Научная статья на тему 'Ўзбек миллий кино санъати ва маданиятида психопрофилактик хизмат тизимини жорий этиш масалалари'

Ўзбек миллий кино санъати ва маданиятида психопрофилактик хизмат тизимини жорий этиш масалалари Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
637
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Санъат / ашула / кино / реклама / мультфильм / миллий / маданият / қадрият / хориж / миллат маданияти / миллий маънавият / келажак авлод / тақдири ва истиқбол / ижтимоий маданий муаммо / психодиогностика / психопрофилактика / блоклаш / фильтр / онг / онг ости / психология / мафкура / ғоя. / искусство / пение / кино / реклама / карикатура / национальность / культура / ценности / иностранное / национальная культура / национальная духовность / будущее поколение / судьба и будущее / социокультурная проблема / психодиагностика / психопрофилактика / блокировка / фильтрация / сознание / сознание саб / психология / идеология / идея

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Н. Ж. Эшнаев, Т. Ғ. Маратов, Г. Мирзарахимова

Ушбу мақолада бугунги кунда кенг оммага номойиш этилаётган ўзбек ва жаҳон кино маҳсулотлари, клип, ашула, реклама, мультфильм ва бошқа маданий соҳа маҳсулотлариинг ғоя ва мафкураси жамиятимиз миллий маданияти ва қадриятига, ижтимоий муносабатлар барқарорлигига, ёшлар онги ва тафаккури, ҳамда психологиясига таъсир, уларни тартибга келтириш, бу борада маданият соҳасида психодиогностика ва психопрофилактика тизимини жорий этиш юзасидан фикр юритилиб, таклиф ва тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОПРОСЫ ВНЕДРЕНИЯ СИСТЕМЫ ПСИХОПРОФИЛАФИЧЕСКОГО ОБСЛУЖИВАНИЯ В УЗБЕКСКОЙ НАЦИОНАЛЬНОЙ КИНЕМАТОГРАФИИ И КУЛЬТУРЕ

Идеи и идеология узбекского и мирового кинематографа, музыкальные клипы, песни, рекламные объявления, мультфильмы и другие культурные продукты, которые сегодня представлены публике, влияют на национальную культуру и ценности нашего общества, стабильность социальных отношений, сознание и мышление молодежи, психологию. Их регулирование, в связи с этим, введение системы психодиагностики и психопрофилактики в области культуры, были даны предложения и рекомендации.

Текст научной работы на тему «Ўзбек миллий кино санъати ва маданиятида психопрофилактик хизмат тизимини жорий этиш масалалари»

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

УЗБЕК МИЛЛИЙ КИНО САНЪАТИ ВА МАДАНИЯТИДА ПСИХОПРОФИЛАКТИК ХИЗМАТ ТИЗИМИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ

МАСАЛАЛАРИ

Н.Ж.Эшнаев

n.eshnayev@cspi.uz

Т.Г.Маратов

t.maratov@cspi.uz

Г.Мирзарахимова

ТВЧДПИ

Аннотация: Ушбу мацолада бугунги кунда кенг оммага номойиш

этилаётган узбек ва жауон кино маусулотлари, клип, ашула, реклама, мультфильм ва бошца маданий соуа маусулотлариинг зоя ва мафкураси жамиятимиз миллий маданияти ва цадриятига, ижтимоий муносабатлар барцарорлигига, ёшлар онги ва тафаккури, уамда психологиясига таъсир, уларни тартибга келтириш, бу борада маданият соуасида психодиогностика ва психопрофилактика тизимини жорий этиш юзасидан фикр юритилиб, таклиф ва тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Санъат, ашула, кино, реклама, мультфильм, миллий, маданият, цадрият, хориж, миллат маданияти, миллий маънавият, келажак авлод, тацдири ва истицбол, ижтимоий - маданий муаммо, психодиогностика, психопрофилактика, блоклаш, фильтр, онг, онг ости, психология, мафкура, зоя.

