Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ НУТҚИ'

ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ НУТҚИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

98
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тил / нутқ / ижтимоий / жамият / мадният / мулоқот / лексика / арго / жаргон / сленг. / язык / лингвистика / речь / общество / культура / общение / лексика / арго / жаргон / сленг.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Муяссар Хадиматовна Ахмедова

Бугунги кунда мулоқот воситаси ҳисобланган нутқ, тил хусусиятларини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Ҳозирги вақтда тил хусусиятларини илмий жихатдан тадқиқ этишга эътибор юқори. Бу мақолада замонавий педагог нутқининг ўзига хослиги таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РЕЧЬ СОВРЕМЕННОГО ПЕДАГОГА

На сегодняшний день изучение особенностей языка и речи, который является средством общения, имеет важное значение, также актуален вопрос о научном исследовании языка. В данной статье анализируются речь современного педагога.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ НУТҚИ»

ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ НУТЦИ

Муяссар Хадиматовна Ахмедова

Узбекистан давлат жахон тиллари университети Психология фанлари номзоди, доцент

Аннотатция: Бугунги кунда мулокот воситаси хисобланган нутк, тил хусусиятларини урганиш мухим ахамиятга эга. Хрзирги вактда тил хусусиятларини илмий жихатдан тадкик этишга эътибор юкори. Бу маколада замонавий педагог нуткининг узига хослиги тахлил килинган.

Калит сузлар: тил, нутк, ижтимоий, жамият, мадният, мулокот, лексика, арго, жаргон, сленг.

РЕЧЬ СОВРЕМЕННОГО ПЕДАГОГА

Аннотатция: На сегодняшний день изучение особенностей языка и речи, который является средством общения, имеет важное значение, также актуален вопрос о научном исследовании языка. В данной статье анализируются речь современного педагога.

Ключевые слова: язык, лингвистика, речь, общество, культура, общение, лексика, арго, жаргон, сленг.

SPEECH OF MODERN TEACHER

Abstract: Nowadays it is important to study the features of speech, language, which are considered a means of communication. At present, attention is paid to the research of national language features from scientific point of view. This article analyzes the speech of a modern teacher.

Keywords: language, psycholinguistics, linguistics, speech, society, culture, communication, vocabulary, argo, jargon, slang.

Жамиятда юз бераётган иктисодий, ижтимоий-сиёсий, маданий ва техникавий узгаришлар миллий тилимизга, яъни узбек тилига кириб келаётган сузлар сонининг кескин купайишига ва маъно мохияти жихатидан бирмунча узгаришларга олиб келмокда.

Вакт утиши билан, айникса XXI асрда яшаш суръати тезлашади. Шунга монанд, лугат бойлиги ошди, хар кандай янги тушунчага камида битта, ёки

икки, учта суз тугри келиши кузатилмокда. Шу билан бирга жамиятда сленг лугат таркиби хам кенгайди.

Бугунги кунда ноадабий сузлар билан халкнинг нутк маданиятининг энг долзарб муаммоларини боглаш одат тусига кирган. Дархакикат, ноадабий сузлар хисобланган арго, жаргон, сленг нуткнинг мутадиллигини бузади, уни яширади ва жамиятнинг тил онгига зарар етказади. Шу билан бирга, Жаргон миллий тилдан фаркли уларок унга боглик булган бошка бир тилни шакиллантирмаслиги керак: 1990 йилда "лингвистик энсиклопедия лугати "жаргонда" асосан баркарор ижтимоий гурух томонидан огзаки мулокотда ишлатиладиган нуткнинг бир турини" курсатган(4.158).

Демак, жаргон уз тиллари моделини яратмайди: у халклар томонидан кабул килинган принциплар ва нутк дастурларига мувофик тилнинг неоплазмаларни шакллантиради. Тилни аниклайдиган янги схемаларга зид келадиган янги тузилмалар жаргонда сузловчиларнинг нуткида яккол куриниб туради.

Жаргон (фр. jargon маълум бир гурухга оид суз). Бирор бир ижтимоий ёки профессионал гурухга хос, факат уларни узи тушунадиган ва адабий тилдан фарк киладиган суз ва иборалар, деб таъриф берилади узбек тилининг изохли лугатида(9.74).

