Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ОЛИМПИЯ ҲАРАКАТИДАГИ РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕЦИЯЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ ОЛИМПИЯ ҲАРАКАТИДАГИ РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕЦИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
52
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
КУБЕРТЕН ғОЯЛАРИ / ОЛИМПИЯ ҲАРАКАТИ / ЗАМОНАВИЙ ОЛИМПИЗМ ТУШУНЧАСИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мамбетов Б.Ж.

Ушбу мақолада Кубертеннинг замонавий Олимпия ҳаракати ҳақидаги қарашлари таҳлил қилинган. Шунингдек, Пьер де Кубертеннинг олимпизм ҳақидаги мулоҳазалари ўрганилиб, педагогик аҳамияти ажратилади. Кубертеннинг асарларидаги олтита асосий мавзу белгиланиб, улар мўътадил рақобатни ривожлантиришга ёрдам беради ва спорт тинчликни таъминлайди. Булар тенглик, ҳаваскорлик, жараён ва интизомнинг аҳамияти, ўзини ва бошқаларни ўрганишнинг аҳамияти, рақибларни ҳурмат қилишдир. Ушбу мавзуларни тушуниш спортни тинчлик ва ҳақиқий Олимпия ўйинларига айлантиришга ёрдам беради.В данной статье анализируются взгляды Кубертена на современное олимпийское движение, то есть оно служит обеспечению мира во всем мире. Также исследуются комментарии Пьера де Кубертена об олимпизме и выделяется их педагогическая ценность. В работах Кубертена были определены шесть основных тем, которые пропагандируют умеренную конкуренцию и способствуют миру в спорте. Это равенство, страсть, важность процесса и дисциплины, важность изучения себя и других и уважение к оппонентам. Понимание этих вопросов поможет превратить спорт в мирные и настоящие Олимпийские игры.The article analyzes Coubertin's views on the modern Olympic movement, that is, it serves to ensure world peace. Pierre de Coubertin's comments on Olympism are also examined and their pedagogical value is highlighted. Coubertin's writings identified six major themes that promote moderate competition and promote peace in sport. It is equality, passion, the importance of process and discipline, the importance of studying oneself and others, and respect for opponents. Understanding these issues will help turn the sport into a peaceful and true Olympic Games.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ОЛИМПИЯ ҲАРАКАТИДАГИ РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕЦИЯЛАРИ»

Подготовка педагогических кадров

Тарих фанлари номзоди доцент Б.Ж. МАМБЕТОВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Нукус филиали Нукус шах,ри, Узбекистон

ЗАМОНАВИЙ ОЛИМПИЯ

Муаллиф билан богланиш учун: mambetov@uzdjtsunf.uz

ХДРАКАТИДАГИ РИВОЖААНИШ ТЕНДЕЦИЯААРИ

Аннотация

Annotation

В данной статье анализируются взгляды Кубертена на современное олимпийское движение, то есть оно служит обеспечению мира во всем мире. Также исследуются комментарии Пьера де Кубертена об олимпизме и выделяется их педагогическая ценность. В работах Кубертена были определены шесть основных тем, которые пропагандируют умеренную конкуренцию и способствуют миру в спорте. Это равенство, страсть, важность процесса и дисциплины, важность изучения себя и других и уважение к оппонентам. Понимание этих вопросов поможет превратить спорт в мирные и настоящие Олимпийские игры.

Ключевые слова: идеи Кубертена, олимпийское движение, олимпизм, концепция современного олимпизма.

Ушбу маколада Кубертеннинг замонавий Олимпия харакати хакиидаги карашлари тахлил килинган. Шунингдек, Пьер де Кубертеннинг олимпизм хакиидаги мулохазалари урганилиб, педагогик ахамияти ажратилади. Кубертеннинг асарларидаги олтита асосий мавзу белгила-ниб, улар муътадил ракобатни ривожлантиришга ёрдам беради ва спорт тинчликни таъмин-лайди. Булар тенглик, хаваскорлик, жараён ва интизомнинг ахамияти, узини ва бошкаларни урганишнинг ахамияти, ракибларни хурмат килишдир. Ушбу мавзуларни тушуниш спортни тинчлик ва хакикий Олимпия уйинларига айлантиришга ёрдам беради.

