Научная статья на тему 'Ўзбек саҳна рақси ва унинг ривожланиш йўллари'

Ўзбек саҳна рақси ва унинг ривожланиш йўллари Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
741
104
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
рақс / маҳорат / санъат / миллий рақс / ансамбль / балетмейстер / репертуар. / dance / skill / art / national dance / ensemble / choreographer / repertoire

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Фазлиева Зебо Камарбековна

Ушбу мақолада бугунги кунда айрим ансамбллар ва яккахон ижрочилик, рақс санъатида муайян ва айни пайтда шартли бўлган хилма-хил кўринишларнинг ўзаро қўшилиб кетиши, миллий рақсларимиз билан боғлиқ муаммолар, мазкур муаммоларни бартараф қилиш борасида намунали ансамбллар ижодини ўрганиш, тарғиб қилиш ҳамда улардан ибрат олиш, ва кўпрок бадиийликка, назарияга эътибор беришимиз ҳақида баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

UZBEK STAGE DANCE AND ITS WAY OF DEVELOPMENT

This article explores, promotes, and learns from the work of individual ensembles and soloists today, the intertwining of different and conditional forms in dance, the problems associated with our national dances, and the work of exemplary ensembles to overcome these problems, and it is stated that we should pay more attention to art, to theory.

Текст научной работы на тему «Ўзбек саҳна рақси ва унинг ривожланиш йўллари»

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

УЗБЕК САХДА РА^СИ ВА УНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙУЛЛАРИ

Фазлиева Зебо Камарбековна zebo. fazliyeva@mail. ru Узбекистон давлат Хореография Академияси

Аннотация: Ушбу мацолада бугунги кунда айрим ансамбллар ва яккахон ижрочилик, рацс санъатида муайян ва айни пайтда шартли булган хилма-хил куринишларнинг узаро цушилиб кетиши, миллий рацсларимиз билан бослиц муаммолар, мазкур муаммоларни бартараф цилиш борасида намунали ансамбллар ижодини урганиш, таргиб цилиш уамда улардан ибрат олиш, ва купрок бадиийликка, назарияга эътибор беришимиз уацида баён этилган.

Калит сузлар: рацс, мауорат, санъат, миллий рацс, ансамбль,

балетмейстер, репертуар.

UZBEK STAGE DANCE AND ITS WAY OF DEVELOPMENT

Fazlieva Zebo Kamarbekovna zebo .fazliyeva@mail .ru Uzbekistan State Academy of Choreography

Abstract: This article explores, promotes, and learns from the work of individual ensembles and soloists today, the intertwining of different and conditional forms in dance, the problems associated with our national dances, and the work of exemplary ensembles to overcome these problems, and it is stated that we should pay more attention to art, to theory.

Keywords: dance, skill, art, national dance, ensemble, choreographer, repertoire.

Узбек сауна ракси ва унинг ривожланиш йуллари хакида суз кетганда Республикамизда фаолият олиб бораётган юксак профессионал ансамблларни куз олдимизга келтирамиз.

Бу ансамблларни ташкил килган машхур Юсуфжон кизик Шакаржонов, Уста Олим Комилов, Тамарахоним ва шогирдлари булмиш узбек хореографияси таникли намоёндалари Мукаррама Тургунбоева, Исохор Окилов ва Гавхар Рахимоваларни ташкил килганлар.

Дархакикат, бу ансамбллар тузилган давр Узбекистон раус маданияти тарихида “олтин аср”дир. Бу ансамбл жамоасининг гастроль сафарлари географияси улкан мамлакатимиздаги Якин ва узок шарк, Европа мамлакатлари хамда Америка китъасини камраб олиб, уша жойлардаги барча томошабинларнинг олкиш ва таусинига сазовор булди. Вакт бу

533

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

санъаткорларнинг амалга оширган ишлари нечогли мухим булганлигини курсатиб турибди...

Биз раку санъати хасида гапирганимизда, узига хос тил тизимини назарда тутамиз. Раку тили - у аввалам бор нафислиги, гузаллик, маъноли имо ишоралар ва кис -туйгуларга бой харакатлардир.

Х,алк ракси тили гоят равшан ва аник булиб,унинг ифодавийлиги миллий анъана ва урф-одат илдизлари билан туташган, колаверса, калкнинг бутун жонли тафаккури тарихи билан богликдир. Шу билан бир каторда, калк ракси борликни, хаётни узига хос тарзда акс эттирар экан, у турмушни барча томонларини, даврнинг руки ва харакатини, унинг маъромини суратини камда мазмунга бой вокеаларини узида камраб олади.

Ракс санъатида муайян ва айни пайтда шартли булган хилма-хил куринишларнинг узаро кушилиб кетиши, анъанавий ракс шаклларининг янгиланиб туриши унинг тараккиёт хусусиятларига таъсир этмай куймайди. Тараккиётнинг узи куп боскичли булиб, нафис харакат, шаклланиш, эстетик ва рукий холатлар таккомиллашувидир.

