Научная статья на тему 'ЎЗБЕК ХАЛҚ МУСИҚА САНЪАТИНИНГ ХVI-ХIХ АСРЛАР РИВОЖИДАГИ ИЛҲОМБАХШ ОҲАНГЛАРИ'

ЎЗБЕК ХАЛҚ МУСИҚА САНЪАТИНИНГ ХVI-ХIХ АСРЛАР РИВОЖИДАГИ ИЛҲОМБАХШ ОҲАНГЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
198
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
нома / баёз / мунозара / карнай / сурнай / най / қўшнай / доира / ноғора. / noma / bayaz / discussion / trumpet / trumpet / flute / neighbor / circle / drum.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — U. Rahmonov

Ушбу мақолада ХVI-ХIХ асрлар давомида ўзбек мусиқа маданиятини тараққиётининг ўзига хос хусусиятлари, уларни ривожланиш жараёнлари, бошқа халқларнинг янгидан-янги мусиқа ижро услубларини кириб келиши, хонликлар даврида мусиқани миллий рухдаги турли ижро йўлларини яратилганлиги ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INSPIRING MELODIES OF UZBEK FOLK MUSICAL ART IN THE DEVELOPMENT OF THE XVI-XIX CENTURIES

This article discusses the features of the development of Uzbek musical culture during the 16th-19th centuries, the processes of their formation, the introduction of new styles of musical performance of other peoples, the creation of various ways of performing music in the national spirit during the Khan period.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕК ХАЛҚ МУСИҚА САНЪАТИНИНГ ХVI-ХIХ АСРЛАР РИВОЖИДАГИ ИЛҲОМБАХШ ОҲАНГЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УЗБЕК ХАЛЦ МУСЩА САНЪАТИНИНГ XVI-XIX АСРЛАР РИВОЖИДАГИ

ИЛ^ОМБАХШ О^АНГЛАРИ Рах,монов УлуFбек Каримович

Фаргона давлат университети Сиртки булим ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси

укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7313355

Аннотация. Ушбу мацолада XVI-XIX асрлар давомида узбек мусща маданиятини тарацциётининг узига хос хусусиятлари, уларни ривожланиш жараёнлари, бошца халцларнинг янгидан-янги мусица ижро услубларини кириб келиши, хонликлар даврида мусицани миллий рухдаги турли ижро йулларини яратилганлиги %ацида фикр юритилган.

Калит сузлар: нома, баёз, мунозара, карнай, сурнай, най, цушнай, доира, ногора. ВДОХНОВИТЕЛЬНЫЕ МЕЛОДЫ УЗБЕКСКОГО НАРОДНОГО МУЗЫКАЛЬНОГО ИСКУССТВА В РАЗВИТИИ XVI-XIX ВЕКОВ

Аннотация. В данной статье рассматриваются особенности развития узбекской музыкальной культуры на протяжении XVI-XIX вв., процессы их развития, внедрение новых стилей музыкального исполнения других народов, создание различных способов исполнения музыки в национальном духе в период Ханский период.

Ключевые слова: нома, баяз, дискуссия, труба, труба, флейта, сосед, круг, барабан.

INSPIRING MELODIES OF UZBEK FOLK MUSICAL ART IN THE DEVELOPMENT

OF THE XVI-XIX CENTURIES

Abstract. This article discusses the features of the development of Uzbek musical culture during the 16th-19th centuries, the processes of their formation, the introduction of new styles of musical performance of other peoples, the creation of various ways of performing music in the national spirit during the Khan period.

Keywords: noma, bayaz, discussion, trumpet, trumpet, flute, neighbor, circle, drum.

КИРИШ

Х,ар кандай давлатнинг тарихий тарккиёт йулидан маълумки, юртнинг жадал ривожланиши, муайян ютукларга эришиши, халкнинг фаровон булиши уша давлатнинг тарихий негизи билан чамбарчас боглик. Мамлакатимиз Халкаро жамиятда узининг нуфузига эга булаётган айни кунларда, халкимиз хдётининг мазмуни булган маънавий-маърифий асосларни мустах,камлаш, миллий ватанпарварлик гоясини асосий тушунча ва тамойилларини хдётга жорий этиш, ёш авлод калбида Ватанга, уз халкига мухдббат ва садокат туйгуларини шакллантириш, уларга замонавий билим ва куникмаларга эга, мамлакатимизнинг муносиб келажаги учун жавобгарликни уз зиммасига олабиладиган баркамол ёшларни тарбиялашда тарихни урни бекиёсдир. Юртимизда усиб келаётган ёш авлодни х,ар томонлама камол топтиришда, уларда миллий анъаналаримиз ва санъатга булган кизикишларини ривожлан-тиришда, миллий санъат асарларимизнинг намуналари билан таништиришда тарих зархалларида из колдириб кетган аждодларимизни меросларини ургат-ишда мух,им восита булиб хизмат килади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

