Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

231
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қомусий алломаларимиз / миллий қадриятларимиз ва анъаналаримиз / бетакрор маънавиятимиз / тилимиз / миллатимиз / динимиз / эътиқодимиз / our encyclopedic scientists / our national values and traditions / our original spirituality / our language / our nation / our religion / our faith

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Усербай Алимханович Байкабилов

Бугунги кун-глобаллашув давридир. Бу давр инсониятнинг замон билан ҳамнафас одимлашини талаб этади. Шу боисдан, турли соҳа мутахассислари ўз она тилини мукаммал билиш билан бир қаторда, бир нечта хорижий тилларни билиши ва мулоқот қила олиши мақсадга мувофиқ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Today is the time of globalization. This period requires humanity to keep up with the times. Therefore, it is desirable that professionals in various fields, in addition to perfect knowledge of their native language, know and be able to communicate in several foreign languages

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ

УЦИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Усербай Алимханович Байкабилов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти "Узбек тилшунослиги"

кафедраси доцент в.б.

Бугунги кун-глобаллашув давридир. Бу давр инсониятнинг замон билан хамнафас одимлашини талаб этади. Шу боисдан, турли соха мутахассислари уз она тилини мукаммал билиш билан бир каторда, бир нечта хорижий тилларни билиши ва мулокот кила олиши максадга мувофик.

Калтли сузлар: комусий алломаларимиз, миллий кадриятларимиз ва анъаналаримиз, бетакрор маънавиятимиз, тилимиз, миллатимиз, динимиз, эътикодимиз

Today is the time of globalization. This period requires humanity to keep up with the times. Therefore, it is desirable that professionals in various fields, in addition to perfect knowledge of their native language, know and be able to communicate in several foreign languages.

Keywords: our encyclopedic scientists, our national values and traditions, our original spirituality, our language, our nation, our religion, our faith.

Бугунги кун-глобаллашув давридир. Бу давр инсониятнинг замон билан хамнафас одимлашини талаб этади. Шу боисдан, турли соха мутахассислари уз она тилини мукаммал билиш билан бир каторда, бир нечта хорижий тилларни билиши ва мулокот кила олиши максадга мувофик. Бунинг учун хорижий тилларни урганиш ва укитиш тизимини янада замонавий методлар билан такомиллаштириш хамда чет тилларини урганишга булган мотивацияни ошириш нихоятда катта ахамият касб этади.

Президентимизнинг 2021 йил, 19 майдаги "Узбекистон Республикасида хорижий тилларни урганишни оммалаштириш фаолиятини сифат жихатидан янги боскичга олиб чикиш чора-тадбирлари

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

тугрисида"ги карори билан Узбекистон Республикаси

May, 2022

Вазирлар Махкамаси хузурида Хорижий тилларни урганишни оммалаштириш агентлиги ташкил этилди.

Интернет сайтларида хорижий тилларни урганишга багишланган "Инглизча "дунёнинг севимли тили " булиб кола оладими?", "Чет тили факат "энглиш"ми?" сарлавхалари остида ёзилган бир нечта илмий ва илмий-оммабоп маколаларда муаллифлар хорижий тилларни укитиш факатгина инглиз тили билан чекланиб колиши керак эмаслигига ургу берадилар.

АДАБИЕТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Дархакикат, хорижий тиллар деганда куз унгимизда барча чет мамлакат тиллари намоён булса-да, афсуски, мамлакатимизда мактабгача ва умумий урта таълим тизимида бу борада оксаш яккол сезилади. Негаки, деярли давлат тасарруфидаги барча урта мактабларда шу кунга кадар асосан инглиз тили чет тили сифатида ургатиб келинмокда эди. Бирок Президентимиз ташаббуси билан бугунги кунда таълим муассасалари, тармоклар ва худудларнинг эхтиёжидан келиб чикиб, камида 10 та чет тилини — инглиз, рус, немис, француз, хитой, корейс, япон, турк, араб, форс тилларини ургатишни ташкиллаштиришдек долзарб масала кун тартибига куйилган.

