Научная статья на тему 'Миллий ўйинларимиз иштирокида ёш актёрларни тасаввури ва диққатини чархлаш'

Миллий ўйинларимиз иштирокида ёш актёрларни тасаввури ва диққатини чархлаш Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
144
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Диққат / асаввур / эшитиш / сезиш / ланка / диққон ўйини / Attention / imagination / hearing / perception / lanka / attention game

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Зохиджон Абдуназаров

Ушбу мақола “Актёрлик маҳорати” фанидан актёрлик маҳорати дарси машғулотларида миллий ўйинларимиздан кенг фойдаланиш уларни тарғиб қилиш ҳолда ўқитилиши юзасидан методик тавсиялар берилган.Бу санъат тури ижодкорни янада миллийлигимизга бўлган қизиқишин ортирибгина қолмай тасаввурини ривожланишига жуда катта ёрдам беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMAGINATION AND ATTENTION OF YOUNG ACTORS WITH THE PARTICIPATION OF OUR NATIONAL GAMES

This article provides methodological recommendations on how to use the national games in the acting lessons on the subject of "Acting skills" without promoting them.

Текст научной работы на тему «Миллий ўйинларимиз иштирокида ёш актёрларни тасаввури ва диққатини чархлаш»

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

МИЛЛИЙ УЙИНЛАРИМИЗ ИШТИРОКИДА ЁШ АКТЁРЛАРНИ ТАСАВВУРИ ВА ДЩКАТИНИ ЧАРХЛАШ

Зохиджон Абдуназаров Узбекистон давлат санъат ва маданият институтининг

ФарFOна минтакавий филиали

Аннотация: Ушбу мацола “Актёрлик мауорати” фанидан актёрлик мауорати дарси машзулотларида миллий уйинларимиздан кенг фойдаланиш уларни таргиб цилиш уолда уцитилиши юзасидан методик тавсиялар берилган.Бу санъат тури ижодкорни янада миллийлигимизга булган цизицишин ортирибгина цолмай тасаввурини ривожланишига жуда катта ёрдам беради.

Калит сузлар: Диццат, асаввур, эшитиш, сезиш, ланка, диццон уйини.

IMAGINATION AND ATTENTION OF YOUNG ACTORS WITH THE PARTICIPATION OF OUR NATIONAL GAMES

Zoxidjon Abdunazarov Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Fergana regional branch

Abstract: This article provides methodological recommendations on how to use the national games in the acting lessons on the subject of ”Acting skills” without promoting them.

Keywords: Attention, imagination, hearing, perception, lanka, attention game.

Тасаввурдаги предметлар билан ишлаш - актёрнинг ижодий фаолиятида дастлабки мууим бугин уисобланган оддий, содда жисмоний уатти-уаракатларнинг асосидир.

М Абдуллаева

“Актёрлик махорати” дарсидаги илк талаблар яъни “Театр диккатдан бошланади”, - деган фикрни устозларимиздан куп эшитганмиз ва шу сабали илк куникмаларни диккат машкларидан бошлаймиз. Диккат машкларига хамоханг, хиссиёт, тасаввур, кузатув,хотира каби элементларга хамоханг тарзда Мусикали театр асоси булмиш ритмикани хам талабаларда шакллантириб боришимиз керак.

Ритмик машклар: аввало талабаларга ритм тушунчаси, нота укилиши ва чузимлари хакида куникмалар берилади ва нота чузимлари асосида талабаарга карсак ёрдамида ритмик машклар ёрдамида ритмикани яъни мусикий

ГМ

134

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

билимнинг илк элементларини ургатиб борамиз. Аста секин ритмик машклар мураккаблашиб боради , уларни харалларга , гурухли ритмик усуллар охангида журлик я,ни гурух булиб ишлашга хам ургатиб борамиз.

