Научная статья на тему 'Замонавий таълим тизимида фанлар бўйича маъруза турлари ҳамда уларни ташкил этиш технологиялари'

Замонавий таълим тизимида фанлар бўйича маъруза турлари ҳамда уларни ташкил этиш технологиялари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3404
394
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маъруза / видео ва кинотехника / телевидение / мультимедиа воситалари / баҳс ва мунозаралар / суҳбат / анжуманлар / ўқув-визуал материаллар / лекция / видео и кинотехника / телевидение и мультимедийные средства / споры и противоречия / беседа / форумы / учебно-визуальные материалы

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Махсудов В. Г.

Мақолада олий таълим тизими учун маъруза машғулотлари, уларнинг турлари, хусусиятлари, ташкил этиш технологиялари хусусида фикр-мулоҳазалар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВИДЫ ЛЕКЦИЙ ПО ПРЕДМЕТАМ В СОВРЕМЕННОЙ СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ И ТЕХНОЛОГИИ ИХ ОРГАНИЗАЦИИ

В статье высказываются мнения о лекционных занятиях в системе высшего образования, их видах, особенностях и технологиях организации.

Текст научной работы на тему «Замонавий таълим тизимида фанлар бўйича маъруза турлари ҳамда уларни ташкил этиш технологиялари»

Махсудов В.Г.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети катта илмий ходим-изланувчиси

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ФАНЛАР БУЙИЧА МАЪРУЗА ТУРЛАРИ ДОМДА УЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

МАХСУДОВ В.Г. ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ФАНЛАР БУЙИЧА МАЪРУЗА ТУРЛАРИ Х,АМДА УЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Маколада олий таълим тизими учун маъруза машFулотлари, уларнинг турлари, хусусиятла-ри, ташкил этиш технологиялари хусусида фикр-мулох,азалар юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: маъруза, видео ва кинотехника, телевидение, мультимедиа воси-талари, бах,с ва мунозаралар, сух,бат, анжуманлар, укув-визуал материаллар.

МАХСУДОВ В.Г. ВИДЫ ЛЕКЦИЙ ПО ПРЕДМЕТАМ В СОВРЕМЕННОЙ СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ И ТЕХНОЛОГИИ ИХ ОРГАНИЗАЦИИ

В статье высказываются мнения о лекционных занятиях в системе высшего образования, их видах, особенностях и технологиях организации.

Ключевые слова и понятия: лекция, видео и кинотехника, телевидение и мультимедийные средства, споры и противоречия, беседа, форумы, учебно-визуальные материалы.

MAHSUDOV V.G. TECHNOLOGY OF LECTURES AND TYPES OF LECTURES ON SUBJECTS IN MODERN EDUCATION SYSTEM

The article suggests for the lectures in higher education, their forms, organization and technology features.

Keywords: lecture, video and dne, TV and multimedia, disputes and contradictions conversations, events and educational visual materials.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

Бугунги кунда таълим тизимининг ривожланишида таъ-лим муассасаларининг инновацион фаолияти асосий омил си-фатида белгилаб берилаяпти.

Замонавий маърузаларнинг таълим тизи-мидаги урни катта, чунки талабалар билимини ошириш замонавий маърузаларга боFлик1дир.

Маъруза, нутк,, тацдимот (презентация) - аник мавзу буйича маълумотни такдим этишнинг умумкабул килинган усули хисобланади. Маърузада тизимий равишда, маълум кетма-кетлик асосида назарий харак-тердаги материаллар укитувчи (маърузачи) то-монидан тингловчилар эътиборига етказилади. Купгина курсаткичлар буйича «Маълумотни узатиш, етказиш» энг кийин услублардан бири хисобланади. Маълумотлар ва ахборотларни маъруза шаклида узатиш олий таълим тизими-да укитиш услубларидан бири булиб, тинглов-чиларнинг билим даражалари, малакаси, таянч маълумотлари ва ёшига, айрим холларда жин-сига хам боFлик жараён хисобланади.

