Научная статья на тему 'ҒЎЗАНИНГ ЮҚОРИ ҲОСИЛДОРЛИГИГА СУҒОРИШ ВА ЎҒИТЛАШ МЕЪЁРЛАРИНИНГ БОҒЛИҚЛИГИ'

ҒЎЗАНИНГ ЮҚОРИ ҲОСИЛДОРЛИГИГА СУҒОРИШ ВА ЎҒИТЛАШ МЕЪЁРЛАРИНИНГ БОҒЛИҚЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
385
47
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
суғориш / чекланган дала нам сиғими ҳажм массаси / рефрактометр / суғориш / ҳужайра шираси концентрацияси. / влажность почв / орошении / объемная масса ограниченного влаге емкости поля / рефрактометр / концентрация клеточного сока

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Ражабов Т.Я., Ражабов Т.Т., Ходиева С.А.

Озиқлантириш меъёрлари ва суғориш режимини ўрта толали «Бухоро-102» навининг ҳосилдорлиги ва пахта сифатга таъсири ўрганилди. Пахтадан юқори ҳосил олиш учун ўсув даврида 1-3-1 тизим билан 4645,7 м3 га сув сарфлаб 5 марта суғориш ва маъдан ўғитлардан гектарига 180 кг азот, 125 кг фосфор, 90 кг калий билан озиқлантириш мақсадга мувофиқ. Ушбу агротехнологияда энг кам миқдорда сув сарфланиб, гектаридан қўшимча 26,9 центнер, мазкур ўғитлаш меъёрида 3,3 ц ортиқча пахта маҳсулоти олиш учун энг мақбул шароит яратилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Ражабов Т.Я., Ражабов Т.Т., Ходиева С.А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Изучено влияние норм кормления и режима орошения на урожайность и качество хлопчатника средневолокнистого сорта «Бухара-102». Для получения высокого урожая хлопчатника целесообразно 5 раз поливать 4645,7 м3 воды по системе 1-3-1 за вегетационный период и подкормить 180 кг азота, 125 кг фосфора и 90 кг калия. за гектар. Эта агротехника использует наименьшее количество воды и создает наиболее благоприятные условия для производства дополнительных 26,9 центнеров с гектара и 3,3 центнеров хлопка сверх этой нормы удобрения.

Текст научной работы на тему «ҒЎЗАНИНГ ЮҚОРИ ҲОСИЛДОРЛИГИГА СУҒОРИШ ВА ЎҒИТЛАШ МЕЪЁРЛАРИНИНГ БОҒЛИҚЛИГИ»

УУТ:631.67:581.145.2

Ражабов Т.Я., Ражабов Т.Т., Ходиева С.А.

ГУЗАНИНГ ЮЦОРИ ^ОСИЛДОРЛИГИГА СУГОРИШ ВА УГИТЛАШ МЕЪЁРЛАРИНИНГ БОГЛЩЛИГИ

Ражабов Т.Я. - к.х.ф.н., е.и.х. (ПСУЕАИТИ Кашкадарё илмий тажриба станцияси); Ражабов Т.Т. - к.х.ф.ф.д., доцент, Ходиева С.А. - магистрант (Карши мухандислик-иктисодиёт институти)

Изучено влияние норм кормления и режима орошения на урожайность и качество хлопчатника средневолокнистого сорта «Бухара-102». Для получения высокого урожая хлопчатника целесообразно 5 раз поливать 4645,7 м3 воды по системе 1-3-1 за вегетационный период и подкормить 180 кг азота, 125 кг фосфора и 90 кг калия. за гектар. Эта агротехника использует наименьшее количество воды и создает наиболее благоприятные условия для производства дополнительных 26,9 центнеров с гектара и 3,3 центнеров хлопка сверх этой нормы удобрения.

Ключевые слова: влажность почв, орошении, объемная масса ограниченного влаге емкости поля, рефрактометр, концентрация клеточного сока.

The influence of feeding norms and irrigation regime on the yield and quality of cotton of medium staple variety "Bukhara-102" has been studied. To obtain a high yield of cotton, it is advisable to irrigate 4645.7 m3 of water 5 times according to the 1-3-1 system during the growing season and feed 180 kg of nitrogen, 125 kg of phosphorus and 90 kg ofpotassium. per hectare. This agricultural technique uses the least amount of water and creates the most favorable conditions for the production of an additional 26.9 centners per hectare and 3.3 centners of cotton in excess of this fertilization rate.

Key words: soil moisture, irrigation, bulk density of the field-limited moisture capacity, refractometer, cell sap concentration.