Калит сузлар: кубертен гоялари, олимпия щракати, олимпизм, замонавий олимпизм тушунчаси.

The article analyzes Coubertin's views on the modern Olympic movement, that is, it serves to ensure world peace. Pierre de Coubertin's comments on Olympism are also examined and their pedagogical value is highlighted. Coubertin's writings identified six major themes that promote moderate competition and promote peace in sport. It is equality, passion, the importance of process and discipline, the importance of studying oneself and others, and respect for opponents. Understanding these issues will help turn the sport into a peaceful and true Olympic Games.

Key words: ideas of Coubertin, Olympic movement, Olympism, the concept of modern Olympism.

Адабиётлар тахлили. Кубертеннинг иши тахми-нан 60 минг сахифани ташкил этади: 30 китобда 12 мингдан ортик босма сахифалар, 50 дан ортик рисола-лар ва педагогика, спорт ва олимпия педагогикасининг энг долзарб муаммолари, Олимпия харакати ва Олимпия уйинлари буйича 1200 дан ортик маколалар. [5].

Буюк инсонпарвар, ташкилотчи, олим ва педагог Кубертен ижодидаги гоявий, ахлокий ва илмий кадри-ятларни урганиш олимларнинг шубхасиз бурчидир. Э.Косевич (Польша) уз тадкикотида таъкидлагани-дек, жиддий кийинчиликларга тула: "Ута ижодий ва ижтимоий фаол шахс Пьер де Кубертеннинг фаолияти ва тафаккур мазмунини билиш ва талкин этиш жуда кийин ва мураккаб. Бу изланиш 19 аср охири ва 20 аср бошларидаги турли манбалар, газета ва журналларни тахлил килишни талаб килади" [6].

Олимпия Хартиясида таъкидланганидек, "Замона-вий Олимпизм тушунчаси Пьер де Кубертенга тегишли булиб, унинг ташаббуси билан 1894 йил июн ойида Парижда Олимпия уйинларини кайта тиклаш макса-дида Халкаро атлетика конгресси булиб утган" [10].

Аммо сунгги йилларда спортда, умуман жамиятда содир булган улкан узгаришлар туфайли олимпизм концепциясини "кайта куриб чикиш" керак деган фикр тобора купрок айтилмокда. Шу муносабат билан Кубертен гояларини, жумладан, унинг педагогик концепциясини замонавий бахолаш муаммоси биринчи уринга чикади. Бу муаммо 1986 йилда «Пьер де Кубертеннинг долзарблиги» симпозиумида [12], шунингдек, Халкаро Олимпия Академиясининг 27-сессиясида (1987) алохида мухокама килинган.

Педагогик тахлилнинг максади Кубертеннинг

замонавий Олимпия харакати хакидаги карашлари хамда унинг ривожланиши ва педагогик таъсирини тахлил килиш оркали ёшларда Олимпизм гояларини сингдириш методикасини ишлаб чикишдан иборат.

Педагогик тахлилнинг мухокамаси. Олимпия уйинлари кадимги Юнонистонда милоддан аввалги 776 йилдан бери 293 марта утказилган.