ВОПРОСЫ ВНЕДРЕНИЯ СИСТЕМЫ ПСИХОПРОФИЛАФИЧЕСКОГО ОБСЛУЖИВАНИЯ В УЗБЕКСКОЙ НАЦИОНАЛЬНОЙ КИНЕМАТОГРАФИИ И КУЛЬТУРЕ

Н.Ж.Эшнаев

n.eshnayev@cspi.uz

Т.Г.Маратов

t.maratov@cspi.uz

Г.Мирзарахимов

ТОЧПИ

Аннотация: Идеи и идеология узбекского и мирового кинематографа, музыкальные клипы, песни, рекламные объявления, мультфильмы и другие культурные продукты, которые сегодня представлены публике, влияют на национальную культуру и ценности нашего общества, стабильность

156

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

социальных отношений, сознание и мышление молодежи, психологию. Их регулирование, в связи с этим, введение системы психодиагностики и психопрофилактики в области культуры, были даны предложения и рекомендации.

Ключевые слова: искусство, пение, кино, реклама, карикатура,

национальность, культура, ценности, иностранное, национальная культура, национальная духовность, будущее поколение, судьба и будущее, социокультурная проблема, психодиагностика, психопрофилактика, блокировка, фильтрация, сознание, сознание саб, психология, идеология, идея.

ISSUES OF INTRODUCTION OF PSYCHOPROPHYLAPHIC SERVICE SYSTEM IN UZBEK NATIONAL CINEMATOGRAPHY AND CULTURE

N.J.Eshnaev

n.eshnayev@cspi.uz

T.G'.Maratov

t.maratov@cspi.uz

G.Mirzaraximova

TRCHSPI

Abstract: The ideas and ideology of Uzbek and world cinema, music videos, songs, advertisements, cartoons and other cultural products, which are presented to the public today, affect the national culture and values of our society, the stability of social relations, youth consciousness and thinking, psychology. their regulation, in this regard, the introduction of a system ofpsychodiagnostics and psychoprophylaxis in the field of culture, proposals and recommendations were given.

Key words: Art, singing, cinema, advertising, cartoon, national, culture, values, foreign, national culture, national spirituality, future generation, destiny and future, socio-cultural problem, psychodiagnostics, blocking, filtering, consciousness, consciousness sub, psychology, ideology, idea.

Бугунги кунда узбек миллий кино санъати давлат ва жамият ижтимоий хаётини баркарорлаштириш урнига унинг баъзи махсулотлари ундаги миллий кадрият ва маданиятни суниб боришига хизмат килмокда. Бу холатни билибми ёки билмасдан баъзи бир режиссиёрларнинг тижорат масаласида килаётган фаолиятими бу бизга халигача маълум эмас. Узбек киносининг бугунги кундаги катта аудиторияси ёшлар экан бу масалага жиддий эътибор каратиш лозимлигини талаб этади. Жахон тажрибасидан маълумки, хусусан, Жанубий Корея мамлакати кино санъатига жиддий эътибор каратиб, ривожланган

ГМ

157

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

мамлакатлар сафидан жой олишга эмас, бу жараёнга етиб келишга тарихда утган аждодларнинг чексиз матонати, мардлиги ва жасорати эвазига мустакиллик кулга киритилганлиги, тарихий ривожланиш жараёнида ташки ва ички душманлар синовига бутун бир миллат ва халк булиб, узлигидан узоклашмаган колда етиб келганлигини, бугунги кун авлодлари буни куз корач^идай асраши бир суз билан айтганда аждодларга муносиб авлод булиб етишишга ундовчи тарихий какрамонлик ва миллатга хос булган миллий жасоратни, ватанпарварлик ва карбий ватанпарварлик сифатларини, миллий узликни англаши ва унга собит булишни кино оркали ёшлар онгига психологиянинг кенг имкониятларидан максадли фаойдаланган колда сингдиришга доимий равишда каракат килиб келаётган бир даврда, узбеккино бу масалага жиддий эътибор картмасдан ёшларни енгил каётга, миллий кадрият ва маданиятдан узоклашишга ундовчи мантиксиз, тушунарсиз, маъно-мокиятига эга булмаган кинолар билан бакраманд этмокда (келгинди кайнона, келгинди кайнота, келгинди келин, келгинди куёв ва бу руйхатни узок давом эттириш мумкин. Бу тушунарсиз ва мантиксизлик узбекларни каётида булиш у ёкда турсин тушуга кам кирмаган). Накотки, буни комедия ва юмор санъати билан хаспушлашса. Ушбу кино ва шу каби мантиксиз кино ижодкорлари жамиятга еткзилган маънавий зарар ва ёшлар онгидаги салбий таъсирини нима билан оклар экан? Шу кунгача узбек кино тарихида, оилавий турмуш тарзида, миллий маданиятида, ижтимоий каётида бу каби тушунчалар булмаган, агар мавжудлари суръатга олинган булса кам давлат ва жамият, миллт ва унинг ёшларни маънавият ва маданияти какида каЙFурган мутасаддилар унга чекловлар куйган ва катта экаранга чикармаган. Бу кино фильмлар билан узбек миллий маданият ва кадриятни кенг аудиторя куз унгида кулиб, томоша килиб йук килаётганимизни накотки англамасак.

