Научная статья на тему 'ДАРОМАДЛАР ТАБАҚАЛАНИШИ АҲОЛИ ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИ ИФОДАЛОВЧИ КЎРСАТКИЧ СИФАТИДА'

ДАРОМАДЛАР ТАБАҚАЛАНИШИ АҲОЛИ ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИ ИФОДАЛОВЧИ КЎРСАТКИЧ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
687
133
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
аҳоли турмуш даражаси / аҳоли даромадлари / даромадлар табақаланиши / децил ва квинтил даражалари (юқори ва қуйи) / децил ва квинтил гуруҳлар / Лоренц эгри чизиғи / даромадларнинг табақаланиш коэффициенти: децил коэффициенти / фондлар коэффициенти / Лоренц ва Жини коэффициентлари. / уровень жизни населения / доходы населения / стратификация доходов / уровни децилей и квинтилей (верхний и нижний) / децильные и квинтильные группы / кривая Лоренца / коэффициенты стратификации доходов: коэффициент децилей / коэффициент фонда / коэффициенты Лоренца и Джини.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хашимов Пазлиддин Зукурович, Абдужалилова Дилафруз Икром Қизи

Ушбу мақолада аҳоли турмуш фаровонлиги ва унинг даражаси таҳлил қилинган бўлиб, бунинг учун аҳоли даромадлари асосий мезон сифатида ўрганилган. Дастлаб, статистик маълумотлар асосида аҳоли даромадлари миқдорига кўра бир қанча гуруҳларга бўлинган ва ушбу гуруҳларга аҳолининг қанча қисми тўғри келиши ажратиб олинган. Кейинги ҳисоб-китоблар натижасида энг кам ва энг юқори даромад олувчи аҳоли ўртасидаги тафовут ва аҳоли даромадларининг табақаланиши даражаси каби кўрсаткичлар аниқланган ва ушбу маълумотлар асосида хулосалар берилган. Мазкур тадқиқотнинг мақсади, юқорида қайд этиб ўтилган методикани муҳокама қилиш ва уни амалиётда қўллаб аҳолининг моддий неъматлар ва хизматлар билан таъминланганлик даражасини баҳолаш ва бунинг асосида аҳоли турмуш даражасининг умумий кўрсаткичларини аниқлашдан иборат.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯ ДОХОДОВ КАК ИНДИКАТОР ОТРАЖАЮЩИЙ УРОВЕНЬ ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ

В данной статье анализируется благосостояние населения и его уровень, для этого доходы населения рассматриваются как основной критерий. Первоначально, на основе статистических данных, население было разделено на несколько групп в зависимости от величины их доходов и оценены группы, исходя из численности населения, которые приходятся на эти группы. В результате проведённых последующих расчётов определены показатели разницы между населением с самым низким и самым высоким уровнем дохода и уровень дифференциации доходов населения, и на основе этих данных были сделаны выводы.

Текст научной работы на тему «ДАРОМАДЛАР ТАБАҚАЛАНИШИ АҲОЛИ ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИ ИФОДАЛОВЧИ КЎРСАТКИЧ СИФАТИДА»

Хашимов Пазлиддин Зукурович,

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий Университети "Иктисодиёт назарияси" кафедраси доценти, иктисодиёт фанлари номзоди

Абдужалилова Дилафруз Икром ^изи,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий Университети 4-курс талабаси

ДАРОМАДЛАР ТАБАКАЛАНИШИ АДОЛИ ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИ ИФОДАЛОВЧИ КУРСАТКИЧ СИФАТИДА

УДК: 331.1 (575.1)

ХОШИМОВ П.З., АБДУЖАЛИЛОВА Д.И. ДАРОМАДЛАР ТАБАЦАЛАНИШИ АЦОЛИ ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИ ИФОДАЛОВЧИ КУРСАТКИЧ СИФАТИДА

Ушбу маколада ах,оли турмуш фаровонлиги ва унинг даражаси тах,лил килинган булиб, бунинг учун ах,оли даромадлари асосий мезон сифатида урганилган. Дастлаб, статистик маълумотлар асосида ах,оли даромадлари микдорига кура бир канча гурух,ларга булинган ва ушбу гурух,ларга ах,олининг канча кисми туFри келиши ажратиб олинган. Кейинги х,исоб-китоблар натижасида энг кам ва энг юкори даромад олувчи ах,оли уртасидаги тафовут ва ах,оли даромадларининг табакаланиши даражаси каби курсаткичлар аникланган ва ушбу маълумотлар асосида хулосалар берилган. Мазкур тадкикотнинг максади, юкорида кайд этиб утилган методикани мух,окама килиш ва уни амалиётда куллаб ах,олининг моддий неъматлар ва хизматлар билан таъминланганлик даражасини бах,олаш ва бунинг асосида ах,оли турмуш даражасининг умумий курсаткичларини аниклашдан иборат.