Кузатув машклари: талабада синчиковлик ва эътиборлилик даражасини юкори килувчи жараён булиб бу жараёнда атроф мухит, табиат, жонзодлар, инсонлар уларнинг куриниши, хатти харакати, характери, хусусиятини урганадилар ва узларига сингдирадилар. бу холатда талаба узига сахнавий киёфаларни жамлайди.

Буюмларни жонлантириш: жонлантириш машклари кузатув, диккат каби жараёнларни узига жамлаб, талабада энг кераклиси тасаввурни шакллантиради ва мавжд тасаввурларни бойитади, кенгайтиради. Жонсиз буюмга жон киришини талабалар узларида синайдилар аввал узларини бирор буюм сифатида тасаввур киладилар ва уша буюмнинг тасаввурларида хусусиятларини жонланиш оркали намоён киладилар.

Х,ар бир машFулотда талабаларга сехрли суз “Агарда мен” ёрдам беради. Биз талабаларга хар бир машкларни ургатар эканмиз албатта бизга дастурул амал жоиз. Шундай дастурул амал була оладиган манбаани албатта санъат таълимининг энг катта кулланмаси булган Станиславский системаси асосида олиб борамиз. Станиславский талимотига кура актёрнинг рухий ва жисмоний туЙFуларини максадга мувофик ишга тушувчи унсурларни - “ижодкорлик элементлари” деб аталади. Бу унсурлар табиат конунлари тизими булиб, актёрнинг туЙFуларини табиий кУзFOвчи ва харакатга келтирувчи, “кечинма санъати” талаблари асосини ташкил килувчи элементлардир. Улар:

- максадга мувофик жамланган ва йуналтирилган диккат;

- куриш, эшитиш, кабул килиш ва бахолаш;

- мажозий ички куриш ва хис килиш хотираси;

- берилган шарт-шароитларни тасаввур килиш;

- сахнавий мухит билан алокадорликни урната билиш;

- сахнавий туЙFу ва харакатлардаги изчилликка амал килиш;

- сахнавий хакикатни хис килиш;

- ишонч ва табиийлик;

- ролнинг ва спектаклнинг истикболини хис килиш;

- фикрли ва максадли харакат;

- темпо-ритмни идрок этиш;

- сахнавий истарага эга булиш;

- эхтиросни кУзFата олиш ва уни жиловлай билиш;

- мускуллар эркинлиги;

- гавданинг ифодавийлиги;

- овозни бошкара олиш;

135

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

- тyFри талаффуз ва фикрни етказа билиш;

- суз билан таъсир эта билиш;

- характер ва характерлиликни хис килиш каби тизимдан, актёрни сахнада табиий харакатга олиб келадиган туЙFулар мажмуидан иборат.

“Санъатга башарият узлигини йукотмаслиги учун берилган восита деб караши керак”Узлигимиз деганда яна хам кенгрок тушунчалар билан караймиз.Ота боболаримиздан бизгача етиб келган мерослардан яна бири миллий уйинларимиз,бугунги кунда компютер интернет технологиялари ривожланган сари бу каби меросларни унутаёзгандекмиз.БулFуси ёш актёрларимиз яъни талабалар хозирги кунда берилган вазифаларни интернет сахифаларига кириб турли Санъат масканларида тасвирга тушурилган видео лойихаларни томоша килиб уни узларида кайта такомиллаштирмокдалар. Биз бу каби жараёнларга каршилигимиз йук аммо борган сари узлигимизни миллийлигимизни унутиб бормачпмизми. . Х,ар бир талаба турли хил тарбия ва турли хил тушунчага эга, шу сабабдан хар бирига турлича ёндашиш лозим. Мисол учун: кайсидир талаба актёрлик махорати жуда юкори ва лекин мусикий кобилияти йук, яна бирининг мусикий тушунчаси яхши махорати суст. Бундай холда педагок иккисига хам бир хил дарс ута олмайди. Х,ар иккисига хам турлича ёндашиши зарур. Махорати юкори талабага ритмик машкларни купрок юклаш, мусикий тушунчаси бор талабага эса аксинча. Бази бир талабалар хулки жихатидан тез зерикувчан ёхуд бир жойда узини тинч холатда тута олмаслиги мумкин. Бундай талабалар билан иложи борича камрок сухбат яъни камрок назарий дарс утиб купрок амалий махFулотлар олиб боориш лозим. Шунингдек Мутахасислик дарсларимизда тасаввурдаги предметлар билан ишлаш жараёнларида миллий уйинларимиздан хам кенг фойдаланишимиз максадга мувофик.Бу санъат тури ижодкорни янада миллийлигимизга булган кизикишин ортирибгина колмай тасаввурини ривожланишига жуда катта ёрдам беради.