XVI-XIX асрлар давомида узбек халк мусика маданияти тарихига эътибор каратсак, феодаллик даврида Урта Осиёда бир неча йиллар давомида давлат-лар орасида узаро

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

низолар ва урушлар Мовороуннахр давлатининг ривожига уз таъсирини курсатиб шахдрларнинг хдробага, ах,олининг кашшокликка олиб келган. Шулардан мисол сифатида XVI асрда Темурийлар авлодлари ораси-даги низолар туфайли давлат ва халк ута хдроб, кашшок булганлиги тарихий манбаларда ёзилган. Бу х,олат XVI асрнинг бошларида кучсизланиб колган кучманчи узбекларни бирлаштириб Шайбонухон давлатни уз кулига олади. XVI асрнинг бошларида Мовороуннахр колок давлатлар сафига кираган. Кучламанчи узбеклар тула текис бир неча асрлар давомида уз маданиятларини тиклаб суст ва колок х,олатларни юксалтиришга интилиб, XIX асрга бориб маданият ва санъат кузга ташланадиган даражасига чикади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

XVI-XIX асрлар давомида Урта Осиёда давом этган ички низолар, уруш-лар маданиятига уз таъсирини курсатган булса х,ам, Xоразм мустакил хонлик булиб Мовороуннахрдан ажралиб чикади ва Xива хонлигини барпо этилади. XVII асрда эса ^укон хонлиги барпо этилади ва Фаргона водийсидаги вилоя-тларда уз хукумронлигини бошлайди. Уша асрларда Бухоро хонлиги барпо булган. Мовороуннахр давлати бир неча хонликларга таркалиб кетади. Булар-нинг хдммаси илм, фан, маданиятга уз таъсирини курсатади. Х,ар кайси хон-ликлар улкалар орасида узига хос мусикий йуналишлар пайдо була бошлайди. Лекин, халк маросимлари, байрамлари ва тантаналарида кизикчилар, масхара-бозлар, дарбозчилар, кугирчок уйинчилари, созандаларнинг иштироклари тобора кучайиб боради. Санъаткорларнинг чикишлари хджвий маънода булиб, бойлар, феодаллар, амалдорлар, муллалар устидан кулиш максадида халкни овунтирар эдилар. Бу халк маросимларида мусика асбобларидан карнай, сурнай, най, кушнай, доира, ногора асбоблари асосий уринлларни эгаллайди-лар. Бирон-бир кичик ёки катта маросимлар шу асбобларсиз утмас эди. Узбек хонликлари даврида х,ам маданият, санъат ^иротда ва Самаркандда анъана-вий х,олатларда давом этаверган. XVI аср бошларида султон Xусайн саройи-даги шоирлар ва созандаларнинг бир булаги Шайбонийлар саройи Бухорода ва колган булаги Xоразм хонликларида жойлашади. Адабиёт билан санъат икки тилда узбек тили билан тожик тилида ривожланиб борар эди. Xон саройларида хизмат килган машхур санъаткорлардан Хусайин-Уддий, Саид Ах,мад ногорачи, Гулом Шодий бастакор, дуторчи Шеховий, кушикчи Мав-лоно Ахиий Геравийларнинг бизгача етиб келган. Бухорода уз кушикчилик мактабини очган Мавлоно Ахиий Геравий узок вакт давомида бир канча шогирдлар тайёрладики, булар Тошкентда, Xивада, Андижонда, Чоржуйда устоз мактабини давомчиларидан булиб уз санъатларини ривожлантирганлар. Буларнинг шогирдлари х,исобланмиш Xужа Х,амзаи Тошкандий, Дарвеш Максуди Андижоний, Х,офизи Ушшокий Чоржуийлар эдилар.

