Научная статья на тему 'Узлуксиз таълим тизимида ўқувчиларнинг ижодий қобилиятларини ривожлантириш (тасвирий санъат дарслари мисолида)'

Узлуксиз таълим тизимида ўқувчиларнинг ижодий қобилиятларини ривожлантириш (тасвирий санъат дарслари мисолида) Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1318
173
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бадиий таълим / ижодий қобилиятлар / декоратив расм / ижодий фаолият. / art education / creativity abilities / decorative drawing / creative activity

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Султанов Ҳ. Э.

Мақолада тасвирий санъат дарсларида ўқувчиларнинг ижодий қобилиятларини ривожлантиришнинг назарий ва методик хусусиятлари, бу масала бўйича илмий изланишлар таҳлили, тасвирий санъат дарсларини ўтказиш усуллари, машғулотларда ўқувчилар ҳар хил тасвирлаш воситалари билан ишлаш усулларини ўзлаштиришлари кераклиги, таълим жараёнида ўқувчиларга индивидуал ёндашишнинг аҳамияти, компьютер технологияларидан фойдаланиш, юқори синфларда лойиҳалаш методларини қўллаш масалалари бўйича фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF THE CREATIVE ABILITIES OF STUDENTS IN SYSTEM OF CONTINOUS EDUCATION (ON EXAMPLE OF GRAPHIC ARTS LESSON)

In article there discussed about theoretical and methodological features of creative abilities development of students in graphic arts lessons, analyzed scientific research of current problem, discussed methods of providing graphic arts lessons, justified necessity of teaching students to use different graphic tools, considered role of individual approach to students in process of education, necessity of using computer technologies and considered issues of applying lessons design methods in high classes.

Текст научной работы на тему «Узлуксиз таълим тизимида ўқувчиларнинг ижодий қобилиятларини ривожлантириш (тасвирий санъат дарслари мисолида)»

Султанов Х.Э.,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Тасвирий санъат ва уни укитиш методикаси» кафедраси катта укитувчиси

УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА УКУВЧИЛАРНИНГ ИЖОДИЙ КОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ (ТАСВИРИЙ САНЪАТ ДАРСЛАРИ МИСОЛИДА)

СУЛТАНОВ Ц.Э. УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА УЦУВЧИЛАРНИНГ ИЖОДИЙ ^ОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ (ТАСВИРИЙ САНЪАТ ДАРСЛАРИ МИСОЛИДА)

Маколада тасвирий санъат дарсларида укувчиларнинг ижодий кобилиятларини ривожлан-тиришнинг назарий ва методик хусусиятлари, бу масала буйича илмий изланишлар тах,лили, тасвирий санъат дарсларини утказиш усуллари, машFулотларда укувчилар х,ар хил тасвирлаш воситалари билан ишлаш усулларини узлаштиришлари кераклиги, таълим жараёнида укувчиларга индивидуал ёндашишнинг ах,амияти, компьютер технологияларидан фойдаланиш, юкори синфларда лойих,алаш методларини куллаш масалалари буйича фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: бадиий таълим, ижодий кобилиятлар, декоратив расм, ижодий фаолият.

СУЛТАНОВ Х.Э. РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ УЧЕНИКОВ В СИСТЕМЕ НЕПРЕРЫВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ (НА ПРИМЕРЕ УРОКОВ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА)

В статье описываются теоретические и методические особенности развития творческих способностей учащихся на занятиях изобразительного искусства, анализируются научные исследования по данному вопросу, рассматриваются методы проведения занятий по изобразительному искусству, обоснована необходимость освоения учащимися применения различных изобразительных средств, отмечается роль индивидуального подхода к учащимся в процессе обучения, а также важность использования компьютерных технологий, рассматриваются вопросы применения методов проектирования занятий в старших классах.

Ключевые слова и понятия: художественное образование, творческие способности, декоративный рисунок, творческая деятельность.

