Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АДАБИЁТЛАРДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ МУАММОСИ'

ЗАМОНАВИЙ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АДАБИЁТЛАРДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ МУАММОСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
"Коммуникатив компетенция" – бу "коммуникатив" / "мулоқот" / "мулоқот компетенция" / "жўнатувчи" / "қабул қилувчига" / “субъект-субъект” муносабатлари.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Абдиев Бердах Турғунбаевич

"Коммуникатив компетенция" – бу "коммуникатив", ";мулоқот", ";мулоқот компетенция"си билан бирга алоқа ва алоқа муаммосини ифодаловчи атама ҳисобланади. Келинг, асосий тушунча билан умумий боғлиқ бўлган тушунчаларнинг ўзаро алоқасига эътибор қаратайлик.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АДАБИЁТЛАРДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ МУАММОСИ»

ЗАМОНАВИЙ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АДАБИЁТЛАРДА КОММУНИКАТИВ

КОМПЕТЕНЦИЯ МУАММОСИ Абдиев Бердах ТурFунбаевич

Нукус давлат педагогика инстшути таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.10801565

Аннотация. "Коммуникатив компетенция" - бу "коммуникатив", "мулоцот", "мулоцот компетенция"си билан бирга алоца ва алоца муаммосини ифодаловчи атама щсобланади. Келинг, асосий тушунча билан умумий боглиц булган тушунчаларнинг узаро алоцасига эътибор царатайлик.

Калит сузлар: "Коммуникатив компетенция" - бу "коммуникатив", "мулоцот", "мулоцот компетенция", "жунатувчи", "цабул цилувчига", "субъект-субъект" муносабатлари.

Аннотация. «Коммуникативная компетентность» — термин, представляющий проблему общения и общения вместе с понятиями «коммуникативность», «коммуникация», «коммуникативная компетентность». Остановимся на взаимосвязи понятий, которые связаны с основным понятием.

Ключевые слова: «Коммуникативная компетентность» - это «коммуникативные», «коммуникативные», «коммуникативная компетентность», «отправитель», «получатель», «субъект-субъектные» отношения.

Abstract. "Communicative competence" is a term that represents the problem of communication and communication together with "communicative", "communication", "communicative competence". Let's focus on the interrelation of concepts that are related to the main concept.

Keywords: "Communicative competence" is "communicative", "communication", "communicative competence", "sender", "receiver", "subject-subject" relations.

Олий таълим муассасалари талабаларининг касбий компетентлигини ривожлантириш, касбий компетентликнинг мазмуни, тизимли тарзда ташкил этишнинг методикасини такомиллаштириш бyйича илмий тадкиккотлар олиб борилмокда. Касбий компетентликни такомиллаштириш моделларининг самарадорлигини ошириш, инновацион методикалар хдмда электрон таълим ресурслари асосида ташкил этиш, бyлажак укитувчиларининг касбий компетентлигини ривожлантирувчи таълим жараёнини ташкил этишга йyналтирилган педагогик имкониятларни аниклаш бyйича илмий тадкикотларга алох,ида эътибор берилмокда.

СУнгги Ун йилликларда таълим тизимида руй бераётган yзгаришлар турли тенденцияларни жорий этишга ундамокда, улар орасида укув жараёнини талаба шахсининг эх,тиёжларига мослаштириш, унинг нафакат когнитив, балки шахсий имкониятларини ривожлантиришга йуналтирилганлиги, дидактик сохдда амалга оширишга кодир булган талабанинг илмий ва педагогик онгида гуманистик гояларни шакллантириш кабилар киради.