Маъруза - аник мавзу буйича маълумот-ларни маърузачи (бир киши) томонидан тингловчилар гурухига бир текисда етказиш усули хисобланади. Одатда маърузада тингловчилар аудиторияси нофаол кабул килувчи сифатида намоён булади.

Аслида, таълим тизимида замонавий маъ-рузанинг х,ак,ик,ий урни кандай?

Бозор иктисодиёти муносабатларининг шаклланиши, демократик ва хукукий давлат-нинг ривожланиши кенг умуммаданиятли дунёкарашни, кадрлар малакасини кайта тай-ёрлашни, замон талаблари рухида узини та-комиллаштириб боришини талаб этади. Мана шундай шароитда таълим муассасаларида маъруза машFулотларининг урни кандай булмоFи лозим? Анъанавий усулдаги маърузалар ёшла-римиз эхтиёжини кондирадими?

Хозирги кунда таълим бериш услуби сифатида маърузаларга карама-карши холда видео ва кинотехника, телевидение, мультимедиа во-ситалари, бахс ва мунозаралар, сухбат, анжу-манлар, «айланма стол», оFзаки журнал, ролли уйинлар ва шу каби унлаб интерактив услублар кулланмокда.

Маъруза укиётган педагог талабаларга «жон-ли» билимни етказади, яъни у мавзу буйича ахборот ёки маълумот бермайди, у олим, уз сохасининг эгаси, тарFибот килувчи нотик ва аудиторияни тулик хис килувчи тарбиячи си-

фатида чикиш килади. Айтиш лозимки, хозирги замонавий ахборот ва коммуникацион воси-талар маъруза урнини боса олмайди, фаннинг илмий ва тарбиявий хусусиятлари, аудитория холати, билишнинг психологик конуниятлари, тингловчи томонидан эшитилган маълумотлар-ни кайта ишлаш имкониятлари, тингловчининг дунёкараши, хиссиёти ва эътикодини янги ахборот технологиялари имкониятлари бир вактда хисобга ололмайди. Шу сабабли, хозирги шароитда маърузаларнинг куйидаги хусусиятлари ахамияти ошиб бормокда:

• ахборот бериш, узатиш (мавзу буйича туFридан-туFри ахборот ва маълумотлар бери-лади);

• мотивацион (фан, билимга эхтиёж, наза-рияга ишонч ва урганиладиган мавзунинг ама-лий ахамиятига кизикишни уЙFотиш);

• ташкилий-йуналтирувчи (манбалар ва укув адабиётларига йуналтириш, мустакил ишни ташкил этиш буйича маслахатлар);

• касбий-тарбиявий (касбга садокат рухи-да тарбиялаш, касбий этика ва махсус коби-лиятларни ривожлантириш);

• методологик (тушунтириш, тахлил килиш, интерпретация ва олдиндан билишнинг илмий услублари);

• бахолаш ва ривожлантирувчи (фикрлаш, идрок килиш, муносабат билдириш, бахолаш) кобилиятларини шакллантириш.

Хозирги кунда маърузанинг ахборот бериш, узатиш функцияси уз таъсирини йукотмокда. Бу албатта, ахборот-коммуникация воситала-ри ёрдамида турли хил ахборот манбалари-нинг юзага келганлиги билан боFликдир. Шун-га боFл и к холда маърузанинг йуналтирувчи хамда мустакил таълимга эхтиёж ошиши билан методологик функциясининг роли хам ошиб бормокда. Юкоридагиларга боFлик холда маърузачи уз маърузасини режалаштиришда маърузанинг функциясини бирламчи деб олиши мухим хисобланиб, маъруза сифати хамда са-марадорлигини белгилайди.