SULTANOVX.E. DEVELOPMENT OF THE CREATIVE ABILITIES OF STUDENTS IN SYSTEM OF CONTINOUS EDUCATION (ON EXAMPLE OF GRAPHIC ARTS LESSON)

In article there discussed about theoretical and methodological features of creative abilities development of students in graphic arts lessons, analyzed scientific research of current problem, discussed methods of providing graphic arts lessons, justified necessity of teaching students to use different graphic tools, considered role of individual approach to students in process of education, necessity of using computer technologies and considered issues of applying lessons design methods in high classes.

Keywords: art education, creativity abilities, decorative drawing, creative activity.

Бугунги кунда ёш авлодга таълим-тарбия беришда уцувчилар онгига миллий ыянинг асосий йуналишларини синг-дириш бадиий таълим воситаларидан самарали фойдаланиш, уцувчиларнинг маънавий-сиёсий дунёцарашларини шакллан-тириш билан бирга уларда ижодий цобилиятларни ривож-лантиришга хизмат цилади.

«Шахсдаги ижодкорлик хусусиятларини кандай тарбиялаш мумкин?» деган муаммо бугун пайдо булган эмас. Азалдан ижодкор-ликнинг бошланиши булган инсондаги ижодий кобилиятларни ривожлантириш масаласи бевосита болалар таълим-тарбияси билан шугулланувчи педагогларни х,ам, илмий тадкикотчиларни х,ам бирдек кизиктириб ке-лади. Таълим ва тарбия, шахснинг шакллани-ши, кобилиятларни ривожлантириш х,анузгача замонавий педагогиканинг энг долзарб масаласи булиб колмокда. У тадкик килинар экан, аввало кобилиятлар кенг маънода ва бадиий ижодкорлик айри х,олда нимани англатади, деган мавзуда жуда куплаб рух,шунослар изла-ниш олиб боришган ва олиб боришмокда. Бу-лар орасида Б.М.Теплов1, Р.С.Немов2, С.Л.Рубинштейн3, Б.Г.Ананьев4, Л.С.Виготский5, А.Н.Леонтьев6, В.С.Кузин7ларнинг ишларини алох,ида таъкидлаб утиш мумкин. Уларнинг из-ланишларида мазмун, мох,иятни аниклаб олиш, кобилиятлар тушунчаси тадкикот килинади8.

Б.М.Теплов кобилиятлар - шахснинг алох,ида рух,ий хусусияти булиб, кандайдир фаолиятни муваффакиятли бажаришга, инсон томонидан аввал ишлаб чикилган ва бирор натижага олиб

1 Теплов Б.М. Избранные труды. В 2-х томах. - М.: «Педагогика», 1985.

2 Немов Р.С. Психология. - М.: Гуманит. изд. центр «ВЛАДОС», 1997.

3 Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. В 2 т. -М.: «Педагогика», 1989.

4 Ананьев Б.Г. Психология чувственного познания. - М.: АПН РСФСР, 1960.

5 Выготский Л.С. Психология искусства. - М.: «Искусство», 1965.

6 Леонтьев А.Н. Деятельность, сознание, личность. Избр. псих. произв. в 2-х томах. - М.: «Педагогика», 1983.

7 Кузин B.C. Вопросы изобразительного искусства. - М.: «Просвещение», 1971.

8 Семенова, М.А. Развитие художественно-творческих

способностей студентов художественных факультетов

педагогических вузов в процессе занятий акварельной живописью на пленэре. Автореф. дис. канд. пед. наук. -

Омск: 2006. С. 10.

келмайдиган билимлар, майорат ва куникмага алокадор булган хусусиятдир9, деб ёзади. С.Л.Рубинштейн кобилиятлар шахсдаги умум-лашган рухий фаолиятлар тизимига бирикти-рилган, кобилиятларнинг куникмалардан фарки харакатлар усулларини мустахкамлаш натижаси эмас, балки харакатлар оркали бошкариладиган фаолиятларнинг рухий жа-раёнларидир10, деб хисоблайди. В.С.Кузин эса кобилиятлар х,акида куйидагича фикр юрита-ди: кобилиятлар деганда, аник бир фаолият турини юкори даражада бажаришга хизмат киладиган шахс сифатлари ва хусусиятлари ту-шунилади11.