Бугунги кунда Вазирлар Махкамаси хузуридаги Хорижий тилларни урганишни оммалаштириш агентлиги томонидан бу борада бир катор ишлар амалга оширилмокда. Тил урганиш ва укитиш борасида дунёнинг етук олимлари тажрибасида самарали натижа бериб келаётган укитиш методикалари, шунингдек, хорижий тилларни укитиш сохасида "богча-мактаб-олий таълим ташкилоти-корхона" тамойилидаги узлуксиз таълим занжирини жорий этиш, ахолининг барча катламларига мос булган тилни урганиш буйича услубиёт ва тавсияларни ишлаб чикишни мувофиклаштириш сингари куплаб салмокли ишлар бажарилиб келинмокда. Агентлик киска муддат ичида узлуксиз таълим тизимининг бош бугинлари саналган вазирликлар, чет тили укитишнинг турли сохаларида фаолият юритиб келаётган куплаб хорижий ва махаллий ташкилотлар хамда давлат ва нодавлат таълим муассасалари билан хамкорликни йулга куйиб, катта-катта лойихалар устида ишлашга муваффак булмокда. Жумладан, Британия Кенгаши, А^Шнинг Узбекистондаги элчихонаси, Узбекистондаги Гёте Институти, Япония ва Корея халкаро хамкорлик агентликлари, Ат Танал Ал Араби араб тилини укитиш ва тест тизимини уз ичига олган ташкилот, Истанбул Айдин Университети, шунингдек, Макмиллан, Оксфорд,

Мау, 2022

1285

Пирсон, ММ, Клетт сингари хорижий нашриётлар билан алока урнатилиб, хамкорликда фаолият олиб борилмокда.

Шунингдек, олис худудларда жойлашган ёки хорижий тилларни укитиш буйича курсаткичи паст булган таълим ташкилотлари укитувчиларининг малакасини ошириш буйича Агентлик томонидан республикада фаолият юритаётган нодавлат таълим ташкилотлари ва хорижий хамкорлар вакилларидан иборат мобил гурухлар шакллантирилди. Мазкур мобил гурухлар томонидан "каскад" тамойили асосида худудларда хорижий тилларни укитиш ва оммалаштириш буйича тренерлар тайёрланмокда хамда уларнинг худуддаги чет тиллари укитувчиларининг малакасини ошириш буйича фаолияти ташкил этилди.

Биз аждодлардан авлодларга утиб келаётган бебахо бойликнинг ворислари сифатида она тилимизни, она тилимиз каторида чет тилини урганиш, таргиб ва тадкик килиш, тарихимиз ва миллий кадриятларимизни асраб-авайлашимиз, уни бойитиш, нуфузини янада ошириш устида доимий ишлашимиз зарур. Айникса, фундаментал фанлар, замонавий коммуникация ва ахборот технологиялари, банкмолия тизими каби ута мухим сохаларда она тилимизнинг кулланиш, утмиш тарихимизни урганиш доирасини кенгайтириш, илмий асосда хар томонлама ривожлантириш - миллий узликни, Ватан туйгусини англашдек эзгу максадларга хизмат килиши биз укитувчилар учун зарур ва шартдир.

Укувчилар нуткини, дунёкарашини замон талаблари даражасига кутариш таълим муассасаларида, хусусан умумтаълим мактабларида олиб бориладиган машгулотларнинг асосий вазифаларидан биридир. Синфларда дарсларни мавзу характерига караб хилма-хил, кизикарли ва фикрлашга даъват этувчи уйинтопшириклар, замонавий педагогик (интерфаол) технологиялар асосида ташкил этиш укувчиларда мустакил ижодий мушохада юритиш, уз фикрини аник, равон, ихчам холда узгаларга етказа билиш куникма ва малакаларини шакллантириш хамда ривожлантиришга ёрдам беради.

