Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ШАРОИТДА РАҚАМЛИ ДИДАКТИКАНИНГ МАҚСАД, ВАЗИФАЛАРИ ВА ЎЗИГА ХОС ФУНКИЯЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ ШАРОИТДА РАҚАМЛИ ДИДАКТИКАНИНГ МАҚСАД, ВАЗИФАЛАРИ ВА ЎЗИГА ХОС ФУНКИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
5
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
рақамли таълим / дидактика / рақамли иқтисодиёт / жамият / техника / технология / ижтимоий тармоқлар / рақамли дидактика / ўқувчилар / талабалар / профессионал таълим / олий педагогик таълим / рақамли дидактиканинг мақсади / универсал кўникмалар / касбий компетенциялар / XXI аср кўникмалари / коммуникация.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Сафарова Рохат Гайбуллаевна

Ушбу мақолада рақамли дидактика, унинг мақсад ва взифалари, ўзига хос хусусиятлари, ўқувчи ва талаба ёшларни узлуксиз ривожлантиришда рақамли дидактиканинг имкониятлари, рақамли дидактик жараёнларда таълим олувчиларни босқичма босқич узлуксиз ривожлантириш имкониятлари XXI аср кўникмалари ва компетенцияларини шакллантириш ҳамда ривожлантириш жараёнининг характери, хусусиятлари ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ШАРОИТДА РАҚАМЛИ ДИДАКТИКАНИНГ МАҚСАД, ВАЗИФАЛАРИ ВА ЎЗИГА ХОС ФУНКИЯЛАРИ»

"Raqamli didaktika va madaniyat: zamonaviy tendensiyalar, yondashuvlar, yechimlar"

Respublika ilmiy-amaliy anjumani 2024-yil 17-aprel

ЗАМОНАВИЙ ШАРОИТДА РАЦАМЛИ ДИДАКТИКАНИНГ МАЦСАД, ВАЗИФАЛАРИ ВА УЗИГА ХОС ФУНКИЯЛАРИ Сафарова Рохат Гайбуллаевна

УзПФИТИ, "Узлуксиз таълим психологияси ва педагогикаси" булими бошлиги, педагогика фанлари доктори, профессор https://doi.org/10.5281/zenodo.10980428

Аннотация. Ушбу мацолада рацамли дидактика, унинг мацсад ва взифалари, узига хос хусусиятлари, уцувчи ва талаба ёшларни узлуксиз ривожлантиришда рацамли дидактиканинг имкониятлари, рацамли дидактик жараёнларда таълим олувчиларни босцичма босцич узлуксиз ривожлантириш имкониятлари XXI аср куникмалари ва компетенцияларини шакллантириш %амда ривожлантириш жараёнининг характери, хусусиятлари %ацида фикр юритилган.

Калит сузлар: рацамли таълим, дидактика, рацамли ицтисодиёт, жамият, техника, технология, ижтимоий тармоцлар, рацамли дидактика, уцувчилар, талабалар, профессионал таълим, олий педагогик таълим, рацамли дидактиканинг мацсади, универсал куникмалар, касбий компетенциялар, XXI аср куникмалари, коммуникация.

Аннотация. В данной статье цифровая дидактика, ее цели и задачи, особенности, возможности цифровой дидактики в непрерывном развитии учащихся и обучающихся, возможности поэтапного непрерывного развития обучающихся в цифровых дидактических процессах, характер и особенности обсуждается процесс формирования и развития навыков и компетенций XXI века.

Ключевые слова: цифровое образование, дидактика, цифровая экономика, общество, техника, технологии, социальные сети, цифровая дидактика, учащиеся, студенты, профессиональное образование, высшее педагогическое образование, цель цифровой дидактики, универсальные навыки, профессиональные компетенции, навыки XXI века, коммуникация.

Abstract. In this article, digital didactics, its goals and objectives, features, the possibilities of digital didactics in the continuous development of students and students, the possibilities of stage-by-stage continuous development of students in digital didactic processes, the nature and features of the formation and development of skills and competencies of the 21st century are discussed.