Тасаввур. Аввало бизда тасаввур качондан пайдо булади бунга аниклик киритиб оламиз.Инсон хали дунё юзини курмасданок ота оналаримиз она корнидалигимиздаёк биз хакимизда уйлай бошлайдилар яъни бизни тасаввурда курадилар боламиз кимга ухшайди экан дадасига онасига каби тасаввурлар ривожлана бошлайди.Бизни ким булишимиз келажагимиз хакидаям ота оналаримизда кечади экан, демак инсониятга тасаввур кила олиш кобиляти она корнидалигидаёк синга бошлайди.Демак тасаввур инсонда умид уйFOтади. Келажакка интилишда улкан ёрдам беради.Бир ишни бошлашдан олдин тасаввуримизда куриб оламиз яъни нима киламан кандай бажараман каби хаёлот бизни чулFаб олади ва биз шу тасаввур билан иш бошлаймиз эртанги кунга умид киламиз.Энг кучли уз тасаввурига эга мавжудод бу ёш бола десам ишонасизми? Унинг беFубор тасаввури бир дакикада олий тоифали шифокорга

ГМ

136

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

айлантириб куядики бармокчаларини укол санчкиси билиб ишониб сизни даволаб куяди качонки сиз хам унинг шифокорлигига ишонсангиз.Мухтасар килиб айтганда актёрга биринчи навбатда тасаввур керак чунки драматургни асарини тасаввурсиз ижро килиши бу биринчи навбатда хатолик ва ишончсизликга олиб келади.”Тасаввур актёрни харакатга келтиради”

Хуш актёрлик тасаввури нима “Актёр тасаввури деганда уни шундок тушуниш керакки актёр уз тасаввурида пайдо булган детал ёки ходисаларни актёр ички сезгилари оркали хаёлан ижро этилишига айтилади. Бунинг учун сизда жуда катта диккат булиши керак. Тасаввур хам икки турга булинади:Биринчиси “Ташаббускор тасаввур иккинчиси ташаббуссиз тасаввур. Ташаббускор тасаввур хеч кандай куч сарфланмасдан мавзуни аниклаб ривожланиб кетса ташаббуссиз тасаввур эса хикояга асосан ривожлана бошлайди,яъни кимдир гапириб туради тасаввур ишлайди.Бу каби ташаббускор тасаввур хаммадаям ривожланмаганлиги сабабли келинг бирга тасаввур этамиз. “Ёркин тасаввур ижодкорни уз-узидан харакатга келтиради” “ТАСАВВУР бор нарсани бор булиши керак булган нарсани билган курган нарсамизни яратади” Мухтасар килиб айтганда актёрга биринчи навбатда тасаввур керак чунки драматургни асарини тасаввурсиз ижро килиши бу биринчи навбатда хатолик ва ишончсизликга олиб келади.

Хуш актёрлик тасаввури нима “Актёр тасаввури деганда уни шундок тушуниш керакки актёр уз тасаввурида пайдо булган детал ёки ходисаларни актёр ички сезгилари оркали хаёлан ижро этилишига айтилади.