К,айнота ва кайнона оиладаги энг улуF инсон ва оила бошлоти сифатида кадрланган камда кар бир ишнинг бошида туриб керакли ва окилона маслакатларини бериб келган. Келин узбек оиласида киз сифатида кадрланган булса, куёв уFил сифатида ардокланган (Бугунги кунда мантиксиз кино асрларини яратаётган режессиёр ва асар муаллифлари Макмудхужа Бекбудийнинг “Театр - ибратхонадир” деган кикматни ёдда тутсалар максадага мувофик буларди).

”Мокият” газетасининг 2003 йил 7 февралдаги сонида “Рост суз эктиёжи” номли маколада муаллиф “Телевидениемиз эса том маънода аклоксизликни тарFиб килаётган телесериалларни намойиш килиш билан оввора”[7] - деган масалани кар томонлам таклил этаган кода унинг миллий мадания ва маънавиятимизга, ижтимоий каётимизга кур-курона сингиб бориши окибатида катта хавф юзага келаётганлигини таъкидлаган. Шунингдек, фикрини давом

ГМ

158

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

эттириб ““Кечкурунлари бола-чака билан дастурхон атрофида утирганингизда экранда хонанда опамиз пайдо буладилар: "Бахтиёрман тушларимда ковушиб, бир караб утинг бизга лейтинант". Ортидан иккинчиси чикиб келади: "Сизни канча севсам хакким кетмайди, акажоним, акам узингиз булас". Бу "классика" хиргойиларини хазм килиб улгурмай, учинчиси чикади. К,аршисидаги сулувгина жувонга тикилиб: "Биламан, каерда холинг бор, Кунглингда нима бор билмайман", дейди. Ер ёрилмайди-ю, ерга кирмайсан. Билмадим, бу "асар"лар кандай килиб миллионлар сахнасига чикиб келяпти? Балки буюк Гёте хакмикин-а? Эшитгандирсиз, унга: "Энг кийин нарса нима?" - деб савол беришганида: "Куз олдингда турган нарсаларни куришдир", деб жавоб берган экан.

Урни келганда яна бир гапни айтиб куяйлик. Биласизми, Распутин нима деган? "Агар Пушкин энагаси Арина Родионовнанинг мунгли аллаларини эмас, бугунги эстрадани тинглаб улFайганида эди, Пушкиндан Пушкин эмас, Дантес чикарди". Хуш, бизнинг бугунги эстрадамиз пушкинларни тарбиялаяптими, дантесларни? Худо кози булсин! Чунки бу хакда ёзишдан армон колмади. Х,атто хаммани хурсанд килиб, телевидениенинг узида хам шу муаммога баFишланган махсус курсатувлар уюштирилди. Ана шу курсатувлардан бирида телевидение рахбарларидан бири шундай пурмаъно гапларни гапирдики, беихтиёр: "Ана энди кунларингни курасанлар", дедик. Лекин... курсатув якунланиши билан хозиргина авра-астари чикариб танкид килинган "санъат асар"лари яна экранни забт этди”[7]. Макола муаллифи бу борада хак. Бу узбек миллатига нима беради, ватанпарварликми, миллий кадриятга хурматми, миллий узликни англашними, маданиятни асрашга даъватми, миллий жасоратми, бошка маданиятлар таъсирига карши иммунитетми, миллий кахромонликни ёшлар онгига сингдиришда кайси жихати билан ахамиятга молик? Бир суз билан айтганда бу каби “ижодкорлик” умуман муомалага ва менталитетга мос келмайдиган, ёшлар онги ва психологиясига салбий таъсир курсатадиган кино, клип, ашулалар булиб, бу каби арзон махсулотни кенг жамоатчиликка номойиш этиш оркали, миллий маданиятимиз ва маънавиятимизни борган сари жар ёкасига уз кулимиз билан суриб куйиш билан баробардир.

