Научная статья на тему 'Замонавий ўзбек кинематографиясида драматургия ва режиссура тамойиллари (Ёлқин Тўйчиев ижоди мисолида)'

Замонавий ўзбек кинематографиясида драматургия ва режиссура тамойиллари (Ёлқин Тўйчиев ижоди мисолида) Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
190
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
кинематография / режиссура / драматургия / персонаж / сценарий

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Э. Юлдашев, Д. Раҳматуллаев

Мазкур мақолада замонавий ўзбек бадиий фильмларининг Ёлқин Тўйчиев ижоди мисолида драматургия масалалари, киносценарий яратиш тамойиллари, муаллифлик бадиий фильмларининг ютуқлари, миллий кинодраматургик анъанларни ўрганиш мақсад қилиб олинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Замонавий ўзбек кинематографиясида драматургия ва режиссура тамойиллари (Ёлқин Тўйчиев ижоди мисолида)»

Замонавий узбек кинематографиясида драматургия ва режиссура тамойиллари (Ёлкин Туйчиев ижоди мисолида)

Э.Юлдашев, Узбекистон давлат консерваторияси Д.Рахматуллаев, Узбекистон давлат санъат ва маданият институти

Аннотация - Мазкур маколада замонавий узбек бадиий фильмларининг Ёлкин Туйчиев ижоди мисолида драматургия масалалари, киносценарий яратиш тамойиллари, муаллифлик бадиий фильмларининг ютуклари, миллий кино-драматургик анъанларни урганиш максад килиб олинган.

Калит сузлар - кинематография, режиссура, драматургия, персонаж, сценарий.

Сунгги йиллар узбек миллий кине-матографияси тараккиётида куплаб кадамлар ташланмокда. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Узбек миллий кинематографиясини янада ривож-лантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ^арори [1] имзоланди. Унга кура, турли йуналишлар буйича катор режалар белгиланиб, концептуал вазифалар олдинга куйилган. Мазкур конун мамлакатимизда миллий кинематографияси ривожини янги боскичга кутаришга хизмат килмокда.

Х,акикий истеъдод тугма, хаётий, генетик ёки бошкача булишдан катъий назар доимо шакллантириб борилиши керак. Агар ижод-кор уз махорати устида мунтазам равишда ишлаб турмаса, унинг кобилиятлари эскириб, аста-секин йуколиб бориши мум-кин. Ижод - узга бир дунё булиб, ижодкор ички калб сирларини, хаётий карашларини муаллифлик асарларига жо этишга, кунгил-дан яратишга замин хозирлайди. Ёлкин Туйчиев ижоди узбек киносида ана шундай тамойилларга асосланганлиги билан узига хос тарзда ажралиб туради. Унинг фильм-ларида дунёвий караш, жахоний тафаккур, айрим инсонлардаги мафкуравий бушлик, инсоннинг калб кечинмалари узгача ракурсларда, узига хос ноодатий ёндашувлар билан акс эттирилади.

Ёлкин Туйчиев 1999 йилдан режиссёрлик фаолиятини бошлаган. У 1999 йил "Илхом"

театрида сахналаштирилган Абдулла ^одирий асари асосидаги "Оппок, оппок, кора лайлак" пьесасининг муаллифи. 20002002 йилларда С.Соловьев ва В.Д.Рубинчик бошчилигидаги олий сценаристлик ва режиссёрлик курсида укиган. 2002 йилдан "Узбекфильм" киностудиясида фаолият юритган. 2008 йили эса Узбекистонда хизмат курсатган маданият ходими унвони билан такдирланган.

Ижодкорнинг энг катта ютуги, нафакат унда режиссёрлик, балки драматургик кобилият хам профессионал даражада шакл-лангандир. У бир фильмга хам сценарист кузи билан карай оладиган, хам режиссёр сифатида бахолай оладиган имкониятга эга. Ёлкин Туйчиев Аюб Шахобиддинов билан Мирмаксуд Охунов режиссёрлигидаги аксарият фильмларда муаллифдир.

Шу кунга кадар 30 дан зиёд фильмнинг сценарий муаллифи, узининг муаллифлик фильмлари сони 16 та.