Бундай таърифга кура, х,ар кандай кобилият кандайдир фаолият натижаси булиб, фаолият талабларига мос келадиган ва узига керакли сифат ва хусусиятларни уз ичига олади. Кобилиятлар умумий ва махсус кобилиятларга булинади. Инсоннинг барча фаолиятларида у ёки бу даражадаги куринувчи кобилиятлар умумий кобилиятлар дейилади. Махсус кобилиятлар инсон фаолиятининг факат алохида турларида (ижодий, педагогик ва х,.к.) куринади. А.Ковалев кобилиятларни икки гурухдан ташкари, яна учинчи гурух - амалий фаолиятга нисбатан кобилиятларга булади. Уларга техник-конструктив, ташкилотчилик ва педагогик кобилиятлар киради. Бундай турла-ниш асосига инсон кобилиятларига узининг талабларини куядиган фаолиятларнинг уч хил тури: фан, санъат ва амалиёт киради.

Кобилиятларнинг бундай турланиши бун-дан аввал Б.Г.Ананьев томонидан фаолиятнинг уч турга булиб курсатилишига асосланган кобилиятларни англашга мувофик билимлар булиб, улар куйидагилардан иборат:

9 Теплов Б.М. Избранные труды. В 2-х томах. - М.: «Педагогика», 1985, т. 1. -С. 6.

10 Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. В 2 т. -М.: «Педагогика», 1989, т. 1, с. 488, т. 2, с. 564.

11 Кузин B.C. Вопросы изобразительного искусства. - М.: «Просвещение», 1971. -С. 95.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 4

- узаро фикр алмашув билан боFлик1 булган мулокот кобилияти;

- ишчанлик билан боFлик булган мех,нат кобилияти;

- касбий яроклилик1.

Ижодий фаолиятларга тегишли бадиий кобилиятларни урганиш билан В.И.Киреенко2, А.Г.Ковалев3, Н.Н.Волков4, В.С.Кузин5лар шуFул-ланишган.

В.И.Киреенко бадиий кобилиятлардан куйи-дагиларни ажратиб курсатади.

а) идрок килиш;

б) вертикал ва горизонтал чизиклардан оFишни бах,олаш;

в) ёруFлик нисбатларини бах,олаш;

г) узаро нисбатларни бах,олаш;

д) перспектив кискаришларни бах,олаш;

е) куриш хотираси6.

Уз навбатида ижодий кобилиятлар тизими-да яна асосий ва ёрдамчи хоссаларни х,ам ай-тиб утиш мумкин. В.С.Кузиннинг фикрича, ижодий кобилиятларнинг асосий хоссасига куйидагилар тегишли:

• композиция, ундаги муносабатлар, воке-ликдаги куринишлардаги асосий ва характер-ли жих,атларни илFай олишни таъминлайдиган бадиий ижодий тасаввур;

• рассом онгидаги ёркин образларни яра-тиш ва уни бадиий образга айлантиришни таъминлайдиган куриш хотираси хусусияти;

• кураётган ва тасвирланаётган куринишга нисбатан х,иссиётнинг кучлилиги;

• ироданинг кучлилиги7.

Бадиий кобилиятларнинг кушимча хоссала-рига куйидагилар киради:

1 Ананьев Б.Г. Психология чувственного познания. -М.: АПН РСФСР, 1960. -С. 486.

2 Киреенко В.И. Целостность восприятия и художественные способности. // «Вопросы психологии», М., 1956, №6. -С. 50-65.

3 Ковалев А.Г. К вопросу о структуре способностей к изобразительной деятельности. // Проблемы способностей. / Под ред. В.Н.Мясищева. - М.: АПИ РСФСР, 1962. -С. 68-75.

4 Волков Н.Н. Цвет в живописи. - М.: «Искусство», 1984. -С. 480.