Калит сузлар: ах,оли турмуш даражаси, ах,оли даромадлари, даромадлар табак,аланиши, децил ва квинтил даражалари (юк,ори ва куйи), децил ва квинтил гурух,лар, Лоренц эгри чизиFи, даромадлар-нинг табакаланиш коэффициенти: децил коэффициенти, фондлар коэффициенти, Лоренц ва Жини коэффициентлари.

ХАШИМОВ П.З., АБДУЖАЛИЛОВА Д.И. ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯ ДОХОДОВ КАК ИНДИКАТОР ОТРАЖАЮЩИЙ УРОВЕНЬ ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ

В данной статье анализируется благосостояние населения и его уровень, для этого доходы населения рассматриваются как основной критерий. Первоначально, на основе статистических данных, население было разделено на несколько групп в зависимости от величины их доходов и оценены группы, исходя из численности населения, которые приходятся на эти группы. В результате проведённых последующих расчётов определены показатели разницы между населением с самым низким и самым высоким уровнем дохода и уровень дифференциации доходов населения, и на основе этих данных были сделаны выводы.

Целью данного исследования является обсуждение вышеуказанной методики, и применяя её на практике оценить уровень обеспеченности населения материальными благами и услугами, и на основе этого определить общие показатели уровня жизни населения.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

Ключевые слова: уровень жизни населения, доходы населения, стратификация доходов, уровни децилей и квинтилей (верхний и нижний), децильные и квинтильные группы, кривая Лоренца, коэффициенты стратификации доходов: коэффициент децилей, коэффициент фонда, коэффициенты Лоренца и Джини.

KHASHIMOV P.Z., ABDUJALILOVA D.I. DIFFERENTIATION OF INCOMES AS AN INDICATOR REFLECTING THE LIVING STANDARDS OF POPULATION

In the article is analyzed the well-being of the population and its level, for which incomes of the population is studied as the main criterion. Initially, on the basis of statistics, the population is disseminated into several groups according to the amount of income, and the share of the population in these groups was also estimated. Subsequent calculations identified indicators such as the difference between the populations having lowest and highest income and the level of income stratification of the population, and conclusions were made based on this data. The purpose of this is to assess the level of provision of the population with material goods and services through the development of the above-mentioned methodology and its implementation, and on its basis to develop general indicators of living standards.

Keywords: population living standards, population incomes, income stratification, decyl and quintile levels (upper and lower), decyl and quintile groups, Lorenz curve, income stratification coefficients: decyl coefficient, fund ratio, Lorenz and Gini coefficients.

Кириш.

Маълумки, бозор иктисодиёти шароитида хужалик юритувчи субъектларнинг даромад-лари кафолатланмайди ва ахолининг турли катламлари уртасида таксимланмайди. Чунки, бозор иктисодиётининг ижобий томонларидан бири бу мулк даромадлари ва бизнес даромадла-рининг усиши хисобланади (гарчи улар ахолининг кам кисмига туFри келса хам). Ахоли жон бошига туFри келадиган даромадлардаги тафовутлар эса даромадлар табакалашуви хисобланади.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги. Ахоли турмуш даражасини урганиш бугунги кунда жахон мамлакатлари рейтингини бахолашда мухим курсаткич булиб, дастлаб, 1960 йилда Бирлаш-ган Миллатлар Ташкилотининг (БМТ) ишчи гурухи томонидан глобал микёсда турмуш даражасини аниклаш ва бахолаш тамойиллари туFрисида хисобот тайёрланган ва бу турмуш даражаси-нинг кенг камровли тизимини яратиш йулидаги биринчи уриниш булган. Ушбу тадкикот амалга оширилганига кадар хам, айрим олимлар томонидан ахоли турмуш даражасини аниклаш ва бахолаш буйича аник тизимларни ишлаб чикиш юзасидан куплаб ишлар амалга оширилган.