Бой меросимиз, аждодларимизнинг акл заковати билан йугрилган «Донишмандлар бисоти»дан олинган чукур мазмунли киска хикоялар, маданийтарихий ёдгорликларимизга оид маълумотлар, узок тарихимиз, тилимиз, адабиётимизнинг буюк алломаларига оид маълумотлар туплашда ахбороткоммуникация технологияларидан фойдаланиш яхши самара беради. Бу каби технологиялар оркали талаба анимацион куринишлар оркали маданий ёдгорликларнинг,

Мау, 2022

1286

обидаларнинг архитектураси, миллий маънавиятимиз, маданиятимиз, тилимиз ва миллатимиз тугрисида тасаввур хосил килишлари мумкин. Мавзуни ургатишда укитувчи-педагог укувчилар нутки ва эркин ижодий фикрлаш кобилиятини устириш, равон гапиришга ургатиш, назарий маълумотларни пухта узлаштириш, суз бойлигини ошириш, хотирада саклаш, улар характерида ижобий сифатларни шакллантириш, аждодларимизга булган миллий эхтиром туйгуларини уйготишни уз олдига максад килиб куяди.

Дарс жараёнида укувчиларнинг компьютерда ишлаш ё кузатиш малакалари эмас, энг асосийси, уларнинг ижодкорлик ва ташаббускорлик мухдти ривожланади, эслаб колиш кобилияти кучайиб, ёзма ва огзаки нуткини ривожлантириш масалаларига катта эътибор каратилади.

Мультимедия воситалари нуткли ахборотни киритиш-чикариш курилмалари, анимацион ва видео маълумотларни киритиш ва чикариш курилмалари, товушли ва видео маълумотларни сакловчи оптик дисклар, мультимедия воситаларидан фойдаланишда уларнинг бир неча турлари ва усуллари мавжуд.

Укувчиларга янги мавзуни утишда, ушбу мавзудаги тегишли назарий ва амалий мустахкамловчи воситаларни келтириш уринлидир: мавзу буйича мавжуд маълумотларнинг тулик баёни;

• мавзу юзасидан назорат саволлари ва топшириклар;

• назарий маълумотлар акс этган слайдлар;

• анимацион ролик ва жадваллар;

• таянч суз ва иборалар;

• интернет маълумотлари;

• Ижтимоий-гуманитар фанларни укитишда методларнинг ва шаклларнинг узаро урин алмашиниб туриши дарснинг жозибадорлигини, унинг товланиб туришини таъминлайдиган мухим омиллардан биридир. Укитишнинг замонавий интерфаол усулларидан самарали фойдалана билмаслик, дарс утишнинг анъанавий усуллари оркали укитиш дарснинг зерикарли ва самарасиз утишига сабаб булиши мумкин. Шу билан бирга гуманитар ва ижтимоий-иктисодий фанлар йуналишида булмаган мутахассислар тайёрлайдиган йуналишлар укувчиларининг ушбу фанларга кдзикдшининг сусайишига, шунинг натижасида талаба дунёкарашининг тор доирада шаклланиб колишига олиб келади.

Таълим тизимида фанларни интерфаол усуллардан

фойдаланиб ургатишнинг асосий максадлари уларни кейинги

May, 2022

мехнат фаолиятида тугри ёзиш, хусусан инглиз ёки немис тилида уз фикрини эркин баён этиш, тарихимизга миллий эхтиром туйгуларини укувчилар онгига сингдиришга эришиш, муншаот коидаларини билиш каби куникма ва малакаларни шакллантиришдир. Ушбу куникмалар ичида энг мухими фикрни матн тарзида изчил баён этишдир.

Оддий бир мисол. Машгулотнинг аввалида укувчиларга буюк тарихчиларимиз, комусий алломаларимиз, миллий кадриятларимиз ва анъаналаримиз, бетакрор маънавиятимиз, тилимиз, миллатимиз, динимиз, эътикодимиз хакидаги маълумотлар билан ишлаш, осон инглиз ёки немис тилида гапириш йуллари тушунтирилади. Кейин талабаларнинг эътибори монитор (экран) даги ахборотларни /матнли, тасвирли/ товушли ва анимацион куринишда намойиш килинаётган матнга каратилади. Укувчилар унинг мазмунини, талаб даражаси билан танишганларидан сунг (товушли) матн устида ишлашнинг куйидаги боскичларига утиши мумкин:

- матндаги асосий фикрни аниклаш;

- матнни кисмларга ажратиш;

- матн юзасидан саволлар тузиш;

- матнга режа тузиш;

- режа асосида матн мазмунини кайта хикоя килиш;

- сюжет (тарихий вокеалар, миллий маданий кадриятлар, мухим саналар, фактлар, ракамлар ва хар хил карашлар) мазмунини кайта хикоя килиш;

- тушуниш асосида уз фикрини мустакил баён килиш ва х.к.