Психологик лугатнинг таърифига кура, мулокот- бу инсонларнинг узаро биргаликдаги фаолиятига булган эх,тиёжлар ва шу жумладан маълумот алмашиш, узаро таъсир, идрок ва тушунишнинг ягона стратегиясини ишлаб чикиш натижасида х,осил булган одамлар уртасидаги алокаларни урнатиш ва ривожлантиришнинг мураккаб, куп

киррали жараёнидир. Бир катор мyаллифларнинг асарларида "коммyникация" ва "мулокот" сyзлари синоним сифатида ишлатилади, аммо сунгги нашрларда уш6у тyшyнчалар Уртасида сезиларли фарклар аникланди , улар куйидаги схемада акс эттирилган.

Шундай килиб, мулокот - шахсларнинг ахборот алмашинуви, маълум бир "жyнатyвчи" дан маълум бир "кабул килувчига" хабарларни узатиш ва алока тенг даражада фаол субъектларнинг носимметрик алокаси сифатида белгиланади.

Назарий адабиётларда алока муаммосини таърифлашда турли хил карашлар мавжуд.

В.Н.Панферов мулокотни одамларнинг бир-бири билан ахборот, коммуникатив ва психологик yзаро таъсири оркали одамларнинг биргаликдаги хаёт фаолиятини ижтимоий тартибга солиш механизми сифатида белгилайди. К.К.Платонов мулокотни ахборот алмашинуви шаклида намоён бyладиган ва алока деб аталадиган кенгрок Узаро таъсирларнинг алохида полати деб хисоблайди, бошка тадкикотчилар мулокотни одамларнинг коммуникатив, ахборот ва бошка алокаларининг барча турларини, шу жумладан yзаро таъсирнинг оддий шаклларини белгилаш учун энг кенг тоифа деб аташади. (В.Н.Куницина, 1968).

A.A.Леонтиев мулокотни фаолият турларидан бири сифатида тушунади. Унинг таъкидлашича, бу барча холатларда алока мустакил фаолият сифатида харакат килади дегани эмас, у таркибий кисм, ажралмас кисм ва шу билан бирга бошка коммуникатив бyлмаган фаолиятнинг шарти сифатида хдракат килиши мумкин.

Б.Ф.Ломов ва АА.Леонтьев каби олимларнинг асарларида "мулокотни фаолият дея хисоблаш ёки уни факат фаолиятнинг алохида холати деб хисоблаш" лозимлиги таъкидланади. Бундан ташкари, А.А.Леоньевнинг "Мулокот умумий психология муаммоси сифатида" асарида мулокотни куйидагича ифодалайди: "мулокот" тушунчаси фаолиятдан ташкари реал хаётдаги "субъект-субъект" муносабатлари тоифасини камраб олади. Фаолият ва мулокот куплаб умумий хусусиятларга эга эканлигига шубха бyлмаса-да, бу уларни аниклаш учун хали хам етарли емас. Ломов мулокотни шерик сифатида унга кирадиган субъектларнинг yзаро таъсири сифатида белгилайди.

"Киришувчанлик" ва "мулокот" билан умумий илдизга эга. Мулокот-бу жараён эмас, балки мулокот жараёнида ривожланадиган шахсият сифатидир. Баъзи одамлар учун хушмуомалалик кенг ва юзаки 6Ули6, осонгина богланган ва саёз алокаларга эга, бошкалари учун у торрок ва чукуррокдир. Инсоннинг инсонга бyлган ички муносабати мохиятан хал килувчи ахамиятга эга. Мулокот килиш мулокот хажмида эмас, балки мулокот усули ва йуналишига хам боглик бyлади. С.Л.Рубинштейн буни алока кенглигининг микдорий белгиси эмас, балки сифат нукталари сифатида инсон бошка одамлар билан кандай асосда ва кай тарзда алока урнатиш асосларини мухим деб хисоблайди.

A.B.Мyдрикнинг таърифига кура, хушмуомалалик- бу одамнинг бошкалар билан мулокотга киришиш учун ривожланган, баркарор истагидир. Мулокот-изоляция алока сохасида ва хаёт ва фаолиятнинг турли сохаларида мулокотда турли йуллар билан намоён булиши мумкин.

