Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ЁНДАШУВЛАР: ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛ'

ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ЁНДАШУВЛАР: ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

406
55
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
анънавий таълим / шахсга йўналтирилган ѐндашув / компетенциявий ѐндашув / акмеологик ѐндашув / traditional education / personality-oriented approach / competencebased approach / acmeological approach

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нилуфар Сабирбаевна Дусчанова

Мазкур мақолада анъанавий ва замонавий педагогик ѐндашувлар асосида олиб бориладиган дарс машғулотлари ўзаро солиштирилган. Шунингдек, замонавий педагогик ѐндашувларни уйғунлаштириш асосида ташкил қилинадиган дарс машғулотларининг афзалликлари очиб берилган. Мақоладаги фикрлар умумий характерга эга бўлиб, барча фанлардан ташкил қилинадиган дарс машғулотларига татбиқ қилиш мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODERN PEDAGOGICAL APPROACHES: A COMPARATIVE ANALYSIS

This article compares lessons based on traditional and modern pedagogical approaches. The advantages of lessons based on a combination of modern pedagogical approaches are also revealed. The ideas in the article are of a general nature and can be applied to lessons in all disciplines.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ЁНДАШУВЛАР: ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛ»

ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГИК ЁНДАШУВЛАР: ЦИЁСИЙ ТА^ЛИЛ

Нилуфар Сабирбаевна Дусчанова

ТАТУ Урганч филиали академик лицейи укитувчиси E-mail: xojamqulov77@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада анъанавий ва замонавий педагогик ёндашувлар асосида олиб бориладиган дарс машFулотлари узаро солиштирилган. Шунингдек, замонавий педагогик ёндашувларни уЙFунлаштириш асосида ташкил килинадиган дарс машFулотларининг афзалликлари очиб берилган. Маколадаги фикрлар умумий характерга эга булиб, барча фанлардан ташкил килинадиган дарс машFулотларига татбик килиш мумкин.

Калит сузлар: анънавий таълим, шахсга йуналтирилган ёндашув, компетенциявий ёндашув, акмеологик ёндашув.

MODERN PEDAGOGICAL APPROACHES: A COMPARATIVE ANALYSIS

ABSTRACT

This article compares lessons based on traditional and modern pedagogical approaches. The advantages of lessons based on a combination of modern pedagogical approaches are also revealed. The ideas in the article are of a general nature and can be applied to lessons in all disciplines.

Keywords: traditional education, personality-oriented approach, competence-based approach, acmeological approach.

КИРИШ

Замонавий дунёда жамиятнинг хар томонлама ривожланиши таълим мазмуни ва сифати билан боFлик эканлиги уз исботини топиб бормокда. Бутун дунёда юз бераётган глобаллашув жараёнларининг таълим сохасига хам жадал суръатларда кириб келиши, ахборот окимининг куплиги, инновацион технологияларнинг шиддатли ривожланиши, албатта, таълим мазмунида хам шунга мос узгаришлар булишини такозо килади. Таълимнинг бугунги кундаги вазифаси сохага куйилган давлат сиёсатини амалга ошириш, кадрлар тайёрлаш буйича давлат талабларни сифатли бажариш, укув адабиётларининг замонавий авлодини яратиш,

March, 2022

183

укитувчи-мураббийларнинг методикасини узлуксиз такомиллаштириш, укувчиларга шахсга йуналтирилган таълим технологиялари асосида дарс бериш каби педагогиканинг методологик ахамиятга эга муаммолари билан бевосита боFлик. Ушбу муаммоларнинг хал килиниши таълим мазмунига куйилаётган давлат талабининг сифатли бажарилишини таъминлайди, таълим беришнинг асосий концептуал масалаларининг ижобий ечимига сабаб булади. Бу эса фан методологияси ва методологик тадкики билан боFлик жараёнлардир.

АДАБИЕТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Умуман, методология таджики рационал ёндашиладиган, мураккаб, купкиррали илмий-ижодий фаолиятдир. Фан методологиясининг тадкики унинг ривожланиш конуниятлари, объектни илмий концепция нуктаи назаридан тадкик килиш буйича мураккаб саволларга жавоб топишга ёрдам беради. Фан методологияси борасидаги фикрлар "методология", "тадкикот методи" ва "методика" тушунчаларининг узаро муносабатида диалектик алокадорликни юзага келтиради.