Кубертенга, шубхасиз, унинг тарихга, хусусан, кадимги Юнонистон тарихига ва Олимпия уйинларига булган иштиёки катта таъсир курсатди. Унинг ушбу тарихни урганиш асосида килган асосий хулосаси шундан иборатки, кадимги юнонлар бу уйинларни асосан танани ривожлантириш учун эмас, спектакл-лар - байрамлар яратиш учун эмас, балки инсонни тарбиялаш учун ташкил этган. Мусобакалар тайёр-гарлик куриш жараёнида спортчи танасида ижобий таъсир билан бир каторда унда маънавий фазилатлар ривожланган ва сайкалланган. Бу хар томонлама ко-мил шахс - баркамол шахсни шакллантиришда мухим ахамият касб этади. Кубертен учун кадимги юнон фалсафаси рух ва тана, мушаклар ва рух, гузаллик ва фазилат уртасидаги уйгун муносабатни уз ичига олган. Ва бу янги турдаги педагогика учун зарурий асосни яратди. Ушбу уйгун комбинация Кубертен учун идеал ва ижобий элемент булиб хизмат килди.

Булар Кубертеннинг инсонпарварлик ва педагогик йуналишининг асосий шартлари булиб, унинг бутун ижодий фаолиятида сезиларли из колдирди.

Кубертен 1896 йилда Афинада утказилган кади-мий Олимпия уйинларини кайта тиклашга кул урди. Унинг таълимга булган интилишлари Франция билан чегараланган булсада, Кубертен учун бу биринчи

см

СЧ1

о

см

га та t

0

Q.

Ф

1

С

га

№7-2022

www.fansports.uz

73

см см о см

го га t

0

w

1

Олимпиаданинг муваффакияти, унинг таълимий карашларини халкаролаштириш билан белгиланди, бу ерда унинг асосий устуворлиги дастлаб халклар уртасидаги тинчлик гоясини акс эттириш эди.

"Уруш халклар бир-бирини нотугри тушунишлари ортидан бошланади. Турли иркларни бир-биридан ажратиб турувчи хурофотлар бартараф этилмагунча бизда тинчлик булмайди. Вакти-вакти билан барча мамлакатлар ёшларини мушак кучи ва эпчиллигини дустона синовдан утказиш учун бир жойга туплаш, бу максадга эришишнинг яхширок йули борми? «(Кубертен)

Юкоридаги иктибос унинг дунёга кай тарзда боки-шини курсатади. Унга бу амбицияларга дусти Жюль Симон таъсир килган. Симон 1888 йилда Парижда ташкил этилган Парламентлараро иттифок ва 1892 йилда ташкил этилган Халкаро Тинчлик Бюросининг хаммуассиси эди.

1894-йилда Парижда булиб утган ХОК таъсис конгрессининг фахрий аъзоларидан 80%и миллий тинчлик харакати аъзолари эди. Улардан беш нафа-ри кейинчалик тинчлик буйича Нобел мукофотига сазовор булди.

Кубертен, агар назарий урганиш шахсий тажриба билан хамоханг булса, тинчлик урнатиш самарали булиши мумкинлигига амин эди. Олимпия спорти бу максадга эришиш учун восита эди. Шу маънода спорт иктисодиёт ва сиёсатни, бутун жамиятни ислох килиш воситасига айланиши керак: "Олимпия уйинлари билвосита булса хам, глобал тинчликни таъминловчи кучли омилга айланади". (Кубертен)

Пьер де Кубертен биринчи навбатда педагог булиб, унинг асосий максади таълимни ислох килиш булган. 1925-йилда Умумжахон педагогика иттифокининг (Union Pegagogique Universelle/UPU) асосчиларидан бири булиб, "Таълим ислохоти тугрисидаги Низом"ни тузди, 1926 йилда "Халкаро спорт таълими маркази"га асос солди. Унинг катта к>туги спорт, таълим ва умумин-соний тинчлик гоясини уйгунлашгириш ва узаро боглаш эди. Англияга бир неча марта ташриф буюрганида, айникса Томас Арнолднинг (1795-1842) таълим кон-цепциясини урганганида, Пьер де Кубертен жисмоний тайёргарлик билан бирга ахлокий ва миллий-маданий кадриятлар хам спортчида шаклланган булишини кайд этди. Кубертеннинг замонавий спорт таълими дасту-ри кадимги Юнонистонда эмас, балки инглиз давлат мактаблари тизимида пайдо булган. Дастлаб, унинг фикрларида умуминсоний тинчлик гояси хукмронлик килди, Кубертен томонидан ишлаб чикилган замонавий Олимпия уйинлари учта устунга курилган: спортда юкори самарадорлик, ахлок ва тинчлик.