Машгулот давомида укувчиларда мустакил фикр билдириш, хотирани чархлаш, эсда тутиш ва нутк малакаларини ривожлантириш учун яна куйидаги вазифалар таклиф этилиши мумкин.

Компьютерга маълум даврдаги тарихий вокеалар (диний эътикодлар, гоялар, тилимизнинг тадрижий ривожланиш боскичлари) ёзилган булади. Х,ар бир талаба тасвирий вокеа (товушли матн)ни узича тахлил килиши, давом эттириши ва якун ясаши мумкин. (Олинган жавоблар компьютерга ёзиб борилади).

Тахлил килганимиздек, таълим-тарбия жараёнларида янги педагогик ва ахборот технологияларни куллашда утмиш алломаларимизнинг гоя ва карашларидан фойдаланиш укувчиларни укитиш ва тарбиялашда янада самарали булишини таъминлайди. Замонавий укув машгулотларида ана шундай натижага эришиш укув

жараёнида инновацион ва ахборот технологияларини

May, 2022

куллашни такозо этади. Шундай экан, укитувчи янги педагогик ва ахборот-коммуникацион технологияларни узлаштириши ва уни дарсда татбик этиши, такомиллаштириб бориши, уз устида ишлаши, мавзуни хаётий вокеалар билан боглаши оркали - келгусида укувчиларда мантикий, аклий, ижодий, танкидий мустакил фикрлашни шакллантиришга, кобилиятларини ривожлантиришга, ракобатбардош, етук мутахассис булишларига хамда мутахассисга керакли булган касбий фазилатларни тарбиялашга эришади. Бу масъулиятли вазифа натижасида укувчида куйидаги куникмалар шаклланади:

- укувчи узида ортикча хаяжонни йук кила олишга урганиб боради;

- сузга чикишдан олдин журъатсизликни енга олиш кобилияти усади;

- каттик хаяжон, рухий зарба (стресс) вактида узини бошкара олишни урганади.

ХУЛОСА

Куриниб турибдики, умумтаълим мактаб таълимида интерфаол усулларни куллаш самарали фойдаланиш жараёнида укувчи фаол иштирокчига айланади, уларда фан буйича хосил булган билим, малака ва куникма мустахкамланади, бу эса, уз навбатида машгулотнинг самарадорлиги ошганлиги ва укитувчи ижобий натижага эришганини курсатади. Мактабларда таълим тизимида интерфаол усуллардан фойдаланишнинг шунга ухшаш усуллари куп, асосийси, бунда укувчиларни компьютер ва мультимедия воситалари билан ишлашга нафакат кизиктириш, балки одатлантириш керак. Бир суз билан айтганда, ахборот технологиялари нафакат келажак технологияси, шунингдек, утмиш тарихимизни, миллий анъаналаримизни, меросимиз, динимиз, миллатимиз, узлигимиз, хорижий тилларни урганишда хам асосий воситалардан бири сифатида уз мавкеига эгалиги шубхасиз.

REFERENCES

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni "Raqamli 0'zbekiston-2030" strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida" 5 oktabr 2020 yil, PQ-6079

2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 28.04.2020 yildagi PQ-4699-sonli

3. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 15.07.2019 yildagi 589-sonli

4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 2020-yil 17-martdagi PQ-4642- sonli

May, 2022

5. Леонов, С. А. (2018). Интеграция здравоохранения, образования и информационно-коммуникационных технологий в рамках цифровизации отечественной медицины. Актуальные проблемы экономики и управления, (3),

6. Сафуанов, Р. М., Лехмус, М. Ю., & Колганов, Е. А. (2019). Цифровизация системы образования. Вестник УГНТУ. Наука, образование, экономика. Серия: экономика, (2 (28)).

7. Котенёва, Д. С., Бут, Е. А., & Гурова, Е. А. (2020). Цифровые технологии в системе образования. Молодежный научный форум, 78.

35-39.

Мау, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.