5 Кузин B.C. Психология (учебник для художественных училищ). - М.: «Педагогика», 1982. -С. 256.

6 Киреенко В.И. Целостность восприятия и художественные способности. // «Вопросы психологии», М., 1956, № 6. -С. 50-65.

7 Кузин B.C. Психология: Учебник для художественных

училищ. - М.: «Педагогика», 1982. -С. 256.

1) фаолият жараёни давомида ривожланиб борувчи табиий куриш кобилиятининг (чизик, шакл, нисбат, рангни сезиш) юкорилиги;

2) каламтасвир, рангтасвирдаги янги техник усулларни тез узлаштириб олишни таъминлайдиган рассом кул х,аракати хоссаси.

Юкорида санаб утилган хусусиятлар бир-бири билан узаро боFлик ва бадиий ижодий кобилиятларнинг ривожланиши учун улар-нинг узвийлиги жуда мух,им.

Болаларнинг тасвирий фаолиятдан малака ва куникмаларини шакллантириш омиллари Т.Н.Комарова томонидан атрофлича илмий асослаб берилган булса8, болаларни расм иш-лаш техникасига ургатиш муаммоси XX аср бошларида В.М.Бехтерев, Корродо Риччи, Либерти Тедд томонидан тадкик этилган. Улар болалар ижодиётининг узига хос ривожлани-шини таъкидлаган х,олда бу жараёнда расм ишлашга ургатишнинг зарурлигига алох,ида урFу берганлар.

Либерти Тедд расм чизишда кул х,аракат-лари учун махсус машклар тизимини ишлаб чиккан9. Бу машклар мактабгача ёшдаги болалар учун мулжалланган булиб, бу машкларни болалар бажонидил бажарадилар. У факатгина геометрик шаклларни чиздириш билан чекла-ниб колмасдан, балки табиий унсурларни чиздириш ва бу оркали болаларнинг она табиатга булган кизикишлари, кузатувчанликларини ривожлантириш лозимлигини таъкидлайди. П.Н.Никонорова эса уз тадкикотлари натижа-сига асосланган х,олда тасвирий фаолиятда ва-зифаларни турли материаллар ва техникада ишлаш болаларнинг ижодий ташаббусини уЙFотиши, фантазияси ва тасаввурларини устиришнинг мух,им шарти эканлигини таъкидлайди10.

Жамиятдаги юз бераётган катта узгаришлар мактаб олдига укув фаолиятининг барча жабх,аларида ижодкор укувчи шахсини шакллантириш билан боFл и к муаммолар ечимини

8 Комарова Т.С. Развитие художественных способностей дошкольников. Монография. - М.: «Мозаика-Синтез», 2014. -С. 144.

9 Тэдд Д.Л. Обучение рисованию по американскому способу профессора Д.Л.Тэдда, дир. худ.-пром. школы в Филадельфии - Спб.- М., 1902.

10 Никанорова Н.П. Наглядные пособия и оборудование для занятий изобразительным искусством. - М.: «Просвещение», 1975. -С. 133.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 4

Хал этиш вазифасини к,уймокда. Бу муаммо-ларнинг ечимини топишда ижодий коби-лиятларни ривожлантириш асосий омиллар-дан бири булиб хизмат килади.

Хозирги кун укитувчиси болалар билан иш-лаганда бу кобилиятларнинг янада самарали-рок ривожланишига ёрдам бериши, укувчилар-нинг аклий ва амалий малакаларини фаол-лаштиришни таъминлайдиган таълим усулла-ри ва методларини куллашга диккатини каратиши лозим. Бунинг учун укитувчи таълим муассасасидаги шарт-шароитлар ва уз имко-ниятларидан кенгрок фойдаланиши максадга мувофик булади.

Хар бир укувчининг шахсий хусусияти, им-кониятига караб ижодий кобилияти, иштиёки, кизикишини самарали ривожлантириш:

- ечими аник булган ижодий вазифалар бериш;

- амалий машFулотлар оркали укувчилар-даги ижодий кобилиятларни фаоллаштириш ва йуналтириш усуллари билан амалга ошири-лиши мумкин.