Кубертен 1896 йилги уйинларга бахо бериб, куйи-дагиларни фикрларни келтиради:

"Еркак киши узининг билим юрти жамоасидан ташкил топган спорт клубини миллий уйинларда галаба козонишини хохлаши мумкин, аммо уз мамла-катининг рангларини уйинларда акс этиши кучлирок туйгудир! Айнан шу фикрлар билан мен Олимпия уйинларини жонлантиришга интилдим. Куп харакат-лардан кейин муваффакиятга эришдим. [Умид кила-

Подготовка педагогических кадров

манки] бу халкаро тинчликни таъминлашда билвосита булса хам кучли омил булиши мумкин.

Кубертеннинг таъкидлашича, Олимпия ва бошка халкаро спорт мусобакалари доирасида галаба ёки рекорд урнатиш канчалик орзу килинган булмасин, утиб булмайдиган чегара бор. У бундай чегарани, биринчи навбатда, ахлокий мулохазаларда куриб чикди. Кубертен факат ахлокий кадриятлар спорт, спорт мусобакалари ва спорт ёзувларига чинакам инсоний, инсонпарварлик йуналишини бериши мум-кинлигига ишонган. Инсонни камолотга, уз-узини, заиф ва камчиликларини енгишга ундайдиган кураш. Ракобатчи хар кандай холатда хам галаба козонишга интилмаслиги керак.

Жамият, жахон сиёсати, ахлокий меъёрлар ва хо-казолар Кубертен давридан бошлаб аста-секин тубдан узгарди, аммо бугунги Олимпия Хартияси хали хам Кубертен фалсафасининг ажралмас кисмидир. У Олимпия Хартиясидаги спорт, олимпизм ва тинчлик уртасидаги муносабатлар хакидаги фикрларини баён килган.

1. Олимпизмнинг максади спортни хамма жойда инсон кадр-кимматини асрашга каратилган тинч жамият барпо этишни рагбатлантириш максадида инсоннинг баркамол ривожланишига хизмат килишидир. Шу максадда Олимпия харакати якка узи ёки бошка ташки-лотлар билан хамкорликда уз имкониятлари доирасида тинчликпарварлик фаолиятида иштирок этади.

2. Олимпия харакатининг максади - ёшларни хеч кандай камситишларсиз утказиладиган спорт уйин турлари оркали хамда узаро хамжихатлик, дустлик, хамфикрлилик ва адолатлилик рухида узаро бир-бир-ларини тушунишни талаб килувчи олимпия рухида тарбиялаш оркали тинч ва буюк дунё куришга хисса кушишдир.

Беш китъани бирлаштирган Олимпия халкалари хам тинчлик ва халкаро хамжихатлик рамзидир, барча давлат байрокларининг рангларини билдирувчи ранг-лар билвосита дунё халкларини ифодалайди.

1995 йилда Олимпия харакати тарихида биринчи марта ХО^ президенти БМТ Бош Ассамблеясида нутк сузлади.

Тинчлик таълими сохаси инсон зуравонлиги сабабларини урганишдан тортиб уруш сабабларини урганишгача. Инсон зуравонлигини урганиш инсон рухияти ва тажовузнинг жихатлари билан шугул-ланади, урушни урганиш эса армиялар ва миллий давлатларнинг хатти-харакатларига каратилган. Ушбу икки кутб уртасида омон колиш шароитларини, алока муаммоларини, халкаро муносабатларни, хукукий назарияни ва экологик онгни урганишни уз ичига олган кенг академик соха ётади.

