Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ФИҚҲИЙ МАСАЛАЛАР ЮЗАСИДАН БАҲС ЮРИТИШ АСОСЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ ФИҚҲИЙ МАСАЛАЛАР ЮЗАСИДАН БАҲС ЮРИТИШ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
190
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Замонавий / шариъат / фиқҳий масалалар / ижтиҳод / Насс(оят ва ҳадис) / фатво / урф-одат

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Ғиёсиддин Ахроров

Бугунги глобаллашув даврида кундалик ҳаётимиз олдин улар борасида ҳукми мавжуд бўлмаган замонавий масалалар билан тўлиб тошмоқда. Шу сабабдан ҳам замонавий фиқҳий масалалар юзасидан баҳс юритиш асослари ва тадқиқотчилар учун кўрсатмалар бериш ва уларни тўғри йўналтириш ғоят муҳим ҳисобланади. Мақолада замонавий фиқҳий масалаларнинг ечимларини топиш ва хулосаларини беришга доир зарурий кўрсатмалар, хулосалар ва тавсиялар бериб ўтилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ФИҚҲИЙ МАСАЛАЛАР ЮЗАСИДАН БАҲС ЮРИТИШ АСОСЛАРИ»

ЗАМОНАВИЙ ФИВДИЙ МАСАЛАЛАР ЮЗАСИДАН БАХС ЮРИТИШ

АСОСЛАРИ

Гиёсиддин Ахроров

Магистрант, Тошкент Ислом академияси

АННОТАЦИЯ

Бугунги глобаллашув даврида кундалик хаётимиз олдин улар борасида хукми мавжуд булмаган замонавий масалалар билан тулиб тошмокда. Шу сабабдан хам замонавий фикхий масалалар юзасидан бахс юритиш асослари ва тадкикотчилар учун курсатмалар бериш ва уларни тугри йуналтириш гоят мухим хисобланади. Маколада замонавий фикхий масалаларнинг ечимларини топиш ва хулосаларини беришга доир зарурий курсатмалар, хулосалар ва тавсиялар бериб утилди.

Калит суз: Замонавий, шариъат, фикхий масалалар, ижтиход, Насс(оят ва хадис), фатво, урф-одат,

КИРИШ

Бугунги глобаллашув даврида кундалик хаётимиз олдин улар борасида хукми мавжуд булмаган замонавий масалалар билан тулиб тошмокда. Чунки инсонларни инсонлар билан, коинот билан ва хаёт билан алокадорлиги инсониятнинг фикрлаш савияси ривожланиши билан биргаликда ортиб бормокда. Шундай вазиятда илгари мавжуд булмаган янги муаммо ва масалалар юзага чикиши табиий холдир.

Замонавий фикхий масалалар дейилганда нима тушунилади? Х,ар бир бугунги кунда юзага келаётган масалаларни хам замонавий масалалар сифатида караш тугри буладими? Бу саволларга жавоб бериш учун "Замонавий фикхий масалалар" иборасига ислом уламолари томонидан берилган истилохий таърифда шундай тавсиф берилган; "Замонавий фикхий масалалар бу кишининг хаётида замон ва хаётнинг илдамлаши натижасида келиб чикаётган ва токи уша масала юзага чиккунига кадар унинг ечими хам келтирилмаган вокелик ёхуд ходисадир" [2:12].

АСОСИЙ КИСМ

Бу мавзудаги асосларни зикр килишдан олдин, замонавий фикхий муаммолар хакида изланиш олиб бориш нормаларни баён килишда мухим бир нуктага эътибор бериш лозим, яъни замонавий масалаларни тадкик килиб уларнинг хукмий ечимларини беришга киришувчиларни икки гурухга булиш мумкин [4:2]:

Биринчиси: Исломий илмларни фикх, тафсир ва хадис жихатидан мутахасиси булган тадкикотчилар. Уларда бу илмлар буйича мустахкам инкор килиб булмайдиган катта илмлари булсада, лекин дунёдаги холатларни жуда тез

суръатда узгариши, янги масалаларни шариъй хукмларини баён килаётган ушбу тадкикотчиларнинг даъволари купинча вокеъликга ихтилофли булиб колаётгани, уларнинг купини ута эхтиёткорликка, иккиланишга, олдиндан мавжуд булган масалаларга солиштириш ва шулар асосида узгартиришсиз колдиришга ундади. Бундай тушунча уларни ва атрофидаги инсонларни ибн Койюм: "Узларига хам бошкаларга хам хакк ва яхшилик йулларидан купини шариъатга зид деб гумон килиб тусиб куйишди. Умримга касамки, албатта бу йуллар шаъриатга зид эмасди, факат ана уша кишиларнинг шариъатни тушунишларида ва янги масалалар борасида хаккни англаш, вокеъликни тушуниш ва улар орасидаги мувофикликни топишдаги камчиликлари бунга зид келди халос" [3:447], дея васф килган холатга олиб бориб куйди .

Иккинчиси: биринчи тарафдан фаркли уларок, илмсизлик ва оят, хадисларнинг тафсирини тушунмасдан, бунинг устига усулул фикх, шариъат максадлари илмларидан бехабар була туриб замонавий масалаларнинг ечимларини беришга узларини урадиган тадкикотчилар.