Keywords: digital education, didactics, digital economy, society, technology, technology, social networks, digital didactics, students, vocational education, higher pedagogical education, the purpose of digital didactics, universal skills, professional competencies, 21st century skills, communication.

Бугунги кунда ракамли дидактикани ривожлантиришга булган эх,тиёж х,ар качонгидан х,ам кучаймокда. Ракамли дидактиканинг объекти таълим тизими ва укитиш жараёни х,исобланади. У ракамли дидактик жараён имкониятларини амалда намоён этади. Ракамли технологиялар ва дидактик воситалар максадга эришиш учун кулай имконият яратади. Бу жараён ракамли иктисодиёт ва Узбекистон жамияти талаблари асосида амалга оширилади. Ракамли дидактиканинг асосий хусусияти ракамли жамиятда яшаётган укувчиларнинг узига хос хусусиятларни х,исобга олган х,олда педагогик жараёнларни ташкил этишдан иборат. Ракамлаштириш шароитида телекоммуникатив хдмда ракамли технологиялардан кенг куламда фойдаланиш дидактик жараённинг мазмунини

"Raqamli сМакНка va madaniyat: zamonaviy tendensiyalar, yondashuvlar, уесЫт1аг"

Ке8риЬИка 11ш1у-аша11у ащишаш 2024-уИ 17-арге1

чукурлаштириш ва кенгайтиришни такозо этади. Мазкур харакатлар куйидаги йуналишларда амалга оширилади:

1. Чекланган микёсдаги синф-дарс тизимида амалга ошириладиган укув жараёнидан турлича мухит ва вазиятларда укитишни амалга ошириш, бунда тармокли ва виртуал дидактиканинг имкониятларидан фойдаланишга утиш.

2. Таълимни ташкил этишга асосланган укув жараёнидан мустакил хамда тармоклар оркали билим олиш мухитини вужудга келтири.

3. Укитиш ва укув фаолиятини ташкил этишдан лойихалаш, таълимий йуанлишларини ташкил этиш ва узлаштиришга оид харакатларни амалга ошириш тизимига утиш.

4. Укитувчининг асосий етакчи фаолияти булган таълим-тарбия беришдан ракамли таълим жараёнда укитувчининг ранг-баранг фаолиятини амалга ошириши учун кулай дидактик вазиятлар яратишга утиш.

Ракамли таълимни амалга ошириш имконини берадиган дидактик жараённинг бирлиги бугунги кунда ракамли таълимнинг экотизим атамаси оркали ифодаланмокда. Бундай экотизимлар дидактик тармоклар, касбий-таълимий кластерлар, худудлар ва сохалар доирасида урганилмокда. Бу жараёнда хар бир таълим ташкилоти гарчан бир нечта экотизимга эга булсада, тулаконли таълимий экотизим сифатида бахоланмайди, балки муайян экотизимнинг элементи сифатида талкин этилади.

Ракамли дидактиканинг предмети сифатида ракамли таълим мухитида амалга ошириладиган укув ва яхлит таълим жараёни урганилади. Ракамли таълим экотизими таркибига куйидагилар киради: ракамли иктисодиёт ва ракамли жамият талаблари асосида таълим жараёнига куйиладиган максадлар ва кутилаётган натижалар; таълим мазмуни ва уни танлашга куйиладиган талаблар; ракамли технологияларнинг имкониятларидан фойдаланган холда укув жараёни усуллари ва йулларини педагогик жихатдан максадга мувофик тарзда виртуаллаштириш, таълим жараёнини мувофиклаштириш ва тармокларга кура таксимлаш механизмлари; ракамли технологияларнинг дидактик имкониятларидан фойдаланишнинг шакллари, технологиялари ва методлари; ягона интеллектуал комплекс таркибига бирлаштириладиган укитишнинг ракамли воситалари, тармокнинг дастурий аппарати; ракамли таълим жараёнининг мутахассислар тайёрлаш ва жамиятнинг иктисодий хаётига таъсири кабилар.

