжудлигини билдиради. Шу билан бирга ало^ида олинган мамлакатлар ах,олисининг турли к;атлам ва гурух^ари уртача даромадлари даражасида х,ам фарк; мавжуд булади. Мамлакатнинг ик;тисодий ривожланиши даражаси х,ам даромадларидаги фарк;ларни бартараф килмайди. Шу сабабли и^тисодий тенгеизликни камайтирувчи механизмнитадбидэтишмак;садгамувофикдир.

Узбекистонда ах,оли даромадлари шаклланиши ва унга таъсир этувчи омилларни Пирсон коррелацион коэффиценти орк;али тах^ил к;илиш ма^садга мувофикдир.Унингучун йиллар давомидаги куйидаги курсаткичларни жамлашимиз лозим:

- А^оли жон бошига реал даромадларнинг усиши;

- А^олижон бошига даромадлар (узгармас нархларда);

- Истеъмол;

- Таълим индекси;

- И^тисодиётдаги бандлик (млн.да);

- Капитал фонди;

- Капитални мех,натганисбатан даражаси;

- РеалЯИМ;

- Мех,нат сифати;

- Инсон тарак;к;иёти индекси;

- Ме>;нат самарадорлиги;

- Умумий омил унумдорлиги.

Келтирилган х,ар бир курсаткич турли

и^тисодий ташкилотлар, Жах,он банки, Инсон ривожланиш индекси, Умумий Ик;тисодий датабаза, UNDP томонидан алох,ида

давлатлар буйича куриб чик;илган булиб уларни бир жадвалга келтириб, узгарувчилар узаро боглик^лигининг корреляцион коэффициентларини.яъни, 2019йилучуна^оли жон бошига тугри келадиган даромаднинг таълимга боглик^иги кореляциясини ва ^оли жон бошига тугри келадиган даромаднинг фонд билан таъминланганликка богли1ушк кореляцияси матрица шаклида курсатиш мак;садга мувофик; деб топилди. Келтирилган курсаткичларни Пирсон методи оркали тах^ил килиш самарали булиши ва келгусидаги

ноаник^икларни олдини олишга ёрдам бериши мумкин деб хисобланади.

А^олининг турмуш даражаси куп к;ам-ровли ва кенг тавсифли тушунча булганлиги сабабли, амалда турмуш даража ах,оли жон бошига реал даромадлар ёки жон бошига истеъмол даражаси куринишида ифодаланади. А^оли жон бошига реал даромадлар ёки истеъмолнинг усиши эса айни пайтда бир к;атор омилларга, авваламбор ишчи кучи унумдорлигининг узгаришига ва унга таъсир этувчи бир катор омилларга боглик;. Ишчи кучининг таълим даражаси ва унинг умумий ривожланиши, и^тисодиётда мавжуд капитал х,ажми ва унинг х,ар бир ишчигатугри келадиган микдори ва бошк;а омилларнинг ишлаб чик;аришдаги унумдорлиги каби омиллари ва 2000-2019 йиллар оралигидауларнингузгариш тенденциялари берилган (3.1.1-жадвал).

ч у

Я (О

се га

Ч ь

ее га

* 1 гн

га

ГН ю

СП к

Умумий омил унумдорлиги ф 04 см" ст* ф. сн 45. 43 43. см ф" 43 00 го" 00 о ф" 45 1Л~ 00 о ф" 43 а* см" со ф см" а^ о со из см" оо" С4 00 оо" ф 00 о чО ф. о" 00 о" чо СП. см"

Мех,нат самара-дорлиги СМ со" см аз см ач ф" го ф |>-" ф со аз" 45 со 43 со" см ф го ф" ф- 45 ф о 43" 45 04 из 45" см 45 ф со" 04 о г^ т-Н ЧО. СП ач со 43 ач" со г^ со •ф см 45 a^ о. ■ф о 00 1Л 40 со 04 00 оч. оо" со оо см оч" СП 00 о 0-" 04 СП 00 N 04 чО ф ф см 1Л чо" 04 о ЧО 00 СП. из" ф о 00

Инсон тараккиёти индекси ст* о* из о" чо о 45 о" ф 45 о" а* 45 о" 45 см 45 о" го со 45 о" оо 4> о" ач ф 45 о" СП ш 43 о" о 45 45 о" 04 45 45 о" ЧО 45 о" из СО' 45 о" 00 ач 43 о" 04 чо о" о о" из о С-4 о" СП о" о" оо е-о"

