Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАР КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАР КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1280
231
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / талаба / ёндашув / касбий кўникмалар / коммуникатив компетентлик / компетентлик / ривожлантириш / шакллантириш. / образование / студент / подход / профессиональные навыки / коммуникативная компетентность / компетентность / развитие / формирование.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Амиров Нурбек Исламович

Мазкур мақолада таълим жараёнида талабаларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришнинг зарурияти, шунингдек коммуникатив компетентлик тушунчаси, шахсий муваффақият, рақобатбардошлик, юқори касбий тайёргарлик масалалари талқин қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ СТУДЕНТОВ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ

В данной статье обсуждается необходимость развития коммуникативной компетентности студентов в процессе обучения, а также рассматриваются вопросы коммуникативной компетентности, личного успеха, конкурентоспособности, высокой профессиональной подготовки.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАР КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

г

v.

Амиров Нурбек Исламович,

Карши мух,андислик-иктисодиёт иктисодиёт институти "Касб таълими" кафедраси катта укитувчиси

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАР КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

УДК: 377;037;077

АМИРОВ Н.И. ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ТАЛАБАЛАР КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Мазкур маколада таълим жараёнида талабаларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришнинг зарурияти, шунингдек коммуникатив компетентлик тушунчаси, шахсий муваффакият, ракобатбардошлик, юкори касбий тайёргарлик масалалари талкин килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, талаба, ёндашув, касбий куникмалар, коммуникатив компетентлик, компетентлик, ривожлантириш, шакллантириш.

АМИРОВ Н.И. ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ СТУДЕНТОВ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ

В данной статье обсуждается необходимость развития коммуникативной компетентности студентов в процессе обучения, а также рассматриваются вопросы коммуникативной компетентности, личного успеха, конкурентоспособности, высокой профессиональной подготовки.

Ключевые слова и понятия: образование, студент, подход, профессиональные навыки, коммуникативная компетентность, компетентность, развитие, формирование.

AMIROV N.I. FORMATION OF COMMUNICATIVE COMPETENCE OF STUDENTS IN EDUCATIONAL PROCESS

In this article, the need to develop the communicative competence of students in the educational process, as well as the issues of communicative competence, personal success, competitiveness, high professional training are interpreted

Key words and concepts: education, student, approach, professional skills, communicative competence, competence, development, formation.

Кириш. Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тyFрисида"ги ПФ-4947-сон Фармонида узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, сифатли таълим хизматлари имкониятларини ошириш, мех,нат бозорининг замонавий эх,тиёжларига мос юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиё-сатини давом эттириш, таълим ва укитиш сифатини бах,олашнинг халкаро стандартла-рини жорий этиш асосида олий таълим муас-сасалари фаолиятининг сифати х,амда самара-дорлигини ошириш, олий таълим муассаса-ларига кабул квоталарини боскичма-боскич купайтириш, илмий-тадкикот ва инновация фаолиятини раFбатлантириш, илмий ва инновация ютукларини амалиётга жорий этиш-нинг самарали механизмларини яратиш1 каби вазифалар белгилаб олинди. Мазкур вази-фаларнинг ижросини таъминлашда таълим жараёнида булажак мутахассисларнинг ком-муникатив компетентлигини шакллантириш оркали касбий тайёргарлигини ривожлантириш зарур ах,амият касб этади.

Бугунги кунда биз коммуникатив компе-тентлик деб атайдиган самарали мулокот килиш кобилияти х,ар доим куплаб олим-ларни кизиктирган. Тилшунослик, социология, ижтимоий психология, педагогика каби фан-лар ва бошка замонавий билим сох,аларида шахслараро узаро муносабатларни, шахснинг коммуникатив х,атти-х,аракатларини наза-рий урганишга эътибор каратилган. Бирок, одамнинг ижтимоий функцияларни бажа-ришда унинг нуткий тайёрлигини х,ам амалий урганиш зарур х,исобланади. Ушбу йуналишда ишлаб чикилган коммуникатив компетентлик тушунчаси, бизнинг фикримизча, ижтимоий-гуманитар билимларни талабаларнинг барча х,аётий жараёнларида баркамол алока кобилиятларини шакллантириш ва ривожлантириш ва шунинг учун уларнинг ижтимоий функцияларни бажариш учун амалий х,аракатлари билан боFлашга ёрдам беради. Шунга кура, турли хил таълим ислох,отларини амалга оширишда, хусусан, таълим тизими-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тyFрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/3107036