БМТнинг 1978 йилда халкаро статистика сохасидаги тахлили ишлаб чикилиб, унда ахоли турмуш даражасини бахолашда 12та асосий курсаткич келтирилган. Улардан бири ахоли даро-мадларидир. Шу билан бирга, амалиётда ахоли жон бошига туFри келадиган ялпи ички махсулот, ялпи миллий махсулот, инсон тарак,к,иёти индекси,

шунингдек, ах,олининг муайян гурух,лари (квинтиль, дециль гурух,лари) буйича табакаланиш коэффициентлари каби курсаткичлардан х,ам фойдаланилади.

Шунингдек, Республикамиз Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожа-атномаларида Узбекистонда х,ам ах,оли турмуш фаровонлигини ошириш, камбаFалликни камай-тириш ва ижтимоий х,имояни кучайтириш - биз учун бош вазифа эканлигига эътибор каратилиб, юртбошимиз: «Жах,он банки, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараккиёт дастури ва бошка халкаро ташкилотлар билан бирга КамбаFалликни камайтириш дастурини ишлаб чикишни таклиф этаман. Бу борада халкаро меъёрлар асосида чукур урганишлар утказиб, камбаFаллик тушун-часи, уни аниклаш мезонлари ва бахолаш усул-ларини камраб олган янги методологияни яратиш лозим»1, - деб таъкидладилар. Буларнинг бар-часи мазкур тадкикот мавзусининг долзарбли-гини белгилайди.

Муаммонинг урганилганлик даражаси. Ушбу йуналиш буйича тадкикотлар даставвал инглиз олими У.Петти (1623-1687) асарларида пайдо була бошлаган. Шунингдек, Ф.Кенэ (1694-1774) ах,оли турмуш даражасини оширишнинг х,акикий манбаларини бах,олашга х,аракат килган. А.Смит (1723-1790) ишловчилар орасида кашшоклик таркалишидан хавотирга тушиб, ах,оли фаровон-

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. // Халк сузи. 2020 йил 25 январь.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

лигини ошириш истаги табиий х,ол эканлигини таъкидлаган. Ж.М.Кейнс (1883-1946) ва А.Маршалл (1842-1924) турмуш даражасини яхшилаш учун кулай молиявий шарт-шароитларни шакллан-тириш назарияси ривожига салмокли хисса кушганлар.

Вилл Кентон, Жим Чаппелов, Питер Вест-фалллар томонидан даромадлар табакалашуви, уни акс эттирувчи коэффициентлар ва Лоренц эгри чизиFидан ифодалаш борасида илмий тадкикодлар олиб борилган.

Республикамизда ахоли турмуш даражасини ошириш ва даромадларни купайтириш муаммо-лари А.В.Вахабов, Х.П.Абулкасимов, Р.Р.Хасанов, З.А.Толаметова, Р.Ф.Джуманова, М.З.Мухитдинова ва бошкалар томонидан тадкик килинган.

Тадк,ик,отнинг мак,сади ахоли даромадлари табакалашуви методикасини ишлаб чик,иш ва уни амалиётга жорий этиш оркали ахолининг мод-дий неъматлар ва хизматлар билан таъминланган-лик даражасини бахолаш ва унинг асосида ахоли турмуш даражасининг умумий курсаткичларини аниклашдан иборат.

Тадк,ик,от методлари. Маколани тайёрлаш жараёнида статистик маълумотларни гурухлаш, иктисодиётда математик статистикани куллаш, тахлил ва синтез, илмий абстракция, тизимли ва киёсий тахлил усулларидан фойдаланилди.

Асосий натижалар. Дунё мамлакатларида ахоли турмуш даражаси ва фаровонлиги турли атамалар ва тушунчаларда ифодаланади. Уму-ман олганда, турмуш даражасини урганишда ахолининг турли катламлари манфаатларини уЙFунлаштириш, улар уртасидаги хар хил к,арама-каршиликларни юмшатиш, даромадлар буйича кескин табак,аланишга чек куйиш ва к,ашшок,ликни бартараф этиш масалаларига алохида эътибор каратилади.