Албатта, жаргон ичида турли хил ижтимоий-лингвистик даражаларни ифодаловчи турли хил жараёнлар мавжуд. Шундай килиб, замонавий ёшлар нуткида деярли суз бирикмаларининг хеч бир элементи йук, улар асосан жаргоннинг келиб чикиши билан боглик булган саводсиз савдогарларнинг лугатидан фойдаланишади. Жаргоннинг марказида хар доим муайян гурухнинг устувор йуналишлари ва бу суз бирикмаларининг узига хослиги бу кадриятларни ташки дунё таъсиридан химоя киладиган устуворлик бордир.

Жаргон энг кенг таркалган ва ташки дунё билан заиф алокага эга булган муайян меъёрлар ва хулк-атвор билан ажралиб турадиган бир таълимдир.

Таълим жараёнида педагог ёшларнинг жаргонига (арго) эътиборни каратиши мантикийдир. Шунинг учун педагогнинг нутк маданияти учун унинг асл мохиятини куриш; педагог, хохлайдими ёки йукми, болалар, усмирлар ва ёшларга нафакат ташкаридан, балки ичкаридан хам уларнинг дусти, устози ва (энг мухими!) Рахбар.

Педагог - инсон тушунчаларига асосланган ижобий хокимият ва кадриятларни тушунтира оладиган етакчидир. Бунинг сабаби шундаки, дарс

мобайнида жаргон ишлатиш мутлако ман этилади, чунки бу факат истисноларга, сукут саклашга ва умуман кулланилмасликка лойикдир.

Устознинг жаргонлардан хабардорлиги ёшларда ажойиб таассурот колдиради: улар укитувчига ёндошишади ва эргашадилар. Чунки устоз улар учун энг мухим устуворликларни тупланган рамзий тизимнинг етказувчиси булиб хизмат килади. Лекин сиз узингизни алдашингиз мумкин эмас: биринчи навбатда, агар баъзи суздан маънавий бушлик хис килинса, демак бунда укитувчининг кечирилиши ва масхаралаш мавзусига айланиб колиши мумкин; иккинчидан, бу имкониятдан фойдаланиб, укувчиларни хакикий кадриятларни тизимини тушунтириш, уларни курсатиш ва шу билан болаларни "сленг" сузлар билан хайрлашишга чакириш. Биз ёшлар маънавиятини билишимиз ва уларнинг доирасига кириб, уз ваколатларимизни курсатишимиз, уларни узимизга якин олшимиз, уз кадриятларимизга риоя килишга чакиришимиз керак, кейин эса улар учун кизикарли ва обрули булган, янги йуналишлар, гайриоддий курсатма ва топширикларсиз, уларнинг ичига кириб, маънавий оламини бойитишимиз керак.

Жаргон куч-кувватдан колган бефарклик ёки депрессияда яшовчиларга хос эмас. У худди спорт кабидир, уйин, ракобат фаолияти оркали хаётни намоён килади. Ва, албатта, бу социализмнинг энг мухим омилидир: тилда, шу жумладан адабий меъёрлардан четга чикиш даражасида, сухбатдош шахсиятининг асосий хусусиятларини дархол аниклай оласиз. Факат тилни нозик хис киладиган одам аклли булиши мумкин ва жаргонга эгалик килиш ва уни яратиш схемаларини куриш кобилиятини уз акли билан сезиб туради.

Ёшларни жаргонни ишлата билиш кобилияти "шифрлаш" ва "алокаларни такиллатиш", биз учун уруш эълон килиш эмас, балки тил уйини, узаро бахолаш ва бирлашув воситаси сифатида кабул килиниши керак. Натижада, мавжуд метафорик иборалар, мавжудларга асосланган киёсий ва фразеологик моделлар яратиш кобилияти охир-окибат тилнинг "координаталари" ичида узингизни хис килишингизга олиб келади ва академик маърузалардан кура ёмонрок тил моделларини ургатиши мумкин булади. Шунинг учун бизнинг асосий саволимиз "мусика"ни кандай тарк этиш эмас, балки уни янги пайдо булган шахснинг хакикий усишида омил сифатида кандай ишлатиш керак.

Устоз учун, жаргон биринчи навбатда, адабий тилга карши булмаган, балки энг мухим киймат тизими булиб коладиган ягона тил уйини сифатида кабул килинган воситалардан бири булиши керак.

Бирок, жаргон лексик фикрлаш воситасига айланса ва энг мухими, у узи учун тушунарли буладими ёки йукми, бу сузлар шунчаки маносига ишора килади, бу холатларда синонимлар фавкулодда ислатилиши мумкин. Мисол учун, шишади, маст булади. Бундай сузлашув, усмирга ёмон тасир килади ва фикрлашини калта килиб куяди ва очик тусикларни, сирларни ва ахлокий табуларни бузади. Шундай килиб, у маънавий ва жисмоний нуксонли кишини белгилайди. Усмирлик даврда бу утиб кетади, катталарда эса хавфли нотугри комплексни курсатадиган касалликка айланади.