нинг янги давлат стандартларига утишида ва булажак мутахассисларни тайёрлашда эъти-борга олиниши мумкин булган илмий тавсия-ларнинг ах,амияти усиб бормокда.

Замонавий укув жараёнидаги асосий максад булажак мутахассисларнинг шахсий ва касбий кобилиятлари, билим, куникма ва малакаларини ривожлантиришга каратилган. Олий таълим жараёнида булажак мутахассисларнинг коммуникатив компетентлигини шакллантириш, улар нафакат академик билим-ларга, балки турли сох,алар ва фаолиятлардаги муаммоларни ижобий х,ал килиш кобилиятига эга булиши зарур саналади.

Максад. Мамлакатимиздаги таълим ислох,отлари тажрибаси шуни курсатадики, шахснинг энг ижтимоий ах,амиятга эга булган фазилатлари: мулокотчанлик, масъули-ятлилик, ташаббускорлик, бизнесга ижо-дий ёндошиш, карор кабул килиш каби кобилиятларини ривожлантириш бугунги кунда долзарб х,исобланади. Бундай фазилат-ларни булажак мутахассисларда шакллантириш, уларга келажакда самарали фаолиятни сифатли олиб боришга имкон беради. Муаммо шундаки, нутк масъулиятини ошириш билан боFлик касблар учун юкори сифатли самарали мулокотни, сузни узлаштириш кобилияти, суз ёрдамида профессионал муаммоларни х,ал килишга ургатишдир. Бизнинг тадкикотдан кузлаган максадимиз педагогика фанларини укитиш жараёнида техника олий таълим муас-сасалари талабаларининг коммуникатив компетентлигини ривожлантириш учун зарур педагогик шарт-шароитларни аниклаш, наза-рий жих,атдан асослаш х,исобланади.

Тадцицот объекти техника олий таълим муассасалари талабаларининг педагогика фанларни урганишида коммуникатив компетентлигини ривожлантириш жараёни.

Мавзу буйича бошца олимларнинг илмий асарлари та^лили. Таълим жараёнида булажак мутахассисларнинг коммуникатив компетентлигини шакллантириш оркали касбий тайёргарлигини ривожлантириш зарур ах,амиятга эга эканлиги бир катор олимлар томонидан тадкик килинган. Хусусан, бугунги кунда биз коммуникатив компетентлик деб атайдиган самарали мулокот килиш кобилияти х,ар доим мутахассисларнинг диккат марказида булган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

Таникли олим Н.А.Муслимовнинг таъкидла-шича1 шахсга йуналтирилган замонавий таъ-лим технологияларини самарали амалга оши-риш учун талабалар зарур даражада комму-никатив компетентликка эга булиши, таълим-тарбия жараёнида узаро таъсир жараёнла-рига мослашувчан булиши, коммуникатив технологияларни куллаганда талабалар ва укитувчи узаро бир-бирини тушуниши талаб этилади.

Педагог олим Ш.С.Шарипов2 олий таълим тизимидаги укитувчининг касбий мах,орати нафакат билим ва куникмалар туплами билан чекланиб колмайди, балки уларни х,акикий укув амалиётида куллаш самара-дорлиги билан белгиланади. Компетентликка эга булиш кобилиятлиликни англатади, мав-жуд билимларни, тажрибани муайян вазият-ларда муаммони х,ал килиш учун сафарбар эта олишликни англатишини кайд этади.

