Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ШАҲАРСОЗЛИК МУҲИТИДА АРТ-ОБЪЕКТЛАРНИ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ'

ЗАМОНАВИЙ ШАҲАРСОЗЛИК МУҲИТИДА АРТ-ОБЪЕКТЛАРНИ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
161
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ШАҳАРСОЗЛИК / МОНУМЕНТАЛЬ САНЪАТ / “ПАБЛИК АРТ” / “ЛЕНД АРТ” / “АРТ ОБЪЕКТ”

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Турсунов Шавкат Шарибжонович

Мақолада замонавий шаҳарсозлик муҳитида арт-объектларни шаклланиши ва ривожланишида сўнги йилларда пайдо бўлган тасвирий санъатнинг турли усул ва техникаларин ўрганиш мақсад қилиб олинган ва тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ШАҲАРСОЗЛИК МУҲИТИДА АРТ-ОБЪЕКТЛАРНИ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ»

ВЕСТНИК НАУКИ РЧЕСТВА

ЗАМОНАВИИ ША^АРСОЗЛИК МУ^ИТИДА АРТ-ОБЪЕКТЛАРНИ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ

Турсунов Шавкат Шарибжонович, Наманган мууандислик-цурилиш институти,

Наманган, Узбекистон

E-mail: hamkarab@inbox.uz

ФОРМИРОВАНИЕ И РАЗВИТИЕ АРТ-ОБЪЕКТОВ В СОВРЕМЕННОЙ ГОРОДСКОЙ СРЕДЕ

Турсунов Шавкат Шарибжонович, Наманганский инженерно-строительной институт,

Г. Наманган, Узбекистан

Аннотация. Работа направлена на изучение и исследование различных методов и приемов изобразительного искусства, появившихся в последние годы в рамках процесса формирования и развития арт-объектов в современной городской среде.

Ключевые слова: архитектура, градостроительство, монументальное искусство, дизайн, «паблик-арт», «лэнд-арт», «арт-объект».

Аннотация. Мацолада замонавий шахарсозлик мухитида арт-объектларни шаклланиши ва ривожланишида сунги йилларда пайдо булган тасвирий санъатнинг турли усул ва техникаларин урганиш мацсад цилиб олинган ва тадциц этилган.

Калит сузлар: архитектура, шахарсозлик,монументаль санъат,дизайн, "паблик арт", "ленд арт", "арт объект".

Архитектура ва хайкалтарошликнинг бир-бирига уйгунлиги санъат тарихининг энг цизиц муаммоларидан бири булиб келган. Архитектура ва тасвирий санъатнинг бир-бирига уйгунлиги яъни гоявий-бадиий композицион ечими доимо ажойиб янгилик ва ихтироларни келтириб чицаради [1].

Монументал-декоратив хайкалтарошлик узининг фазовий пластик куриниши билан шахарсозликда такрорланмас шакл-шамойил билан биргаликда инсонларнинг бадиий царашларини устирувчи фаол восита хамдир. Хайкалтарошлик нафацат шахар атроф мухити куринишларини тулдиради,

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

балки архитектуравий бино ва иншоотларни специфик жихатдан очиб беришда восита сифатида фаол иштирок этади. Архитектура ва хайкалтарошликнинг композицион шакл, куринишларини узаро алокаси купкирралидир [2].

Узбекистон Республикасининг мустакил давлат сифатидаги фаолияти, миллий меъморлик ва шахарсозлик сохаларида янги уфкларни очиб берди. Янги ижтимоий ва иктисодий дастурлар унинг хаётий киёфасини узгартирди. Бу узгаришларнинг энг яккол ифодаси булмиш меъморий иншоотлар, мустакилликнинг янги маънавий FOяларида, янги ижтимоий буюртма ва курилишнинг илFор усуллари асосида юзага кела бошлади.

Шу уринда алохида таъкидлаб утиш жоизки, бугунги кунда мамлакатимизнинг нафакат марказий шахарлари, айни пайтда барча вилоятлари обод булиб, меъморий жихатдан куркам ва замонавий киёфа касб этиб бораётгани замирида хам давлатимиз рахбарининг концептуал FOя ва карашлари мулохаза ва таклифлари асос булиб хизмат килади [3].