Методология тадкикотчининг назарий ва амалий фаолиятини ташкил этиш, тиклаш тамойиллари ва усуллари тизими хамда бундай тизим хакидаги таълимотдир.1 Методологияни методлар хакидаги таълимот ёки ялпи-умумий билиш методи ёки вокеа ва ходисаларни илмий билиш, унинг мохиятини англаш ва уни узгартиришнинг алгоритмидир, дейиш хам мумкин. Умуман, методология методларга ва вокеликка кандай ёндашиш йулини ургатади. Демак муайян фаннинг назарий ва амалий конуниятларига ёндашув усуллари, уни тадкик этиш методлари тизими методология тушунчаси остида ойдинлашади.

Тад^и^от методи урганилаётган ходисанинг мохияти хакидаги умумий назарий FOялардан келиб чикадиган тадкикот йулидир. Тадкикот методлари тадкикотчига урганилаётган объектни белгиланган максадга мувофик тадкик этишнинг энг окилона уссуллари тизимидир. Тадкикот методлари учта йирик турга булинади: 1. Эмперик тадкикот метолари. 2. Эмперик-назарий тадкикот методлари. 3. Назарий тадкикот методлари.

Методика хар кандай максадли харакатларни амалга ошириш тартиби, тайёр алгоритмидир. Методика усул ва вазифаларни аник куйиши билан методдан фарк килади.

1 Тураев Б. У ким, бу нима? Методология. qomus.info.

онлайн энциклопедия. // https://qomus.info/encyclopedia/cat-m/metodologiya-uz/

March, 2022

184

Фаннинг методологик тадкикида бу тушунчалар уз даражасига эга. Методология ушбу тушунчаларнинг асосини ташкил килади. Метод учун методика, методика учун тадкикот методлари ва уз навбатида тадкикот методлари учун методология асос вазифасини бажаради.

Замонавий педагогик ёндашувлар ва педагогиканинг замонавий парадигмалари муаммоси мамлакатимизда Б.Ходжаев, Л.Г.Бобоходжаева, Х.А.Шайхова, Г.Х,.Тиллаева, Н.Индиаминов, Б.Бабажанов каби тадкикотчиларнинг; хорижда И.С.Якиманская. С.Морозов, Д.Смолякова, H.Meyer, A.Klapper каби олимларнинг ишларида ёритилган.

НАТИЖАЛАР ВА МУХрКАМА

Педагогика фани ижтимоий онг шаклларидан бири сифатида доимо усиш, узгариш ва такомиллашишда давом этмокда. Х,ар бир даврнинг уз урганиш муаммолари, унга ёндашув усуллари, илмий тадкикот методологияси бир-биридан фарк килади. Айни пайтда хар бир давр учун умумий конуниятлар мавжудки, улар методологиянинг таянч тамойиллари ва концепциясини ташкил килади.

Шахсга йуналтирилган таълим технологиясида инсонпарварлик FOяси педагогика ва психология билан бирлашиб, муайян уЙFунликни намоён килади. Мазкур технологиянинг самарали ишлаши учун укувчи иктидори мухим ахамиятга эга. Анъанавий педагогик технологиялардан фаркли равишда шахс йуналтирилган таълим технологиясининг марказида узининг максимал имкониятларини ишга солиб билим олишга интилиш, янги тажриба-синовларни кабул кила олиш, хар хил вазиятларда мустакил карор кила олиш, ностандарт фиклаш каби фазилатларга эга укувчи шахси туради.

Шахсга йуналтирилган таълим куйидаги хусусиятларга эга:

- укувчиларнинг таълимдаги мустакиллигини таъминлаш, улар учун маъкул булган методларни танлаш;

- укувчиларнинг мавжуд билим хамда салохиятларига, тажрибаларига ишонч билдириш;

- укувчиларнинг ижтимоий хусусиятлари ва турмуш тарзини хисобга олган холда уз "мен"ини намоён килишга булган интилишини раFбатлантириш;

- укувчиларнинг эмоционал холати, шунингдек, уларнинг маънавий-ахлокий кадриятларини хисобга олиш;

March, 2022

185

- yKyBHHrapHHHr Tat^HM onam cTpaTeruacura xoc SynraH yKyB KyHHKManapHHH MaKcag^H maKmaHTHpum;

- Tat^HM ^apaeHHga yKHTyBHH Ba yKyBHH Ba3H$anapHHH KaHTa Ta^CHM^am: yKHTyBHHHHHr eTaKHH^HK po^HHH HeKnam, yHra epgaMHH, Mac.rax,aTHH CH^aTHga Kapam.