Хамдустлик мамлакатлари олимларидан Ф.Э.Зеер3 таълим жараёнидаги кулай ахлокий ва рух,ий мух,ит, талабалар билан мулокотнинг инсонпарварлиги ва демократлашуви, узаро алокаларнинг самарадорлиги, муаммоларни х,ал килишдаги самарадорлик, укитувчи ва талабаларнинг уз фаолиятидан коникиш х,осил килиши куп жих,атдан укитувчининг коммуникатив компетентлигига боFлик экан-лигини эътироф этади.

М.И.Лукъянова4 асосий тушунча билим, куникма ва кобилиятларнинг тузилмаси бу компетентликдир. Компетентлик укув жараёни натижалари ва касбий фаоли-ятга булган талабларни англашнинг х,озирги йуналишларини акс эттиради ва таълим сифа-тини бах,олаш жараёнларини тавсифлаш ва уни такомиллаштиришни таъминлаш учун зарурлигини айтади.

Муаллифлар мух,андислик-техника

олийгох,ларида гуманитар таълим муаммола-

1 Муслимов Н.А. Булажак касб таълими укитувчиларини касбий шакллантириш. Монография. - Т.: "Фан", 2004. -126 б.

2 Шарипов Ш.С. Касбий таълим педагогикаси. - Т.: ТДПУ, 2005. - 54 б.

3 Зеер Э.Ф. Модернизация профессионального образования: компетентностный подход // Образование и наука. Известия. Урал. отделение РАО. 2004. - № 3. - С. 42-53.

4 Лукъянова М.И. Психолого-педагогическая компе-

тентность учителя. - // М. "Педагогика", 2001. - № 10. - с. 56-61.

рини таъкидлайдилар, мух,андислик ва гуманитар фанларнинг узига хос хусусиятларини х,исобга оладиган усулларни излаш ва амалга ошириш, гуманитар, шу жумладан психологик ва педагогик фанларни урганиш жараё-нини фаоллаштиришга каратилган интерфаол мулокотнинг янги шаклларини излаш зарурлигини таъкидлайдилар.

Бирок, мух,андислик таълимида компе-тентсияга асосланган ёндашувни жорий этиш учун назарий ва услубий ёрдамни ривожлан-тиришга карамай, келажакдаги мух,андиснинг универсал, шу жумладан коммуникатив ком-петентлиги ривожланишининг педагогик шарт-шароитлари аникланмаган.

Компетентлик - бу билимга асосланган х,акикий, шаклланган шахсий сифат х,исобланиб, шахснинг интеллектуал ва шах-сан аникланган ижтимоий ва касбий шак-лланишидир. Компетентлик - бу муайян объ-ектлар ва жараёнлар билан боFлик х,олда аникланган ва уларга нисбатан юкори сифатли ишлаб чикариш фаолияти учун зарур булган узаро боFлик хусусиятлар тупламини (билим, куникма, фаолият усуллари) уз ичига олади. Шундай килиб, ушбу тушунчаларни аниклайдиган олимлар, компетентлик деганда талабанинг таълим жараёнидаги тайёргар-лигига булган маълум бир ажратиб олинган, махсус талабни назарда тутишган.

Компетентлик, шунинг учун нафакат инсон-нинг фаолиятини, балки, инсоннинг узини х,ам фаолият субъекти сифатида тавсифлайди. Касбий коммуникатив компетентлик таркибига х,ар кандай касбий фаолиятни амалга ошириш учун зарур булган куйидаги сифатлар киради5:

- бизнес сох,асида ёзма ва оFзаки мулокот кобилиятлари;

- иш юзасидан музокаралар олиб бориш кобилияти;

- иш этикетига мос равишда алока урнатиш кобилияти;

- жамоа аъзолари билан узаро муноса-батларни урнатиш кобилияти;

- х,амкасблар билан, рах,барият ва хиз-матчилар билан конструктив шахслараро муносабатларни урнатиш кобилияти (шери-клар билан алока);

5 Ашихмина Т.А. Формирование коммуникативной компетентности студентов // Мир науки, культуры, образования .-2012.- №4(35).-с. 52-54.

