Научная статья на тему 'ЎЗБЕК МУСИҚАЛИ ДРАМАЛАРИДА САҲНА НУТҚИ МАСАЛАЛАРИНИНГ ТАЛҚИН ЭТИЛИШИ'

ЎЗБЕК МУСИҚАЛИ ДРАМАЛАРИДА САҲНА НУТҚИ МАСАЛАЛАРИНИНГ ТАЛҚИН ЭТИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
5
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
мусиқали / саҳна нутқи / оҳанг / сўз / саҳна / театр / спектакл / жанр / специфика / ижро / куй

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Умида Ибрагимова

Мусиқали драма жанри шаклланишининг илк босқичларида актёрлик санъатида асосан сўз ва мусиқа уйғунлигига эришиш муҳим вазифа бўлган. Шундай экан саҳна нутқининг театр санъатидаги тутган ўрни беқиёсдир. Мазкур мақолада ўзбек мусиқали драмаларида саҳна нутқи масалаларининг талқин этилиши, спектаклларда сўзнинг ўрни ҳақида фикр юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕК МУСИҚАЛИ ДРАМАЛАРИДА САҲНА НУТҚИ МАСАЛАЛАРИНИНГ ТАЛҚИН ЭТИЛИШИ»

УЗБЕК МУСЩАЛИ ДРАМАЛАРИДА СА^НА НУТКИ МАСАЛАЛАРИНИНГ ТАЛЛИН ЭТИЛИШИ

Умида Ибрагимова

Аннотация: Мусикали драма жанри шаклланишининг илк боскичларида актёрлик санъатида асосан суз ва мусика уйгунлигига эришиш мухим вазифа булган. Шундай экан сахна нуткининг театр санъатидаги тутган урни бекиёсдир. Мазкур маколада узбек мусикали драмаларида сахна нутки масалаларининг талкин этилиши, спектаклларда сузнинг урни хакида фикр юритилади.

Калит сузлар: мусикали, сахна нутки, оханг, суз, сахна, театр, спектакл, жанр, специфика, ижро, куй

INTERPRETATION OF STAGE SPEECH ISSUES IN UZBEK MUSICAL

DRAMAS

Umida Ibragimova

Abstract: In the early stages of the formation of the musical drama genre, an important task was to achieve the harmony of words and music in the art of acting. Therefore, the role of stage speech in theater art is incomparable. This article discusses the interpretation of stage speech issues in Uzbek musical dramas, the role of speech in plays.

Keywords: musical, stage speech, tone, word, stage, theater, performance, genre, specification, performance, melody

Узбек мусикали драмасини жанр сифатида шаклланишида бадиий маданиятнинг урни ахамиятлидир. Зотан, мусикали драма элементлари кадим давр маросим уйинлари, хосил байрами ракслари, куй-кушик охангларида учраган. Халк огзаки ижодининг узига хос намуналаридан юзага келган, мусикали драманинг асоси булиб хизмат килган лапарлар, айтишувлар, катта ашулаларнинг санъаткорлар томонидан сахнада янгитдан кулланилиши жанр шаклланишидаги илк муваффакиятли кадамлардан булган.

Халкнинг дунёкараши, турмуш даражаси, айникса, унинг поэтик ижоди айни вактда халк достончилик йуналиши таркибида мусикали драма элементлари якккол кузга ташланган ва вакт утиши билан янги сифатлар билан бойиган. Эпик жанрнинг мазкур куринишида асосий эътибор ва куч достон ижрочисига, яъни бахшига тушади. Улар бир пайтнинг узида хам ижрочи, хам

ижодкор, хам созанда булибгина колмасдан, ижро этилаётган асардаги хар бир персонаж характерини сузда ва охангда очиб бера олган махоратли актёрлардир.

Авлоддан авлодга утиб келаётган халк достонларидаги персонажларнинг кахрамонлик, баходирлик, уз халкига ва мухаббатига фидойилик, дустлик ва биродарлик каби гоялари уз ахамияти билан бугун хам кадрли. Хусусан, мусикали драманинг дастлабки элементлари халк достончилигида намоён булган. Бу эса халк санъатида мавжуд манбаларга таянган, унинг асрий маданияти, эстетик дидини узида намоён этган янги жанрнинг илк куринишлари булган.