Мулокотнинг тузилиши, психологларнинг умумий фикрига кура, уч компонентли булиб, когнитив, хулк-атвор ва аффектив компонентлардан иборат.

Когнитив компонент-бу иштирокчиларнинг бир-бирининг мулокотидаги психологик акси. Хулк-атвор компоненти уларнинг бир - бирига булган муносабатидир, "аффектив компонент- мулокот холатига хиссий муносабат характерига эга". Бу фикр биринчи марта В.Н.Мясышев томонидан 70-йилларда алока муаммолари буйича

симпозиумда ифодаланган ва АА.Бодалев асарларида ишлаб чикилган. Мулокотда асосан унинг аффектив компоненти намоён булади. Мулокотда одамлар хамдардлик, дустлик ёки севги туйгусини бошдан кечиришади. A.B.Мyдрикнинг фикрича, жозибадорликни бошка шахсга нисбатан ижтимоий муносабат сифатида шакллантиришда унинг когнитив компоненти хал килувчи ахамиятга эга, яъни мулокотда жозибадорликнинг шаклланиши учун инсон атрофдаги одамлар орасида кабул килинган алока сохасидаги кадриятлар тизимини ва уни бахолаш шартларини билиши керак. Баъзи тадкикотчилар таълим таъсирини таъминлаш учун мулокотни тугри ташкил этиш ва бошкариш тизими сифатида тушуниладиган касбий ва педагогик мулокот тушунчасини аниклайдилар. Мулокотчанлик мезонларига куйидагилар киради:

> одамларга, укувчиларга кизикиш;

^ талабаларнинг хис-туйгуларини тушуниш ва уларнинг бошка одамлар билан узаро муносабатларидаги позицияларини аниклаш кобилияти;

> мулокот кобилиятлари, одамлар ва талабалар билан алока;

> талабалар билан мулокотда багрикенглик;

> вазиятларга йуналтириш ва талабаларга таъсир килиш стратегиясини узгартиришга тайёрлик.

> Киришимлилик, К.С.Успанов таъкидлашича, агар шахс фаолият тури сифатида мулокотнинг узига хос хусусиятларини узлаштирса, шахс сифати шаклланади.

^ ВА.Кан-Калик хам хушмуомалаликни укитувчининг касбий ва шахсий фазилатлари билан боглайди. У социализмнинг учта асосий компонентини аниклайди:

> мулокот-мулокот жараёнидан завк олиш кобилияти;

> ижтимоий богликлик-бошка одамлар орасида булиш истаги;

^ алтруистик тенденциялар- мулокотидаги одамларга кувонч келтириш истаги, бировнинг кувончига шериклик.

Шундай килиб, агар мулокот-бу алока фаолияти самарадорлигига хисса кушадиган шахс сифати булса, унда киришувчанлик-бу мулокотнинг ажралмас кисмидир.

REFERENCES

1. Van Ek, J A. Waystage 1990: ^uncil of Europe / J.A.Van Ek, J.L.M.Trim. - Cambridge: Cambridge University Press, 1991

2. Анисимов М.С., Турсунов A. Cоврeмeнныe тeндeнции интeгрaции наук // Вопросы философии. - 1981. - № 3. - С. 57-67.

3. Артищева Е. Отставание, неуспеваемость и коррекция знаний как общая проблема педагогики и педагогических измерений. Педагогические измерения. 2015. № 3. С. 5469.

4. Бабанский Ю.К. Дидактические проблемы совершенствования учебных комплексов. // Проблемы школьного учебника. -М.: Просвещение, 1980. -С. 17-33.

5. Богоявленская Д.Б. "Психология творческих способностей" (монография). 26 пл. 2009 г.;

6. Бондаревская, Е.В. Гуманистическая парадигма личностно-ориентированного образования / Е.В.Бондаревская // Педагогика. 1997. - №4. -С. 11-17.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.