- низоларни олдини олиш ва х,ал килиш кобилияти;

- турли хил бизнес вазиятла-рида узларининг х,атти-х,аракатларини ва сух,батдошнинг х,атти-х,аракатларини модел-лаштириш ва тартибга солиш кобилияти;

- профессионал ва шахсий муаммоларни х,ал килишга тайёрлик (карор кабул килиш, тах,лил килиш, шакллантириш, мух,окама килиш ва х,ал килиш);

- сух,батдошни тинглаш ва эшитиш кобилияти ва бошка баъзи куникмалар.

Укитувчи учун х,ам коммуникатив компе-тентликнинг ах,амияти касбий фаолияти учун алох,ида ах,амиятга эга, чунки укув жараёни-нинг иккита асосий субъекти - укитувчи ва талабанинг узаро таъсири асосан мулокотдир ва бу сузлашув ёрдамида амалга ошири-лади. Укитувчининг коммуникатив компетент-лиги, шунингдек, талабалар билан биргаликда ишлаш шароитида уз максадларига эри-шиш учун унинг х,амкасблари, ота-оналар ва укув жараёнининг бошка субъектлари билан иш муносабатларининг бутун тизимини тартибга солади. Педагогик сох,адаги мулокот укитувчининг коммуникатив компетентли-гининг таркибини белгилайдиган бир катор хусусиятлар билан тавсифланади. Биринчи-дан, кундалик иш х,аётида укитувчининг коммуникатив компетентлиги суз бойлиги, билим, куникма ва малакаларини даражаси, педагогик вазиятни объектив бах,олашга тайёрлиги билан намоён булади, шу муносабат билан унинг намоён булиши учун зарур булган мах-сус педагогик топширикларни такдим эта олиши зарур. Бундай х,олатлар жуда куп ва жуда хилма-хил. Улардан баъзиларини келти-рамиз1:

1) укитувчиларнинг талабалар билан танишиш х,олати;

2) мавзуни изох,лаш, тушунтириш - тушу-ниш;

3) таянч илмий маълумотлар бериш;

4) талаба фаолиятини бах,олаш;

5) укитувчи хатоси ва бошка х,олатлар.

6) хулк-атвор меъёрларининг бузилиши (шовкин, баланд овозда гапириш ва х,.к);

Хар бир педагогик вазият укитувчидан маълум нутк жанрларига эга булишни талаб килади. Шундай килиб, биринчи тур-

1 Муаллиф тадкикотлари асосида.

даги х,олатлар учун саломлашиш, муомала, такдимот каби жанрларини узлаштириши керак. Вазиятларнинг иккинчи гурух,и учун -сух,батлар, маърузалар, саволлар; учинчиси учун - буюртмалар, талаблар, буйруклар, раFбатлантириш, маслах,ат, суровлар, ишон-тириш; туртинчиси - мактов, илтифот, маъкуллаш кабилар.

Жамиятнинг х,озирги ривожланиш боскичида таълим тизими маданий ва тари-хий ривожланиш моделининг узгариши билан боFлик жиддий узгаришларни боши-дан кечирмокда. Таълим тизимида кандай исло^отлар амалга оширилмасин, бари-бир улар иштирокчига - яъни, укитувчи шахси зиммасига юкланади. Айнан укитувчи турли хил инновацияларни амалиётга татбик этишда асосий шахс х,исобланади. Янги-ликларни муваффакиятли амалга оши-риш учун (ва таълимни модернизациялаш-нинг асосий Fояларидан бири бу компетент-ликларни ривожлантириш), янги шароитда унга куйилган вазифаларни х,ал килиш учун укитувчи зарур даражадаги касбий мах,оратга эга булиши керак.

Коммуникатив компетентлик (лотинча competens - туFри, кодир) - бошка одам-лар билан самарали алокаларни урнатиш ва куллаб-кувватлаш кобилияти, деган маънони англатади.