Шахар мухити - бу кишиларниг ижтимоий хаёти утувчи маскан булиб, шахар мухити дизайнини яратиш эса алохида эътибор каратиш лозим булган жихат хисобланади. Яратилган бу мухит шахар ахолисини шахар билан узаро муносабатини уЙFунлашуви, уларнинг фаровон ва мазмунли турмуш кечиришлари учун мухимдир. Жамоат жойларида хайкалтарошлик асарларини пайдо булиши шахарни ободонлаштириш ва шахарсозлик мухити сифатини яхшилашни ечими эканлигини кайд этиш зарурдир. Жамоат жойларида хайкалтарошлик санъати асарлари инсонлар билан бевосита боFлик булиб, уларнинг бевосита визуал маданиятини ва шахар мухитининг сифатини оширишга олиб келади. Бу хайкаллар шахар жойларини безашдан ташкари, шахар мухитини хисобга олишни шакллантириш, кишиларда рухий-хиссий ва аклий образни шакллантириш, маданият ва тарихни омма ичига етказиш каби ижобий ва мухим хусусиятларга эга булиб, бу эса шахар мухитида кишиларнинг кизикарли ва сифатли мухитларни яратиш оркали купрок узаро таъсирини келтириб чикаради[4].

Монументал санъат (лот. monumentum хотирлаш, ёдга олиш, ёдгорлик, moneo - эслатаман) пластик фазовий тасвирий ва нотасвирий санъат турларидан биридир. Бу тур уз ичига катта форматдаги архитектура билан ёки табиий мухит билан боFлик холда яратилган, композицион бирлик ва уЙFунлик билан улар FOявий-образли ечимга эга булади. Монументал санъат асарлари турли ижодий касб усталари ва турли техникалар томонидан бажарилади. Монументал санъатга ёдгорликлар ва мемориал хайкалтарошлик композициялари, тасвирий ва мозаика паннолар, биноларнинг безаги, витражлар, бошка техникалар билан бажарилган асарлар, шу билан бирга, янги технологик формациялар (баъзи тадкикотчилар фикрича архитектура асарлари) киради. Монументаллик хусусиятларига эга булган асарлар, пластик шаклда берилган дабдабали куринишга эга булган FOявий ижтимоий ахамияти ёки сиёсий мазмуни билан ажралиб туради [5].

»

52

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

Бугунги техника ва инновацион технологияларларнинг глобаллашуви даврида хорижда замонавий шахарсозлик амалиётида янги замонавий йуналишлар хам кулланиб келинмокда. Бунга мисол килиб: "паблик арт", "ленд арт", "арт объект" ва хоказоларни курсатишимиз мумкин.

Public-art мунозарали. Шундай килиб, у галереядан то жамоат мулкига айланган санъат булиб, бу албатта осон жараён эмас. Public-art - шахар мухити санъати булиб, шахар мухитида томошабинга кутилмаган мулокотни назарда тутади. Public-art турли хил оммавий жойларни уз ичига олиши мумкин: шахар боFлари, лекин жуда табиий; парклар, кутубхоналар, шифохоналар, кучалар, турар-жойлар, жамоат бинолари, савдо марказлари ва хоказо яъни инсонлар каерда яшаса, ишласа, дам олса. РиЬНс-аЛни хар хил шаклда кабул килиш мумкин. Public-art англатиши мумкин: кичик хайкаллар, катта хайкаллар, фрескалар, картиналар, куча мебеллари, бинолар, трамвай ёки автобуслар, фонтанлар, куприк ва аркалар, алока миноралари, спорт инфраструктуралари.... Буларнинг баъзи бирларини бадиий хусусиятларига караб ёдгорлик, бошкасига асар сифатида каралади. Public-art турли хил вазифаларни бажариши мумкин: байрам ва халк сайлларини утказиш, визуал ландшафтни яхшилаш, туризм ва инвестиция киритиш оркали иктисодий ривожлантириш, кишиларни жамоат жойларида узларини бошкариш, сиёсатни турмуш сифати билан узаро алокасини мослаштириш [6].

Бугунги кунда замонавий шахарсозлик мухитида бино фасадлари юзасига, темирбетон тусиклар, асфальт юзаларига ишланган куплаб турли хил тасвирларга дуч келамиз. Бу тасвирларнинг хаммаси хам маънавий-ахлокий мазмунга ва шахарсозлик композициясига хамоханг мос келмаслиги табиийдир.