Шунга кура ракамли дидактика замонавий технологиялардан чукур уйланган холда фойдаланишни такозо этади. Шунга кура укув жараёни воситалари куйидаги саволларга жавоб бериши керак: Укув жараёнида муайян ракамли инструментлардан нима учун фойдаланилади? Укув жараёнида кандай ракамли инструментлардан фойдаланиш мумкин? Укув жараёнида айнан кайси ракамли инсрументлардан фойдаланиш максадга мувофик? ва х.к.

Таълим тизимидаги маъмурий-бошкарув жараёнлари ракамлаштириш жараёни билан боглик булиб, бирок улар ракамли дидактиканинг предметига айланмаган. Жумладан маъмурий хужжатларни саклаш ва кайта ишлашда ракамли технологиялардан фойдаланиш, ракамли таълим жараёнини меъёрий-хукукий жихатдан таъминлаш, таълимни ракамлаштиришнинг иктисодий самарадорлигини аниклаш кабилар.

Ракамли дидактика узининг максади ва натижаларига эга. Ракамли таълим ва укитишнинг максадларини белгилаш бир катор узига хос жихатларида намоён булади. Улар:

"Raqamli сМакНка va madaniyat: zamonaviy tendensiyalar, yondashuvlar, уесЫткг"

RespuЬ1ika i1шiy-aшa1iy ащишаш 2024-уП 17-арге1

1. Ракамли таълим жараёнининг асосий дидактик максади битирувчиларнинг ракамли иктисодиёт ва жамиятда муносиб фаолият курсатишлари учун улар олдига куйиладиган талаблар асосида умумий хамда касбий тайёргарликни амалга оширишдан иборат.

2. Ракамли технологияларни куллаш билан боглик тарзда вужудга келадиган янги талабларни урганиш ва улардан фойдаланиш имкониятларни аниклашни назарда тутган холда ракамли таълимнинг максадлари белгиланади.

3. Мунатазам узгарувчи техника, технологиялар ва ижтимоий шароитлар билан боглик тарзда битирувчиларнинг тайёргарлик даражаси билан укув жараёни орасида вужудга келадиган зиддиятларни бартараф этиш назарда тутилади. Улар таълим дастурларини ишлаб чикиш ва укув жараёнини ташкил этиш билан боглик булган техник талабалардан иборат. Олий педагогик таълим жараёнининг бундай моделини ишлаб чикиш заруияти кучаймокда. Бу модел очик ва мунтазам ривожлантирувчи дидактик максадни амалга оширишда муваффакиятли фаолият курсатиш имконини бериши лозим.

4. Ракамлаштириш шароитида таълим максадларини аник белгилаш педагогик-психологик, ижтимоий хамда дидактик хатоларни минимал даражада камайтириш имконини бериши керак. Чунки бу жараён узида ракамли жамиятга утиш имкониятини мужассамлаштиради.

Ушбу уринда ракамли жамиятда вужудга келаётган янги тарбиявий вазифаларни хисобга олиш талаб килинади. Масалан,

- укувчи ва талаба шахсининг узлуксиз тарзда вужудга келаётган янги узгаришларга тайёрлик даражасини ривожлантириш, маълумки бу жараён мавжуд кадриятлар ва установкаларни трансформациялаш заруриятини куймокда. Бунинг учун таълим олувчиларда ноаник вазиятларга мослашиш, атрофдагилар ва узгаришларга нисбатан толерант муносабатда булиш куникмаларини шакллантириш назарда тутилади;

- виртуал ва реал олам орасидаги ички чегарани аник белгилаш, укувчиларда ушбу хар икки оламни узаро табакалаштирган холда фарклаш хамда унга масъулият билан ёндашиш куникмасини шакллантириш;

- таълим олувчиларни тармокларга ижтимоийлаштириш жараёнини педагогик жихатдан таъминлаш, анъанавий ижтимоийлаштириш билан бир каторда тармок коммуникациясига оид маданиятни шакллантириш;

- таълим олувчиларда ахборотларни танкидий тахлил килиш, рекламалар, шов-шувли ахборотларни саралаш ва объектив куникмасини ривожлантириш;