Коммуникатив компетентлик укитувчининг асосий кобилиятларидан бири сифатида белгиланган. Агар укитувчи етарли дара-жада коммуникатив компетентликка эга булмаса, таълим-тарбия жараёнида узаро таъсир утказиш жараёнини мослашув-чан бошкаришга тайёр булмаса, шахсга йуналтирилган замонавий технологияларни жорий этиш мумкин эмас (чунки, укитувчилик касби х,ам узгарувчан, х,ам бошкарувчидир), талабалар билан узаро тескари алока техно-логияларини куллайди, узаро бир-бирини тушунишни ривожлантиради ва х,оказолар.

Талабаларнинг коммуникатив компетент-лигини ривожлантиришни укув жараёни иштирокчиларининг ривожланиши ва узини намоён килиш усулларидан бири сифатида куриб чикиш мумкин. Шундай килиб, коммуникатив компетентлик шахсий муваффакият, ракобатбардошлик ва шахсий коникиш, шунингдек, таълимнинг сифатига боFлик

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

булган юкори касбий даражанинг асосий кисмларидан бирига айланади. Фаол ва сама-рали тинглаш конструктив мулокотнинг асосий шартларидан биридир.

Коммуникатив компетентликнинг куйидаги турлари мавжуд:

- кулланилиши буйича: умумий ва касбий;

- сифат жихатидан: ижодий ва репро-дуктив;

- узига хос хусусиятлари буйича: тин-гловчининг ва маърузачининг компетентлиги.

Коммуникатив компетентлик шартларидан бири бу муайян коидалар ва талабларни бажаришдир.

Илмий мо^ияти. Таълим жараёнида тала-балар коммуникатив компетентлигини шак-ллантириш максадида укитувчининг касбий позицияси типологиясини ривожлантириш моделларининг самарали имкониятларини иш тажрибамиз давомида аниклашга муваффак булдик1:

1. "Сукрот" моделининг имкониятлари. Укитувчи фаол бахс-мунозараларни ташкил килиш оркали аудиторияда кенг эътиборга сазовор булади. Фаол мунозарада узига хос индивидуаликка, доимий интеллектуал белла-шув мухитини яратишга асосланади, талаба-лар уз карашларини асослашга изчил харакат киладилар.

2. "Гурухий мунозара" моделининг имкониятлари. Мунозара асосан жуфт-ликда ва шамоавий шаклда амалга ошири-лади. Укитувчи учун укув жараёнидаги асосий жих,ат талабалар педагогик хамкорликни йулга куйишдир.

3. "Майорат" моделининг имкониятлари. Укитувчи ибрат намунаси сифатида харакат килади, узининг хар бир харакатини талаба-ларнинг эътиборини тортишга каратади.

4. "Интизом" моделининг имкониятлари. Укитувчи хар кандай ноаникликдан кочади, талабчанликни таъкидлайди, хар доим хар кандай вазиятни тезкор тахлил килади ва ижобий ечим буладиган макбул фикрни илгари суради. Бу услуб педагогик амалиётда ахамиятлидир.

5. «Менежер» моделининг имкониятлари. Талабаларнинг ташаббускорлиги ва мустакиллигини раFбатлантирадиган сама-

рали, аудитория мухити билан боFлик булган булиб унда укитувчи хар бир талаба билан хал килинаётган муаммонинг маъносини, сифат назорати ва якуний натижани бахолашни мухокама килишга интилади.

6. «Мураббий» моделининг имкониятлари. Аудиториядаги мулокот мухити узаро хамкорлик рух,и билан копланган. Бу холатда талабалар битта жамоанинг уйинчиларига ухшайди, бу ерда хар бири алохида шахс сифатида мухим эмас, лекин улар биргаликда куп иш килишлари мумкин. Укитувчининг асосий максади - якуний натижа, ажойиб муваффакият ва Fалаба учун гурух аъзолари харакатларини илхомлантириш хисобланади.