Street-art замонавий тасвирий санъатнинг йуналиши булиб, унинг узига хос хусусияти ёркин ифодаланган урбанистик тавсифи хисобланади. Strit-artнинг асосий кисми граффити хисобланади. Street-art - замонавий урбанистик санъатнинг бир куринишидир. Деворий суратлар качон пайдо булганини аниклаш кийин, лекин бундай санъат тури жуда кадимий хисобланади. Купчилик street-artни вандализм деб хисоблашади. Street-art инглиз тилидан таржимада "куча санъати" маъносини билдиради. Бу йуналишда: деворий суратлар, жамоат жойлари ва турли объектлардаги тасвирлар, куча инсталляциялари, стикерлар, постерлар ва бошкалар киради.

Street-art усуллари ва техникалари. Street-artнинг усулларга булиниши асосан, граффитида кузатиш мумкин. Буларга: Writing - граффитини стилсиз чизиш жараёни; Bombing - экстримал шароитларда расмни тезкор чизиш; Tagging - rassom imzosi, nikneym. Чизиш техникасидан ташкари, граффити усуллари стил буйича хам фаркланади: Bubble-letter - йирик харфлар ва йирик шакллардан фойдаланилган графика; Throw-up - Нью-Йорк усули, оддий шакллар ва икки хил ранг ишлатилган стил; Character-graffitist - муаллиф стилида образларни тасвирлаш; Wild-style - кийин тасвирларни чизиш, юкори даражадаги махоратни талаб килади; 3D-style - 3D усулидаги тасвир, оптик иллюзиялар. Инсталляцияларни бажариш ва расмларни чизишда куплаб техника

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

ва усуллар мавжуд. Бу йулда мунтазам янги йуналиш ва FOялар пайдо булиши билан бирга, рассомлар уз усулини топиш учун тинмай уз устида ишлаб келмокдалар[7].

Street-art - бу шахар мухитида содир булувчи ижодий фаолиятнинг барча йуналишларининг умумий номланишидир. Булар реклама хусусиятига эга булмаган тасвирий санъат, шрифтли графика, хайкалтарошлик, инсталляция намуналаридир. Бунда аник бир коидалар мавжуд эмас.

Street-art турлари. Street-art йуналишлари рассомлар фаолиятига турли нуктаи назардан караш билан ажралиб туради. Мисол учун, жамоалар номини уз ичига олган теглар ёки шахсий имзо колдиришни сиёсий норозилик сифатида характерлаб булмайди. Одатда йуналишлар куйидагиларга кура булинади: графика, хайкалтарошлик, йирик инсталляциялар каби конкрет ижод намуналарига муносабат; санъатда поп-арт, нонкорформизм, модерн каби санъатнинг умумий стиллари элементлари мавжудлиги; алохида специфик хусусиятларнинг куплиги - рассомлар куплаб ёзувларни куйишга харакат килишади, хар бир детал устида ишлайдилар, улар учун асосийси - кайфият яратиш ёки кучанинг ташки куринишини узгартиришдир. Шу асосда street-artнинг хусусий йуналишлари пайдо булмокда, купинча бу таклидга асосланади. Кимнингдир расм ёки тасвирлари машхур булиб кетса, бошкалар шунга ухшаш асар яратишга харакат киладилар.

Адабиётлар:

1. Гармония монументальной скульптуры и архитектуры в современном градостроительстве / Ш.Ш. Турсунов, Д.К. Бегматов // Высшая школа, 2015.

2. Иванова И.В. Скульптура и город. - М., 1975.

3. Турсунов, Ш.Ш. Интерьерные настенные росписи: прошлое, традиции и современность / Ш.Ш. Турсунов // Научное знание современности. - 2019. - № 12 (36). - С. 161-165.

4. Электронный ресурс. - Режим доступа: http://dergi.cumhuriyet.edu.tr/ojs/ index.php/fenbilimleri

5. Турсунов Ш.Ш., Абдухакимов У. Монументал санъат ва унинг узига хос хусусиятлари. - НамДУ, 2019 й.

6. Электронный ресурс. - Режим доступа: https://www.researchgate.net/ publication/277161581_Urban_Regeneration_A_challenge_for_Public_Art_1999_Edi tion_2005

7. Электронный ресурс. - Режим доступа: https://crossarea.ru/street-art/street

-art/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.