Бу холда биз эски ва янги, анъанавийлик ва янгилик, миллий ва умумбашарийликка баб-баровар интилишдан иборат кушалок кумсашни кузутарканмиз, бу сузсиз уз санъатини намойиш килаётган санъат усталарининг хамда шундай даражага эришадиган санъаткорларни кумсашдир. Зеро, халк узини курсата оладиган, уста, ижодкор, пешкадам кишиларни унутмайди.

Мана шу чегаралланган даврда, яни кеча билан эрта оралигида бирини иккинчисидан ажратиб турувчи муддат бор экан, бири иккинчисидан ижодий изланиш ва сабок олиш имконияти мавжуд. Танназулнинг бошланиш нуктасини аникдаш, олдиндан кура билиш, асослаш ва нихоят сезиш мумкин. Ижодий сустликни якинлашиши - гоя, максад ва режаларнинг кашоклигидан, бир жойда депсиниб туришдан, гарчи ташки куринишидан арзирли жамоалар хисоблансада, аммо ижодий фаолияти суст окимда давом этиб келаётган жойдан бошланади.

Маълум бир боскич утгандан кейин, борингки, уша боскич катта муваффакатлар билан якунланган булсада, аммо сифат нуктаи назаридан янада юкори погонага кутарилиши, навбатдаги ижодий изланишлар доирасига чикиш уйланмаса, у билан боглик назарий, бадиий хамда амалий, масалалар хал килинмаган булса, бундай коллективнинг таназзулга юз тутиши равшан булиб колади.

Репертуар муттасил янгиланиши зарур. Гайрат билан олга томон харакат килиш даври етиб келди. Унинг учун саъй ва харакатларни бирлаштириш, бундан кейинги фаолиятларнинг ижодий режасини ишлаб чикиш такозо этилади. Албатта, уз тартиби ва конун - коидаллари даврасида харакат килувчи бирорта

534

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

хам ижодий организм хамиша факат бир хилда ишлай олмайди, хам изланиш, хам парвоз, хам сустлик даврлари унга хос хусусиятлардир.

Юртимиздаги етакчи ансамбллар узаро бир-биридан фарк килади, аммо бошкача муаммолари бир хил, яъни олдинга интилиш йук ва тургунликда яшаяптилар. Бу жараённинг мутассил давом этишига купгина ташкилий, маъмурий, ижодий сабаблар борки, у кишини беихтиёр ташвишлантиради. “Бахор” ансамблли хамиша янгиликка интилувчи ансамл эди. Аслида узбек сахна хореографияси билан боглик барча ислох, янгилик ва кашфиётлар юртимиздаги куп сонли ракс ансамбллари сафида мухим мавкени эгаллаб турган ажойиб коллектив учун хос хусусият булиб келди.

Халк ракснинг эстетик идеали асрлар давомида тупланган анъанавий шакллардан яратилди. Аммо халк раксини сахнага олиб чикишни амалга оширишда худди шу хаддан ортик анъанавийлик, танг ахволни вужудга келтирди, ижод доирасини чеклаб куйди. Бундай танг вазиятдан кутулишнинг окилона йулларини (бу йуллар катта мувафаккиятлар билан топилган эди) ракс мазмунига зарар бермай, унинг узига хос миллий хусусиятини сакланган холда кидириб топиш керак эди. Шунга карамасдан, халк раксининг равнаки жараёнида анъанавий мавжуд булган эстетик идеални мукаррар равишда бузишга тугри келди, чунки эски шаклларни ислох килиш килиш йули билан янгилик яратишда, эскилик ва янгилик уртасида мувозатни саклаб турувчи олтин ораликни топишдан иборат эди.

Бугун манашу олтин оралик хакида факат орзу килишга тугри келяпти. Ансамбллар жамоаси аввал яратилган ракслар хисобига акл бовар килмайдиган даражада узок яшаб келмокдалар . Одат тусига кириб колган бундай холат изланишга тусик булмокда. Мазкур коллективлар репертуарида мазмунсиз ракслар пайдо булиб, уларда сунъий зурма-зурмаки киритилган, хеч бир маъносиз харакатлар тулиб-тошиб ётибди, натижада ракс теран мазмунини акс эттириш эмас, балки техникани намойиш килиш воситасига айланиб колмокда. Тугри, техника устида ишлаш уз йулида кизикарли ва мухим вазифа, аммо у билан чекланиб колиб булмайди.

Раксларчи... ? Бахорга шухрат келтирган, унинг дунёга танитган уша ракслар кани? Утмиш ва келажак, анъанавий ва мукаммаллик Бахор раксларида бир-бирларига накадар мос тушиб, уйгунлашиб кетар эди. Пилла, Пахта, Рохат, Мовий маком, вальслар... Булар унутилмас ракслардир.

Якин-якингача ижодкорлик фантазиясининг тантанаси Шодлик ва Лазги ансамбллари чикишлари учун хос хусусият эди. Бу ансамбллар хореография маълумотларини бойитиш устида иш олиб борар, халк раксининг турли жанрларда фойдаланар, шунингдек бошка халкларнинг ракс санъатига хамда балетга эътибор берар, шу боис, уларнинг репертуари гоят бой, узига хос эди.