Тасвирий санъат укитувчиси узининг хар бир дарсини бола хаётидаги ёркин вокеа булиб колиши, улардаги мустакил ижодкор-лик хисларини уЙFотишга интилиши даркор. Расм чизиш узига хос кизикарли машFулот. Унда хар сафар аввалгисига ухшамаган, янги, узига хос, хаяжонли, кизикарли мухит ярати-лиши лозим. Укитувчи бу мухитни укувчилар билан жонли мулокот, мусика, тасвирлар, шеърий сатрлар, уйинли холатлар, компьютер дастурлари ёрдамида яратиши мумкин.

Тасвирий санъат дарсларидаги ижодий фаолият мобайнида таклиф этиладиган тас-вирни хар хил ифодалаш шакллари:

• ко^оз текислигида хажмли шаклларни (натурадан караб, хотирадан, тасаввурдан) тасвирлаш;

• конструктив ва декоратив расмлар иш-лаш;

• санъат асарлари ва борликдаги куриниш-ларни идрок килиш;

• уртоклари билан жамоа булиб ишлаш, синфда ва уйда бажарилган вазифалар нати-жасини биргаликда мухокама килиш;

• тасвирий санъатдаги маънавий мерос-ларни урганиш;

• урганилаётган мавзу буйича кургазмали материаллар туплаш каби йуналишларда тасвирий саводхонликни шакллантириш укувчи-ларда ижодий кобилиятларни таркиб топти-риш ва ривожлантиришнинг мухим шартлари-дан биридир.

Тасвирий санъат дарсларида укувчиларда ижодий кобилиятларнинг фанлараро алока-дорлик тамойилидан фойдаланиш хам яхши самара беради. Зеро, урганилаётган мавзу буйича мусика (мусика асарлари эшитиб расм ишлаш, тасвирий санъат ва мусика уртасида алока урнатиш), адабиёт (шеърий сатрлар укиш, топишмок, эртак, иллюстрациялар чизиш), тарих (санъат асарлари яратилишини урганиш, тарихий вокеалар, мавзули вокеабанд мавзуларни урганишда жанглар тасвири ва х.к.), технология (уйинчоклар, келгусида накш ишлаш учун идишлар, кутичалар ясаш), информатика фанлари билан боFлик график уйинлардан фойдаланиш максадга мувофик.

Тасвирий санъат машFулотларида укувчилар хар хил тасвирлаш воситалари (калам, ^оз, картон, муйкаламлар, акварель, гуашь буёклари, пластилин, стек) билан ишлаш усул-ларини узлаштирадилар. Хозирги даврда ижодий жараённи кенгайтирувчи хар хил фломастер, гелийли ручка, учириш учун штрихлар, сифати ва фактураси хар хил ко*озлар каби жуда куплаб янги тасвирлаш ашёлари пайдо булди.

Тасвирлаш ашёларнинг купайиши ижодий ишлар тури, куламининг кенгайишига олиб ке-лади.

Тасвирий санъат дарсларида уларни урнида куллаш укувчиларнинг ижодий кобилиятлари-ни ривожлантириш учун кенг имкониятлар такдим этади. Шунингдек, тасвирий санъат дарсларида фаолиятнинг хар хил турларидан фойдаланиш укувчиларга уз ижодий <^оя-лари»ни турли техникада тасвирлаш имкони-ни яратади. Жумладан:

• чизиш (хар хил жанр ва турларда);

• аппликация (ранг-баранг ^оз ёки мато парчаларини бирор нарсага ёпиштириб ёки тикиб гул, накш хосил килиш);

• кандайдир ^оз ёки юзага унинг ранги ва фактураси билан фарк киладиган рангли ^оз парчаларини ёпиштириб композиция

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 4

ишланадиган тасвирий санъатнинг техник усу-ли - коллаж;

• пластик материаллардан х,айкал ясаш; кулда ясалган буюмларга накш ишлаш;

• бармоклар билан чизиш, х,ар хил шохлар, Fулаларга озгина ишлов бериб композиция ишлаш, перо ёки бошка уткир асбоб билан KOFоз, картонга киркиб ёки уйиб ишланиб, кейин у жойга тушь куйиб тасвир х,осил килиш

- граттаж усули каби техникалардан фойдала-ниш мумкин.