Президент Ш.М.Мирзиёев 2017 йил 3 августда Узбекистан ижодкор зиёлилари вакиллари билан учрашувдаги маърузасида ушбу маслага эътиборини каратиб, жумладан шундай дейди - “Шу нуктаи назардан, кино сохаси фаолиятига бахо берадиган булсак, бу борада муайян ютуклар билан бирга, жиддий нуксон ва камчиликлар хам яккол кузга ташланади. Баъзи фильмларда майда максадлар билан яшайдиган, хаётга факат истеъмолчилик кайфияти билан карайдиган кимсалар асосий кахрамон сифатида

ГМ

159

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

тасвирланаётгани ташвиш уЙFOтмасдан куймайди. Энг ёмони, номдор санъаткорлар, хатто “Узбекистан халк артисти” деган юксак унвонга сазовор булган актёрлар хам мана шундай киноларда турли бачкана ролларни ижро этмокда. Аввал дурустгина фильмлар яратган режиссёрлар хам, сал утмасдан, хом-хатала асарлар билан томошабинларнинг ихлосини кайтармокда.

Афсуски, театрларимиз купрок маиший мавзулардаги енгил-елпи, бачкана асарлар, одамга на маънавий озик, на эстетик завк берадиган томошаларни намойиш этишга урганиб колган”[1]. Бу каби асарлар ёшлар психологиясига масъулиятсизлик, хаётга енгил-елпи караш ва шу каби салбий тушунчаларни сингдиришга замин булиб, у миллий маданиятимиз ва маънавиятимиз хамда мустакиллигимизга куринмас тахдид булиб колиши мумкин.

Узбек миллати бугунги кунга етишгунга кадар канчадан канча мард ва жасоратли уFлонларини курбон бердику? Неча аср ва йиллар мабойнида маънваий ва моддий миллий бойликларидан махрум булди. Неча юз йиллаб тараккиётдан орта колди. Ахир бу миллат бир вактлар инсоният цивилизацияси “бешигини” тебратган миллат эмасмиди? Мустакиллик осонгина кулга киритилмадику? Уни асраб - авайлаш миллий узлигини англаган мард ва жасоратли инсонларни тарбиялашга боFлик эмасми? Узбек миллати неча бир боскинни курди, неча боскинларда омон чикди ва нихоят узок кутилган мустакилликни кулга киритди. Бугунги кунда узбеккино санаъти, ашула, клип, реклама, мультфильм ва бошка маданият сохасидаги айрим масалалар узлари англамаган холда мана шу мустакиллик химоячилари булган келажак авлод онги ва маданиятига, мардлиги ва жасоратига, журъат ва катъиятига рахна солмокда. Бу билан кимни “тегримонига сув куйиб, учоFига ут каламокда”? Бунга асос керак эмас охирги 10 йилликдаги ёшлар билан олдингиларни солиштиришнинг узи етарли. Фикрлаш тарзи, онги, унёкараши, кийиниш маданияти, муомала маданияти, юриш-туриши ва ота-онага хурмат, таълим тизимдаги фаолияти ва устозларга муносабат, яна катор фаолиятларида кузатиш мумкин.