535

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

Таасуфки, сунги пайтларда бу талантли коллективлар ишида жиддий камчиликлар равшан сезилмокда эркаклар раксини янада таккомиллаштириш суст. Исохор Окилов сахналаштирган эркаклар ракси мавзуси, мазмун жихатидан ранг-барангдир. Хозирги кунда ижро этилаётган эркаклар ракси уша ижро номерларининг хира, буш нусхаси булиб колди.

Концерт дастурларида борган сари эркакларнинг якка номерлари камайиб бормокда. Модомики шундай экан эркаклар раксини янада ривожлантириш, уринбосарларни тайёрлаш, халк талантлари етишиб чикадиган, шаклланадиган мухит булмиш бадиий хаваскорлик тугараклари катнашувчиларига мулохазали муносабатта булиш кераклигини алохахида уйлаш керак.

Балетмейстерлар шаклланиб борадиган, уз малакасини янада оширадиган хамда уларни кобилиятини синаб курадиган бирорта хам ижодий лаборатория йук. Айни пайтда, жушкин фаолият боскичада булмиш балетмейстерларнинг янада ижодий равнак топишлари учун мухит яратилмаган.

Балетмейстерлар узларининг профессионал даражаларини ошириш тажриба алмашиш, шунингдек янги ва кизикарли материалларни излаб топишлари учун этнография экспедицияларида зарур даражада катнаша олмайдилар. Холбуки, узаро хамкорлик муносабатлари ижодий усишга ёрдам беради.

Ёш балетмейстерларга янги услуб йуналиш хамда индивидуалликка мухтожлиги бор.

Майли ёшлар ана шу изланишни концерт номерларидан бошласинлар.

Майли, улар синов номерлари булсин боринки, улар мувофаккиятсиз яккунлансин, бундан хеч чучимаслик керак. Зотан, мувафаккиятсизликлар уртача арифметика даражадаги силлик ва осон ютуклардан кура купрок нарсаларга ургатиши мумкин.

Юртимиздаги фаолият олиб бораётган балетмейстерлар гоят бой фольклор манбаларига ачинарли даражада кам эътибор бермокдалар.

Демак изланиш объектлари етарли. Улар ишга локайд карайдиганларни эмас, хакикий тадкикотчиларни ташаббускорларни, изланувчиларни ва кизикувчиларни кутмокда.

Санъат хамиша хаёт ва даврнинг акси. Бу уз навбатида, даврга монанд бир ипга маржондай шодаланган, куз очиб юмгунча утадиган лахзалар мохиятини аник белгилайдиган шаклларни кидириб топиши демакдир.

Услублар шакллар турлича булиши мумкин, факат фольклорга таклид килувчи курук декорация воситаларидан фойдаланиб колмаслик керак. И.Моесеевнинг ижодий нуктаи назарича, “Фольклор - санъат мулки,бизни вазифамиз уни саклашдир” бу масала бугун хам долзарб хисобланади.

Шундай экан, вазиятни ютук ва камчиликларини умумлаштириб, тахлил килиб, ижодий танглик шароитидан кандай кутилиш, бепарволикдан ижодий

536

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

фикрлашга утиш йулидаги тусикни кандай енгиш, бу мухим масалаларни хал килиб олиш зарурлигини белгилайди.

Буни шундай ташкил килиш керакки барча фоалият олиб бораётган ансамбллар уз санъатини намойиш килаётганида томошабинга бир пайтлари булгани каби самимий кувончни кайтариб берсин, хамда хакли ифтихор хиссини кайта жонлантирсин.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Avdeyva L. Ozbek Milliy raqsi tarihidan .-T Mukarrama Turgunboeva nomidagi “O’zbek raqs”milHy raqs birlashmasi, 2001.- 204b.

2. Абрайкулова Н. Ракс жамоаси билан ишлаш услубиёти. -Т.: Абдулла Кодирий номидаги халк мероси нашриёти, 2003.55-Б

3. Сборник научных трудов Ташкентской государственной высшей школы национального танца и хореографии -.Т.: “Star-poligraf,ХФ босмахонасида босилди. -2009. 95-Б.

4. Мукарамма Тургунбоева ижоди ва унинг узбек сахда хореографияси ривожи учун кушган хиссаси. Илмий амалий анжумани материаллари .-Т.: “Mumtoz soz” нашриёти, 2014. 223-Б

5. Кодиров М, Раккоса, Балетмейстер, Педагог. Театр. - Тошкент, 2012. - .№-

5-Б . 16-17.

6. Горлина И. Танец-выражение души. Народное слово.-Ташкент, 2010-№ 61 (4946)-Б.4.

7. Тургунбоева М. Ракс раксга уланди. Узбекистан адабиёти ва санъати.-Тошкент 2015-№-23 (4318). -Б-5.

537

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.