Умуман, «Замонавий маърузалар кандай булиши керак?» деган саволга, куйидагича жа-воб бериш мумкин: Маъруза - бу:

- кучли, эсда коладиган бахс, дискуссия;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

1-жадвал. «Математик маятник» буйича кейс ечиш жараёнида бажариладиган амаллар кетма-кетлиги

Иш фазалари Укитувчи амаллари Талабаларнинг амаллари

Маш^улот бошида 1. Мавзу танлаб, унга асосий ва кушимча адабиётлар танлайди. 2. Маш^улотнинг сценарийсини ишлаб чикади. 1. Мавзу, муаммо ва адабиётлар руйхатини оладилар. 2. Якка холда маш^лотга тайёргарлик курадилар.

Маш^улот вактида 1. Математик маятникнинг энергиялари ва уларнинг хусусиятлари мухокама килинади. 2. Саволлар гурухларга булиб берилади. а) Кинетик энергия нимага тенг? б) У кандай килиб келтирилиб чикарилади? 3. Математик маятникнинг потенциал энергияси ифодаси мухокама килинади: а) потенциал энергиянинг бошланFич ифодасини аниклаш; б) унинг ифодасини sina оркали аниклаш; в) потенциал энергияни х-силжиш оркали ифодалаш; г) потенциал энергия ифодаси sin2юt оркали ифодалашни талаб килади. 4. Энергия сакланиш конунини ифодалашни ва таърифини сурайди. 5. Энергия сакланиш конунини исбот килишни назорат килади. 1. Кейс ва муаммони тушуниб олиш учун саволлар берадилар. 2. Ечимлар вариантларини ишлаб чикадилар. 3. Жавоб кабул килишда катнашадилар. 4. Барча гурух талабалари жавоб беради. 5. Талабалар фикрлари ва ечимларини таклиф килади ва ифодалайди. 6. Бутун жамоа катнашади.

МашFулот охирида ва ундан кейин 1. Талабалар ишини бахолайди. 2. Кабул килинган ечимларни бахолайди. Берилган мавзу буйича хисобот тузадилар.

- янги ёки эски муаммолар буйича аник, лойихаланган ва бахс килинмайдиган карор ва тасдиклардир;

- аник узаро муносабат, фикр алмашиш;

- назария ва шахсий тажрибалар комбина-цияси;

- замонавий маъруза ута «мослашувчан» булмоFи лозим;

- мавзуни яхши биладиган ва ниманидир би-лишни жуда хохловчилар уртасидаги сухбат;

- профессионал томонидан укиш давоми-да укувчилар гурухини фикрлашга ундовчи, кандайдир муаммо устида танкидий ва фаол уйлашга, тафаккур килишга ундовчи жараён;

- «жонли» нутк, унинг урнини хеч кандай ах-борот узатувчи восита боса олмайди.

Замонавий маъруза аввалги укитишнинг «нофаол» усулидан «фаол» усулига утмоFи, бахс, мунозара, сухбат, мухокама шаклида ама-лий ишларнинг уЙFунлиги, яъни интерактив усулларда ташкил этилмоFи лозим. Шу сабабли хозирги вактдаги куплаб инновацион услублар укитишнинг интерактив услубларини куллаш би-лан боFликдир1. Айрим педагоглар укитишнинг интерактив услублари деганда замонавий укув-визуал материаллар (мультимедиа ва анима-

1 Завада Г.В., Бушмина О.В. Педагогика высшей школы:

Конспект лекций. - Казань: Казан. гос. энерг. ун-т, 2010. - С. 66-70.

цион слайдлар, таркатма материаллар, маъруза матнлари, техник воситаларнинг моделлари, макетлари ва бошкалардан) х,амда замонавий техник воситалар (компьютерлар, электрон доскалар ва бошкалардан) фойдаланиш, маъруза матнларини олдиндан талабага такдим этиб, талабанинг дарсга тайёр булиб келиши-ни таъминлаш кабиларни тушунишади. Албатта бу туFри фикр эмас. Агарда физика таълимида кейслардан фойдаланган х,олда таълим жараё-нини ташкил этсак, талабаларда билим савияси янада такомиллашишига эришиш мумкинлиги-ни курамиз.