Х,ар бир фаслда узига хос миллий уйинлари мавжуд.масалан “Бахор фаслида “Варрак”учириш “Чиллаки” “Зув-зув” “Омоч-омоч” уйинлари мавжуд булса Куз палласининг айни пишикчилик уйинларидан “ЁнFOк чертиш” уйини бор бу уйинларни хам актёрлик махорати дарсида тасаввурда уйнаш талабаларга янада ёркин ва якин тасаввур уFOтади. Миллий уйинларимиздан кишнинг совук кунларида иссик кийимлар ва калин оёк поябзаллари билан успиринлар севиб уйнайдиган машFулот “Ланка” уйини Даставвал “Ланка”уйини бу уйин хар бир жабхада уз номи лакаби билан ифодаланади.Кайсидир кишлокда “Пар”уйини дейилса бошкасида “Тепки” дейилади. “Ланка” уйини бу чулоклар уйини яъни ланг якка оёк билан уйналади. Куйни терисидан кесиб олиниб ортига тери жойига курготттин куйилиб сим билан махкамланади. Бу уйин купрок киш кунларида калин оёк кийимда уйналади. Уйин давомида бутун диккат эътибори шу ланкада булади.Келинг шу уйинни Тасаввурда уйнаб курамиз. Бунинг учун сизда жуда катта диккат булиши керак булмаса ланкангиз кайирга тегиб кайтаётганини хис килолмайсиз,яна хис килиш бу калин оёк кийимингизга келиб урилаётган

ГМ

137

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

детални хис килитингиз керак ва яна уни кбайта тепиб оёк билан илиб тепишингиз керак демак машкни бошлаймиз.

1- машк: Талаба тасввуридаги ланкани унг оёкда санок билан тепа бошлайди 1.2.3.4.5.6.7.8.9.10

2- машк- Энди чап оёкда машкни бошлайди факат санок тескарисига ифода этилади 10.9.8.7.6.5.4.3.2.1

3- машк Талаба ланкани тепиш асносида талаба харакат давомида хаёлан яшаб турган уйларига саёхатни фаоллаштиради ва хар бир деталларни айтиб бериши керак

Каби хикояларни давом эттирган холда машкни давом эттирилса талаба бир вактни узида хам аклий хам амалий жихатларини ривожлантириши мумкин.

4- машк бу машк икки талаба томонидан бажарилади. Ланкани тепаётган талабага иккинчи талаба кутттиттт ва айириш машкларини беради масалан:

Иккинчи- талаба-16сонига кушамиз 3 ни( биринчи талаба тепаётган холатда кушади)

Биринчи- талаба-19 (Хамон ланкани тепмокда)

Иккинчи талаба- Яхши 19 дан айирамиз 5 ни

Биринчи талаба-14

Иккинчи талаба- Яхши туFри топдингиз энди уйиндан тухтаб ланкани неча маротаба тепганингизни хам айтиб беринг.

Кейинги машкда талабалар доира шаклида туриб олади.Ланка тепаётган талаба тепиш жараёнида гурухдаги барча талабаларни исмини айтиб чикади.Навбатдаги машкда эса ланка тепаётган талаба йигитга караб гурухдаги талабалар исми ва ракамини айтиб утади масалан: Азиз 1 Лола 2 Гунафша3 вахо казо 10тагача давом этиши мумкин,санок якунлангач талаба хозир гурух томонидан ифода этилган исм ва ракамни диккат билан тинглаб эслаб колиши керак хамда узининг тепки сонини хам айтиб бериши керак.Сунги машкда эса ланка тепаётган талаба кулига шу жараёнда майда тошлар берилади талаба кулига карамаган холда тепиб булгандан сунг нечта тепгани ва кулига нечта тош еFилганини хам айтиб бериши керак.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. К.С. Станиславский “Актёрнинг уз устида ишлаши” (2011 Т.)

2. К.С. Станиславский. Асарлар туплами. 3 том (Курсивной. 1997 М.)

3. “Мейрхолд билан учрашувлар” М.1967 йил.

138

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.