Маълумки жамиятдаги ижтимоий, маданий муаммолар ва масалалар хакида барча соха вакиллари фикр юритади. Оддий килиб айтганда узаро сухбатлашиб утирган иккита кушни хам бу масалани узаро мухокам килиши табиий хол. Бу инсонлар факат муносабат билдириб, узларнинг субъектив карашларини бир бирига айтади ва бири иккинчисини фикрини маъкуллаб давом эттириш мумкин. Аммо бу борада килиниши керак булган амалий ва илмий масалалар юзасидан халигача мутахассислар томонида аник таклиф ва тавсиялар берилмаяпти. Берилган таклиф ва тавсиялар хам давра сухбати, узаро бахс ва умумий гап сузлардан иборатлигича колиб кетмокда. Психологик жихатдан олиб карайдиган булсак, инсон энг авволо яхши нарсадан кура ёмон

ГМ

160

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

нарсани, ютукдан кура камчиликни куришга мойилдир. Бу инсонга хос булган умумий фикрлаш тарзи бизнинг эътиборимиздан четда колмаган холда, бу сохада умумий гап сузлардан четга чикиб аник илмий-амалий тавсия ва ижтимоий ахамиятга эга булган рационал таклифларни бериш вакти келган деб уйлаймиз. Бизнинг максадимиз ниманидир танкид килиш эмас, киёсий таккослаш оркали мавжуд масалага жиддий эътиборни каратиш ва кенг аудиторияга етказилаётган махсулотни (маданият ва маънавиятга дахлдор булиб, тарFибот ва ташвикотни узида акс эттириш мумкинлигини хис кила олган холда) ишлаб чикарувчилари узларига жиддий масъулиятни олишлари кераклиги, миллат маданияти ва маънавиятига хамда келажак авлод такдири ва истикболига дахлдорлигини хис килиши, узлари англамаган холда бошка бир ёт FOяларни сингдиришдан тийилиши керак.

Президент Шавкат Мирзиёев 2017 йил 3-авгусда Узбекистан ижодкорлари, зиёлилари билан учрашувдаги маърузасида- “Биз бир нарсани хеч качон эсимиздан чикармаслигимиз зарур. Агар “оммавий маданият” тахдиди факат четдан - Fарбдан кириб келади, десак, каттик адашамиз. Бу бало, афсуски, узимиздан, уз орамиздан хам чикиши мумкин. Мен бу гапларни осмондан олиб айтаётганим йук. Юртимизда нашр этилаётган айрим газета-журналлар, китобларни, суратга олинаётган баъзи клип ва киноларни, эфирга берилаётган кушик ва раксларни кузатиб, соFлом фикрлайдиган хар кандай одам шундай хулосага келиши табиий”- деган фикрни билдирдилар[1].

Максад жамиятдаги ижтимоий - маданий муаммоли масалалар хакида фикр юритиш эмас балки унинг ечими хакида хам уз карашларимизни билдирмокчимиз. Муаммолар хакида гапириш мумкин, унинг ечимига келганда масала бошкача булади, онгли фикр юритиб, мавжуд муаммоларни келтириб чикарувчи омилларни бартараф этиш чора-тадбирлари механизмини илм-фан методика ва технологияларидан максадли фойдаланиб аник таклиф бериш лозим.

П. Сорокиннинг фикри билан айтганда «факат биргина XIX асрдаги кашфиёт ва янгиликларнинг узи олдинги асрлардаги кашфиётларнинг хаммасини жамлагандан хам купдир».[4] Шундай экан биз бугунги кунда илм-фан ютуклари, илмий методика ва технологияларидан максадли хамда туFри фойдаланишимиз мавжуд муаммоларни ечишнинг ягона йули сифатида карашимиз зарур.

Бизнинг нуктаи-назаримизча бу уткир ижтимоий муаммоли масалада психодиогностик ва психопрофилактик тизимни ишлаб чикиш хамда амалиётга жорий этиш давр талабидир. Акс холда бугунги кунда баъзи мамлакатлар ёшлари фаолиятида учраётган, буй курсатаётган миллий маданият ва кадрият билан узаро тукнашувга юз тутаётган миллат ва мамлакатларнинг ахволига

ГМ

161

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

тушиб колишимиз, охир окибатда узлигимиздан узоклашиб кетишимиз, бир суз билан айтганда бизни ким бошкариши ва нимани бизга сингдириши мухим эмас булиб колади яъни космополитизм FOяси таъсирида колиб кетиш мумкин. Чунки бизда миллий Fурур, миллий онг, миллий маданият ва миллий кадрият тушунчалари енгил-елпи тушунчалар билан англанмаган холда алмаштириб юборилаяпти.