Ахоли турмуш даражасини барчамиз ахоли жон бошига туFри келадиган даромадлар мик,дори ва истеъмол хажми микдорининг ортиши ёки камайиши билан бахолашга одатланганмиз. Ахоли турмуш даражаси унинг сифат курсаткичлари каби анча кенг тушунча булиб хисобланади. Амали-ётда халкаро тан олинган курсаткичлар ва бир канча иктисодий-математик усуллардан фойда-ланилсада, хозирда ахолининг турмуш даражаси сифатини хар томонлама тавсифлаб берадиган ягона курсаткичга келтириш буйича самарали усул мавжуд эмас.

Ахолининг даромад жихатдан ижтимоий табакаларга ажралиши бозор иктисодиёти учун хос булган холат булиб, ахолининг даромадлар буйича табакаланиши узида турли ижтимоий-демографик гурухлар уртасида даромадларнинг нотекис таксимланишини акс эттиради. Шунинг-дек, мамлакат ахолиси уртасида даромадлар тенг-сизлигини тахлил к,илиш ахоли турмуш даражаси тутрисидаги хулосаларни хам келтириб чик,аради. Негаки, мамлакатда ахоли турмуш даражасининг турт тоифаси (фаровонлик, меъёрий даража, камбаталлик, к,ашшоклик)дан кайси бирида ахоли улушининг юк,орилиги мамлакатдаги ижтимоий-иктисодий холат кандайлигини акс эттирувчи курсаткичлардан бири булиб хисобланади.

Яъни, ахоли турмуш даражаси дейилганда ахолининг зарур моддий неъматлар ва хизматлар билан таъминланганлиги, ахоли истеъмоли ва эхтиёжларининг кондирилганлик даражаси тушунилади. Ахоли эхтиёжларини кондириш даражаси эса уларнинг оладиган даромадлари дара-жасига боFлик1. Даромадларнинг табак,аланишига уз навбатида ик,тисодий, ижтимоий, демографик ва географик омиллар таъсир этади.

Даромадлар табак,аланишини тахлил к,илишда уй хужаликларининг умумий ва уртача ойлик даромадлари алохида худудлар ва гурухлар буйича урганилади.

Даромадлар табак,аланишини урганишда ахоли даромадлар хажми буйича гурухланади ва улар асосида куйидагилар хисобланади:

1. Даромаднинг таркибий табакаланишини ифодаловчи курсаткичлар: даромадларнинг децил ва квинтил даражалари (юкори ва куйи), уларнинг умумий даромадлардаги улуши, гурух буйича уртача даромад.

2. Даромадларнинг табак,аланиш коэффици-енти: Децил коэффициенти, фондлар коэффици-енти, Лоренц ва Жини коэффициентлари.

Ахоли даромадлари табакаланишини урганиш учун ахоли куйидаги усулларда гурухларга ажра-тилади:

• децил гурухлари буйича;

• квинтил гурухлари буйича.

Децил коэффициенти - бу энг куп даромад-ларга эга булган 10 фоиз ахолининг минимал даромадларини энг кам даромадларга эга булган

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

1-жадвал. АК.Ш да ах,оли даромадларининг фоиз так,симоти (2018)1

Ойлик уртача даромадлар, АКШ доллари Ах,оли улуши, % F cum F xi Ялпи даромад Fd

Di= xi*cumF Даромадлар улуши, %

Fd

15 000 гача 10,2 10,2 10 000 102000 0,2 0,2

15 000 - 25 000 8,9 19,1 20 000 382000 0,6 0,8

25 000 - 35 000 8,8 27,9 30 000 837000 1,4 2,1

35 000 -45 000 12 39,9 40 000 1596000 2,6 4,7

50 000 - 75 000 17,2 57,1 62 500 3568750 5,8 10,5

75 000 - 100 000 12,5 69,6 87 500 6090000 9,9 20,4

100 000 - 150 000 14,9 84,5 125 000 10562500 17,1 37,5

150 000 - 200 000 7 91,5 175 000 16012500 26,0 63,5

200 000дан юкори 8,5 100 225 000 22500000 36,5 100,0

Жами 100 - - 61650750 100,0 -

10 фоиз ах,олининг максимал даромадларига нис-батидир.

Децил коэффициентини х,исоблаш учун ах,олини даромадлар буйича 10 та тенг гурух,га, яъни децил гурух,ларига ажратиш ва улар-нинг чегаравий кийматларини ёки децилларни х,исоблаш зарур.