Ме^нат сифати о Оч" о чо ач" о сн о" ач о" из. о см" из Со" ач см" СП со" т-Ч С-. оо" из ф" СП из" чо из" ОЧ из" 00 чо" из чо" со чо" Г-"

РеалЯИМ 00 1Л со оч СП гЧ из" ач гЧ о оо" ф- см 00 го 45 го 04 СМ со со" о о а-* го тЧ см оо" 00 43 00 ф [44«. см" из г^ 04 1Л гЧ о ф" ач со ф гЧ ф ф" 03 45 О О* гН со. из" г^-о 45 О СМ СП см" 0^ из 00 СМ см из оо" ст* о> о •ф 04 сп" С^ со из см 43. о" о ф со см тН оо" со СП со од ЧО о 00 03 00 ач" ф о ф СП 43 из" 00 со из из 03 СП со" [4- 43 ф сп СП ф" 00 из из ач СП

Капитални мех,натга нисбати даражаси о ач С^ СМ [•V ач" сн о ач СМ 45" ач ач см к 45 о ГО о го" го СП 43 к СП аз см" см ГО го 45" г^ из со СП Оч со СП из со ач ф" со [44 оз из СП о -ф СП со ЧО 00 ф из из" С^ из ф о Г-" ф с^ г-^ ф ач" 00 04 о из со со го СП ф из ф оо" чо С^ из о ач" ач 00 Т-Ч чО 43 оо" го ф о о. со 00 ач

Капитал фонди от о" см ст* [■V ф см о ф 1Л см чо см 1Л 00 00 45 см ч. см ф ^ч ач см о ^ч 1-1 со 4) о го о со" СП о см см со ф 45" 00 04 го го о к см тЧ см 4) го со ^ч ач о со ач со оч го" о 1Л 1Л го ф см о г^ о со ф 1Л со ф ф со ю ф. см" ф Е^ см Г-* т ф 40 со о см 41 1Л оо" о чо 4) 00 чо сс из СМ из тН ^ чо со" со со ф чо" 04 о ОЧ СЧ со Т-Ч оо" т— СП ^ч о ГЧ 45. со" 00 см 03 45

Ик;тисоди-ётдаги бандлик (млн.да] с оо" о ач" см а*" ио ач" со ач" см о" из о" X о" т-Ч —1 из. СТ. СП 00 г^ го" тН СП из со" Т-Ч со го" т-Ч 00 ф" из ф" гч ф ф" Т-Ч 43 ф"

Таълим индекси о 43 о" 00 о" см 43 о го го 45 о" о ф 43 о" 43 ф 43 о" ф 45 о" 43 из 43 о" г^ из 43 о" г^ 45 43 о" СП г^ 43 о" о со 43 о см оч 45 о" Оч ст^ 43 о" 04 о г^ о" из о о" 00 о с^ о" СП ОО о" го о ач 00 о"

Истеъмол ач го" ач о ф ф о г-" см со ф 04 00 00 ф ф" 00 45 аз ф 45 I»." 45 см 1Л из о" см со из из о го" о ф о 43 о 43" со а* ф 43 03 ач" С4 00 из 43 43" см г^ со 43 см 43" СП со со 43 43 04 00 43 С^ о" из 43 ф со ф из" 00 СП ач 43 ф" о* 03 о ^ч 43 из" ач ач ф см со" ач ф из 04 со. 03 о С0 т-Ч ач из 43 сп Т-Ч 00" ОТ 00 45 ф

Ахоли жон бошига даромадлар (узгармас нархларда] см го" 00 о. см ач стч Г-." см о см о" из 1Л со" см го 45 ач" из из г»" со со СП из" га см см из ■ф 00 см Ф. см" о из го 45" О ГО из СП ф- о из СП ф" т-Ч из чо со" о из 43 с--, о" 04 43 ф. о" го ф оо" 00 00 Г4* ф чо" из ф со га чо" из о 04 43. ач" о из ач

Ах,оли жон бошига реал даромад усиши ф" СМ 45 г~Г 43 1Л 1Л~ ф. сС о. СМ СМ 45 ф" см т-Ч о. го" СМ о" 00 Стч Оч" СП. СП 04. оо" о 03 ф" о из оо" о 00. о Г4." о чЧ о. ио" о

