Научная статья на тему 'ЎЗБЕК МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРИ ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИ МАЬНАВИЙ ВА АХЛОҚИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎЗБЕК МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРИ ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИ МАЬНАВИЙ ВА АХЛОҚИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
287
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СПОРТ / ТАРИХ / МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР / МАЬНАВИЙ ВА АХЛОқИЙ ТАРБИЯ / БОЛАЛАРНИНГ АқЛИЙ РИВОЖЛАНИШИ / ФИЗИОЛОГИЯ / ФИЗИОЛОГИК РИВОЖЛАНИШ / ЁШЛАР ТАРБИЯСИ / УРФ-ОДАТЛАР / қАДРИЯТЛАР / ОИЛА

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Мамадалиев Қ.М.

Мақолада ўзбек миллий ҳаракатли ўйинлари орқали ўқувчиларни маьнавий ва ахлоқий тарбиялашнинг хусусиятлари хамда миллий спорт ўйинларининг жисмоний, педагогик ва физиологик хусусиятлари тахлил қилинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF SPIRITUAL AND MORAL EDUCATION OF STUDENTS THROUGH THE UZBEK NATIONAL ACTION GAMES

The article analyzes the characteristics of spiritual and moral education of students through the national games of Uzbekistan, as well as the physical, pedagogical and physiologic features of the national sports games.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕК МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРИ ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИ МАЬНАВИЙ ВА АХЛОҚИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Мамадалиев Ц.М.

Андижон давлат университети таянч докторанти

УЗБЕК МИЛЛИЙ ХДРАКАТЛИ УЙИНЛАРИ ОРЦАЛИ УЦУВЧИЛАРНИ МАЬНАВИЙ ВА АХЛОЦИЙ ТАРБИЯЛАШНИНГ

ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация: Мацолада узбек миллий уаракатли уйинлари орцали уцувчиларни маьнавий ва ахлоций тарбиялашнинг хусусиятлари хамда миллий спорт уйинларининг жисмоний, педагогик ва физиологик хусусиятлари тахлил цилинди.

Калит сузлар: Спорт, тарих, миллий уаракатли уйинлар, маьнавий ва ахлоций тарбия, болаларнинг ацлий ривожланиши, физиология, физиологик ривожланиш , ёшлар тарбияси, урф-одатлар, цадриятлар, оила

Mamadaliev Q.M. base doctoral student Andijan State University

FEATURES OF SPIRITUAL AND MORAL EDUCATION OF STUDENTS THROUGH THE UZBEK NATIONAL ACTION GAMES

Annotation: the article analyzes the characteristics of spiritual and moral education of students through the national games of Uzbekistan, as well as the physical, pedagogical and physiologic features of the national sports games.

Keywords: sports, history, national action games, spiritual and moral education, mental development of children, physiology, physiological development, youth education, traditions, values, family

Спорт ва узбек миллий харакатли уйинлари укувчиларни маьнавий ва ахлокий тарбиялаш ва соFлом мухитни яратишда, хар томонлама баркамол авлодни тарбиялашда ва маънавий юксакликни ривожлантиришда хал килувчи кучдир. Биз хали хам ривожланмокдамиз, биз хали х,ам мухим таълим муаммоларини хал килишимиз керак. Агар миллий узбек уйинларининг пайдо булиши ва шаклланишига эътибор берадиган булсак, унда унинг илдизи узок утмишга, узок тарихга бориб такалади.

Миллий жисмоний маданиятнинг асосий куринишлари - бу шахсий уйинлар, жанжаллар, афсоналар, афсоналар, кахрамонлик эпослари, унинг уз ифодалари ракс ва мусикада яратилган. Ота-боболаримиз колдирган моддий ва маънавий мерос халк уйинларининг пайдо булиш тарихидан далолат беради. Халк уйинларининг пайдо булиш тарихи тарихий-археологик жамиятнинг ривожланишидаги биринчи боскич ва халк уйинларининг этнографик манбаларда пайдо булиши ва биз миллий узбек спорт

уйинларининг ривожланиши тyFрисида хам кизикарли маълумотларни топамиз.