fflaxcra HyHanTHpH^raH Tat^HM TexHo.rorHacHHHHr acocuH TaMOHH^H yKyBHH maxcuaTHgaru HHgHBHgyanHHKHH TaH o^Hmgup. fflaxc ftyHanTHpHnraH Tat^HM eHgamyBH BapuaffraH^HK Ba aK^ TaBCH^H TaMOHH^^apH acocuga Hm Kypagu. EyHga bapiiahtiiLiiik y^yBHH^apHHHr HHgHBHgyan xycycuaraapu Ba Ta^puSanapura KapaS SapHa yHyH Sup xhh Sy^MaraH Tat^HMHHHr Typ^H Moge^^apHgaH ^oftganaHHm (ymSy TaMOHH^HHHr TaTSuKH SyHHHa MactynuaT yKHTyBHuga ^o^agu.) hh aHraaTca, a^ tabch^h Sy yKyBHHnapHHHr Sunum, SupranHKga x,apaKar KH^um Ba sop^hkhh эмoцнoнaп y3^amTHpum ^apaeHHra KapamnraH TexHo-roruagup.

fflaxcra HyHanTHpH^raH Tat^HM Moge^H So^aHHHr maxcuH xycycuaraapuHH ohhS Sepum Ba puBo^naHTupum yHyH 3apyp mapT-mapouraapHH (h^thmohh, negarorHK) apaTHmra KapamnraH. Ey Mogegga acocHH TymyHHanap KyHHgarH.nap: TanaSaHHHr cySteK cu^aTHgaru Ta^puSacu, maxcuH puBo^naHHm TpaeKTopuacu Ba aK^HH TaH^oB.

fflaxcra fiyHanTHpH^raH Tat^HMHHHr aHtaHaBHH Tat^HMgaH $apKH Kyfiugaru^apgaH uSopaT (1-pacM):

AHtaHaBHH eHgamyB Maxcra HyHa^THpi^raH eHgamyB

Tat^HMra MyaHaH Ko^Hnra Tymupu^raH ^apaeH cu^aTHga Kapanagu (y3HHHHr aHHK TapTuS-Kouganapura эгa) Tat^HM yKyBHHra HHgHBHgyan MyHocaSaT, yHH maxc cu^aTHga TaKoMH^^amTupum SyHHHa negarorHK KynnaS-KyBBaraamra Kapamragu

YKyBHHHHHr puBo^naHHm BeKTopu o^gHHgaH ypHamnraH Syragu YKHTHm yHyH 3apyp SynraH puBo^naHHm BeKTopHHH o^gHHgaH Se^ru^aMafigH, Sarnu puBo^naHHm BeKTopu yHyH SapHa 3apyp mapT-mapouraapHH apaTagu

® ©

©

O1

March, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal^

186

EapHa yHyH yMyMufi, aroHa Ba Ma^öypufi öynraH a^^ufi puBo^raHum fiynu öe^ru^aHagu X,ap öup y^yBHuHuHr MaB^yg canoxuaTugaH Ke^uö Hu^uö uHguBugyan кoöн^нaт^apннн TaKoMu^^amTupum, maxc cu^aTuga puBo^naHumura KyMaKnamum

Tat^uMHuHr puBo^naHum BeKTopu o^guHgaH öe^ru^aHagu PuBo^^aHum BeKTopu TanaöaHuHr puBo^naHumura epgaM öepyBHu negaroruK Tatcup^apHu aHu^amra Kypu^agu

Tat^uMra o^guHgaH öe^ruraHraH xycycuaraapra эгa maxcHu maKmamupum Ba3u$acu KyHuragu Tat^uMra y^yBHuHuHr maxcufi puBo^naHumuHu TatMuaram, cTpaTeruK ^ao^uaT кoöн^нaтннн puBo^namupum, u^ogKop^uK, TaH^ugufi ^uKp^am TrouMu, yз-yзннн aHu^^am Koöu^uaTu, yз-yзннн puBo^namupum, u^oöuh "Me^'uHu aHraam Basu^acu KyHuragu

1-pacM. Maxcra HyHa^rapn^raH Tai^HMHHHr aHtaHaeuH Tat^HMgaH

(|)apKii

fflaxcra HyHanTHpn^raH eHgamyB acocugaru negaroruK TexHo-roruaHap KyHugarurap:

- fflaxcra HyHanTHpn^raH Tat.mM (^KuMaHcKaa H.C.).

- Y3-y3HHH pHBO^naHTHpnm Tat^HM TexHO^ornacH (Ce^eBKo r.K.).

- HHCOHnapBap maxcuaT TexHO^oruacu.

- YHHH TexHO^orua^apu.