Ушбу тах,лилни АКШ ах,олисининг даромадлари буйича табакаланишида урганиб, куйидаги зарур маълумотлар йиFилди:

cum F - cumulative - кетма-кет микдор ёки даражанинг ортиб бориши, яъни, жадвалда микдори буйича гурух,ланган даромадларни олувчи ах,оли улуши кетма-кетликда кушиб х,исобланади: 10,2+8,9=19,1; 19,1+8,8=27,9 ва Жадвалда 200000 АКШ доллар ва ундан юкори деб максимум чегара олинган, шуни 100 фоиз деб олсак, х,ар бир кетма-кетликда берилган даромад чегаралари канча фоиз булишини билдиради.

xi -уртача даромад, яъни жадвалда х,ар бир кетма-кетликда даромадлар маълум бир чега-рада берилган, масалан, 15000-25000, 2500035000 ва х,.к. шу чегара ичидаги уртача даромад, куйидагича ^исобланади: (15000+25000)/2=20000; (25000+35000)/2=30000 ва

Di=Xi*cumF - уртача даромад ва 100 фоиз деб х,исоблаганимиздаги ах,оли фозини купайтмаси оркали х,исобланади.

Даромадлар даражаси буйича гурух,ланган маълумотлар асосида децил куйидагича х,исобланади:

Dt =x0+L

ki • ^ F — cumF

F,

бу ерда: Di- /-децил; x0 - децил жойлашган ораликнинг куйи чега-раси;

L - децил оралиFи катталиги; бунда ойлик уртача даромадлар жадвалда чегара билан берилган, шу оралиFи назарда тутилган, яъни, 15000-25000да оралик катталиги 10000, 50 000 -75 000да оралик катталиги 25000, 150 000 - 200 000да оралик катталиги 50000.

ki - i билан боFл и к коэффициент, кт =0,1; k2 =0,2; к9 =0,9 ва х,.к.

Fi - децил оралиFи вазни.

cum Fi-1 - децил оралиFигача булган вазнлар

ЙИFИHДИCИ.

D, = 5000 +10000. Q'1 •100 ~ 0 = 14803,9216 1 10,2

D2 =15000 + 10000

0,2 100-10,2

А =150000 + 50000

8,9

, 0,8 100- -84,5

7

, 0,9-100- -91,5

8,5

= 117857,143

= 191176,471

^ 191176,471

1 Жадвал https://www.statista.com/statistics/203183/ percentage-distribution-of-household-income-in-the-us/ сайти маълумотлари асосида тузилди

14803,9216

Демак, АКШда энг куп даромадларга эга булган 10 фоиз ах,олининг минимал даромадлари энг кам даромадларга эга булган 10 фоиз ах,олининг максимал даромадларидан 12,9 марта куп экан.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

2-жадвал. Ахолининг даромадлар буйича квинтил гуру^ланиши

Квинтил гурухлари Ахоли улуши, F=xi Даромадлар улушининг кумулятив киймати cum FD=cum y Даромадлар улуши, FD=yi

Биринчи 0,2 0,009 0,009

Иккинчи 0,2 0,047 0,038

Учинчи 0,2 0,115 0,068

Туртинчи 0,2 0,323 0,208

Бешинчи 0,2 1 0,677

Жами 1 - 1

Фондлар коэффициенти куйи ва юк,ори децил гурухларидаги уртача даромадларнинг нисбати оркали хисобланади:

O'D.

engboy

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

O'D,

engkatb

(191176,471 + 250000) + 2 (5000 + 14803,9216) * 2

22,3

O'D

=100000 + 50000

80-69,6 14,9

= 134899,329

Квинтилларнинг хар бири умумий ахолининг 20 фоизини ташкил этувчи гурухлар чегарала-рини ифодалайди. Ушбу чегаралар оркали хар бир гурухда ялпи даромад улушларининг куму-лятив кийматлари хисобланади.

'engboy - юкори децил гурухларидаги уртача даромад (берилган даромад чегараларининг энг юкори чегараси),

O'Dengboy- куйи децил гурухларидаги уртача даромад (берилган даромад чегараларининг энг куйи чегараси).