XVI аср охири XVIII аср мобайнида Бухоро амирлиги, Xива ва ^укон хонликлари юзага келиши мусика санъатида "ракобат" кучайиши, ижрочилик ва ижодчиликда махдллий, яъни локал хусусиятлар устуворлашишига олиб келган. Натижада Бухорода мукаммал "Шашмаком", Xивада Xоразм макомлари айрим манбаларга биноан "Рост", "Наво", "Сегох", "Дугох,", "Бузрук", "Ирок" ва кушимча тарзда "Панжгох", ^укон хонлиги доирасида Фаргона-Тошкент макомлари "Чоргох,", "Баёт", "Шах,ноз-Гулёр" "Дугох,", "Xусайний" ашула йуллари хдмда номдош чолгу туркумлар шаклланди. Шунингдек, Фаргона, Маргилон, ^укон, Андижон, Наманган ва Тошкент хдмда улар атрофида яна бир мумтоз жанр "Катта ашула" шаклланиши хам мукаммал нуктасига етди,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

айнан шу жойларда муайян созлар журлигида ижро этилувчи ашула ривожи юкори погонага кутарилди. Табиийки, асосан баста-корлик санъати тараккиёти билан боглик булган ва буларга ухшаш мураккаб шаклли достон, чолгу йуллардаги асарларда давр хароратигина эмас, балки унлаб ижодкорлар тафаккури, дунёкарашлари ва бадиий умумлашмалари уз аксини топган. Шунинг учундирки, XVI-XVII асрларга оид манбалар, хусусан Бобурнинг "Бобурнома", Дарвишали Чангийнинг "Тухфат ус-сурур" мусика рисоласида бастакорлар ижодига, улар яратган юзлаб асарлар таърифига катта урин ажратилган. Шу билан бирга бадиий адабиётда хам нома, баёз, мунозара каби жанрлар воситасида назмий-мусикий тафаккур Амир Темур набираси Сайид Ахмаднинг "Таашшу;нома"сидаги уйгунлашиши намуналарини учрат-иш мумкин. Шунингдек, Фаргона, Маргилон, ^укон, Андижон, Наманган ва Тошкент хамда улар атрофида яна бир мумтоз жанр "Катта ашула" шакл-ланиши хам мукаммал нуктасига етди, айнан шу жойларда муайян созлар журлигида ижро этилувчи ашула ривожи юкори погонага кутарилди.

XVI асрнинг кузга куринган шоир ва санъаткорлардан бири Нажмиддин Кавкабий эди. Дарвеш-Али Чангийнинг ёзишича Кавкабий мусика назария-сини яхши билган истедодли шахс булиб, маком куйларига сузлар танлаб куй билан суз бирлигини мустахкамлади. Кавкабийнинг "Ун икки маком" хакида ва унинг асосий мукаммаллашган жойи Бухоро тарихида узбек-тожик тил-ларидаги мумтоз шоирларнинг шеърларини ишлатганлиги тугрисида батаф-сил маълумотлар беради. XVII аср кузга куринган мусика олими Дарвеш-Али Чангий аслида Бухородан булиб Бухоро хонлиги саройида созанда сифатида хизматда булган. Дарвеш-Али Чангий сарой хонанда ва созандаларининг ижрочилик услублари, мусикий асбобларидан танбур, чанг, най, конун, борбад (еттита ипак ипларидан хосил булган асбоб), рубоб, кобуз, руд, гижжак тугрисида батафсил маълумотлар берган. Урта Осиёнинг хар кайси вилоят-ларида махаллий шароитларига кура уз мусикий услублари ёки йуналишлари пайдо була бошлайган. Масалан Бухорода катта хажимдаги "Халк кушиклари" маком йулларига якинрок йуналишда, Фаргона-Тошкентда эса "Катта ашула" йуналишда, Бухорода ва Хоразмда "Шашмаком" туркумлари ривож топган эди. XVII асрда Фаргона водийсида дарвешлар авлоди хукмронлик кила бошлаб уша вактда дарвешлар мусикалари узлари ораларида ижро этилар эди. Ижро этиладиган кушикларнинг купрок маъноси динга багишланган.

Масалан, Ё оллох, дуст, ё олло^, Хак дуст ё оллох.