Буюк аждодларимизнинг илмий асарларида ушбу уйинларнинг тавсифи ва куриниши хакида куплаб тарихий маълумотларни келтириш мумкин. Биз узбек миллий уйинлари хакида жуда куп кизикарли ва фойдали маълумотларни

Махмуд КошFарийнинг "Девон-улугатит турк" китобида, Абу Али ибн Синонинг "Тиббиёт канони", Кайковуснинг "Кабуснома" китобларида топишимиз мумкин.

Умар Хайём "Наврузнома", Хусаина Ваиз Кошифий "Фитувватномайи Султоний ёхуд Жавонмардлик тарикати", Алишер Навоий "Хамса", Пиримкул К,одиров "Юлдузли тунлар", "Тимур Малик" , бундай тарихий, илмий ва бадиий асарлар, халк уйинларининг пайдо булиш тарихи кизикарли фактларда келтирилган.

Спорт уйинлари тарихини урганиб, ёшлар, албатта, буюк аждодларимизнинг китобларини укийдилар, бу билан нафакат ушбу уйинларнинг ривожланиши ва пайдо булиши тарихи билан, балки тарихий, илмий ва бадиий адабиётлар билан хам танишадилар. Уйлайманки, бу бизнинг ёшларимизнинг маънавий ва ахлокий тарбиялаши хамда ривожланишига катта таъсир курсатмокда. Уйинлар тарихини урганиш давомида у буюк аждодларимизнинг асарлари билан танишади.

Бир нечта миллий уйинлар мисолида соFлом ва аклли авлодни тарбиялашда уйинларнинг, уларнинг жисмоний ривожланишга таъсири ва уларнинг педагогик хусусиятларини куриб чикиш мумкин.

Х,озирги кунда умумий урта таълим мактабларида жисмоний тарбия дарсларида "Эчки ва етти бола", "Арконни тортиб олиш" "Тешиксиз куён" ва "Тез ва аник"каби миллий уйинлар тез -тез кулланилмокда.

Уйиннинг бориши: уйинда 7-10 талаба, эчки ва эттита бола катнашади. Эчки болалар ташкил этган айлананинг уртасида туради. Болалар кулларини ушлаб, эчки атрофида айланадилар, битта бола югуриб келиб овкат сурайди, эчки она сиз сабрли булишингизни талаб килади, у хали тайёр эмас.

Кейин бошкаси югуриб келади, эчки овкат тайёр ва идишларни ювиб овкатга тайёрланишга боринг дейди.

Бола барча идишларни синдириб ташлайди ва барча болалар кочиб кетишади. Эчки болаларни ушлай бошлайди, у биринчи булиб эчкини ушлайди, шунинг учун уйин давом этади.

Уйиннинг педагогик хусусияти: уйин талабаларнинг диккатини, сезгирлик малакаларини тарбиялайди. Уйин укувчиларнинг чакконлигини, эпчиллигини, чидамлилигини ва харакатларни мувофиклаштиришни ривожлантиради.

Уйиннинг физиологик хусусияти: болаларда бир вактнинг узида бир нечта мушак гурухлари ишлайди, бу фаол кон айланишини таъминлайди, кон окими яхшиланади ва у ишлайди, шунда онаси эчкини ушламайди, режалар тузади ва эчки болаларни тезда ушлаш тактикасини урганади.

Упканинг хаётий кобилияти ва фаол эътибори ривожланади.

"Арконни тортиб олиш". уйини хам гурух уйинидир. Укитувчи хар бир жамоанинг оркасида тупни осиб куяди, жамоалар бир-бирига карама-карши булиб саф тортадилар; уларнинг орасига аркон ташланади.

Биринчи булиб тупга бошлари билан етиб келган жамоа FOлиб деб хисобланади. Жамоанинг охирги аъзоси жамоанинг оркасида тортадиган тупнинг бошига тегиши керак.