Укитувчилар талабаларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришга эъти-бор ва масъулият билан ёндашишлари хамда укув машFулотларини олиб боришда аудиторияда куйидагиларга амал килиши керак деб хисоблаймиз2:

1. "Мулокотга доимий тайёрлик". Мулокот жараёнидаги умумий ва шахсий тусикларнинг мавжудлиги купинча маълумот-ларни талабалар томонидан чала ва нотуFри тушунишига олиб келади.

2. "Аниклик". Укитувчи мавхум иборалар ва сузлардан фойдаланмаслиги ва жуда кенг таркалмаган атамаларни ишлатмаслик керак.

3. "Хатти-харакатларни тизимлашти-риш". Укитувчи факат нутки ва мулокот тар-кибини бошкариши эмас, балки, юз ифодала-рини, имо-ишораларни, интонацияни ва хулк-атворини хам назорат килиш керак.

4. "Шахсий хатолик". Мулокотда хар доим уз шахсий нуктаи назаримизни нотуFри булиши хам мумкин деб тахмин килишимиз керак. Бу бизни жиддий хатоларга йул куйишдан саклайди.

5. "Жой ва вакт". Агар бирор маълумотни етказиш уз вактида ва энг макбул вазиятда амалга оширилса, хар кандай маълумотнинг таъсирчанлиги кескин ошади.

6. "Очиклик". Уз нуктаи назаримизни бахсли холатлар таъсирида юзага келган янги вазиятларда кайта куриб чикишга тайёрлик, сухбатдошнинг фикрини кабул килиш ва хисобга олиш кобилияти.

1 Муаллиф тадкикотлари асосида.

2 Муаллиф тадкикотлари асосида.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

7. "Кайтар алока". Алока жараёнининг асосий максадига эришишни таъминлаш -узаро бир-бирини тушуниш.

Коммуникатив компетентлик таркиби куйидаги кисмларга булинади: коммуникатив билимлар, коммуникатив куникмалар ва коммуникатив кобилиятлар.

Коммуникатив компетентлик таркиби:

- мулокот нима эканлигини тушуниш, унинг турларини, ривожланиш фазаларини билиши;

- коммуникатив усуллар ва услублар, уларнинг х,аракатлари, имкониятлари ва чекловлари;

- турли одамларга ва турли вазиятларга карши самарали усуллар;

- узларининг коммуникатив кобилиятлари ва усулларининг ривожланиш даражаси, узларининг ишларидаги самарали усуллар.

Коммуникатив куникмалар таркиби:

• нутк кобилияти;

• ташки ва ички куринишларни уЙFунлаштириш, фикр-мулох,аза юритиш, мулокот жараёнидаги тусикларини енгиб утиш кобилияти;

• интерфаол куникмалар: мулокотни демократик асосда куриш, кулай миссий ва рух,ий мух,итни яратиш, узини-узи бошкариш кобилияти, касбий этика ва одоб-ахлок коидалари ва бу коидаларига амал килиши, фаол тинглаш кобилияти;

• ижтимоий-перцептуал кобилият: мулокотда шерикнинг х,атти-х,аракатларини етарли даражада идрок этиш ва бах,олаш, имо-ишоралар оркали унинг х,олатини, иста-клари ва х,аракатларининг сабабларини аниклаш, бошкаларнинг шахс сифатида муно-сиб киёфасини яратиш, ижобий таассурот колдириш кобилияти.

Коммуникатив кобилиятлар таркиби:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• мулокот урнатиладиган коммуникатив вазиятнинг ижтимоий-психологик прогнозини бериш кобилияти;

• коммуникатив вазиятнинг узига хос-лигига асосланган мулокот жараёнини ижтимоий-психологик дастурлаш;

• коммуникатив вазиятда мулокот жара-ёнларини ижтимоий-психологик бошкаришни амалга ошириш.