Дарвешлар кийимлари хам омма кийимларидан ажралиб турарди. Улар хар-хил рангли кулох парчалардан тикилган тунлар, бошларида "Кулох" кияр эдилар. ^улларида узун таёк, сочлари узун таралмаган девонасифат булганлар, уларни каландарлар хам дер эдилар. Лекин, дарвешларнинг кушикларини халк хеч качон куйламаган. Оддий халк мехнат, турмуш шароитларини эъзозлай-диган кушикларни дилдан куйлаб ижро этар эди. Бу кушикларнинг шеърлари Турди, Машраб каби шоирлар томонидан басталанган эди ва уни халк севиб ижро этган. XVI-XIX асрлар давомида узбек мусика меросимиз асрлар давомида юксалиб келган. Мана шу даврлар давомида узбек мусикасида халк мусикаси ва саройларидаги мусика санъатини уз мусикий рисолаларда Ал Форобий бошлаб берган илмий асосларини назарий юксалишларини узбек мусикашунослари давом эттирганларини гувохи буламиз. Урта Осиёнинг XIX асрни II ярмида булган

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

даврларидаги мусикий маданияти тарихига назар ташласак, бу худуд Россия билан кадимдан алокада булганликларини гувохи буламиз. Лекин, XVI асрнинг II ярмидан бошлаб Бухоро хонлиги Россия билан савдо ва узаро алокаларни яхшилаб келган. XIX асрнинг II ярмидан бошлаб Урта Осиё Россияга кушилганидан кейин рус ва узбек халкларининг алокалари янада мустахкамлашган. Рус санъаткорлари Туркистон улкасида уз махоратларини узбек халкига курсатадилар, узбек санъати ва маданияти билан якиндан танишадилар. Тошкент шахри Туркистоннинг маданий шахарларидан булиб, бу ерда 1891 йилда француз оперетта театри "Лассалия", 1894 йил ва 1898 йилларда "Тифлис" опера театри ижодий сафарга келишади.

XIX асрнинг охири - XX аср бошида европазамин йуналишини Урта Осиёга кириб келишида австриялик Август Эйхгорн, чех Франтишек Лейсек ва рус И.Добровольский, С.Рибаков. Р.Пфенинг каби мусикачилар, компози-торлардан Н.Кленовский, Рига овоз ёзиш "Граммофон" фирма жамияти узбек мусика фольклори намуналарини ёзиб олиш ва ноталаштириш, ижодий кайта ишлаш ва илк пластинкалар оркали таргиб этишга кизикиш кашф этганлар. Ушбу даврларда Россиянинг зуравонлик сиёсати махаллий санъат ахли хамда шинавандаларида катъий каршилик тугдирган. Xалк орасида ижтимоий норо-зилик кушиклари кенг таркала бошлади. Масалан "Ок подшо-золим подшо", "Николай золим", "Поезингни юргизган" ёхуд "Мардикорлар вокеаси", "Асфандиёр - хон булди" сингари фольклор асарлари пайдо булиб, деярли хар бир вохада баралла янгради.

1902-1903 йилларда кузга куринган кушикчи Алъма Фострем ва пиони-начи Ядвига Зелескаялар уз санъатларини намойиш этадилар. Рус ва Гарб мусика маданиятини узбек халкига таништиришга ва узбек халк мусикалари асосида сюиталар, кичик симфоник асарлар яратишда композиторлар Эйх-горн, Лейсек, Гизлер, Михаликларнинг хизматлари катта булган. Масалан, композитор Август Эйхгорн Урта Осиёдаги миллий халк куй ва кушиклари асосида узининг "Полъка", "Тошкентча", "Туркистоннинг кенг далалари-да", "Самарканд ойдин кечалари" номлари шух асарларини яратилган. Шу билан бир каторда узбек маърифатпарварлари хам рус санъати ва маданияти узбек халки орасида таргибот этишда катта хизмат килганлар. Шулар каторида шоирлардан Мукимий, Фуркат, Х,Д.Ниёзийларни айтиб утиш максадга муво-фикдир. Шоир Мукимийнинг 1851-1903 йиллардаги лирик ва хажвий шеър-лари халк куйлари билан мужассамланиб, севимли халк кушикларига айлан-ган. Зокиржон угли Фуркат 1858-1909 йиллари узининг шеърларини рус санъати ва маданиятига, узбек халкини рус тилини урганишга даъват этган. Х,амза Х,акимзода Ниёзий эса рус инкилобий харакатлари ва кушикларидан илхомланиб, узининг кушикларини рус кушиклари йуналишларида ижод этган. Шулардан "Х,ой ишчилар", "Яша Шуро", "Биз ишчимиз", "Ишчилар уйгон", "Кечам тонг отди", "Келди очилур чогинг" кушиклари. XIX асрнинг II ярмидан бошлаб рус санъатининг узбек санъати ривожига катта туртки булганлигини гувохи буламиз.