Йиллар о о о СМ о о СМ см о о СМ го о о СМ ф о о СМ 1Л о о см 45 о о СМ г^ о о СМ 00 о о го о о СМ о о оо О 00 см о 00 СП о 00 ф о 00 из о 00 чо о 00 о 00 га о Г0 04 о 00

Education Index

Capital labor ratio rnna

Келтириб утилган омилларнинг узаро богли1ушгини аншутш мак;садида корреляцион тах^шлдан фойдаланилди, аммо умумий омил унумдорлиги курсаткичидан бошк;а барча омилларда уларга таъсир этувчи умумий тенденциялар ва ностационарлик кузатилганлиги туфайли тах^илдан аввал уларнинг биринчи фар^и х,исоблаб чи^илди. Уларнинг корреляцион коэффициентлари Пирсон (Реагеоп) методи ёрдамида тах^ил Килинди. Тах^ил натижалари (3.1.2-жадвал] кутилган натижалар билан бирга, айрим кутилмаган натижаларни курсатмовда.

Масалан, ах,оли даромадлари узгаришининг ЯИМ реал х,ажми ва ишчи кучи унумдорлиги узгаришлари билан узаро богли^иги кучли булса, унинг ик;тисодиётдаги умумий ва хаР бир ишчига тугри келадиган капитал хажми билан богликдиги уртача. Лекин унинг ах,оли таълим даражаси индекси ва умумий омил унумдорлиги курсаткичлари билан корреляцион коэффициентлари салбий курсаткичга эга. Аммо, бу омилларни ва бопща омилларни назорат к;илган холда ^исман корреляцион тахдил к;илишимизда уларнинг коэффициентлари ижобий натижа бермокда.

3.1.2->KaflBa^.y3rapyBHH^apy3ap0 60F^HiviHrHHHHrK0ppe^aiiH0HK03(j)t|)HLi,HeHMapH(Pears0n's correlation coefficients)

4 i" gi = li5 Si5

■1 ,S = = 1 = § = s s s 11" si" ¡1 = 11 =

1 ss = cs; 5 = : Si = - s IS =

r §s = gl= £ S = Ms M5 11 =

1 sr 11 = ss = ss = 51 =

•1 i sl = M5 S S 5 §ï = Ss = = i?

S § 5 " -S* ss" 11" sS" ss = E"

s! V sr ¡i = is M 11 = gl =

1 r S5S i§5 K ÏÏ ? ¡1 =

s" tss SES 11s

'1 I = § = aS = = 3 =

i s = = gi = gi = gs; P" 11 =

1 1 1 1 II. P 11. P ! Is. II DIFF(HDIindex,1) Pearson Correlation Sig. (2-tailed) !L P DIFF(TFPgrowth,1) Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N l> p si Is. J Il II p

IS 11 I s

IS

I ¡1

Correlations

Correlations

Control Variables DIFF (Aholijonbosh igadaromadla r2019narxlard a,1) DIFF (Educationlnd ex,1)

TFP growth S.DIFF (Capitallatiorratiornna,1) DIFF (Aholijonboshigadaroma dlar2019narxlarda,1) Correlation Significance (2-tailed) df 1.000 0 .200 .441 15

DIFF(Educationlndex,1) Correlation Significance (2-tailed) .200 .441 1.000

df 15 0

Control Variables DIFF (Aholljonbosh igadaromadla r2019narxlard a,1) TFP growth

DIFF (Capitallaborratiornna,1) DIFF (Aholijonboshigadaroma dlar2019narelarda,1) Correlation Significance (2-tailed) df 1.000 0 .365 .137 16

TFP growth Correlation Significance (2-tailed) .365 .137 1.000

df 16 0

Ах,оли даромадларига таъсир этувчи омилларнинг таъсир даражасини урганиш ва унинг келажак прогнозларини аникдаш максадида ARIMA (Autoregressive Integrated Moving Average] моделидан фойдаландик. Моделимизда, ах,оли даромадларини карам (мустакил булмаган] узгарувчи сифатида ва унга таъсир этувчи учта омил - х,ар бир ишчига тугри келадиган капитал мивдори,

Моделимизнинг R-квадрат ва унинг ностационарликдан )фли курсаткичлари мое равишда 0.998 ва 0.613 ташкил этяпти ва танланган омилларнинг карам узгарувчининг узгаришларидаги катта

таълим даражаси (индекси] ва умумий омил унумдорлик омилларини танлаб олдик. Бунда омилларнинг модел билан мослиги курсаткичларидан ^ам фойдаландик, яъни R-квадрат ва стационар R-квадрат курсаткичларининг энг катта курсаткичи ва нормаллашган В1С курсаткичининг минимал курсаткичларига асосланган х,олда танланди.