Испан файласуфи Х.Ортеги-и Гассет - «Биз хакикатдан хам XIX асрда руй берган инсон такдиридаги радикал узгаришлар олдида турибмиз. Замонавий инсон учун хам жисмонан, хам ижтимоий жихатдан мутлако янги манзара, янги фаолият яратилди. Бу янги дунёнинг киёфасини учта мухим жихат белгилайди. Бу демократия, экспериментал фан ва индустриализация. Иккинчи ва учинчи жихатларни «техника» номи билан умумлаштириш мумкин»[2]. Файласуф XIX асрда XX ва XXI асрдаги ижтимоий муносабат ва мухитдаги узгаришларни унинг “техника” номи билан умумлаштирилиш хакида гапириб, келажакда инсон онги, унинг психологияси, маданияти ва маънавиятига радикаллашган FOялар таъсири техника ёрдамида сингдирилишини башорат килган булса ажаб эмас. Аммо бугунги кунда барча соха мутахссислари жамият учун ёт ва бегона FOяларни, радикал харакат ва фаолият турларини айнан шу техниканинг ютукларидан максадли фойдаланган холда миллий маданият ва маънавиятни баркарор тизимда ушлаб туриши хам мумкин

Жалолиддин Мангуберди жасорати, Амир Темур мардлиги ва бошкаруви, Темур Малик, Спитамен, Широк, Абдулла Авлоний, Фитрат, Абдулла К,одирий, Чулпон, Тумарис, Нодирабегим, Увайсий ва бошка катор тарихий кахрамонларнинг хаёти ва фаолияти, тарихимаздаги жасорати кенг оммага номойиш этилиши ва ёшлар маданияти ва маънавияти, хамда жасоратини юксалтириш, улар онгига сингдиришда соха вакиллари психологлар билан бирга ишлашини такозо этмокда. Бугунги кунда дунёда инсон онги ва калбига эгалик килишга интилиш борган сари ортиб борар экан, бу борада хар икки соха вакиллари илмий мезонларга таянган холда фаолиятини уЙFунлаштириши, хаморликда ишлаши, керак булганда бу борада максадлар муштараклигини таъминлаган холда чора - тадбирлар режасини ишлаб чикиши ва “йул харитасини” яратиши зарур. Бу борадаги фаолиятни кечиктирмасдан тезрок ташкил этиш ва бошлаш лозим. Аксинча, аксарият ёшларимизни (ёт FOя ва мафкур) бошкалар таъсирига тушиб колишига, бошка маданиятни кабул килиб олишига, окибатда шунча килинган саъй-харакат бефойда булганлигини хис киламиз, бу вактда хаммасини бой бериб куп нарсага кечиккан буламиз.

Шу нуктаи назардан келиб чикиб куйидаги ишларни амалга ошириш максадга мувофик деб уйлаймиз ва таклиф сифатида киритамиз:

ГМ

162

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

- Мактабгача таълим (6oF4a) - маданият, санъат ва хамда ижодкорликка йуналтирилган махсус кобилиятга эга булган болаларни саралаб тайёрлаш, (самарадорлик хар бир болани ёшлигидаги санъатга булган кобилиятини аниклаб (касбий психологик диагностикаси ва касбий йуналтириш - профотбор) махсус таълимни ташкил этган холда касбга йуналтириш лозим. Натижада юртимизда санъат ва маданият сохасида нафакат жамиятимиз учун балки дунё тан оладиган ижодкорларни етиштиришга замин булади ва уз касбининг эгалари вужудга келади;

- узбек кино санъати, ашула, клип, мультфильм, реклама ва бошка маданият сохаларида психодиагностика ва психопрофилактик тизимни ишлаб чикиш (ушбу соуадаги бугунги ижобий ва салбий омиллар солиштирилади) хамда амалиётга жорий этиш зарур. Бу жамиятимиз ёшларини миллий маданият ва умуминсоний кадрият рухида тарбиялашга асос булиб хизмат килади;