Дарсдан ташкари вактларда эса ингичка узун ко^оз тасмаларидан узун спиралсимон бурмалар х,осил килиб, х,ар хил (х,ажмли ва х,ажмсиз) композициялар тайёрлаш жараёни

- квиллинг (инглизча (quill) суздан олинган булиб, «куш пати» маъносини билдиради) тех-никасида, ойнага х,арир рангларда рангтасвир ёки накшли композиция ишлаш - витраж, ёFочга уйиш, шиша ва сополга ишлаш каби техникаларни урганишади.

Бир дарсдан кейинги дарсгача доимий ра-вишда бадиий тасвирлаш ашёлари узгариб, уларнинг х,ар хил имкониятларидан фойдала-ниш куникмаларини эгаллаб боришади. Укувчидаги ижодий фаолият шаклининг хил-ма-хиллиги уларнинг тасвирий санъатга булган кизикишларининг ошишига сабаб булади ва бу бола шахсияти шаклланишининг мух,им шарти х,исобланади.

Таълим жараёнида унга индивидуал ёнда-шиш х,ам боладаги ижодий кобилиятларнинг ривожланишининг мух,им шартларидан бири-дир.

Ижодий кобилиятларнинг ривожланиши барчада бирдек булиши мумкин эмас, лекин уз ижодий мех,нати натижасидан кувонч ^иссини туюши учун х,ар бир болага фаол, мус-такил равишда ижод килиш имконияти яратиб берилиши керак.

Укувчилар дарс жараёнида кучли укув-чилардан колиб кетмаслик учун узлаштириши суст булган укувчиларда фанни узлаштириш истакларини кучайтириб, мустакил равишда ишлаш куникмалари ошириб борилади. Бун-дай самаралирок усуллардан фойдаланиш ва кулай шароитлар яратиб бериш улардаги тасвирий санъатга булган кизикишларни янада кучайтиради.

Атроф-борликдаги табиат билан мулокот ижодкорликдаги барча фаолиятларнинг асо-си, бошланиши х,исобланади. Борлик оркали биз инсоннинг ажойиб кобилияти булган «фантазия» тушунчасига кириб келамиз. Хар кандай фантазия асосида х,акконий, х,аётий тажрибалар ётади. Шунинг учун бола атроф-борликни куриб-кузатганлари асосида фантазия килиши мумкин.

Укитувчи х,ар бир укувчида фантазия килиш кобилияти, ижод килишда узига нисбатан ишонч х,осил килиш куникмасини шаклланти-риши керак. Бир катор Fайриоддий ва кутил-маган вазифалар бажариш фантазияни сама-рали ривожлантириш усулларидан бири х,исобланади. Шахсий карор кила олиш, яра-тувчанлик, ижодга ноанъанавий ёндашиш ва уз фикрида туриш куникмаларини ривожлан-тирувчи, максадли, уз устида тинимсиз ишлаш билан боFлик тасаввурни кенгайтирувчи бир нечта мавзудаги машкларни мисол келтира-миз:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- эртакдаги ажойиб муъжизавий х,айвон, семурF куши; шах,римиз келажакда; муъжиза-кор мамлакат;

- мевалар, сабзавотлар, гуллар, геометрик шакллардан тузилган натюрмортлар;

- х,ар хил материаллардан Fайриоддий уйинчок ясаш;

- маълум бир мавзуга оид накш чизиш;

- акл-идрокни ривожлантирувчи уйинлар; «Бу нимага ухшайди?», «Сех,рли расмлар», «Сех,рли доFлар», «Рассомга ёрдам бер», «Сех,рли кузойнак».