Куйида мисол тарикасида «Математик маятник» буйича кейс ечиш жараёнида бажариладиган амаллар кетма-кетлигини келтирамиз (1-жадвал).

Талаба томонидан кейс ечиш ва та^лил цилиш варианти.

Мазкур холатда кабул килиш мумкин булган муаммоларнинг барча ечимлари аникланади.

Муаммо: математик маятник учун энергия сакланиш конунини исбот килиш.

Кейснинг ечими (2-жадвал).

Ушбу кейс технологияси жараёнида талаба-ларнинг назарий билимларни кабул килишлари нисбатан осонлашади, хотирада узок муддат сакланиб колиши хамда масалалар ечиш ва тест машFулотларини бажаришда ёрдам беради.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

V_/

2-жадвал. Кейснинг ечими

№ Муаммо Муаммонинг келиб чикиш сабаби Вазиятдан чикиб кетиш усули

1 Энергия сакланиш конунининг исботи Даврий тебранма харакатда энергиялар даврий узгариб туради. и- Р Кинетик энергия ва математик маятникнинг потенциал энергияси Еа =mgh ни аниклаш керак.

2 Кинетик энергия тенгламасини аниклаш Ек =~~~ формулада тезлик ифодаси ноъмалум. Силжиш х = A sin oí(<p0 = 0)дан хосила олинади: и = х = А(о cosoaí. У холда Е = — тА2т2 eos2mí * 2

3 Потенциал энергия E„=mgh да h номаълум h вакт буйича узгаради, вактга боFликлиги номаълум. Маърузадаги чизмадан h = l(\- cosa) = / ■ 2 sin2 ^ = ^ /a2 2 2 келиб чикади.

4 Потенциал энергия Еп = mg^a2 нинг вактга боFликлиги ифодасини аниклаш керак Тебранма харакатда маятникнинг мувозанат вазиятдан 0Fиш бурчаги вактга боFлик хамда даврий узгариб туради. Мувозанат холатдан 0Fиш бурчаги х А 1 £ a ® — = — sinFcoí. У холда Е =—m—A2sm2a>t ее " 2 е тенглиги исботланади.

5 Тула энергия Ет =ЕК + Еп= const булиши керак 1 g ET=-mA2 — sm.2(ot да 2 е gil - биринчи хадга мос эмас Назариядан -у =(О2 га тенг булгани учун ЕТ =-i-m^2ro2(cos2(Bí + sin2raí) = ^mA2o¡2 =const келиб чикади.

Маърузани режалаштиришда унинг кандай маъруза эканлигини хамда маъруза максадини тугри аниклаш хам мухим хисобланади.

Маърузалар дидактик вазифасига кура куйи-даги турларга булинади:

1. Кириш маърузаси. Бундай маърузанинг ва-зифаси талабаларга фан тyFрисида умумий йуна-лиш бериш, уларда кизикиш уЙFотиш, куйилган саволлар буйича мустакил фикрлаш ва жавоблар излашга йуналтиришдан иборат. Бундай маърузада ташкилий-йуналтирувчи ва мотивацион функциялар устун туради.

2. Мавзу буйича маъруза. Маърузада аник бир муаммо ёки мавзу буйича маълумотлар намо-йиш этилиб, тахлил килинади, хулоса чикарилиб исботланади. Маърузани режалаштиришда ахборот бериш, ташкилий-йуналтирувчи ва методологик функцияларга купрок эътибор каратиш талаб этилади.

3. Якуний ёки умумлаштирувчи маъруза. Маъруза максади - семестр давомида утилган мав-зулар буйича берилган материалларнинг узак Fояси ва мохиятини максимал даражада киска шаклда бериб, объектлар ва холатлар уртасидаги узаро муносабат ва боFланишларни ажратиб ти-зимлаштиришдан иборат.

Маърузалар уни режалаштиришдаги устун ту-рувчи функцияларни амалга ошириш мазмунига караб хам куйидаги турларга булиниши мумкин:

• ахборот-тахлилий;

• муаммоли;

• ташкилий-йуналтирувчи (ёки «установочные» - йул-йурик, курсатма берувчи);

• маъруза-маслахат;

• маъруза-диалог;

• ходисавий маъруза.