Рус зиёлилари ва санъаткорларига узбек маданиятини, санъатини ва халк фолъклорини урганишларига кизикиш хосил булади. Масалан Р.А.Пфеиннинг киргиз ва узбек мусикалари тугрисидаги маколалари чоп этилади. Август Эйхгорн бир неча козок ва узбек мусикаларини ёзиб олиб, узининг асосий эътиборини чолгу мусикаларига каратади. Унинг биринчи мусика ёзуви 1872 йилда Москвада ва Венада, иккинчи ёзуви эса 1885 йил Петербергда намойиш этилади. Жами Август Эйхгорн томонидан 50 га якин узбек халк кушиклари ёзиб олинган булиб, уларнинг купи лирик мазмундаги кушиклар туркумини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ташкил этган. ^олганлари эса хажвий, хазил-мутойиба, амалдорлар устидан кулиш мазмунидаги кушиклардан иборат. Чех миллатига мансуб компози-торлар Ф.М.Лейсек ва В.М.Михайликлар катта жамоатчилик ишлари билан шугулланиб Тошкентда жахон композиторларининг мусикий асарларини тар-гибот этишда фаол катнашадилар. Ф.М.Лейсек томонидан хам узбек халк кушиклари ёзиб олинган булиб ана шу куй ва кушиклар асосида "Осиёликлар поппурийси" деб номланган пуфлаб чалинадиган оркестр учун катта мусикий асар яратган. Бу мусикий асарда узбекча, козокча, бошкирдча кушиклар киритилган. Булар биринчи маротаба Тошкентда 1890 йилда Туркистон кур-газмасида ижро этилган. Лекин, юкоридаги барча рус композиторларининг асарлари бизгача етиб келмаган, чунки асосий мусикий меросини урганиш, ёзиб олиш ва улар асосида катта-катта миллий асарлар ижод килиш ХХ асрнинг бошларида бошланиб кетади. Ана шу давр давомида миллий узбек мутахассислари, бастакорлар, композиторлар вояга етадилар ва мусика санъатининг барча жанрларига асарлар ярата бошлайдилар. Туркистон санъат сохасида жиддий узгаришлар юз бера бошлади. Махаллий халк орасидаги миллий мусика санъатига булган азалий кизикиш европача мусика жанрлари, ижрочилиги ва таълим тизимини астойдил сингдириш йули бошланди. Тошкент, ^укон, Фаргона, Бухоро, Самарканд каби йирик шахарларда Рус императори Мусика жамияти булимлари, унинг таркибида эса 1898 йили "Лира" хор жамияти, 1907 йили "Мусика ва драма", 1908 йили "Симфоник ва камер мусика", 1914 йили "Вокал мусика" сингари европазамин мусика шохобчалари кенг фаолият бошлади. Табийки, бундай вазиятда вохаларда, бутун Туркистон ва хатто хорижий давлатларда танилган айнан шу жойлар мусика мероси билимдонлари булган атокли хонанда, созанда ва бастакорлар атрофида муайян «устоз-шогирд» тарзидаги мактабларгина махаллий анъаналарни давом эттириб келган.