Тезкор ёки узок муддатли максадларга эришиш учун тинчлик таълими И. Харрис томонидан ишлаб чикилган унта асосий максадга эга:

► дунё тушунчасининг бойлигини кадрлаш

► куркув билан шугулланиш

► хавфсизлик тизимлари хакида маълумот бериш

► харбий харакатларни тушуниш

► маданиятлараро тушунишни ривожлантириш

► келажак йуналишини таъминлаш

74

www.fansports.uz

№7-2022

Педагогик кадрларни тайёрлаш

Подготовка педагогических кадров ► дунёни жараён сифатида ургатиш ган Токио Олимпияда ойинлари натижаларига кура, ► ижтимоий адолат билан бирга тинчлик умумий хисобда 339 та медаллар жамламаси ойналган консепсиясини илгари суриш медаллар жадвалида биринчи уринни АКШ терма ► вдетга хурматни ривожлантириш ва жамоаси егаллади - америкалик спортчилар 113 та ► зурав°нликка чек куйинг. медални кулга киритишди, Хитой 88 медал билан Кубертен гояларига асослани6, куйидаги педагогик иккинчи уринни егаллади. Япония эса 58 медал билан таълим тушунчаларини тавсифлаш мумкин: уЧинчи уринда якуллашган. ► спорт оркали уз-узини билиш; Бундай бахо Олимпия харакатининг расмий хуж- ► жисмоний ва маънавий тайёргарликнинг уй- жатларида, халкаро спорт ва олимпия харакатининг гунлиги; етакчи намояндаларининг чикишларида устунлик ► жисмоний ютуклар оркали инсонни так°мил- килади. Шундай килиб, Олимпия харакатининг асо-лаштириш гояси; сий расмий хужжати булган Олимпия Хартиясида ► спорг онгли равишда ахлокий тамойилга асо- Олимпия харакатининг максад ва вазифаларини сланади; белгилайдиган «замонавий олимпизм концепцияси» ► ракобатчиларга нисбатан хурмат ва багрикен- айнан Кубертенга тегишли эканлиги курсатилган. глик; Олимпия харакатининг максади Олимпиадада хеч ► спорт амалиётдан келиб чиккан тушунча; кандай камситишларсиз ва узаро тушуниш, дустлик, ► тинчлик ва халкаро ва ирклараро тушуниш гожщ мухитни уз ичига олган олимпизм тамойилларига хур-Спортда ва спорт оркали соглом турмуш тарзини мат рухида спорт оркали ёшларни тарбиялаш хамда рагбатлантириш. хамжихатлик ва адолатли уйин оркали тинч дунёни Тинчлик таълими сохасида инсон хукуклари куришга хисса кушишдан иборат. буйича таълим одатда тинчлик таълимининг пред- Кубертеннинг карашларида педагогик гоялар замети сифатида курилади. Инсон хукуклари буйича мирида тинчлик ва интернационализм иштиёки билан таълимни аниклашнинг бу усули тинчлик таълими бирлашган халклар уртасидаги узаро муносабатларга билан мос келади. каратилган гоялар улугланади. Олимпия Хартиясида Ахлокий тамойиллар кундалик хаётда, шунинг олимпизм ва Олимпия харакатининг максадларини учун турли ижтимоий контекстларда урганилиши, тавсифлашда тинчлик, дустлик ва халклар уртасидаги асосланиши ва синаб курилиши керак. Ижтимоий узаро тушунишни мустахкамлаш хам биринчи уринга мавжудот сифатида инсон учун тарбиявий вазифа куйилган. дунё концепциясини амалга оширишдир. Мактаб таълимига келсак, куйидаги тамойиллар Адабиетлар: тинчликни таъминлашга ёрдам беради: 1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январда- ► шахсий жасорат амалиёти' ги "2022-2026 йилларда мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт ► бошкаларнинг кадр-кимматини хурмат