Республикамизда эртачи пахта х,осили етиштириш шу куннинг энг долзарб масалаларидан бири х,исобланади. Мамлакатимизда бу борада олиб бориладиган илмий тадкикот ишларнинг кулами х,ар томонлама кенгайтирилмокда.

Бинобарин, гуза навлари парваришининг турли агротехнологиялари х,ар бир минтаканинг узига мос тупрок-иклим шароитларида синалиб, фермер хужаликларига жорий килинмокда. Чунки, турли тупрок-иклим шароитларида яратилган гуза навлари бошка минтака шароитларида турлича усиб, ривожланиб, х,осил беради ва тола сифатлари х,ам узгаради.

Шу боис, асосий эътибор минтакаларнинг тупрок-иклим шароитларига мос, янги эртапишар гуза навларини яратиш ва уларга мос равишда парвариш агротехникасини ишлаб чикаришга каратилди.

Янги истикболли ва районлаштирилган гуза навлари учун макбул булган сугориш ва озиклантириш тартибларини аниклаш умумий агротехника мажмуида мух,им урин тутади. Чунки, тупрок-иклим шароитларига караб гузанинг у ёки бу нави ташки мух,итга булган талабига кура бир-биридан маълум даражада фарк килади.

Дала тажрибаси Кашкадарё вилояти Касби тумани А.Еозиев номли фермер хужаликлари ер ости сизоб сувлари чукур жойлашган оч тусли буз тупроклари шароитида олиб борилди (2015 йил).

Тажриба 6 та вариантдан (3 та озика мезони, 4 та сугориш тартибидан) иборат булиб, х,ар бир сугориш тартиби буйича сугориладиган майдон 5760 м2 га тенг булди. Гуза навида

1-3-вариантларда маъдан угитларнинг (М:Р:К) йиллик микдори 140:100:70 кг,

2-5-вариантларда 180:125:90 кг, 4-6-вариантларда эса 220:155:110 кг килиб белгиланди.

Тупрокнинг сув-физик хусусиятларини урганганимизда, амал бошида тупрокдаги

агрофизик кузатиш натижаларининг курсатишича даланинг шурланмаган кисмида тупрокнинг 0-30 см. катламида х,ажм масаси 1,29 г/см3, 30-50 см да 1,33 г/см3, 0-50 см да эса 1,31 г/см3, кучсиз шурланган далада шунга мувофик х,олда 1,28; 1,33 ва 1,31 г/см3, уртача шурланган кисмида эса 1,33; 1,41 ва 1,37 г/см3 га тенг булди. Амал даври охирига келиб

барча х,олатларда х,ам тупрокдаги говакликнинг камайганлиги кузатилди. Х,ажм массасининг ошганлиги даланинг шyрланмаган кисмида тупрокнинг 0-30 см. катламида хджм масаси 1,41 г см3 ни, 30-50 см. да 1,37 г см3. га, 0-50 см. да эса 1,35 г см3 ни,

кучсиз шyрланган далада шунга мувофик х,олда 1,41; 1,44 ва 1,42 г см3 ни, Уртача шyрланган кисмида эса 1,42; 1,46 ва 1,44 г см3 ни ташкил килди (1-жадвал).

1-жадвал

Тупрокнинг хажм массаси, г/см3

Вариантлар Тупрок катламлари, см

0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 0-30 30-50 0-50

Шурланмаган 1,22 1,29 1,33 1,38 1,42 1,29 1,33 1,31

1,35 1,35 1,38 1,41 1,44 1,41 1,37 1,35

Кучсиз шурланган 1,25 1,22 1,24 1,27 1,31 1,28 1,33 1,31

1,33 1,35 1,37 1,39 1,44 1,41 1,44 1,42

Уртача шурланган 1,27 1,31 1,36 1,39 1,46 1,33 1,41 1,37

1,36 1,39 1,41 1,44 1,48 1,42 1,46 1,44

Изоу: суратда амал даври бошидаги, махражда амал даври охиридаги маълумотлар

Демак, хдйдов катламлар, шyрланган тупрокда х,ажм масса усимликнинг усиш, ривожланиши учун кулай булиб, шурланган тупрокда бу курсаткич ошган.

Далалар амал бошидаги х,олат мавсум якунидаги х,олат билан шурланиш даражаларига караб таккосланганда энг кам микдордаги х,ажм массасининг камайиб бориши шурланмаган далада, энг куп микдордаги камайиш эса уртача шурланган кисмида кузатилди.