Тадцицот усуллари. Тадкикотимиз максади ва вазифаларига мувофик, биз илгари сурилган гипотезани тасдиклаш учун куйидаги тадкикот усулларидан фойдаландик:

• умумий илмий усуллар: фалсафий назарий тах,лил, психологик, педагогик, услу-бий адабиётлар, урганилаётган масалалар буйича меъёрий хужжатлар, педагогик таж-рибани тах,лил килиш, киёсий тах,лил, тасниф-лаш, таркибни тах,лил килиш, моделлашти-риш.

• эмпирик усуллар: суров утказиш, тест утказиш, коммуникатив компетентсия ривожланиш даражасини диагностика килиш жара-ёнида талабалар фаолияти мах,сулотларини тах,лил килиш, эксперт бах,олаш усули, куза-тув, педагогик тажриба (аниклаш ва шакллан-тириш).

Хулоса. Утказилган тадкикот натижасида куйидаги хулосалар шакллантирилди:

1. Олий таълим тизимида булажак мута-хассисларни тайёрлаш жараёнида коммуникатив компетентликни ривожлантириш укитувчиларнинг коммуникатив компетент-лиги даражасига х,ам боFлик.

2. Педагогик бошкариш услубини танлаш педагогик мулокот техникасининг мослашув-чанлиги ва узгарувчанлиги билан белгила-нади, талабаларнинг узига хос шароитларига, ёш ва индивидуал хусусиятларига ва уларнинг фаолиятига узвий боFлик.

3. Уз ишида умумлаштирилган психологик ва педагогик билимлардан фаол фой-даланган х,олда, равон нуткий кобилиятга эга, касбий мулокот ва фаолият услубини мустакил ва туFри танлай оладиган булажак мутахассисларнинг коммуникатив компе-тентлигини максадли шакллантириш зарур ах,амият касб этади.

Таклифлар. Юкорида баён этилган хуло-саларга таянган х,олда куйидаги таклифлар киритилмокда:

1. Талабалар коммуникатив ком-петентлигини шакллантириш учун укув машFулотларида укитувчи ва талабаларнинг биргаликдаги узаро х,амкорлик фаолиятини ташкил килиш.

2. Маъруза машFулотларини талабаларнинг ёш ва индивидуал хусусиятларини, укув материалини канчалик даражада узлаштириш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 3 (88)

кобилиятини х,исобга олган х,олда ташкил килиш.

3. Укув машFулотларини олиб боришда купрок мулокот техникасидан фойдаланиш, талабалар уртасида узаро интеллектуал бел-лашув мух,итини яратиш.

4. Укув машFулотларида ёзма ва оFзаки топширикларни бажаришда талабаларнинг х,амкорликдаги мулокотини ташкил килиш.

5. Таълим жараёнининг барча иштирок-чилари, жумладан, талабалар билан сами-мий мулокотда булиш, уларни тинглай билиш, уларга ижобий таъсир курсата олиш.

6. Талабаларни мустакил равишда касбий-педагогик фаолиятни ташкил этишга тайёрлаш.

7. Талабаларини укув машFулотларида мустакил фикрлари, уз ички имкониятларини руёбга чикара олишга тайёрлаш.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/3107036

2. Ашихмина Т.А. Формирование коммуникативной компетентности студентов // Мир науки, культуры, образования .-2012.- №4(35).-с. 52-54.

3. Зеер Э.Ф. Модернизация профессионального образования: компетентностный подход // Образование и наука. Известия. Урал. отделение РАО. 2004. - № 3. - С. 42-53.

4. Лукъянова М.И. Психолого-педагогическая компетентность учителя // Москва, Педагогика. - 2001. - № 10. - с. 56-61.

5. Муслимов Н.А. Булажак касб таълими укитувчиларини касбий шакллантириш. Монография. - Т.: "Фан", 2004. - 126 б.

6. Шарипов Ш.С. Касбий таълим педагогикаси. - Т.: ТДПУ, 2005.-54 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.