Ушбу маъруза турлари ичида муаммоли маърузалар алохида эътиборга лойик хисобланади. Бунда маърузачи дастлаб муаммоли вази-ятга мисол, кейин муаммонинг мохияти ва тахлилини келтириши ва муаммо ечими буйича уз фаразларини баён этиши лозим.

АКШда хозирги кунда маъруза-панель ама-лиётда куплаб кулланади. Бундай маърузалар-даги мунозара ва бахсларда куйилган муаммо ечими буйича уз дунёкараши ва фикрига эга булган бир неча юкори малакали экспертлар иштирок этишади. Шунингдек, амалиётда бир неча маърузачилар иштирокидаги маърузалар, яъни хар бир маърузачи уз позициясига (маърузачи, эксперт, танкидчи, мавзу буйича муаммо ташловчи ва б.) эга булган маърузалар хам кенг кулланилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

1-расм. Классик таълим модели доирасида маърузанинг хусусиятлари

ГО

со

о.

го

Ахборот ва маълумотлар манбаси

Фикрлаш стратегиясини намойиш этиш

Диалог учун му^ит

Ижтимоий хдциса

Муаммони биргаликда хал этиш

Ходисавий маъруза бу маърузанинг алохида жанри булиб, бунда маъруза ижтимоий ходиса сифатида тушунилади. Бундай маърузаларга Нобель мукофоти совриндорларининг маъру-заларини келтириш мумкин. Лекин таълим жа-раёнида укитувчи ва талабанинг биргаликдаги фаолияти даврида бундай маърузалар тинглов-чининг шахсий хис-туЙFуларига таъсир этиши, унинг билишга эхтиёжини ривожлантириши, муаммо буйича уз фикрларини хосил килишга ва аниклаштиришга шароит яратиши, узининг дунёкараши ва фикрини уЙFотиб, уни баён килишга имкон бериши лозим1.

Замонавий маърузаларнинг турли хилда эканлигини эътиборга олган холда, классик таълим модели доирасида маърузанинг юкоридаги хусусиятларини курсатиш мумкин (1-расм).

Таъкидлаш лозимки, замонавий таълим мухитида маърузаларни олий таълим тизими-да укишни ташкил этишнинг етакчи тури экан-лиги сакланиб колган холда, унинг турлари, шакли ва мазмунининг интенсив ривожланиши кузатилмокда. Албатта маърузанинг тури, шак-ли, мазмуни ва функционал вазифаси таълим берувчи ва таълим олувчи уртасидаги узаро, биргаликдаги фаолиятни белгилайди.

Мини-маърузалар - «кичик», жуда киска хажмдаги маърузалар булиб, унда мавзу буйича аник, таянч саволлар ва ибораларнинг киска мазмуни ёритилади. Бундай маърузалар

1 Сивашинская Е.Ф., Пунчик В.Н. Педагогические системы и технологии. Курс лекций для студентов педагогических специальностей ВУЗов. - Минск: «Экоперспекти-ва», 2010. -С. 81-88.

купинча амалий фаолият, илмий тадкикотларни бошлашдан олдин утказилади.

Очиц маърузалар - муайян фан буйича укув дастуридаги мавзуни талабалар, шунингдек, шу мавзуга кизикиш билдирган ва махсус таклиф этилган профессор-укитувчилар, олим ва му-тахассислар аудиториясида маъруза шаклида утказиладиган дарслар очик маърузалар деб аталади. Очик маърузаларни утказишдан максад профессор-укитувчиларни тегишли фан, техника ва технологиялари сохалари буйича жахонда эришилган ютук ва янгиликлар билан хабардор булишларига эришиш ва улар асосида замонавий педагогик ва ахборот-коммуникация тех-нологияларидан самарали фойдаланган холда маърузаларни тайёрлаш, утказиш ва шу тарика таълим сифатини ошириш хамда тайёрланади-ган кадрлар ракобатбардошлигини таъминлаш-дан иборатдир.