Жаргон конформ интилишларини амалга ошириш каби бошкалар ва уларнинг кадриятлари билан узини аниклашнинг бундай воситаларидан бири хисобланади. Ушбу психологик жихатдан гайратли ва афсуски, ижтимоий жихатдан куллаб-кувватланадиган жараёнга карши туриш жуда кийин. Ва ёшлар жаргони рус тилида сузлашадиган маданиятда зафарли харакатни давом эттирмокда, уни фаол ижодий позиция урнига унинг урнини босувчи дунёкарашнинг суррогатланган шакллари ва номаъкул конформизм билан алмаштирмокда.

Ёшларнинг жаргон сузлари психологик ва ижтимоий жихатдан асосли комплекси булиб, барча тил жамоалари учун улар бутунлай мустакил нутк сифатида узлуксиз хизмат килади. Бундан ташкари, жаргон, тегишли лугатларда кенг катлам хосил килади. Шундай килиб, доимий "имконсиз", "ёмон", "улар шундай дейишади" жаргонни жиддий куриб чикиш у хакида тулик маълумот йигиш керак.

Ёшликнинг ижтимоий-психологик шаклланиши воситаси сифатида жаргоннинг истехзоли, тажовузкорлиги, касддан куполлиги, бу корпоратив-рамзий тил таълимининг психолингвистик мохиятининг барча тадкикотчилари томонидан мутлако ажралиб туради. Ёшлар учун жаргон — узингизни билувчи деб хисоблаш имконини берувчи билимлар туплами; яна бир катта билувчи пайдо булгандан сунг, ракобат учун истак пайдо булади. Бирок, бу усмирлик даврида амалга ошириладиган гояларни, позицияни, йулни танлашга фаол таъсир килувчи шахсни шакллантириш воситасидир.

Педагог биринчи навбатда - нутк ва хатти-харакатларнинг стандартидир.

Укитувчи мактаб жаргонини билиши, унинг хар бир элементининг этимологиясини тушунтириши, жаргонларни ишлатишда хатоларни тузатиши керак - бу стратегик позициясини белгилаб беради.

Жаргон суз бирикмаларидан фойдаланиш адабий тилнинг бир кисми булиши мумкин ёки булмаслиги мумкин булган холатда эса баъзи хусусиятлар ва тенденцияларга эга булади.

Шуни билиб куйган яхшики: жаргон тасодифий эмас. Агар яратилган сузлар тил моделларига буйсунмаганида, нутк фикрлаш ва тилдаги одамнинг хатти-харакати доирасида "мос" эмас буларди, улар минглаб одамларнинг лугатида филтрланган ва сакланмаган булар эди. Тилда факат унинг сузловчиларининг авлодлари томонидан синовдан утган конунларига мос келадиган восита сакланади. Организмларга нисбатан энг кам булганлар мухим тилшунослик кобилиятига эга: бу сузлар нафакат репродукция, балки хакикий суз куриш ижодкорлиги билан хам ажралиб туради. Уларнинг муаллифлари тилни ва унинг меъёрларини мукаммал биладиган, уз-узини англаш омили сифатида интуитив равишда эгаллаган одамлардир.

Хуллас, замонавий педагоглар бугунги кунда ёшлар маънавиятини имкон кадар чукуррок билиши ва уларнинг доирасига кириб, уз ваколатларини курсатиши, уларни узига якин олши, мамлакат кадриятларига риоя килишга чакириши керак, кейин эса улар учун кизикарли ва обрули булган, янги йуналишлар, гайриоддий курсатма ва топширикларсиз, уларнинг ичига кириб, маънавий оламини бойитиши лозим булади.

REFERENCES

1. Миртожиев М. М. Узбек тили лексикологияси ва лексикографияси (Укув кулланма). Тошкент, 2000, 54-58-бетлар

2. Мухиддинова Х. Хрзирги узбек адабий тили. Тошкент, 2006, б.58.

3. Матюшенко Е.Е. Современный молодежный сленг формирование и функционирование. Дисс: к.ф.н. Волгоград. 2007.

4. Мурашов А.А. Культура речи учителя. Учеб. пособие. -М.: Московский психолого-социальный институт; Воронеж: МОДЭК, 2002.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.