- HnguBugyan Tat^uM TexHo^oruacu (ÄMHoamBu^u. ffl.Ä.).

fflaxcra KyHanTupu^raH gapc MamFyroTu aHtamBufi gapcgaH, aBBano, yкнтyвнн-yкyвнн^apнннг y3apo MyHocaöaraap TypuHu yзгapтнpнmн öuraH ^ap^amgu. ^aMoaBuö eHgamyB yanyöugaH y^myBHu x,aMKop.mK yc^yöura yTagu, y^yBHuHuHr ^ao^uaT ^apaeHu cu^aTu HaTu^anapHuHr Kyn^urura эмac, öa^Ku Tax^u^ra Kynpo»; эtтн6op KapaTu^umu öuraH a^panuö Typagu. Y^yBHu gapc ^apaeHuga Tupum^o^ Tat^uM o^yBHugaH u^ogKop Tat^uM o^yBHura y3rapagu. ^apc ^apaeHu puBo^naHTupyBu Ma^caguHuHr xycycuaraapu xaM y3rapagu. 3Hr acocuficu, y^myBHu Ba3u$acu Ha^a^aT öu^um öepum, öa^Ku y^yBHurap maxcuHuHr puBo^naHumu ynyH MyHocuö mapouT apaTumgaH x,aM uöopaT öyragu.

March, 2022

187

Куйида анъанавий ва шахсга йуналтирилган дарслар уртасидаги асосий фарклар курсатилган (2-расм).

Анъанавий дарс

Шахсга йуналтирилган дарс

Барча болаларга билим, куникма ва малакаларнинг белгиланган

микдорини ургатади

Х,ар бир боланинг уз шахсий тажрибасининг самарали

тупланишига кумаклашади

Укув вазифаларини, болаларнинг иш шаклини белгилайди ва уларга топширикларни туFри бажариш намунасини курсатади

Болаларга турли тарбиявий вазифалар ва иш шаклларини танлашни таклиф этади, болаларни бу вазифаларни хал этиш йулларини мустакил топишга ундайди

Болаларни узи таклиф этаётган укув материалига кизиктиришга харакат килади

Болаларнинг реал манфаатларини

аниклаш ва улар билан укув

материалини танлаш ва ташкил

этишни мувофиклаштиришга интилади

Иктидорли

индивидуал

боради

болалар билан машFулотлар олиб

Х,ар бир бола билан индивидуал иш олиб боради

Болалар фаолиятини режалаштиради ва бошкаради

Болаларнинг уз фаолиятини режалаштиришига ёрдам беради

Болалар иши натижаларини бахолайди, йул куйилган хатоларни кайд этади ва тузатади

Болаларни уз ишлари натижаларини мустакил бахолашга ва йул куйилган хатоларни тузатишга ундайди

Синфдаги хулк-атвор коидаларини аниклайди ва уларнинг болаларга мослигини назорат килади

Болаларни хулк-атвор коидаларини мустакил ишлаб чикишга ва уларнинг мувофиклигини назорат килишга ургатади

Болалар уртасида пайдо булган низоларни хал килади: айбсизларни раFбатлантиради ва айбдорларни жазолайди

Болаларни улар уртасида юзага келадиган низоли вазиятларни мухокама килишга ва уларни хал килиш йулларини мустакил излашга ундайди

2-расм. Анъанавий ва шахсга йуналтирилган дарслар уртасидаги асосий фарклар

March, 2022

188

У^итувчининг дарс машFулотидаги шахсга йуналтириш фаолияти йуналишлари:

- дарс давомида барча укувчиларнинг мехнатига нисбатан ижобий эмоционал муносабатни яратиш;

- укувчиларга дарс бошида нафакат мавзу, балки дарс давомида укув фаолиятини ташкил этиш буйича маълумот бериш;

- укувчиларга укув материалнинг тури ва шаклини (оFзаки, график, шартли-мажозий) танлашга имкон берувчи технологиялардан фойдаланиш;

- муаммоли ижодий вазифалардан фойдаланиш;

- укувчиларни топширикларни бажаришнинг турли йулларини танлаш ва мустакил ишлатишга ундаш;

- дарс машFулотида жавоб берган укувчиларни бахолаш (раFбатлантириш) да уларнинг нафакат туFри жавоблари, балки кандай мулохаза юритгани, кандай усулдан фойдалангани, нима учун хато килгани ва бунга олиб келган сабабларни тахлил килиш;

- дарс охирида болалар билан нафакат нималарни урганганини мухокама килиш, балки дарс жараёнида нималар маъкул (ёки номаъкул) булгани ва яна нимани хохлашларини, канака йуллардан фойдаланиш максадга мувофиклиги хакида укувчиларнинг фикрини урганиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- дарс охирида укувчига берилган бахони турли параметрларда: туFрилик, мустакиллик, оригиналлик, ижодий ёндашгалик буйича изохлаш;

- уй вазифаси топширотини факат мавзу ва топшириклар доирасини белгилаб бериш билан эмас, балки уни бажаришнинг окилона йулларини хам тушунтириш.