26011,236-15000

cumF,,1 =-

D 10000

•0,6+ 0,2 «0,9%

cumFD2 =

50125-35000 15000

2,6+ 2,1 «4,7%

Ушбу коэффициент ёрдамида эса энг бой ахолининг уртача даромади энг камбаFал ахолининг даромадидан 22,3 марта юкори экан-лигини аникладик.

Децил ва фондлар коэффициентларининг кам-чилиги шундаки, улар факат юкори ва куйи децил гурухлари буйича даромадлар табакаланишини ифодалайди. Аммо ахоли даромадларини яхширок тахлил килиш учун табакаланиш даражасини хам билиш лозим.

Даромадлар табакаланишини тулик ифодалаш учун квинтиллар оркали хисобланувчи Лоренц ва Жини коэффициентларидан фойдаланилади.

Квинтилларни хисоблаш тартиби дециллар билан бир хил, факат кайта гурухлашда бешта тенг гурухлар тузилади.

20-10 2

К. =15000 + 10000- ' =26011,236

1 8,9

40 - 27 9

К2 =35000 + 15000- ' =50125

2 12

60-39 9

К* = 50000 + 25000 ■ ' = 79215,1163

cumF'S3 =

79215,1163-50000

17,2

25000

5,8 + 4,7 « 11,5%

134899,329-

cumFD* =-

100000

50000

17,1 + 20,4 » 32,3%

Ушбу хисоб-китобларга асосланиб куйидаги жадвал тузилади (2-жадвал):

Жадвал маълумотлари асосида даромадларнинг нотекис таксимланишини Лоренц эгри чизиFида ифодалаймиз (1-расм):

Ушбу Лоренц эгри чизиFининг ётик чизиFида ахоли гурухларининг фоиздаги улуши, тик чизиFида эса бу гурухлар томонидан олинадиган даромаднинг фоиздаги улуши ифодаланган. Наза-рий жихатдан бурчакни тенг иккига булувчи чизик даромадлар мутлак тенг таксимланганлигини ифодалайди. Яъни, ахолининг 20 фоизи барча даромадларнинг 20% фоизини, ахолининг 40 фоизи даромадларнинг 40 фоизини (60 фоиз-60 фоиз, 80 фоиз-80 фоиз нисбатда) олишини билдиради. Чизма оркали мутлак тенгсизликни хам куриш мумкин. Бунда ахолининг маълум гурухлари (20 фоиз, 40 фоиз, 60 фоиз ва х.к.) хеч кандай даро-мадга эга булмай, факат маълум бир кисми 100% даромадга эга булади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

K

1-расм. Лоренц эгри чизити.

1

0.8 0;6 0.4 0.2

0 *

0

4 \

1

( 1,323

ш ' Г<М)47 0,115

0,009

0 0.2 0.4 0;6 0.8 А)

в с-

3

T^ipi I щашанпи чшнгп - мутлак ТСНГЛНК

Лоренц эгрп чшнп! Tyrpi i такс« »паи подан фаркпаннш

^ Мутлак тента «л ж

У 41 ПИП I

comF^x.)

Б)

3-жадвал. Жини коэффициентини ^исоблаш учун а^олининг даромадлар буйича квинтил

гуру^ланиши

Квинтил гурухлари Ахоли улуши, Даромадлар улушининг кумулятив к,иймати Даромадлар улуши, x*y x(*cum y

F=Xi cum FD=cum y Fd=YI

Биринчи 0,2 0,009 0,009 0,0018 0,0018

Иккинчи 0,2 0,047 0,038 0,0076 0,0094

Учинчи 0,2 0,115 0,068 0,0136 0,023

Туртинчи 0,2 0,323 0,208 0,0416 0,0646

Бешинчи 0,2 1 0,677 0,1354 0,2

Жами 1 - 1 0,2 0,2988

Реал хаётда мутлак, тенглик ва мутлак, тенгсиз-лик холатлари мавжуд булмайди. Балки ахолининг маълум гурухлари уртасида даромадларнинг таксимланиши нотекис равишда боради. Бундай таксимланишни Лоренц эгри чизиFи курсатиб беради. Бизнинг хисоб-китобларимизга кура хосил булган чизманинг А кисмидан куринадики, ахолининг дастлабки 20 фоизига даромадларнинг жуда оз 0,9 фоизи туFри келади. Кейинги гурухларга туfри келувчи даромаднинг улуши ортиб боради. Даромаднинг энг катта кисми ахолининг сунгги 20 фоизга туFри келади. Бу гурух чегараси ичида хам даромадлар нотекис таксимланган, яъни дастлабки 10 фоизи камрок ва кейинги 10 фоизи купрок даромадга эга.