- таълим олувчиларнинг узлуксиз узгаришларга тайёрлик куникмасини ривожлантириш;

- укувчи хамда талабаларда муносабатлар тизимида ижтимоий масъулиятлилик куникмасини шакллантириш, бунда инсон, ракамли воситалар, жамият муносабатлари тизимини баркарорлаштиришга эътибор каратиш назарда тутилиши керак. Бу жараёнда ракамли воситалар инсоннинг инсон устидан хукмронлик килиши ва уни манипуляция килишига йул куймаслик талабига устувор урин ажратилади.

Ракамли иктисодиёт ва жамият кенг куламли динамик тарзда узгариб борадиган талабларни таълим тизими битирувчилари олдига куйиб, ушбу талаблар асосида иккита турли туман характерга эга булган дидактик максадаларни белгилаш имкониятини такдим этади. Бундай вазиятда олий педагогик таълим жараёни хар иккала максадни амалга оширишга йуналтирилиши лозим. Бу жараёнда таълим натижалари мутахассиснинг

"Raqamli didaktika va madaniyat: zamonaviy tendensiyalar, yondashuvlar, yechimlar"

Respublika ilmiy-amaliy anjiimani 2024-yil 17-aprel

умумий тайёргарлигини таъминлаб, унинг ракамли жамиятда муносиб фаолият курсатиши учун зарур булган компетенцияларни шакллантириши талаб килинади. ракамли иктосидиёт шароитида мутахассиснинг самарали фаолият курсатишига имкон берадиган компетенциялар боскичма боскич узлуксиз тарзда шакллантирилади.

- Умумий урта таълим боскичида укувчиларда таълимнинг фундаментал асослари такдим этилади, улар ёрдамида комплекс характердаги укув предметтлариаро универсал куникмалар шакллантирилади.

- Умумий урта таълимнинг якунловчи боскичи, яъни 10-11 -синф укувчиларида куникмаларни куллаш тажрибаси, яъни таянч ва фанга оид компетенциялар шакллантириллади. Мазкур компетенциялар таълимнинг фундаментал асосларини ташкил этиб, узига хос ахамиятга эга булган билим, куникма, малака ва компетенциялар шаклида намоён булади. Ушбу компетенциялар XXI аср куникмаларини узида мужассмлаштиради. Улар куйидагича гурухланади, ракамли куникмалар, математик куникмалар, ахборотларга асосланган куникмалар, коммуникатив куникмалар, хукукий куникмалар, экологик куникмалари, фукорлик куникмалари хамда валеологияга оид куникмалар.

- Профессионал таълим боскичида эса функционал саводхонлиги доирасида комплекс универсал ва умумкасбий шакллантиришга йуналтирилган укув топшириклар такдим этилади. Шунингдек сохавий тайёргарликни таъминлаш максадида шакллантириладиган компетенциялар назарда тутилади.

- Профессионал таълим жараёнида кушимча тарзда умумкасбий хамда касбий компетенцияларни ривожлантириш назарда тутилади. Алохида холатларда эса универсал комптенциялар шакллантиришга хам эътибор каратилади.

Гарчан ракамли компетенциялар профессионал хамда олий педагогик таълимнинг асосий натижаларида уз ифодасини топсада айрим холлларда универсал, баъзи вазиятларда эса касбий компетенциялар сифатида намоён булади. Уларнинг иккиёклама характер касб этиши амалга ошириладиган укув жараёнининг характерига боглик.

REFERENCES

1. Шаронин Ю.В. Цифровые технологии в высшем и профессиональном образовании: от личностно ориентированной Smart-дидактики к блокчейну в целевой подготовке специалистов // Современные проблемы науки и образования. - 2019. - № 1.

2. Хашимова Д.П. Замонавий таълимда ракамли технологиялардан фойдаланиш истикболлари. "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2020 yil 151 3/2020

3. Равшан Хамдамович Аюпов Ракамли технологиялар: инновациялар ва ривожланиш истикболлари, - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2020. - 377 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.