Бундай дарс машFулотларида фойдаланиладиган дидактик материалнинг максади укув дастурини ишлаб чикиш, укувчиларга керакли билим, куникма ва малакаларни ургатишдан иборат.

Шахсга йуналтирилган таълимда дидактик материалнинг турлари укув матнлари, топширик карточкалари, дидактик тест кабилардан иборат. Вазифалар мавзу буйича, мураккаблик даражаси буйича, фойдаланиш максади буйича куп даражали, табакалаштирилган, индивидуал ёндашув, укувчи укув фаолиятининг етакчи турини (когнитив, коммуникатив, ижодий) хисобга олган холда ишлаб чикилади.

Бу ёндашувнинг марказида билим, куникма, малакаларни узлаштиришда эришилганлик даражасини бахолаш кобилияти туради. Укитувчи укувчилар уртасида

March, 2022

189

карточкаларни таркатади, уларнинг билиш хусусиятлари ва имкониятларини билиб олади, нафакат билим олиш даражасини аниклайди, балки хар бир укувчининг шахсий хусусиятларини хисобга олади, фаолиятнинг шакл ва усулларини танлаш оркали унинг ривожланиши учун энг муносиб шароитни яратади.

Шахсга йуналтирилган таълим технологияси укув матни, ундан фойдаланиш учун дидактик ва методик материаллар, укув мулокоти турлари, укувчининг шахсий ривожланишини назорат килиш шаклларини махсус куришни уз ичига олади.

Укувчиларнинг олган билимлари кундалик хаётнинг реал вазиятларида фойдаланишлари учун аскотиши керак. Бунинг учун таълимда компетенциявий ёндашувни куллаш максадга мувофик. "Компетенция" лотин тилидан олинган булиб, "уз касбига ярокли, лойик" деган маънони англатади. Компетенция нафакат олинган назарий билим, куникма ва малакаларнинг мажмуаси, балки эгалланган назарий ва амалий билим, куникма ва малакалар мажмуини амалиётга мустакил ва ижодий куллай олиш даражасидир. Шу пайтгча илмий адабиётларда мавжуд булган "профессионализм" тушунчаси эндиликда "компетенция" тушунчаси билан урин алмашмокда. "Профессионализм" тушунчаси факат муайян фан ёки соха буйича чукур малакага эга булишдир. "Компетенция" тушунчаси эса нафакат касбий малакаларни, балки психологик ва кисман фалсафий билим, куникма ва малакаларни хам эгаллаш зарурлигини такозо килади. Компетенциянинг амалий ахамияти касбий билимлар ва танланган фан буйича фаолият юритиш учун зарур малакалар йотиндисида кузга ташланади.

Бугунги кунда педагогика назарияси ва амалиётида "компетентлик" ва "компетенция" тушунчалари узаро мукобил тушунчалар сифатида ишлатилади. Аслида бу иккита тушунча бир-биридан фарк килади. Компетенция укувчи ёки ходимнинг касбий таёргарлик даражасига куйилган талабни, компетентлик эса укувчи ёки ходимнинг худди шу талабларга жавоб берувчи сифатни англатади. Немис олими Хдлберт Мейр укувчи ва укитувчининг компетенцияларини узаро фарклайди ва бу атамани, айникса, укувчига йуналтириш лозимлигини таъкидлайди:

- компетентли укувчи "курук билим" сохиби булиб колмасдан, уз билимларидан юзага келадиган вазиятларда етарлича фойдалана олади, у

хотирасида тез тикланадиган (фаол) билимлар мазмунига эга.

March, 2022

190

- компетентли укитувчи эса педагогик фаолиятида узига ишонган холда, узини кийнамасдан (соFлигини асраган холда) назокат билан дарс бера олади. Бундан ташкари, у таълимдаги кийинчиликларни англаган холда уз устида ишлашга тайёр туради.

Компетенция сузининг умумийлик маъноси, унинг муайян системани ташкил килиши, бу системадаги тушунчаларни алохида ажратиб олган холда машк килиб булмаслиги, бир суз билан айтганда, унинг кобилиятлар жамламаси эканлиги эътироф этилган 2

Америкалик олим Ж. Равен компетентлиликнинг 37 турини таъкидлаб

3

утади.