Ёлкин Туйчиев киносценарист сифатида куйидаги картиналарда ишлаган:

- Элпарвар (реж. Абдувохид Ганиев, 2019)

- Ришта (реж. Мирмаксуд Охунов, 2018)

- Турист (реж. Аюб Шахобиддинов, 2013)

- 9 ой (реж. Мирмаксуд Охунов, 2011)

- Кечиккан хаёт (реж. Аюб Шахобиддинов, 2010)

- Хавфли саргузашт (реж. Акбар Бектурдиев, 2010)

- Жаноб хеч ким (реж. Мирмаксуд Охунов, 2009)

- Шабнам (реж. Мирмаксуд Охунов, 2008)

- Телба (реж. Аюб Шахобиддинов, 2008)

- Утов (реж. Аюб Шахобиддинов, 2007)

- Бегоналар (реж. Мирмаксуд Охунов, 2006)

- Учинчи тилак (реж. Нуриддин ^осимов, 2006)

- Севинч (реж. Аюб Шахобиддинов, 2004)

Мазкур фильмларда гарчи режиссёр-

ларнинг истаклари ва уй-хаёллари акс этган булса-да, муаллифнинг умумий потенциали уз ифодасини топади. Хусусан, ёзилган х,ар бир сценарийда инсон такдири, кечинма-лари, х,иссиётлари марказий уринни эгаллайди. Ёлкин Туйчиев жуда катта тасав-вур ва интеллект билан сценарийга ёндаша-ди. У ёзган сценарийларда яширинган катта-кичик маъноларни кидирсангиз, чикиб келаверади. Хеч бир суз ёки деталь максад-сиз киритилмайди. Хусусан, Мирмаксуд Охунов томонидан суратга олинган фильм-ларнинг сценарийларидаги умумий жихдт-ларга эътибор каратайлик. "Шабнам" фильмида асосан бадиий рух,ни сезасиз. Шу сабабданми, персонажларнинг аксарияти бадиий тилда гапиришади. Фикрларда пишиклик, сузларда адабий мукаммалик сезилади. Бунда гуёки мана шундай хдкикий инсоний мухдббат факатгина китобларда ва бадиий оламда сакланиб колаётганига шама килингандек. "Жаноб х,еч ким" фильмида эса асосан зардаланувчи норози ва "портлаш"га мойил кимсалар. ^изиги, уларнинг деярли хдммасини тилидан жаргон ишлатилади. Катта-кичик персонажларнинг сузларига бошка тилдаги жумлаларнинг киритилиши бу беихтиёр ана шу персонажларнинг тобора узлигини ёкотиб бораётганини англатаётган таассурот уйготади. Навбатдаги "9 ой" картинасида х,ам узига хослик персонажларнинг х,ар бири чиройли ва таъсирчан гапиради. Уларнинг тилидан чикаётган аксарият сузларда афоризм даражасидаги фикрлар куйилади. Бундан куринадики, бу хдётда х,ар ким уз олами буйича дониш-манддир. Хар кимнинг х,икмати узи билан тугилади ва яшайди. Дейлик, режиссёрнинг карашларида балки мана шу уйгунлик сезилар. Вах,олангки, Ёлкин Туйчиев Мимаксуд Охунов учун ёзадиган сценарий-ларидагина мана шу уйгунлик кузга ташланади. Аюб Шах,обиддинов томонидан сах,налаштирилган филмларда эса эътиборни тортадиган жихдт муносабатлар инсон ва жамият уртасида кечади. Бу филмларда албатта жамиятдан айро шахс яширин булади. Хусусан, "Утов" фильмидаги ота, "Кечиккан хдёт" фильмида Гамлет, "Телба"

даги бош роль ижрочиси ана шундай таърифга мос жамиятдан бироз узилган, гайритабиий инсонлардир. Туйчиев х,ар бир сценарийни яратишда уни фильмга айланти-рувчи шахснинг истаклари ва ички х,иссиёт-ларини инобатга олгандек туюлади. Бу режиссёрлар шубхдсиз, сценарийни жонлан-тиришда режиссёрлик ёндашувларини ишга солади ва шу сабабдан фильмлар жонли таассурот уйготадиган шаклга келади.

Ёлкин Туйчиевнинг муаллиф ва режиссёр сифатидаги фаолияти х,ам ранг баранглик касб этади. Хусусан, унинг муаллифлик фильмлари Узбек киносида кимматли ахдмиятга эга. Хусусан, ижодкорнинг бугун-ги кадар фильмографияси куйидаги кетма-кетликка эга:

- Маъсума (2016)

- Сув париси учун уй (2015)

- Дунё (2012)

- Афгон (2011)

- Хур киз (2011)

- Учар киз (2010)

- Фаришта (2010)

- Илова (2010)

- Пойма-пой (2009)

- Фериде (2008)

- Сукунат (2008)

- Нотаниш (2007)

- Учинчи тилак (2006)

- Чашма (2006)

- Алвидо (2005)

- Орзу ортида (2005)

- ^ор куйнида лола (2003)

- Февраль (1999)

Режиссёр Ёлкин Туйчиев узи суратга олган х,ар бир фильм учун мавзу танлашда асосий объектни инсонга, асосий йуналишни ижтимоийликка каратади. Унинг томоша-бинга етказмокчи булган фикрлари турфа ва энг асосийси, шахснинг битмас-тугалланмас психологик оламига туташиб кетган. Маса-лан, у яратган фильмлар вокеаси ва мавзуси-га эътибор каратиш оркали ижодкорнинг сценарийга муносабатини англаб олиш мумкин.