Юкоридаги икки тарафнинг хеч бирига ён босмаган холда, замонавий масалаларни илмий ва шаръий меёрларига мувофик тарзда изланиш олиб бориш масъулияти сабабли, янги масалалар учун асосларни урнатишлик лозимдир. Шунингдек замонавий масалаларни тадкикотчилари кандай позицияда изланиш олиб боришлари учун тавсифнома хамдир. Ушбу кулланма куидагича:

Биринчидан; вокеъликни тушуниш ва аник-равшан тасаввур килиш.

Албатта вокеа-ходисани тасаввур кила олиш замонавий масалаларнинг ечимини топишда мухим унсурлардандир. Бу эса замонавий муаммолар чигаллиги ва келиб чикишида турли хил омиллар таъсиридалиги билан узига хослигига эътибор каратиш керак булади. Масалан; техника-технологияни ривожланиши ёки тиббиётнинг ривожланиши натижасида вужудга келган булиши мумкин. Шундай экан тадкикотчига вокеани барча элементлари ва келиб чикиш сабабларини урганиши лозим булади. Акс холда яъни вокеанинг барча тафсилотларини камраб олинмаса ундан шариъат кузлаган хукм олиш ёки тадкикотчини тугри хукмга олиб борадиган катъий натижага эришишни тасаввур килиш мумкин эмас[4:3].

Иккинчидан; Замонавий илм воситаларини эгаллаш.

Бирор-бир кун йукки барча сохаларда илмий янгилик булмаса, у тиббиёт булсин ёки алока ва транспорт тараккиётими ёки иктисод сохасида албатта янги масалалар келиб чикмокда. Шундай экан тадкикотчи тугри натижага эришолмайди тоинки замонавий илмларни хам эгалламагунча[5:3]. Бу хакда Аллох таоло "Бас, Агар билмайдиган булсангиз, зикр а^лидан сурангиз!" [1:21;7] дея мархамат килган.

Учинчидан; Максадлар(шариъат бандаларнинг манфаати ва шариъатни руёбга чикиши учун белгилаб куйган гоялар)ни эътиборсиз колдирмаслик.

Модомики тадкикотчи шариъат ва ислом дини кузлаган асосий максадларни билмас экан, замонавий муаммоларнинг натижасига етолмайди. Шу сабабли тадкикотчи факат маълумотларни туплаб, урганиш билан кифояланиб колиб, натижа ва тавсиялардан узини олиб кочиши лозим булмайди. Балки бугунги кундаги амалий томонига ва келажакда жамиат ичида кизгин хаёт давомида дуч келадиган масала сифатида унинг хукмини баён килиб бериш лозимдир[6:7] .

Туртинчидан; замонавий масалаларга киришувчининг бунга яроклилигининг зарурати.

Имом Шотибий айтадилар: "Мавжуд вокеалар чегараланиб колмаганидек, уларни хукмини беришда далилларни хам чегаралаб куймаслик керак. Шу сабабли киёс ва ундан бошкалардан иборат булган ижтиход эшикларини очишликка эхтиёж сезилади" [7:104]

ТАХДИЛ

Демак тадкикотчи модомики замонавий масалаларнинг ечимлар борасида изланиш олиб боришга касд килган экан ижтиход эшигини такиллатиши керак булади. Бунинг учун мужтахидлик шартларига жавоб бериши зарур. Ижтиход шартларининг ахамиятлилиги сабабли куйидагиларини эслатиб утамиз;

1) Куръони карим ва хадиси шарифларни яхши билиш. Мужтахиддан Куръон ва хадислардан носих ва мансухларини билиши шарт килинади, тоинки мансух (хукми бекор килинган) далил билан хукм чикариб куймасин.

2) сарф, нахв ва улардан бошка араб тили граматикаси билан боглик булган илмларни яхши билиши, шунингдек маоний, баён ва бадиълардан иборат булган балогат илмларини хам хабардори булиши керак. Бу илмлар мужтахидга далилдан тугри хулоса олиш ва хукмларни аник чикариб олишига катта ёрдам беради. Бу илмдан урта даражада булиш мужтахидга кифоя килади.

3) Ижмо килинган уринларни билиши зарур, зеро ижмо килинган масалаларга хилоф фатво бериб куйса ижмони бузган булади ва бу харомдир.

4) Оят ва хадисларда нозил булиш сабабларини билиши, улардан муродни, хослаш ва умумлаштиришдан иборат булган оят, хадисларга боглик масалаларни англаши учун зарурдир. Чунки бази оятлар омм булиб нозил килингану ундан хос ирода килинади. Буни факат оят, хадисларнинг нозил булиш сабабини билиш оркалигини тушуниш мумкин.

5) Усулул фикх илмини хам билиши шарт килинади. Яъни тадкикотчи учун далиллардан фикхий хукмларни чикара олиш кудрати булиши керак, бу эса усул коидаларини билиш оркали булади.