Компетенциявий таълим амалиётга йуналтирилган таълим булиб, анъанавий таълимдан муайян хусусиятларига кура фарк килади. Бу фаркларни куйидагиларда куриш мумкин: 1. Анъанавий таълимда укувчи объект, компетенциявий таълимда эса субъект. 2. Анъанавий таълимда укитувчи асосий билим берувчи, компетенциявий таълимда модератор, фасцилитатор. 3. Анъанавий таълимда укитувчининг етакчилигига асосланган методлар, компетенциявий таълимда эса интерактив методлар. 4. Анъанавий таълимда маъруза машFулотлари вербал усулда, компетенциявий таълимда интерактив усулда амалга оширилади.

Таълимга копетенциявий ёндашувда факат таълимнинг мазмуни эмас, уни ташкил этиш жараёнлари, воситалари, технологиялари хам узгаради. Мазкур ёндашув укувчининг билим, куникма, малака каби сифатлари билан бирга унинг шахсий сифатларини хам такомиллаштиришга каратилади.

Бугунги кун педагогикасида таълим самарадорлигини оширишга каратилган янги ёндашувлардан яна бири акмелологик ёндашув хисобланади. Унинг асосий вазифаси таълим ва тарбия жараёнининг юксак п0F0нага кутарилишдаги турли жихатларини урганишдан иборат. Акмеологиянинг мазмун-мохияти инсоннинг хар-бир касб-хунарни билим оркали чукур эгаллаши, унинг жамият ривожи, миллат равнаки, турмуш фаровонлиги хамда ижтимоий тараккиётнинг иктисодий, сиёсий, маънавий-хукукий жихатларига ижобий таъсирини кучайтиришга хизмат килишини чукур англаш, уз ижодий

Meyer H., Klapper A. Unterrichtsstandards für ein kompetenzorientiertes Lernen

- Berlin, 2009

3 Meyer H., Klapper A. Unterrichtsstandards für ein kompetenzorientiertes Le

- Berlin, 2009

Lehren.

March, 20221

©

und <i

Leh

О

191

фаолиятини, касб-хунар сохасидаги бурч ва масъулиятини адо этишга сарфлаш максадида мукаммаллик ва камолотга эришишни урганишдан иборат.4

Г.Х.Тиллаеванинг фикрича эса "Акмеология табиий, умумжамоа ва инсоний коидалар асосида касбий махоратнинг юксак муваффакиятга эришиш хакидаги фандир ва инсоннинг етуклик боскичида ривожланиш конунлари ва механизмини хамда асосан бунданда юксакрок даражаларни эгаллаш феноменологиясини урганади.5

Умуман, акмеология бирор касбга, бирор сохага мехр куйиб, билим ва тажрибага таяниб, максад сари интилиб яшашни англатади.

Акмелогик ёндашувга асосланган таълимнинг афзалликлари куйидагилардан иборат:

- касбий куникмаларни муваффакиятли эгаллашга эришиш, мехнат фаолиятига куникиш даврини кискартириш, таълим ва тарбиянинг узвийлигини таъминлаш;

- укувчиларда кайта фикрлаш, ижодий ва ностандарт тафаккур тарзи, таълимнинг ички эхтиёжга айланишига эришиш куникмаларининг шаклланиши.

Таълимда акмелологик ёндашувнинг максади хар кандай хаётий вазиятларда укувчининг мустакил ва туFри карор кабул килишга ургатиш, ижодий ва креатив фикрлаш кобилиятини ривожлантиришдан иборат.

Адабиётларда ушбу замонавий ёндашувларнинг хар бири узига хос белги ва хусусиятларга эга алохида технологиялар эканлиги айтиб утилган.6 Мазкур замонавий ёндашувлар таълимни укувчи шахсига йуналтириш билан боFлик умумий хусусиятларга эга. Шу жихатдан олиб каралганда компетенциявий, акмеологик ва эврестик методларни алохида белгиларга эга ёндашувлар сифатида "шахсга йуналтирилган таълим технология" тушунчасида бирлаштириш хам мумкин.

Дарс машFулоти ижодий ва интеллектуал жараён булиб, уни муайян ёндашув ва колипларга солиш, олдиндан режалаштирилган вазиятларни тулик идора килиш, укувчиларга нисбатан бир хил методикада ёндашиш кутилган натижани бермайди. Таълимда шахсга йуналтирилган, компетенцияли ёки

4 Шайхова Х.А. Маънавият - камолот кузгуси. - Т,: F.Fулом номидаги НМИУ, 2009, -Б. 115.