Уйиннинг педагогик хусусияти: уйин укувчиларда эътиборни кучайтиради, жамоада ишлаш, бир-бирини куллаб-кувватлаш ва дустлик каби ахлокий фазилатларни шакллантиради.

Уйиннинг физиологик хусусияти: оёк-кулларнинг мушак тизимини, кучини, фаоллигини ривожлантиради, нафас олиш харакатини оширади ва нафас олиш частотасини нормаллаштиради.

Тешиксиз куён. " Фаол, жисмоний уйин баскетбол билан уйналади. Уйин кучада хам, спорт залида хам утказилиши мумкин. Бунинг учун бир нечта талабалар "куёнлар" танланади, улар укитувчи томонидан баскетбол тупи билан берилган спорт меъёрларини бажаришлари керак, майдоннинг иккинчи ярмида ёки спорт залида "тешиклар" мавжуд, булар куёнлар, ёки халка булиши мумкин.

Уйиннинг педагогик хусусияти: уйин диккатни, жасоратни, аклни тарбиялашга ёрдам беради. Кувват, тезлик, чидамлилик, харакатларни мувофиклаштиришни ривожлантиришга ёрдам беради. Уйиннинг физиологик хусусияти: барча мушак гурухларини ривожлантиради, фаол эътиборни, эшитиш, чидамлилик, харакатларни мувофиклаштириш, фаол харакатлар вестибуляр аппаратларнинг фаолиятини ривожлантиради. Мушакларнинг кискариши, кул оёк мушакларини ривожлантиради.

"Тез ва аник". Ушбу фаол спорт уйини хам баскетбол ва волейбол майдонларида хамда спорт залида утказилади. Укитувчи диаметри 2 м булган айлана чизади, ярмида иккинчи гурухнинг иккинчи ярмида битта жамоа тузилади.

Спорт залнинг уртасида иккита иштирокчи, иккала жамоадан бири булади. Х,ар бир жамоага биттадан туп берилади, иштирокчилар уз навбатида ракиб жамоасининг иштирокчисини айлана шаклида йикитиши керак. Ким уни туп билан урса, у очко олади, кайси жамоада купрок очко бор ва у Fалаба козонади.

Уйиннинг педагогик хусусияти: уйин эпчиллик, тезкорлик, сезгирлик, жасорат, чидамлиликни ривожлантиришга ёрдам беради. Уйиннинг узига хос хусусияти харакатланиш, югуриш ва аникликда.

Уйиннинг физиологик хусусияти: барча мушак гурухларини, тактикасини, мушакларнинг кискариш тезлигини, бармокларни сезишни, кон айланишини, фаол эътиборни, йуналишни, харакатнинг шартли рефлексларини ишлаб чикади. СоFлом, муътадил, иктидорли авлодни тарбиялаш учун хам педагогик, хам жисмоний ва физиологик ахамиятга эга

булган, атрибутларга эга ва атрибутсиз бундай миллий очик уйинларни куп сонли санаш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Т.С.Усмонхужаев., А.А.Пулатов., Ш.А.Пулатов., Д.Х.Абдуллаев. «Теория и практика национальных подвижных игр». Ташкент 2014.

2. Каримжон Рахимкулов. «Национальные подвижные игры».изд. «Тафаккур Бустони». Ташкент 2012.

3. Энциклопедический словарь по физической культуре и спорту. Том 3 Гл. ред.- Г. И. Кукушкин. М., Физкультура и спорт.

4. "Хдракатли уйинлар бошлаетич тайёргарлик боскичида шуFулланувчи усмир яккакурашчиларнинг психологик ва ёшга хос хусусиятлари" Фан доктори (DSe) диссертацияси

5. Б.У.Ибрагимходжаев, Д.А. Маматкулов, М.И. Абдуллаева "СоFлом турмуш тарзи-соFлом турмуш асоси"

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.