Мусикали театрнинг вужудга келишида узбек халк томошаларида мусикадан фойдаланиш хамда Озарбайжон театрининг мусикали драматик спектакллари мухим рол уйнаган. Дархакикат, мусикали драманинг жанр сифатида шаклланиши ва ривожланишида Узбекистон халк артистлари Тухтасин Жалилов, Юнус Ражабий, Махмуджон Гофуров, Лутфихоним Саримсокова, Эътибор Жалилова, Шаходат Рахимова, Омина Фаёзова, Турсунхон Жаъфарова, Сойиб Хужаев, Хдмза Умаров, Файзулла Ахмедов, Зайнаб Самиева, Фарогат Рахматова, Фарзиддин Фаёзов, Суръат Пулатов, Файзулла Ахмедов, Хусан Шарипов хизмати катта. Чунки мусика, суз ва сахнавий хатти-харакатнинг уйгунлашуви натижасида юзага келган сахна асарлари томошабин дидига, талабига якин ва жуда таъсирчан эканлиги унинг асарлари асосида куйилган сахна куринишларида, шунингдек, таргибот учун ёзилган композицияларда уз ифодасини топди.

"Фаргона фожиаси" трилогияси, Гулом Зафарийнинг "Х,алима" пьесаси, Хуршиднинг Навоий достонлари асосида яратган "Фарход ва Ширин", "Лайли ва Мажнун" сингари асарларида мусикали драманинг узига хос хусусиятлари мустахкамлана бошлади.

Узбек мусикали драмаси уз тараккиётида бир неча даврни босиб утди. Даставвал пьесага мос мусика халк ижодидан танлаб олинган булса, 1930 йилларнинг бошига келиб, С.Абдулланинг "Пуртана", М.Мухаммедов ва К.Яшиннинг "Ичкарида" каби замонавий асарларини сахналаштириш жараёнида халк мусика мероси намуналарини кайта ишлашга ургу кучайтирилди.

Бу даврда театрга ижодий жараёнда булган Мукимий номидаги Узбекистон давлат мусикали театридан Марям Ёкубова, "Ёш томошабинлар театри"дан Омина Фаёзовалар, Самарканд театридан Абдурауф Болтаев, Андижон театридан Сойиб Хужаев, Аббос Бакировлар, Наманган театридан Собир Рахмоновлар Мукимий театрига келиб кушилдилар. Шунингдек, театрга Лутфихоним Саримсокова, Шаходат Рахимова, Абдувахоб Азимов, Машрабжон Юнусов, Асад Исматов, Анвар Юсупов, Мирвали Миртолипов, Зухра Шерматова, Мухаррам Эрматова, Акбар Мухаммедов, Турсунхон Жаъфарова,

Жамолкори Гиёсов, Хржиакбар Ахмедов, Маъмуржон Узоков ва Махмуджон Гофуров, Умар Абдуллаев, Абдурауф Болтаев, Аббос Бакиров, Соиб Хужаев, Мухаммад, Холмухамедов, Сабохон Каримова, Собир Рахмонов сингари бир канча хофиз, хонанда ва актёрлар пойтахт ва вилоят театрларидан жалб килинди.

Мусикали драма жанри шаклланишининг илк боскичларида актёрлик санъатида асосан суз ва мусика уйгунлигига эришиш мухим вазифа булган. Зеро, драматик театрда бирин-кетин озарбайжон, татар театр труппалари таъсирида сахналаштирилган "Х,алима", "Лайли ва Мажнун", "Фарход ва Ширин" спектаклларида асосий эътибор драматик холатни эхтиросли томошабинга такдим этиш учун кушик-ария, маком куйлари, лапарлар, айтишувларга мурожаат этди. Мусикали театрга Мухиддин Кори Ёкубов рахбарлик йиллари труппада иктидорли созанда ва хонандалар сафи кенгайди. Натижада ижроларда вокал кисми билан драматик холатни омухта тасвирлашда усиш кузатилди.