Алох,ида индивидуал ишлашдан ташкари, жамоавий ишлаш усулидан х,ам фойдаланили-ши мумкин. Бунда бутун синф билан бирга «Капалаклар дунёси», «Гулларга тула утлок», «Хайвонот боFи», «Сув ости дунёси», «К,асрдаги ракс кечаси, базм» ва х,.к. мавзуларидаги композициялар ишланади. Бу мавзуда ишлаганда болалар барчаси иштирок этиб, бири касрни чизса, иккинчиси унинг накшлари, учинчиси ундаги ках,рамонлар образларини бир вактда ишлаш имкониятига эга булишади. Хар ким уз тасаввуридаги нарсаларни ифодалашга ури-нади ва натижада турли-туман шакллар, ках,рамонлар образлари катнашган кизикарли композиция яратилади. Жамоавий ижодкор-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 4

ликда боладаги хусусий ижодкорлик жуда кизикарли ижобий натижалар беради.

МашFулотларда компьютер технологияла-ри хам самарали кулланилиши мумкин. Ком-пьютерда мультфильм яратилиш жараёнлари акс эттирилган видеороликлар курсатилиб, мультфильм кахрамонларининг ижобий ва салбий хислатлари, ранглар ва чизиклар плас-тикасининг жозибадорлиги хамда унинг яратилиш жараёнидаги кизикарли ва машаккатли рассом мехнатидан болалар бой таассуротга эга буладилар.

Рассомларнинг асарларидан намуналар курсатиш ва таникли рассом, педагог олимлар билан масофавий таълим машFулотларининг ташкил этилиши укувчиларда дарсга булган кизикишни оширади.

Юкори синфларда лойихалаш методларини кенг куллаш мумкин. Бунда амалий санъатнинг кадимий, миллий ва замонавий анъаналар-нинг уЙFунлашуви асосида янги жихозлар (би-нолар, автомобиллар, маиший ва спорт жихозлари, либослар) лойихалаштириш бола-лардаги миллий кадриятларимизга нисбатан фахр ва мехр туЙFусини уЙFотади. Махаллий хом ашёлардан фойдаланган холда яратувчан-лик ва ихтирочилик фаолиятлари болаларнинг ижодий кобилиятлари шаклланишига туртки булади.

Тасвирий санъатда раFбатлантириш ижодий кобилиятлар шаклланишининг мухим шарти булиб хизмат килади. Бизнинг фикри-мизча, тасвирий санъат дарсларида укувчиларга туFри ёки нотуFри чизганлари учун бахо куйиш керак эмас. Болалар ютукларини анъанавий бахолаш жуда мукам-мал булмаган усул, деб уйлаймиз. Фикрлаш, яратиш, ижод килиш куникмалари даражаси бахолаш мезонининг асосий компонентлари булиши керак. Билиш фаолиятининг энг самарали омили булган муваффакиятли вазиятни яратишга харакат килиш лозим.

Мактабдаги уюштирилган кургазмаларда катнашиш болаларни раFбатлантириш шакли-дан бири булиб, ота-оналар билан учрашув ёки байрам тадбирларига баFишланган бундай кургазмалар тез-тез утказилиб турилиши максадга мувофик. Вакти-вакти билан бундай кургазмалар ташкил этиб туриш болаларда уз ишларининг узгалар томонидан эътироф эти-

лишини курганда уларда фахр ва Fурур туЙFуларини уЙFотади. Уз ишларини бошкалар иши билан таккослаш, бахолаш хамда ютук ва камчиликларини куриш имкониятини яратади. Укувчиларнинг дарсда ишлаган ишларидан якинлари ва дустлари учун совFа сифатида хам, мактаб йулакларига безак сифатида хам фойдаланиш мумкин.

Бу дарсларда хар бир бола уз сезгиси, фикр-лаши ва дунёкараши, шахсий сифатлари билан кизик. Бу дарсларда болалар саёхатчи, каш-фиётчи, ижодкор ролида булишлари мумкин. Улар тафаккур килиши, тахлил килиши, шод-лик ва гузаллик яратиши билан бу ижодлари махсулидан узларини бахтли хис киладилар.