2011 йили суратга олинган "Афгон" картинаси Ёлкин Туйчиевнинг соф муал-лифлик иши х,исобланади. Мавзу 1979-1989

йиллари булиб утган совук афгон уруши хдкида булиб, узбеклар хдётига булган салбий таъсири борасида суратга олинган. Картинада Нозим Тулахужаев, Адиз Ражабов, Акбархужа Расулов, Фарх,од Абдуллаев, Дилмурод Масаидов каби профессионал актёрлар ишлаган. Сценарий муаллифи ва постановкачи режиссёр Ёлкин Туйчиев, оператор Рустам Муродов, рассом Акмал саидов, монтажёр Хуршид Алихужаев.

Картинада вокеалар хдётий танланган, табиатнинг бетакрор тасвири, персонажлар характерининг мукаммаллиги томошабинни гуё совук афгон уруши даврига солиб куяди. Кинодраматург сценарийда яхлит тизим сифатида вокеалар концепциясини асосий эътибор каратилган персонажнинг хдракати-га куради. Айникса, Адиз Ражабовнинг индамас аскар сифатида жиддий характери кишини таъсирлантиради. "Афгон" фильми-да сценарист миллий колоритдан фойдалан-ган, дутор овозининг ёкимли охднги жаранглаб, мусика илох,ий куй эканлигини, кон-конимизга сингиб кетган миллийлиги-мизни англатиб туради.

Афгон урушига кетиб, тобути кайтиб келган ёлгиз фарзанднинг отаси тасвири фильм кульминацияси булган. Узбекистонда хизмат курсатган артист Фарх,од Абдуллаев ота ролини мах,оратли ижро этган. Тобутни кургандаги хдйрати, якка-ю ягона дилбанди-нинг улимига ишонмаслиги, атрофга бакирик ва нидолари, корахатни х,ам кулга олгандаги ички дарди ва изтироблари калбни титрокка солади. Файзулла ака ишлайдиган чойхонада радио урнатилган булиб, уруш хабарлари эшитилиб туради, кишлок ах,ли йигилган, уртада катта тобут, ота атрофга

уввос солади, хдйкиради. Партия, тенглик хдкида гапириб, сиёсий тузумга карши исёнини билдиради. Ёлкин Туйчиев муаллиф сифатида узбек отасининг бетакрор тасвири-ни гавдалантирган. Ягона фарзанди, дунёда-ги эн катта умидини йукотган ота узини-узи осиб улдиради. Дунёда чин маънодаги ёлгиз инсон улимни танлашга х,ам тайёр тураркан. Раиснинг угли атрофида булаётган вокеа-ларни англаб етади, отаси билан урушади, охир-окибат урушнинг дах,шатли нафасини х,ис этади.

Таникли рус режиссёри Александр Митта узининг "Кинода режиссура ва драматургия" китобида "Характер энергиясини ривож-лантириш - бу бизнинг узлуксиз амал киладиган вазифамиздир. Характер энергия олган пайтда у хдмма учун кизикарли булади" [2], - дея таъкидлаган эди. Ёлкин Туйчиев персонажларининг характери х,ам динамик тарзда усиб боради, уз рух,ий оламининг ва маънавий дунёсининг кишилари эканлиги куринади.

Хулоса килиб айтганда, Ёлкин Туйчиев ижоди узбек миллий кинематографиясида мух,им урин тутади. Халкаро доирадаги нуфузли кинофестивалларда х,ам фаол иштирок этади. Унинг драматургия ва режиссурадаги ижодий изланишлари ва ютуклари сох,а тараккиётини белгилайди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

[1] Ш.Мирзиёев, Узбек миллий кинемато-графиясини янадаривожлантириш чора-тадбирлари тугрисидаги царори, Тошкент, 2017

[2] А.Митта, Кинода режиссура ва драматургия, Тошкент, Фан ва технология, 2014

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.