Чизма оркали даромадларнинг нотекис таксимланганлигини курдик, энди эса табак,аланиш даражасини коэффициентлар оркали аник,лаймиз.

Лоренц коэффициенти куйидагича аник,ланади:

Iy1 -xj + l^ -х2\ + \у3-х3\ + ... + \уп-хп\ = ~ 2 ~

2

бу ерда:

y- i-гурух даромадлари улуши xi - i-гурухдаги ахоли улуши n - гурухлар сони

|0,009 - 0,2| +10,038 - 0,2| +|0,068 - 0,2| +

L —

2

+|0,208 - 0,2| +10,677 - 0,2|

——-^^-— « 0,5

2

Лоренц коэффициентини аник,лаб олдик, энди Жини коэффициентини аниклаш учун куйидаги жадвални тузиб керакли кийматларни хисоблаб оламиз (3-жадвал):

Жини коэффициенти куйидаги формула ёрда-

мида аникланади:

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

& = 1 - 22] X, сит у+ £ х1у!

1=1 /=1

бу ерда:

сит у - даромадларнинг кумулятив улуши

0 = 1-2-0,2988 + 0,2 = 0,6024

Лоренц ва Жини коэффициентларининг киймати 0 ва 1 оралитида узгариб, улар канчалик 1 га як,ин булса табакаланиш даражаси шунчалик юкори, аксинча канчалик 0 га як,ин булса тенглик даражаси юкори эканлигини англатади, шунинг-дек 0 га тенг булганда даромадлар мутлак тенг ва 1 га тенг булганда мутлак нотенг таксимланган булади.

Демак, биз юкорида х,исоблаб чиккан Лоренц ва Жини коэффициентларидан маълум буладики, АК,Шда ах,оли даромадлари уртасидаги табакаланиш даражаси 50-60 фоизларга тенг. Яъни, агар табакаланиш даражаси жуда юкори булса мамлакатда ах,оли бой ва камбаFалларга ажралиб колганлигини ёки аксинча табакаланиш даражаси паст булиши эса мамлакат ах,олиси деярли тенг даромад олувчилар эканлигини тушу-ниш мумкин.

Хулоса килиб айтганда, бундай усулни куллаш ах,оли турмуш даражасини урганишда самарали х,исобланади. Чунки ах,оли турмуш даражасини статистик усулда тах,лил килиш оркали куйидаги вазифаларни амалга ошириш мумкин булади:

• ах,оли фаровонлигининг узгариш конуниятларини аниклаш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• ах,оли турмуш даражаси курсаткичларининг таркиби, динамикаси ва узгариш суръатларини комплекс урганиш;

• ах,олининг даромадлар жих,атидан табакаланиши ва унга турли ижтимоий-иктисодий омилларнинг таъсирини тах,лил этиш;

• ах,олининг моддий неъматлар ва хизмат-лар билан таъминланганлик даражасини бах,олаш ва бунинг асосида ах,оли турмуш даражасининг умумий курсаткичларини ишлаб чикиш.

Аммо мамлакатимиз микёсида бу методи-кани куллаш учун ах,оли даромадлари туFрисида туликрок, яъни юкори, урта ва куйи даромад олувчилар ах,олининг канча кисмини ташкил этиши каби расмий статистик маълумотларга эга булишимиз лозим булади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси. // Халк сузи. 2020 йил 25 январь

2. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Макроэкономика - СПб.: Питер, 2008.

3. Шодмонов Ш.Ш., Fафуров У.В. Иктисодиёт назарияси. Дарслик. - Т.: «Фан ва технология» нашриёти, 2005.

4. https://www.statista.com/statistics/203183/percentage-distribution-of-household-income-т-Ше-и$/

5. http://www.biznes-daily.uz/ru/mening-mulkim/55486-aholi-turmush-darajasini-

6. https://www.investopedia.com/terms/l/lorenz-curve.asp

7. https://www.investopedia.com/terms/g/gini-index.asp

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 4(136)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.