5 Тиллаева Г.Х. Акмеология асослари. - Т,: Тафаккур бустони, 2014, -Б. 31-бет.

6 Тиллаева Г.Х,. Акмеология асослари. - Т,: Тафаккур бустони, 2014, -Б. 192.; Индиаминов Н., Бабажанов Б. Таълим самарадорлигини оширида шахсга йуналтирилган таълим // Замонавий таълим. 2014. №8. 18-22 бетлар; Основы

личностно-ориентированного образования. / И.С.Якиманская. - М.: «Бином. Лаборатория знаний», 2011; Монтессори М. Развитие потенциальных возможностей

человека. / Пер. с англ.Д.Смоляковой. // Бюллетень МАМА, 1993, №2,3,5.

March, 202~2

акмеологик ёндашувлар педагогик жараёнга нисбатан умумий ёндашувни белгилаб бериши билан ахамиятли. Аммо дарс машFулотини факат муайян бир ёндашув асосига куриш максадга мувофик эмас. Х,ар бир дарс машFулоти мавзу, вазият ва рухий холат нуктаи назаридан алохида мустакил ходисалар булиб, унда умумий ёндашув тамойилларини саклаган холда мавжуд вазиятга мос метод ва усулларни куллаш укитувчининг педагогик махоратига боFлик. Шу жихатдан олиб каралганда, муайян дарс машFулотини ёки умуман таълим жараёнини уЙFунлашган (аралаш) таълим ёндашувларига асосан олиб бориш укитувчининг дарс машFулотидан кузлаган максадига эришувини таъминлашга хизмат килади.

Таълимда шахсга йуналтирилган, копетенциявий ва акмеологик ёндашувлар ёндашувлар узаро бир-бирини тулдиради. Мазкур ёндашувларни бирлаштирувчи жихатлар куйидагилардан иборат:

- анъанавий таълимнинг макбул томонларини саклаган холда унга дарс машFулотида укувчини фаоллаштириш билан боFлик янги методларни киритиш;

- укувчи билан индивидуал тартибда ишлаш метод ва технологияларини такомиллаштириш;

- машFулотлардаги назарий билимларнинг амалий ахамиятига эътиборни кучайтириш;

- машFулот жараёнида укитувчининг авторитар фаоллигини камайтириш, унинг модиратор, ташкил килувчи ва маслахатчи сифатидаги фаоллигини ошириш;

- укувчиларнинг мустакил ишлашлари, берилган топширикларга нисбатан ижодий ёндашиш куникмаларини шакллантириш;

- таълим жараёни субъекти ва объекти уртасида интерактив муносабатни йулга куйиш;

- укувчи шахсини таълим жараёнининг марказига куйиш;

- таълимни жараёнини ташкил килишда муайян колиплардан фойдаланмаслик;

- таълимга ижодий жараён сифатида караш.

Ушбу умумий жихатлар мазкур ёндашувларни таълим жараёнида аралаш (уЙFунлашган) холда куллаш туFрисидаги назариянинг туFри эканлигини асослайди. Бу жараёнда замонавий технологияларнинг белгиларида узаро сингишишни кузатиш мумкин (3 ва 4-расмлар)

March, 2022

193

Мазкур ёндашувлар асосида таълим жараёнини ташкил килиш, албатта, шунга мос мухитни шакллантиришни такозо килади. Бунинг учун, аввало, укитувчининг узи, укувчилар жамоаси ушбу ёндашувларнинг мохиятини англаб олишлари лозим. Замонавий методик ёндашувлар мухити синфда ва ундан ташкарида булган барча жараёнларни камраб олиши лозим.

ТАЪЛИМДА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАР

1 1

Шахсга йуналтирилган <-> Компетенциявий ёндашув

ёндашув

X,ap бир укувчига индивидуал муносабат Укувчига субъект сифатида караш

Укитишнинг ривожланиш вектори учун шароит яратиш Укитувчининг модераторлик функцияси

Укувчининг шахе сифатидаги ривожланишига кумаклашиш

Шахсий компетенцияларнинг шаклланишига кумаклашиш

Укувчида ижодкорлик, танкидий фикрлаш, уз-узини ривожлантириш куникмаларини шакллантириш