Мусикали театр ташкил этиш йулидаги изланишларда Мухиддин Кори Ёкубовнинг хиссаси катта. У "Узбек Давлат этнографик труппаси" ёрдамида халк ижодиёти, халкнинг маънавий бойлиги хисобланган мусикаси, кушик, айтишув, лапарлар, уйин ва раксларига ишлов берган холда концерт дастурлари тузади ва томошабинларга такдим этади. Бу труппа концерт номерлари билан чегараланиб колмасдан, балки янги жанр - мусикали драма жанри шаклланишида, хам драматик, хам мусикий чикишлар билан фаолият олиб борувчи актёрларни тарбиялашга ахамият каратади. Дархакикат, биз тадкик этаётган мавзу доирасида фикр юритадиган булсак, мусикали театр актёри махорат кирраларининг шаклланишида мазкур труппада хукм сурган мухит, халк бадиий маданияти ва халк ижодиётига булган чексиз хурмат ва эътиборда куринади. Кейинчалик Мухиддин Кори Ёкубов бошчилигида ташкил топган мазкур "Узбек Давлат этнографик труппаси" 1929 йилни бошида "Узбекистон Давлат мусикали-экспериментал театри"га ва шу йилни охирига бориб мустакил "Узбек давлат мусикали драма театри"га айланади.

1930 йилда Москвада утказилган олимпиадада Узбекистонда икки театр мавжудлиги таъкидланади. Бири Хдмза (хозирги Миллий академик драма театр) номидаги Узбек Давлат драма театри ва Узбек Давлат музика театри. Шу уринда маколада мусикали театр жамоасини этнографияга куп ахамият беришда, халк мусикасининг замонавий хаёт тасвирларини акс эттиришда сусткашликларини таъкидлаб утади. Бу хусусда Х,.Носирова "..бизнинг мусикали театримиз этнографизмга ортикча берилиб кетганлиги, эски чолгу асбоблари ва кадимий ашулалар доирасида колиб келаётганлиги курсатиб утилди, гарчи созанда ва актёрларимизнинг санъатлари яхши бахо олган булса хам ижродаги камчиликларимиз кайд килинди", дейди.

Демак, халкнинг бадиий-эстетик, маданий, маънавий, умуммиллий эхтиёжларини инобатга олиб сахналаштирилган мусикали драмалардаги бадиий маданият намуналарини мутахассислар томонидан доим жиддий танкид килингани ва ижрочилардан коникиш хисси туйилмагани маълум булади.

Уттизинчи йилга кадар хали театрлар жанрий мутаносиблик жихатидан ажралмаган булиб, драматик театр актёрлари хам драматик, хам мусикали асарларда роль ижро этади. Бу катта масъулият ва тажрибани талаб килади, албатта.

1924-1927 йилларда Москва ва Боку театр студияларини тамомлаб кайтган, профессионал, европа шаклидаги театр тажрибасини узлаштирган актёрлар эндиликда сахна нутки конуниятлари, техникасини хам эгаллаб кайтган эди. Зотан анъанавий театрда актёр нутки сахна нутки сахна нутки санъатининг бирламчи куриниши булган.

Актёр нутки сахна санъатининг компоненти сифатида Гарб ва Шарк, жумладан узбек театрига хам алокадор булиб келган. Хусусан, хар томонлама мураккаб хусусиятларга эга мусикали театрда хам актёр нуткига алохида талаблар куйилган. Актёр сахнада кахрамонининг фикрини суз оркали ифода этади. Суз аник бир максадга йуналса, аник талаффузга эришилса, инсонларнинг бир-бири билан якинлашувига, узаро бир-бирларини тушунишига олиб келади. Нутк театр санъатининг барча жабхаларида, телевидение ва радиода мухим урин эгаллайди. Сахна нутки эса театр сахнаси учундир. Театр сахнасидан эшитилаётган актёрнинг нутки аник ва равон, маълум бир гояни узида ифодаловчи, уз максадига эга булиши шарт.

Сахна нуткининг театр санъатидаги тутган урни бекиёсдир. Шу боис фанни эгаллаш зарурати намоён булмокда. Максад суз санъати билан шугулланувчи ижодкорларнинг сахнавий нутки бебахо, зийнатли нутк булсин. Зеро, Узбекистон давлат санъат ва маданият институтидаги талаба сахнавий нуткнинг техникасини пухта эгаллаши зарур. Сахнавий нуткка эришиш учун унинг конуниятларини, яъни объекти, предмети ва узига хослигини узлаштириши, муаллиф ниятидан келиб чикиб, борликни англаган холда узига хос шакл ва мазмунга эга сузга эришиши керак.