Очик маърузаларни утказиш вазифаларига куйидагилар киради:

• талабаларга фандаги сунгги ютук ва янги-ликларни етказиш;

• таълим сифатини бошкаришда фан, ишлаб чикариш ва жамоатчилик иштирокини таъмин-лаш;

• илмий-услубий жихатдан етук маърузаларни тарFибот этиш;

• ёш ва булажак педагог кадрларнинг касб махоратини ошириш;

• илмий унвонга эга булган профессор-укитувчиларнинг уз касбий махоратларини ошириш устида мунтазам ишлашларини таъ-минлаш ва уларда укув жараёнидаги масъули-ятни ошириш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

• юкори савиядаги маъруза муаллифларини раFбатлантириш ва такдирлаш.

Очик маърузалар одатда, уз сохаси буйича таникли ёки илмий мактаб яратган, илмий дара-жа ва унвонга эга булган тажрибали профессор-укитувчилар томонидан ихтиёрий равишда ут-казилади.

Маърузани туFридан-туFри укиш укитишнинг самарали услуби сифатида хато хисобланади, чунки маърузачидан жуда киска вакт давомида катта хажмдаги маълумотларни тингловчилар-га етказиш талаб этилади. Юкорида таъкидлаб утилганидек, маъруза давомида бевосита фаол иштирокчи сифатида катнашишса, маъруза са-марадорлиги ошади, айрим холларда мавзу буйича маълумотларни узлаштириш даражаси 20 фоиздан 80 фоизгача етиши мумкин. Бунинг учун маърузалар инновацион технологиялар асосида укитишнинг интерактив усулларидан кенг фойдаланилган холда утилиши зарур.

Маъруза машFулотларини утишда очик маъ-рузалардан фойдаланиш, мавзунинг талабалар томонидан кизикиш билан узлаштирилишида куйидагиларни таклиф этамиз:

• талабаларга фандаги сунгги ютук ва янги-ликларнинг профессор-укитувчилар томонидан етказилиши;

• замонавий таълим тизимида фанлар буйича илмий-услубий жихатдан етук маъруза-ларнинг талабаларга тарFибот этилиши;

• педагог кадрлар касб махоратининг маъ-рузаларни ташкил этиш технологиялари асоси-да оширилиши.

Хулоса килиб айтганда, талабалар хозирги ахборотлар маконида зарур ва керакли маълумотларни мустакил ололмайди, у адашиши мумкин, маъруза унга йул курсатади. Лекин маъруза эски анъанавий усулда мавзу матери-алларни «укиб бериш» булиб колмаслиги ке-рак. Замонавий маъруза аввалги укитишнинг «нофаол» усулидан «фаол» усулига утмоFи, бахс, мунозара, сухбат, мухокама шаклида, ама-лий ишларнинг уЙFунлиги, яъни интерактив усулларда ташкил этилмоFи лозим. Шу сабабли, хозирги вактдаги куплаб инновацион услублар укитишнинг интерактив услубларини куллаш билан боFликдир.

Адабиётлар руйхати:

1. Завада Г.В., Бушмина О.В. Педагогика высшей школы: Конспект лекций. - Казань: Казан. гос. энерг. ун-т, 2010. - С. 66-70.

2. Омонов Х.Т., Хужаев Н.Х., Мадьярова С.А., Эшчонов Э.У. Педагогик технологиялар ва педагогик махорат. - Т.: «Укитувчи», 2012. -17-20-б.

3. Рахимов О.Д. ва бошкалар. Замонавий таълим технологиялари. - Т.: «Фан ва технологиялар», 2012. -37-40-б.

4. Сивашинская Е.Ф., Пунчик В.Н. Педагогические системы и технологии. Курс лекций для студентов педагогических специальностей ВУЗов. - Минск: «Экоперспектива», 2010. -С. 81-88.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.