Бундай дарс утиш фаолияти натижасида укитувчи:

1) мактаб жамоавий ва маънавий ишларида иштирок этиши;

2) барча синфларда узлаштириш курсаткичи ва узлаштирилган билимлар сифатини оши-риши;

3) туман, шахар, вилоят микёсидаги тадбир-лар, кургазмаларда укувчилари ишлари билан катнашиш, куплаб ютукли совринлар олиш каби муваффакиятларни кулга киритиши мум-кин.

Юкорида келтирилган таълим технология-лари асосида укитувчи укувчилардаги узига хос ижодий вазифалар бажариш хамда хар кандай фаолиятга ижодий ёндашиш коби-лиятларини юзага чикариш ва ривожланти-ришга сабаб булади.

Тасвирий санъатни укитиш дарсининг тур-ли шакл ва усулларидан фойдаланилган бундай дарсларда:

- ижодкорлик кобилиятлари ривож-ланади;

- хиссий дунёкарашлари шаклланиб, маъ-навияти тарбияланади;

- тасвирий санъат хакидаги кадимги дунё санъатидан то хозирги вактгача булган асосий билимлар эгалланади;

- дунё халклари санъатига нисбатан хурмат хисси уЙFонади;

- атроф-мухит ва санъатни кадрлашга нисбатан маънавий-ахлокий хусусиятлар шаклла-нади.

с 16 V УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ / НЕПРЕРЫВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ л У

Адабиётлар:

1. Ананьев Б.Г., Дворяшин М.Д., Кудрявцева Н.Л. Индивидуальное развитие человека и константность восприятия. - М.: «Просвещение», 1968. -С. 334.

2. Ананьев Б.Г. Психология чувственного познания. - М.: АПН РСФСР, 1960. -С. 486.

3. Волков Н.Н. Цвет в живописи. - М.: «Искусство», 1984. -С. 480.

4. Выготский Л.С. Психология искусства. - М.: «Искусство», 1965. -С. 379.

5. Киреенко В.И. Целостность восприятия и художественные способности. // «Вопросы психологии», М., 1956, № 6. -С. 50-65.

6. Комарова Т.С. Развитие художественных способностей дошкольников. Монография. - М.: «Мозаика-Синтез», 2014. -С. 144.

7. Ковалев А.Г. К вопросу о структуре способностей к изобразительной деятельности. // Проблемы способностей. / Под ред. В.Н.Мясищева. - М.: АПИ РСФСР, 1962. -С. 68-75.

8. Кузин B.C. Вопросы изобразительного искусства. - М.: «Просвещение», 1971. -С. 95.

9. Кузин B.C. Психология: Учебник для художественных училищ. - М.: «Педагогика», 1982. -С. 256.

10. Леонтьев А.Н. Деятельность, сознание, личность. Избр. псих, произв. в 2-х томах. - М.: «Педагогика», 1983. Т. 2. -С. 318.

11. Немов Р.С. Психология. - М.: Гуманит. изд. центр «Владос», 1997. -С. 688.

12. Никанорова Н.П. Наглядные пособия и оборудование для занятий изобразительным искусством. - М.: «Просвещение», 1975. -С. 133.

13. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. В 2 т. - М.: «Педагогика», 1989, т. 1, с. 488, т. 2, с. 564.

14. Семенова М.А. Развитие художественно-творческих способностей студентов художественных факультетов педагогических вузов в процессе занятий акварельной живописью на пленэре. Автореф. дис. канд. пед. наук. - Омск: 2006. -С. 10.

15. Тэдд Д.Л. Обучение рисованию по американскому способу профессора Д.Л.Тэдда, дир. худ.-пром. школы в Филадельфии. - Спб.-М., 1902.

16. Теплов Б.М. Избранные труды. В 2-х томах. - М.: «Педагогика», 1985, т. 1. -С. 6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.