Агар нутк органининг бирор кисмида камчилик мавжуд булса ёки бирор кисми ёмон ишласа меъёрда сузлашувга тускинлик килади. Бу хакида К.С.Станиславский "...яхши ижрочида, актёрда хар бир унли ва ундош аник эштилиши керак. Ана шундагина у сузнинг нима эканлигини тушунади ва у сузни сева билади. Агар шунга одатланса, маъносиз вайсамайди", деб таъкидлаган.

Нафас тугри булсагина, сахна актёри ижрони тугри бажаради. Соатлаб сузласа хам унинг овозларига зарар етмайди. Баъзи актёрлар ижроси сахна нутки

талабларига амал килмаслик кусурларидан холи эмас. Х,ар бир харакат, холат замирида максад булмаса, бундай ижро инкирозга юз тутади. Чунки, максадсиз ижро томошабинларда эътиборсизлик пайдо килади. Бу борада Шекспирнинг Гамлет тилидан айтилган куйидаги фикрларини кайд этиш уринлидир: ".. .сузга яраша харакат килинг, харакатга яраша гапиринг. Лекин булар табиийлик чегарасидан чиккмаслиги шарт. Х,ар кандай хаддан ошмоклик театр максадига хилофдир..."

Актёр тилининг бурро, бой, бетакрор булишида китобхонлик, мутолага чанкоклик хам катта ахамиятга эга. Бадиий адабиёт актёрнинг нуткий маданиятига, фикрининг мантиккий изчил шаклланишига ва такомиллашишига сабаб булади. Жамиятнинг маънавий баркамоллиги ёшларнинг бадиий адабиётга чанкоклиги билан боглик. Ноаник суз, ёмон талаффуз килинган суз томошабинни театрдан совутади. Спектаклларнинг нуткий тулаконлилиги унинг бадиийлик даражасини белгиловчи асосий мезонлардан экан, тилнинг тозалиги учун кураш нафакат сахна нуткки мутахасиссилари, балки актёр ва режиссёрга хам масъулият юклайди.

Демак сузни севиш керак. Чунки хар бир товушларни аник талаффузига эришиш сахна нуткининг бадийлик омиларидан биридир. Товушларнинг аник талаффузида эса, нутк органлари аник харакати ётади. Нуткда камчилик булса, ёмон фаолият курсатса, яхши сахна асари яратилмайди. Бу асар етукликка дахлдор булмайди. Шунинг учун талабалар билан сахна нутки устида ишланар экан, аввало мураббий нутк органлари физиологиясини, анатомиясини яхши билишлари лозим. Ана шундагина машкларнинг фойдаси тегади ва камчилик бартараф этилади.

Нутк ранг-баранг товушлар талаффузи йигиндисидан иборат. Бу товушлар, нутк аъзолари харакати натижасида пайдо булади. Шунинг учун хам нутк аъзоларини, товуш пайдо булиш манбаларини урганиш ва улардан фойдаланиш, мавжуд нуксонларни бартараф этади.

Актёр нутки устида кам ишласа, ижрода камчиликлар кузатилади. Масалан, сузларнинг охирги бугинини ямлаб юбориш, ургуларни нотугри куллаш, бунинг натижасида сузда бошка маъно келиб чикиши мумкин. Кераксиз жойда бакириб гапириш, овозни тугри йуналтиришни билмаслик кабилар юзага келади. Шу урнида шуни айтиш мумкинки, оддий суз билан хам тингловчида, инсонда узгача нотугри фикр уйготиб куйиш мумкин.

Сахнавий нутк кенг фикр, чукур мулохаза, уз миллатимиз тарихий илдизларини аник билиш, уларга мехр билан ёндашган зиёлилардагина яхши тарбияланади, жаранглайди, парвоз этади. Файзулла Ахмедов, ^амза Умаров каби забардаст ижодкорларнинг сузга булган эътикоди, эътибори, мехри туфайли мусикали театрда актёрлик мактаблари, нутк махорати андозалари

шаклланди. Уларнинг сахна нутки махорати борасидаги истеъдоди, ёркин салобати бугунгача актёрларга кулланма булиб келмокда.

Суз актёрни хамиша такомиллаштириб, мустахкамлаб бормаса, тезда талаффузда "ноаниклик", "дагаллик", "жонсизлик" пайдо булади. Бу уз урнида адабий тилни доимо чукур урганиб, узлаштириб боришни такозо этади.