МУ^ОКАМА

Шашмаком узбек мусикий меросида марказий урин тутган макомлар туркуми, узаро узвий богланган мумтоз куй ва ашулалар мажмуи. Шашмаком миллий хамда минтакавий мусика анъаналарининг тарихий тараккиёт натижаси, бир катор бастакорлар авлоди санъатининг комусий махсулидир. У Бузрук, Рост, Наво, Дугох, Сегох ва Ирок макомларидан ташкил топган булиб, унда жами 250 дан ортик турли шаклдаги куй ва ашула намуналаридан иборат. Х,ар бир маком чолгу йулларида Тасниф, Тарже, Гардун, Мухаммас, Сакил кабилар ва ашула йулларида Сарахбор, Талкин, Наср, Уфар, Савт, Мугулча кабиларидан таркиб топган. Шашмаком ашула йулларида узбек хамда форс мумтоз шоирларидан Рудакий, Жомий, Лутфий, Навоий, Бобур, Фузулий, Хофиз, Амирий, Нодира, Зебуннисо, Огахий ва бошкаларнинг ишкий-лирик, фалсафий, насихатомуз, диний мазмундага газаллари, шунингдек, халк турт-ликлари жалб этилган, Созанда, хофиз ва бастакорлар маком йулларининг куплаб ижровий талкинларини кашф этдилар, улар асосида янги куй ва ашулалар яратдилар. Хусусан, Бухоро Шашмаком ижрочилик мактабида - Ота Жалол Носиров, Ота Гиёс Абдуганиев ва Леви Бобохонов каби хофизлар, Самарканд маком ва бастакор ижрочилик мактабида Хожи Абдулазиз Абдура-сулов, Хоразм маком ижрочилик мактабида Пахлавон Ниёз Мирзабоши (Комил Хоразмий), Фаргона созандалик ижрочилик мактабида Рустам Мех-тар, катта ашулачилик ижрочилик мактабида Эркакори, Тошкент маком ва ашула ижрочилик мактабида Туйчи Хофиз Тошмухамедов ва Шорахим Шоумаров сингари устозлар атрофида тараккиёт топди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ХУЛОСА

Узбек халки бой тарихий утмишга эга. Узок давом этган тарихий ривожланиш жараёнида Урта Осиё жахон илм-фан ва санъат сохасида буюк сиймоларини етказиб берди. Асрлар мобайнида унинг бой ва узига хос мусика маданияти хам вужудга келди. Урта Осиё худудига куп истило килинганлиги туфайли унинг утмиш маданият ва санъатида кадимги юнон, хинд, эрон, араб маданиятининг таъсири сезилади. Аммо, бу таъсир узбек мусикаси узига хослигига путур етказмаган, балки бойиди. Узбек халкининг мусика санъати узининг бадиий анъаналари, махорат конунлари, тасвирий воситаларига эга булди. Халк мусика ижодиётининг ранг-баранг жанрларини яратилди. Мусика санъати мазмунига бойлиги, мазмунан тузилиши ва шаклланишининг мукаммаллиги билан хайратда колдирган огзаки анъанадаги профессионал санъат макомлар тизимини яратилиб, уни асрлар оша олиб келаётган бастакорлар санъати гоятда ривож топади.

Узбек халки жамият тарихида узининг бой маданий мероси, дунё илм-фанининг турли сохаларида ижод килган буюук мутафаккирлар етишиб чикарган, Марказий Осиёдаги ижтимоий-тарихий тараккиётнинг хар бир даврида узига хос манбалар асосида из колдирган.

REFERENCES

1. М.М.Хайруллаев. Уйгониш даври ва Шарк мутафаккири. Тошкент.1971 йил.

2. 2.А.Мец. Мусульманский Ренессанс. Москва.1973 йил.

3. З.У.Рахмонов. Образование и наука в XXI веке."Ёшларни ижтимоий-маънавий тафаккурини шакллантиришда Шарк уйгониш даврининг буюк алломаларини мусика санъатида тутган урни". №А3-020106528-74 от 28.05.2021 йил.

4. У.Рахмонов. iScience Poland/ POLISH SCIENCE JOURNAL. "Миллатлараро тотувликда санъатнинг урни". Issue 5(38) Part 2.

5. У.Рахмонов. Washington University in St.Loui. Danforth Campus. 2021 international scientific-online CONFERENCE jn innjvanion in the modern education system. "Маънавиятимизнинг бебахо дурдоналари". Март-3. Вашинтон. 2021 йил.

6. У.Рахмонов. Humanité Congress-International Multidisciplinary Virtual Confe-rence Hosted From Lyon, France. December 5 th 2021. THE ROLE OF THE SPIRITUAL ENVIRONMENT IN THE PENETRATION OF POP MUSIC IN UZBEKISTAN. Ln an "Humanite Congress-2021".

7. А.Солиев. Ватан туйгуси.2022 йил.BEST PUBLICATION. Илмий услубий журнал.2-сон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.