-Узбек ва бошка малмлакатларнинг кино санъати, мусика клип, мультфильм, реклама ва маданият сохасидаги махсулотларини психологик экспертизадан утказиш. Уларнинг узбек маданияти, миллий кадрияти ва ижтимоий хаётига, оилавий турмуш-тарзига, ёшлар онги ва тафаккурни узгариши, онг остига таъсир хамда башка салбий окибатларини тахлил килиш, истикболли тавсиялар ишлаб чикиш;

-миллий кадрият ва маданиятга садокат хамда хурмат хиссини шакллантирувчи, жамият (колаверса дунёга узбек металитетининг узига хослиги ва баркарорлиги, миллий маданияти, онги ва тафаккурини буюклигин сингдирувчи) онг ва онг остига бунёдкорлик ва матонат, жасорат ва садокат, адолат тушунчаларини сингдирш механизмини ишлаб чикиш хамда сингдиришнинг психологик омиллари яратиш;

- “Оммавий маданият” иллатларига (миллатнинг миллий мадания ва кадриятга карши хамда йук килиш омили сифатида кулланилаётган) миллий моддий ва маънавий маданият хамда кадриятни психологик фактор билан уЙFунлаштирган холда кучли миллий маданий иммунитет куролини яратиш ва жамиятга сингдириш тизимини ишлаб чикиш хамда уни маданият сохаси (кино санъати, ашула, клип, мультфильм, реклама ва бошка) махсулотларига сингдириш тизимини яратиш (бу давр талаби булиб шу кунгача бу масалада олиб борилган катор тарFибот ва ташвикот ишлари, давра сухбатлари ва бахс -мунозаралар кутилган натижани бермади. Жамиятимиздаги бугунги маданий узгаришларнинг узи асослаб турибди. Оммавий маданият ва космополитизм мафкураси тахдиди борган сари ортиб бормокда);

-жамиятдаги инсонлар ва ёшлар онг остига таъсир утказишда кино, клип, мультфильм, реклама ва бошка маданий воситалардан омилкорлик асосида

ГМ

163

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

фойдаланиш, тарFибот ва ташвикотни ташкил этиш тизимини ишлаб чикиш; -миллат миллий бойлиги булган моддий маданият ва маданий кадрият хисобланган мукаддас кадамжоларга шунчаки трузим эмас, миллий, ватанпарварлик ва харбий ватанпарварлик туЙFусини хис этувчи, сингдирувчи омил ва восита сифатида ташкл этиш, шунингдек, бу жараённи ёшлар маданий онги ва фаолияти уЙFунлигини таъминлашда асосий тарFибот куроли сифатида фойдаланиш дастурини яратиш;

- юртимиздаги тарихий ва маданий бойлик хисобланган музейларга ташрифни таълим муассасаларининг барча буFунларида тахсил олаётган ёшлар учун маънавий эхтиёжга айлантирши, онгли ва максадли ташкил этиш, хамда фан дастур ва максадларидан келиб чикиб кучама дарсни амалга ошириш максадга мувофиклигини хамда психологик факторлар асосида миллий маданият, кадрият тушунчасига хурмат ва эхтиром хисси шакллантириш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- ёшларнинг кизикиши ва кобилиятидан келиб чикиб маданият сохасидаги тугараклар фаолият дастурлари психологик тренинг дастури билан уЙFунлашган холда ташкил этилиши, хамда оддий тугарак жараёнидан юкори ва самарали натижаларга эришиш;

- ёшлар онгига миллий мумтоз куй ва ашула, ракс, миллий чолFу асбоблари ва улардан фойдаланиш, миллий куFирчок ва уйинчоклар ясаш тугараклари фаолиятини психологик тренинг методикалари асосида ташкил этиш механизми ишлаб чикиш;

- миллий маданий кадрият ва анъаналарни узидан акс эттирган конструкция (инновацион бино ва иншоотлар, болалар куFирчок ва уйинчоклари, ротботатехника ва ха) лойихаларини тайёрлаш ва ясаш кобилиятларини раFбатлантирувчи, хамда куникма ва малакасини шакллантирувчи замонавий технологиялар тугараги ташкил этиш, ёшлардаги ижодкорлик кобилиятини куллаб-кувватлаб раFбатлантириш ва психологик мотивация бериш;