Х,аракатчан озика элементларидан азот амал даври бошида умумий тагликда 0-30 см ли катламда 10,04 мг кг, 30-50 см да 3,92 мг кг га тенг булган булса, фосфор микдори 0-30 см да 14,7 мг кг, 30-50 см да 7,5 мг кг ни, калий микдори тегишли равишда 220 ва 200 мг кг ни ташкил килди. Fyзанинг усув даври давомида берилган сугоришлар маъдан угитлар микдори агротехник жараёнлар таъсирида тупрок катламида х,ар хил микдорда узгарди.

Зироатларнинг тупрок намлигига булган талаби х,ар хил булди ва шу асосда усиш, ривожланиш х,олатлари х,ам узгариб борди. Тажрибада парвариш килинган гузанинг «Бухоро-102» нави 65-65-60 % тупрок намлигида асосида сугорилган 1-3 вариантлар 1-1-1 тизим билан 3 марта, сугоришлар олдидан тупрокнинг намлик даражаси ЧДНСга 7070-60 % чегарасида ушлаб турилган. 2-5-вариантларда 1-2-1 тизим билан 4 марта, тупрок намлиги 70-75-60 % атрофида сакланган. 4-6 вариантларда 1-3-1 тизим билан 5 марта сугорилди. Х,ар галги сугориш сувлари 1-3 вариантларда 820,5-1200,4 м3 га, 2-5-вариантларда 703,6-1116,7 м га ва 4-6-вариантларда 703,6-1050,8 м3 га ни ташкил килди.

Вариантлар буйича мавсум давомида берилган сугориш сувларининг умумий микдори вариантлар тартибга мувофик равишда гектарига 3171,7; 3811,3; 4645,7 ва 5042,1 м3 ни ташкил килди. Сугоришлар оралигидаги давр юкоридаги х,олатга мос равишда 29-37; 21-39; 18-36 ва 15-35 кунга тенг булди.

Fyзанинг энг паст буйи сугориш 65-65-60 % тупрок намлиги чегарасида олиб борилган, 1-1-1 тизим асосида 3 марта сугорилган, мавсумда 3171,7 м3 га сув берилиб, маъдан угитлардан гектарига 140 кг азот, 100 кг фосфор, 70 кг калий берилган 1-вариантда кузатилди. Шунга мувофик равишда х,осил шохлари ва кусаклар сони х,ам кам булди. Бинобарин 1-вариантда 01 сентябр х,олатига кура гузанинг буйи 73,4 см, х,осил шохлари 15,1 дона, кусаклар сони 8,5 донани ташкил килган булса, шу сугориш тартибида маъдан угитлар меъёрининг гектарига азот 180 кг, фосфор 125 кг, калий 90 кг га оширилган.

2-вариантда тегишлича 75,0 см га, 15,6 ва 9,0 донага, маъдан угитлар микдори тегишлича 220, 155, 110 кг гача оширилган. 3-вариантда шу сугориш тартибида мувофик х,олда 76,0 см, 16,0 ва 9,4 донага тенг булди. 1-сентябрга очилган кусаклар сони мувофик х,олда-5,3, 5,2 ва 5,0 донани ташкил килди.

Гузанинг энг баланд усиши ва ривожланиш х,олатлари макбул сугориш тизими жорий килиниб (сугориш олдидан тупрок намлиги 75-75-60 % да сакланганда), гектарига маъдан угитлардан 220 кг азот, 155 кг фосфор, 110 кг калий берилган. 6-вариантда кузатилди ва гузанинг буйи 93,8 см га, х,осил шохи 20,5 донага, кусаклар сони 11,5 донани, шундан очилганлари 6,3 донани ташкил килди. Худди шундай сугориш шароитида маъдан угитлар микдорининг тегишлича 40, 30, 20 кг камайтирилиши (4-вариант) гузанинг усишини ва х,осил шохлари сонини бир мунча камайтирсада (92,4 см ва 20,2 дона), кусаклар сонини (11,8 дона, шу жумладан очилгани 6,4 дона) ошишига шароит яратди. Маъдан угитлар микдорининг янада камайтирилиб берилиши (тегишлича 140; 100; 70 кг га) тажрибанинг 2-вариантида гузанинг усиш, ривожланиш х,олатига салбий таъсир курсатди.

Усиш, ривожланишнинг энг макбул х,олати сугоришлар тупрокнинг 70-75-65% дала намлигида олиб борилган, маъдан угитлардан гектарига азот 180; фосфор 125 ва калий 90 кг берилган 3-вариантда кузатилди ва унда гузанинг буйи 88,3 см, х,осил шохлари-18,8, кусаклар сони-14,9, шундан очилгани 8,2 донани ташкил килди.