килиш; сТРа2еуизЯб<еикиТсТРоинсриеДса;;уИблПиФФаси0ПсОенз<ФдаеРнМ0инниинг 2018 йил 5 мартдаги ► диний кадриятларни тан олиш; "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спорт сохасида дав- ► эркинликдан масъулият билан фойдаданиш; лат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари , _ ' туфисидаги ПФ-5368-сонли фармони. ► Хурофотга карши КураШ; 3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил ► адолат; 12 августдаги "Олимпия захиралари коллежлари фаолиятини ташкил ► багрикенглик' этиш чора-тадбирлари т^рисида"ги 480-сон карори. " ' 4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 5 ноябрдаги ► толерантлик. «2024 йил Париж шахрида булиб утадиган XXXIII ёзги Олимпия ва XVII Хулоса. Кубертеннинг педагогик концепциясига Паралимпия уйинларига Узбекистон спортчиларини комплекс тайёрлаш асосланган Гоявий меросига замонавий бахо бериш ТУFРИ5<CИ[Дuа;aГnИteПzKCo2n8radCo<OHpЛiermаdOР(Иoubertin. The Olympic Humanist. - масаласи хозирги кунда жамият хаётининг барча Lausanne: Olympic Museum, 1994. - 127 p. сохаларида, шу жумладан спортда хам туб узгаришлар 6 Косевич Ежи. Рождение Кубертеновской мысли // спорт, Ду- (г «г с ховные ценности, Культура. Вып. первый: Сб./Сост. и ред. В.В.Кузин, билан боГлик холда катта ахамият касб этмокда. В.И.Столяров, Н.Н.Чесноков. - М.: Гуманитарный Центр «СпАрт» РГАФК, Кубертеннинг олимпизм концепциясини ишлаб 1997. - с. 31-38. чикишда ва уни амалга оширишдаги улкан хизмат- 7. Кубертен, П.: Олимпийские игры 1896 года В: Иллюстриро- J г j ^ ванный ежемесячный журнал века, Том ЛИИИ, Новая серия, Том ларини таъкидлайди хамда уларнинг замонавий ХХХХИ, ноябрь 1896 г. - апрель 1897 г., стр. 53. Перепечатано в: шароитларга нисбатан ахамиятини тан олади. Шуни Мюллер, Н. (изд.): Пьер де Кубертен. Олимпизм. Лозанна, МОК, хам аитиб утиш керак Олимпиада ойинларининг 124 2Ш°8.Курбе3р6тен. Избранные сочинения, там же, стр. 360. йиллик тарихи давомида 31 та ёзги Олимпия уйинлари 9. Кубертен: Физические упражнения в современном мире. Лек-утказилди, биринчи уйинлар 1896 йил 6 апрелдан 15 Ция, прочитанная в Сорбонне (ноябрь 1892 г.). В: Мюллер, к (ред.): Олимпизм. Избранные произведения Пьера де Кубертена. Лозанна, апрелгача Афинада булиб утди. Унда 13 мамлакат МОК, 2000 г стр. 297. вакиллари иштирок этишди - жами 311 спортчи, 10. Олимпийская хартия. Пер. с англ. - М.: Советский спорт, уларнинг барчаси эркаклар эди. Уйинлар дастурига 1996: - 9® с ^ „ -Г 11. Олимпия билимлари асослари: (Умумтаълим мактаблари, 43 спорт тури киритилган. Умумий хисобда 43 та ме- касб-хунар коллежлари ва академик лицейлар учун укув кулланма) даллар жамламаси ойналган, энг куп медални юнон / Муаллифлар: А. К. Х^р^уго^ Т. Т. Юнусов, а к. Шатерников спортчилари жамгарди, 2-уринда 20 та медаль билан 200^96 Сб. С. Рузиевнинг умумий тахрири остида. - Т.: «Шарк», АКШ жамоаси, учинчи уринда эса 13 та медални 12. Симпозиум «Актуальность П. де Кубертена» // Международное кулга киритган Германия эгаллади. Охирги утказил- ^¿T^^cg™^ ЭкспРесс-ИнфоРмаЦИЯ, вып. 11 - М.: ЦООНТИ 7 см см 0 см 01 • СО га t 0 w 1 £Z СО ll 5

№7-2022 www.fansports.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.