Спектаклда аник нуткий характер яратиш - сахна асарининг сахнавий нуткини бойитади, ранг-баранг булишига олиб келади. Сахнавий нутк асарнинг бадиий яхлитлигини таъминловчи омиллардан хисобланади. Бу борада асар нутки устида, персонажлар нутки устида алохида ишлаш ва ансамблдаги уларнинг урнини аник хис этиш талаб этилади. Бадиий яхлитликка эришиш борасида анча мехнат килиш зарур. Суз устида ишлаш монолог, диалогларни классик асарлар нуткида саклаб колиш билан бирга, замонавий нутк охангларидан фойдаланиш хам яхши натижа бериши мумкин. Чунки куп холларда актёр органикасида эски узбек тилининг элемент ва оханглари сакланиб колмаслиги, эски узбек тили оханглари бузилишига олиб бориши классик асарлардаги сахнавий нутк меъёрларининг бузилишига олиб келиш кузатилади. Бугунги ёш актёрларни исталган тил, исталган шева, исталган нуткий оханг меъёрларида гаплашишларига одатлангани классик асар устида ишлаш жараёнида ута муаммоли, деярли хал этиб булмас даражада карама-каршиликлар тугдиради.

Шуни айтиш жоизки, охангни узгартириш турли тилларда хар хил ахамиятга эга. Хитой тили каби оханг узгарувчан булган тилларда, охангнинг узгариши сузнинг маъносига таъсир килади. Хатто бошка тилларда хам охангнинг узгариши фикрларда акс этади. Мисол учун, овоз баландлиги кучайиши билан биргаликда охангнинг сал кутарилиши мантикий ургу куйишда кулланилади. Айрим холларда охангни узгартириш билан кулам ёки масофани билдирса булади. Гапнинг охирида охангнинг кучайиши сурокни билдириши мумкин. Баъзи тилларда эса бунинг учун охангни пасайтириш керак. Х,ис-хаяжон ва кувонч баландрок, кайгу ва ташвиш эса пастрок оханг билан ифодаланади. Бу каби хис-туйгулар калбни забт этишга кумаклашади. Уларни ифодалашда сузларни шунчаки айтиш етарли булмайди. Ушбу туйгуларни сиз хам хис этаётганингиз овозингизда акс этиши лозим.

Хар бир анъанавий мусикий санъатнинг таг замирида миллий оханглар яшайди. Улар бир-бири билан чамбарчаст боглик. Бирини иккинчисидан ажратиб булмайди. Шундан келиб чиккан холда айтиш кераки, бизнинг мусикий санъатимиз канчалик ривожланмасин, унинг негизида миллий оханглар булмас экан, умрбокий кушиклар ярата олмаймиз. Абдурауф Фитрат "Агар биз миллий охангларимизни йукотсак, узлигимизни йукотиб куямиз", деган таъкидлагани бежиз эмас албатта.

Драматик актёрни спектаклнинг темпо-ритми бошкаради. Уни хис килган актёр шунга асосланиб уз образини яратади. Драматик актёрда суз санъати мухим ахамиятга эга. Мусикали театрда мусика спектаклга жон багишлайди. Мусика билан бойитилган асарнинг вокеалари куй ва кушиклар оркали бир -бири билан богланади. Суздан асар, кушик яралади. Сахнадаги кахрамоннинг ички изтироби кучайиб, кувонч ёки хасрат чексиз булганда, суз билан ифодалаб булмас холат кушик ва куй оркали томошабинга етказиб берилади.

Мусикали театр актёри кахрамон нутки оркали дардини очади, дарднинг авж пардаларида куйлаш оркали яхлит холатни сахнада ярата олади. Мусикали драма театри актёрлари олдида яна овоз билан боглик узига хос мураккаб ижодий кийинчиликлар туради. Агар мусикали спектаклда актёрнинг сайкалланган, чиройли овози булмаса, аъло даражада бажарилган рол хам ахамиятини йукотади. Драма театрида кахрамонларнинг холати, ички кечинмалари таъсирли монологлар оркали ифода этилади. Айни пайтда, мусикали театрда монолог вазифасини ария бажаради. Мусикали театр актёри образ характерини драматик ва вокал ифодаларини бир-бирига сингдириб юбориш оркали очади.