ах,амиятини курсатмокда. Куйидаги жадвалдан куришимиз мумкинки, олинган уч омилнинг иккитасида Р-курсаткич коэффициентларнинг аниклилигини курсатиб бермокда.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Model Statistics

Model Number of Predictors Model Fit statistics Ljung-Box 0(18) Number or Outliers

Stationary R-squared R-squared Normalized BIC Statistics □F Sig.

Aholi jon boshiga daromaülar (2019 narxlarda)-Model_1 3 .613 .998 10.761 13.830 17 679 0

Estimate SE t Sig

Aholijon boshiga daromadiar (201 9 nandarda)-Model_1 Aholijon boshiga daromadiar (2019 naoclarda) No Transformation Difference MA 1_ад 1 1 -.985 2.264 - 435 .670

Capital labor ratio rnna No Transformation Numerator Difference 1_ад 0 .084 1 .018 4.533 .000

TFP growth No Transformation Numerator 1_ад 0 75.228 20.973 3.5B7 .003

Education Index No Transformation Numerator Difference [_ад 0 2744.407 1 41D4 596 .669 .514

Моделимизда фа^атгина таълим даражаси коэффиценти аник эмаслиги зх,тимоли катта. Бу эса, таълим даражаси (индекси)нинг а^оли даромадларига таъсири статистик ра^амларда хали аник; акс этмаётганидан далолат бериши мумкин. Моделимиз ^ар бир ишчига тугри келадиган капитал микдори ва умумий омил унумдорлик каби омилларининг а^оли даромадларининг узгаришида ижобий таъсир курсатишини курсатмовда.

Aholijon boshiga daromadiar (2019 narxlarda)-Model_1

Forecast

UCL

LCL

10,059.7 10,389.0 9,7305

10,633.4 11,355.0 9,911 8

11,230.3 12,196.7 10,263 9

11,851.6 12,498.8 13,012.6 13,826.4 10,690 6 11,171 3

13,173,4 14,649 0 11,697 8

13,876.8 15,487.0 12,266.6

14,610.8 16,345.3

12,876 2

15,377.0 17,227.5 13,526.4

16,177.3 18,1371 14,217 5

17,013.6 19,076.9

Cl О Cl С Cl Cl С С 1=1 Cl Cl Cl Cl Cl Cl Cl Cl С С Cl с о-чоы^июлсощо^юи-ьшт^сощс » rvi r-i) tvi N!> rJ> ri rJ> rJ> rJ> oooooooooo

- Observed "Fit UCL LCL ■ Forecast

Date

Олинган натижалар асосида ах,оли даромадлари даражасининг 2030 йилгача узгаришини прогноз к;илиб курдик. Бунда, уч омил — х;ар бир ишчига тугри келадиган капитал микдори, таълим даражаси (индекси) ва умумий омил унумдорлиги — омилларининг прогноз к;илинаётган даврда йиллик узгариши уларнинг куриб чик;илган 20 йиллик даврдаги уртача йиллик усишига, яъни мое равишда 5,7, 1 ва 2 фоизга тенг деб цабул цилдик. АШМА модели прогноз натижаларининг курсатишича, ах,оли даромадлари 2019 йилги 9,5 млн. сумдан 2030 йилда солиштирма (2019

йилги) нархларда 17 млн. сумдан ошиши мумкин. Бунда 95% ишончлилик даражасининг минимал ва максимал чегаралари (LCL ва UCL) мое равишда 14,95 млн. сум ва 19,08 млн. сумни ташкил этмокда.