^айд килинган курсаткичлар тах,лилидан келиб чикиб айтиш мумкин-ки, сугоришлардаги дала намлигининг ва маъдан угитлар меъёрининг мазкур макбул микдордан камайтирилиши ёки купайтирилиши гузанинг усиш ва айникса ривожланиш х,олатларига ижобий таъсир курсатмади.

Сугориш тартиби тупрокнинг 70-70-65% намлигида олиб борилиб, маъдан угитлардан гектарига 220 кг азот, 155 кг фосфор, 110 кг калий берилганда гузанинг усиши яхши булсада, унинг ривожланиши, х,осил элементларининг тупланиши юкори булмади. Муайян сугориш тартибида маъдан угитлар микдорини мувофик х,олда гектарига 40; 30: 20 кг дан камайтирилиши «Бухоро-102» гуза навида х,осил элементларининг юкори булишини таъминлади.

«Бухоро-102» гуза навидан мазкур йилда олинган пахта х,осилининг тах,лили курсатишича, энг кам х,осилдорлик тажрибанинг 1-3 вариантларида (29,7-31,3 ц/га) сугориш олдидан тупрок намлиги ЧДНС га кура 65-65-60% катталигида, 1-1-1 тизим билан 3 марта сугорилган, умумий х,олда гектарига 3171,7 м3 сув сарфланиб, гектарига маъдан угитлардан 140, 180 ва 220 кг азот, 100, 125, ва 155 кг фосфор, 70, 90 ва 110 кг калий берилганда олинди.

Энг куп пахта х,осили ЧДНСга нисбатан 70-75-60 % тупрок намлигида 1-3-1 тизими билан 5 марта сугорилиб гектарига 4645,7 куб метр сув сарфланган ва маъдан угитлардан амал давомида гектарига 180 кг азот, 125 кг фосфор, 90 кг калий берилган. 4-вариантдан олинди. Умумий териб олинган х,осил х,ар бир теримда гектаридан 31,8; 16,4 ва 8,4 центнерни, ялпи х,осил 56,6 центнерни ташкил килди.

Сугоришлар билан етиштирилган пахта х,осилини тах,лил килиш натижалари шуни курсатдики, бир центнер пахта етиштириш учун энг куп микдордаги сарфланган сув тадкикотнинг 2-вариантида (111,4 м3), энг кам микдордаги сув сарфи эса-юкори пахта хосили етиштирилган 4-вариантда (82,1 м3) кузатилди. Тадкикот натижалари, сугоришни илмий асосланган тизимда амалга оширилиши урта толали «Бухоро-102» гуза нави парваришида энг юкори х,осилни (6-вариант) таъминлагани х,олда мавсумдаги одатдаги бериладиган сув микдорини иктисод килиш имкониятини яратди.

Хулоса. Шундай килиб, урта толали «Бухоро-102» навидан энг юкори, сифатли пахта х,осили олиш учун (56,6 ц га) амал даврида 1-3-1 тизим билан 4645,7 м3 га сув сарфлаб 5 марта сугориш ва маъдан угитлардан гектарига 180 кг азот, 125 кг фосфор, 90 кг калий билан озиклантириш максадга мувофикдир. Шунда, 1 центнер пахта х,осили учун энг кам микдорда сув сарфланиб (82,1 м3/ц), гектаридан кушимча 26,9 центнер, мазкур угитлаш меъёрида 3,3 ц ортикча пахта мах,сулоти олиш учун энг макбул шароит яратилади.

АДАБИЁТЛАР

1. Мирзажонов К. М., Маллабаев Н.Э. Умарова Д.Д. - Орол буйи худудидаги ерларнинг мелиоратив х,олати. 'Туза етиштиришнинг х,озирги замон технологияси" китоби. Тошкент-1993, 17-21 б.

2. Умаров М.У. Физические свойства почв районов нового и перспективного орошения Узбекистана. «Фан», Ташкент, 1974.

3. Асатов С.Р., Ортитов Х.Т. -Фермер хужаликлари тупрокларининг шурланиш даражаси. Узбекистан жанубида фермерликни ривожлантириш муаммолари. Кдрши. КарМИИ, 2006 йил, 77 б.

4. Авлякулов М. ва Шахобов С. -. Сугорма дехкончиликда ерлар шурланиши муаммолари. Узбекистан жанубида фермерликни ривожлантириш муаммолари. Кдрши. КарМИИ, 2006 йил 88 б.)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.