- аксарият ёшларда кузатиладиган (куп холларда эътибор ва раFбатсиз суниб ёки йуколиб кетадиган нояб кобилият) санъат ва маданиятга хос булган (дуал) иккита юкори даражадаги кобилиятни тарбиялаш ва шакллантиришнинг психологик методикаларини яратиш;

- жамиятимиз саъант ва маданият сохасида фаолият олиб бораётган, узи англамаган холда унинг тараккиёти ва истикболига рахна солаётган, шахсларни психолгик диогностик килиш ва психопрофлактикасини ишлаб чикиш хамда бу борада керакли таклиф ва тавсияларни мутасадди ташкилотларга домий равишда бериб бориш;

- маданият ва санъатни ички ва ташки таъсирлар асосида емирилиши, омма онгига салбий таъсир этувчи, номакбул нарсаларни тарFиб ва ташвик (баъзи

ГМ

164

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

киноларимизда суицид-уз жонига касд килишни англамаган холда амлага ошириш механизмларни тарFиб килаётганлиги, эрта туFрик, никохни кадр -кимматини тушириб юборилиши, оила институтига хурматсизлик ва уни бошкаси билан куриш мумкинлиги ва баркарорлигига рахна солувчи, оила мукаддаслиги пул билан бахоланиши, кайнона ва келин муносабатларидаги миллий кадриятларни кардсизлантириш, эри-хотин муносабатларини евроцентризм FOялари билан уЙFунлашганлик холатлари, отани уйдаги урни ва кадрини йуколиши, катталарга хурматсизлик, тарбиясизлик, таълимдан узоклашиш, тарбиячи ва таълим берувчига хурматсизлик, бой ва камбаFал табакалар уртасидаги тафовутни очикчасига тарFиб килиш, маданий ва ахлоксиз кийиниш маданияти, шева, жаргондан фойдаланиш ва бирини иккинчисидан устун куйиш, новербал нуткни маданиятсиз куринишлар, адабий тилдан фойдаланмаслик) киладиган FOялардан химояловчи маданий психохавфсизлик механизми ишлаб чикиш.

Хулоса урнида айтганда биз буюк тарихимиз, моддий ва маънавий кадриятимиз билан фахрланшимиз бизга канчалик куч берса, эртанги кунга булган ишончимизни оширса, буюк давлат ва адолатли баркарор жамият куришимизга замин булса, уни емирувчи ва тахдид солувчи ички ва ташки омилларга эътиборсиз булиб караб туришимиз эса, кайта тиклаш кийин булган даражага йукотишларни келтириб чикариши мумкин. Бу борада барча соха вакиллари касби коридан катъий назар, миллат ва халкнинг фидойи фарзандлари бир хил масъул эканлигини унитмаслиги, илмий - амалий лойихаларни ишлаб чикиши ва тизимли таразда ташкил этишлари лозим.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Мирзиёев Ш.М. Адабиёт ва санъат, маданиятни ривожлантириш -халкимиз маънавий оламини юксалтиришнинг мустахкам пойдеворидир. // Узбекистон ижодкор зиёлилари вакиллари билан учрашувдаги маърузаси. http://uza.uz/oz/politics/adabyet-va-sanat-madaniyatni-rivozhlantirish-khal-imiz-mana-03-08-2017

2. Ортега-и- Гасит Х. Восстания масс.- Вопросы Философии, №3, 1989.

3. Самосознание Европейской культуры в XX веке. М., - 1991

4. Сорокин П. Человек. Цивилизация. Общество. М., -1992.

5. Швецер А. Упадок и возрождение культуры, М., - 1993

6. Эшнаев Н.Ж.- Сиёсий партиялар ва жамоат ташкилотларини ёшларни

маънавий, ахлокий ва ватанпарварлик тарбиясида тутган урни ва роли // Проблемы духовно-нравственного и патриотического воспитания военнослужащих и пути их решения: Материалы научно-практической

конференции. - Ташкент 26-27 апреля 2001.

ГМ

165

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.