Бозор иктисодиёти шароитида мамлакатда амал к;илаётган ах,олини ижтимоий Химоя к;илиш тизимининг ижтимоий-и^тисодий самарадорлигини бах,олаш амалиётини ишлаб чик;иш ва уни амалиётга татбик; этиш илмий-амалий а^амиятга эгадир. Ах,олини ижтимоий химоя килиш тизимининг ижтимоий-и^тисодий самарадорлигини

бах,олаш мамлакатда амал килаётган ва ижтимоий дастурларга таъсир этувчи куйидаги омилларнинг узгаришини бах,олаш имкониятини беради:

-ахрлини ижтимоий ^имоя килишдастури Камраб олган ахдлининг ижтимоий гурухдари ва уларнинг оила аъзолари даромадларининг ортиши (ёки харажатларнинг кискариши);

ижтимоий ^имоя дастурларининг амалга оширилиши жараёнида жамиятнинг манзилли ижтимоий химоя дастурлари Камраб олмайдиган ижтимоий гурухдарнинг даромадлари ва харажатларини узгариши;

жамиятнинг айрим тоифадаги ижтимоий гурухдарини давлат томонидан

куллаб-кувватланиши окибатида ижтимоий ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги;

- актив ижтимоий х,имоя дастурларининг амалга оширилиши жараёнида ахрлига муносиб мех,нат шароитларининг яратилиши ва азфли бандлигининг ортиши натижасида азфли даромадларини ортиши.

Таклиф этилаётган а^олини ижтимоий х,имоякилиштизиминингижтимоий-иктисодий самарадорлигини бах;олаш амалиёти ах,олини ижтимоий химоя килиш дастурларининг ижтимоий натижаси ва уларнинг ижтимоий самарадорлиги тушунчаларига аникдик киритиб утишни так.030 этади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Кризис Covid-19 и неформальная экономика: Срочные меры реагирования и политические вызовы. - Отраслевая справка МОТ. Май 2020 г.

2. https://www.ebrd.com/news/2022/ebrd-sees-war-on-ukraine-causing-major-growth-slowdown.html

3. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 25.01.2020. www.uza.uz

4. https://www.gazeta.uz/uz/2020/06/08/jobless/

5. 2020йил 3 июнь куниУзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевраислигида камбагалликни к;иск;артириш масалалари буйича видеоселектор йигилишида сузлаган нуткидан.

6. https://president.uz/uz/lists/view/3624

7. Узбекистан Республикаси Президентининг "Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича х,аракатлар стратегиям" тугрисида фармони

8. Consumption сп - Иктисодиётдауйхужаликларининг истеъмоли 2017узгармаснархларда. Манбаа: Penn World Table 10.0 (https://www.rug.nl/ggdc/productivity/pwt/?lang=en],

9. Capital stock rnna - Иктисодиётдаги капитал хажми. Манбаа: Penn World Table 10.0 (https:// www.rug.nl/ggdc/productivity/pwt/?lang=en).

10. Capital labor ratio rnna - ^ap бир ишчига тугри келадиган капитал миадори. Манбаа: Penn World Table 10.0 (https://www.rug.nl/ggdc/productivity/pwt/?lang=en).

11. RGDPna - ЯИМ реал хажми. Манбаа: Манбаа: Penn World Table 10.0 (https://www.rug.nl/ ggdc/productivity/pwt/?lang=en).

12. Labor productivity - Ишчи кучи унумдорлиги (реал ЯИМнинг ах,оли сонига нисбати). Манбаа: муаллиф томонидан х,исобланган

13. TFP growth - Умумий омил унумдорлиги. Манбаа: Total Economy database (https://www. conference-board.org/data/economydatabase/total-economy-database-productivity)

14. Labor quality - Ишчи кучи сифати курсаткичи. Манбаа: Total Economy database (https:// www.conference-board.org/data/economydatabase/total-economy-database-productivity)

15. HDI index- Human development index (Инсон ривожланиши индекси). Манбаа: UNDP (https ://globaldatalab.org/shdi/shdi/UZB/?levels=l%2B4&interpolation=l&extrapolation=0&neare st_real=0)

16. Education Index - Таълим даражаси индекси. Манбаа: UNDP (https://globaldatalab.org/ shdi/shdi/UZB/?levels=l%2B4&interpolation=l&extrapolation=0&nearest_real=0)

17. Манбаа: Статистика кумитаси очик маълумотлар базаси (www.stat.uz).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.