Укувчининг рухий баркарорлигини таъминлаш

Даре машгулотини интерактив усулда амалга ошириш

Педагогик авторитаризмдан кочиш

3-расм. Шахсга йуналтирилган ва компетенциявий ёндашувларнинг

уЙFунлиги

® о

©

March, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal^

194

ТАЪЛИМДА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАР

Шахсга йуналтирилган ёндашув

Х,ар бир укувчига индивидуал муносабат

Укитишнинг ривожланиш вектори учун шароит яратиш

Укувчининг шахе сифатидаги ривожланишига кумаклашиш

Укувчида ижодкорлик, танкидий фикрлаш, уз-узини ривожлантириш куникмаларини шакллантириш

Педагогик авторитаризмдан кочиш

Акмеологик ёндашув

Укувчи иктидоридаги йуналишни аниклаш в а такомиллаштиришга кумаклашиш

Укитувчининг фасцилитатор функцияси

Укувчининг иктидор сифатидаги ривожланишига кумаклашиш

Укувчининг акмесини аниклаш ва ривожлантириш

Креатив фикрлайдиган укувчиларни рагбатлантириш

4-расм. Шахсга йуналтирилган ва акмеологик ёндашувларнинг уЙFунлиги

Замонавий методик ёндашувлар хамкорлик технологиясига асосланади. Мазкур технология таълим берувчи ва олувчи уртасидаги тенглик, демократия ва субъектлар уртасидаги узаро хамкорликни маъкуллайди. Хдмкорлик технологиясига асосланган ва замонавий ёндашувларни уЙFунлаштириб ташкил килинган дарс машFулотларида куйидаги метод ва технологиялардан фойдаланиш максадга мувофик: "Танкидий тафаккур", "Жамоада укитиш", "Кичик гурухларда хамкорликда укитиш", "Кичик гурухларда ижодий изланишни ташкил этиш", "Нуктаи назаринг булсин", "Биргаликда укиймиз", "Уз урнингни топ" ва хоказо. Мазкур метод ва технологиялар укувчи шахсидаги уз-узини бахолаш, иктидорни руёбга чикариш, танкидий тафаккур, муайян компетентликни шакллантириш ва ходиса ва жараёнларга нисбатан креатив ёндашув, тез ва туFри карор кабул килиш куникмаларини шакллантиришга ёрдам беради.

March, 2022

195

ХУЛОСА

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Умуман, бугунги кун педагогикасида билимлар ургатишдан кура уларни урганишга ургатиш купрок ахамиятли хисобланади. Анъанавий таълимдаги укувчиларга тайёр билимларни ургатиш уларда масала ва ходисалар мохиятини англашга нисбатан ижодий ёндашувни назарда тутмайди, факат мавжуд билимларни ёдлаш, уларни амалиётга жорий этиш билан чекланади. Аммо билим олиш жараёни икки боскичдан иборатлигини : биринчи боскич билимларни эгаллаш, иккинчи боскич ундан хулосалар чикариш ва амалиётда куллаш эканлигини хисобга олсак, бу усул тугалланмаган методика сифатида узини окламаслиги маълум булади. Билим билим учун хизмат килмас экан, унинг оддий информациядан фарки колмайди. Таълимда замонавий ёндашувлар сифатида каралаётган шахсга йуналтирилган, компетенциявий ва акмеологик ёндашувлар мазкур тумток методикага карши куйилади. Уларга укувчиларнинг шахс ва муайян касб эгаси сифатидаги компетенлигини шакллантириш билан боFлик катор муаммоларнинг илмий ва амалий ечими сифатида караш, таълим жараёнига татбик этиш, шубхасиз, таълимнинг олдига куйилган замонавий талабларнинг кондирилишини таъминлайди.

REFERENCES

1. Тураев Б. У ким, бу нима? Методология. qomus.info. онлайн энциклопедия. // https ://qomus. info/encyclopedia/cat-m/metodologiya-uz/

2. Meyer H., Klapper А. Unterrichtsstandards für ein kompetenzorientiertes Lernen und Lehren. - Berlin, 2009

3. Шайхова Х.А. Маънавият - камолот кузгуси. - Т,: Г.Гулом номидаги НМИУ, 2009, -Б. 115.

4. Тиллаева Г.Х,. Акмеология асослари. - Т,: Тафаккур бустони, 2014, -Б. 31-бет.

5. Индиаминов Н., Бабажанов Б. Таълим самарадорлигини оширида шахсга йуналтирилган таълим // Замонавий таълим. 2014. №8. 18-22 бетлар;

6. И.С.Якиманская / Основы личностно-ориентированного образования. / - М.: «Бином. Лаборатория знаний», 2011;

7. Монтессори М. Развитие потенциальных возможностей человека. / Пер. с англ. Д.Смоляковой. // Бюллетень МАМА, 1993, №2,3,5.

® о

©

ф'

March, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal^

196

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.