Театр санъатининг актёрлик жабхасида сахна нуткининг тутган урни бекиёсдир. Сахна нутки фанига нафакат нутк укитувчилари, кези келганда режиссёр ва актёрлар хам жиддий эътибор каратмоги лозим. Маннон Уйгур, Тошхужа Хужаев, Етим Бобожонов, Шукур Бурхонов, Аброр Хидоятов ва шу каби буюк ва сунмас режиссёр ва актёрларнинг сахна тилига булган эътибори сабаб бу фан амалий жихатдан тараккий этди.

Актёрлар рол устида ишлаш, образ яратиш жараёнларида узининг нутки, овози, талаффузи, нуткий характерлар яратиш билан чегараланиб колмаслиги зарур. Акс холда эътирозга сабаб буладиган турли нуткий нуксонлар йуколмайди. Чунки суз энг беминнат, энг таъсирчан фикр англатиш ёки фикр англаш, мулокот, узлигини намоён килиш, минг бир ички холат, хатти харакат, максадларнинг ифодачиси экан, тилнинг уткирлиги, таъсирчанлиги, равонлиги, бенуксонлиги факат актёрнинг уз нутки устида жиддий ишлай олиши, уни такомиллаштириб бориши, театрлардагина эмас, хаётда, телевидение, радио, дубляждаги ижодий чикишларида хам узбек адабий тил меъёрларига амал килмас экан, нуксонлар устига нуксонлар пайдо булаверади.

Хулоса килиб айтганда, анъанавий театрда актёрларнинг тилга эътибори кейичалик мусикали театр санъатида сахна нутки шаклланишининг илк куринишидир.

Мусикали театрлардаги актёрларнинг сахна нутки сабаб асар кахрамонлари хаётий, табиий вокеа-ходисаларни томошабинга жонлши ва бир текис етказишда, томошабинни завклантириш, рухий покланишга олиб киришга кумак

беради. Гарчи сахна нутки масаласи спектакль давомида актёрнинг ютуги сифатида каралса-да, спектакль сахналаштириш жараёнида актёр ва режиссёр хамкорлигида нутк устида тулаконли ишланади хамда бадиий нутк сахна асарининг хусусиятларини ифодаловчи мухим жихат экани бобда очиб берилади.

Сахна нутки театр санъатининг барча йуналишларида турфа тарзда ривожланган. Миллий ва минтакавий хусусиятлардан келиб чикиб сахна нутки мусикали театрларга тезрок кириб келди ва осон синггиб кетди. Табиийки, бу борада анъанавий театр тендендицияларининг таъсири катта булди. Драматик театрлариниг спектакллари суз ва хатти-харакатга курилган булса, мусикали театрларнинг асоси мусика булиб, унда характерлар кушик ва ариялар оркали очилади.

Мусикий театрлардаги биринчи сахна нутки устозлари ижролар хакида изланишлар олиб борган МДодиров, Т.Турсунов, С.Турсунбоев, М.Хамидов сахна нуткида К.Умурзоков, Г.Халикулова, М.Исроиловлар эса узбек сахна нутки масалалари билан махсус шугулланган булиб, сахна нуткининг шаклланиши ва ривожланиши улкан хисса кушдилар.

Сахналаштирилаётган спектклларда сахна нуткига эътибор кучайтирилиши, шевачиликдан холи, адабий тил меъёрларига риоя килиниши лозим. Шу маънода мусикали театрда гоявий ва бадиий жихатдан пухта спектакллар яратишда жанр ва услубий изланишлар, актёрининг ижодкор сифатида шаклланишида сахна нуткининг урни, образ яратиш жараёнида анъаналардан фойдаланиш масаласи тадкикотлар учун доим долзарб мавзудир.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Ражабов И. Макомлар. - Тошкент: Санъат, 2006 йил. 4-бет.

2. Станиславский К.С. Режиссёр ва актёр санъати хакида икки сухбати //Театр, 2-сон, 1952 йил. 19-бет.

3. Носирова X,. Мен узбек кизиман. - Тошкент: Узадабийнашр, 1968 йил. 194

-бет.

4. Тулаганов А. Сахна нутки дарслиги. - Тошкент: Мусика. 2010 йил. 7-11

бет.

5. Тулахужаева М. ХХ аср ислохотлари. //Жахон адабиёти. 2014 йил. 1-сон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.