6) Шариъатнинг максадлари, инсонларнинг манфаатлари ва уларнинг урф-одатларини билиши керак, тоинки Аллох таолонинг максадига мувофик булсин ва инсонларни хам машаккат, кийинчиликка солиб куймасин[7:105].

Шу ерда барча тадкикотчилар хам юкорида санаб утилган ижтиход килиш шартларини тула узларида жамлай олмаслиги муаммоси куринади. Шунинг учун биз яна икки масаланинг орасини хам ажратиб олишимиз лозим булади:

1) Ижтиход шартлари тулик топиладиган тадкикотчиларнинг изланиш ва урганишларнинг хулосалари тугри ижтиход натижаси сифатида каралади ва уни кабул килинади.

2) ижтиход шартлари тулик топилмаган тадкикотчига келсак унинг изланишларининг натижалари билан хужжат деб эмас бир караш сифатида муомила килинади. Шунингдек уларнинг жамлаган маълумотлари ва фикрларидан муаммонинг чигалликларини ечишда истефода килиш мумкин.

МУ^ОКАМА

Ушбу мавзу доирасида замонавий фикхий масалалар ечими учун узларини ураётган тадкикотчиларга фаолиятлари учун фойдали буладиган курсатмалар мажмуасини мухокама килишни маъкул топдик;

1- бор куч-гайратини сарфлаш.

Тадкикотчи учун далилларни кидириш, уларни урнини баён килиш, усулул фикх уламолари урнатишган таржих ва таъдил коидаларига зид келиб колган шаръий далиллар ва уларнинг орасини мувофиклаштириш учун бутун сай-харакатини сарфлашлик лозим булади [8:27].

2- агар тадкикотчига муаммо тушунарсиз ёки номаълум булса, бу масала юзасидан фикр билдиришда шошилмаслиги лозим. Балки шу масала юзасидан устозлари, шериклари ва соха мутахасисларидан сураш ва хакк хукмга эришда бошкалардан кумак талаб килиши хам зарур. Зеро Аллох таоло шундай мархамат килган:

Айтинг: «Раббим, албатта, фахш ишларнинг ошкораю пинхонасини, гунох (ишлар)ни, нохак тажовузкорликни ва Аллох хеч кандай хужжат туширмаган нарса(лар)ни Унга шерик килишингизни хамда Аллохнинг шаънига узингиз билмаган нарсаларни гапиришингизни харом килди» [1:7;33]

Абу Хурайра розияллоху анхудан ривоят килинади:

Росулуллох соллаллоху алайхи васаллам дедилар: "Ким илмсиз фатво берса, фатво берилган кишининг хам гунохи унинг зиммасига булади "[9:321] (Аду Давуд ривояти) .

3-Насс(оят ва хадис)ларни лозим тутиш, катъий масалаларда ижтиходга йул бермаслик.

Янги вужудга келган масалаларни урганаётган тадкикотчилар шаръий далиллар далолати тугридан-тугрими ёки бошка далолат турларига кура

буляптими барча холатларда оят ва хадисларнинг далолатини аввало лозим тутиши керак булади[8:27].

4-урф ва одатларга риоя килиш.

Урф-бу инсонлар унга одатланган, уларнинг орасида кенг ёйилган ва узок муддатдан бери шу асосида амал килиб келинаётган нарса ёки лугавий маъноси тушиб колиб инсонлар орасида урфлашиб кетган лафздир. Шунга кура амалий урф ва ковлий урфни уз ичига олади. Аллох таоло уз шариъатини жорий килаётганда арабларнинг урфларидан тугриларини инобатга олиб, риоясини килган. Шунинг учун хам уламолар айтишади: "Одатлар хам хукм олинадиган далилдир, урфга кура собит булган нарса шаръий далил билан собит булган хукмдек собитдир. Зеро Имом Молик рахматуллохи алайх хукмларини купини Мадина ахлининг амалига кура айтганлар. Имом Шофеъий эса Мисрга келганларидан кейин илгари берган фатволарини базиларини уша юрт ахлининг одатларига караб узгартирганлар"[8:28]

ХУЛОСА

Бу мавзуни тадкик килганимиздан сунг куидаги натижа ва тавсияларни хулоса килишимиз мумкин;

1-Замонавий муаммолар юзасидан изланиш олиб бориш, хаётда катта таъсири булганлиги сабабли зарурий илмлардан хисобланади. Инсонлар эса вокеа ва ходисаларни мазмун-мохияти, кандай хукмлар берилиши ва далилларини билишга эхтиёж сезмокдалар.

2-Замонавий фикхий масалаларни тадкик этишга уриниш осон иш эмас, балки коидалар ва илмий асосларга таянади. Тугри натижага факат уша коида ва усулларни яхши билиш оркалигина эришилади.

3-Уламолар замонавий фикхий масалаларни ижтиход бобининг ичига кушиб куйишгани, бундай масалаларни ечишга харакат килувчиларда ижтиход килиш шартлари тула топилиши кераклигига далолат килади. Йукса унинг изланишининг натижалари бир ковл (караш) сифатида каралади.

4-Замонавий фикхий масалаларни тадкик килаётган изланувчилар учун уз мазхаблари юзасидан таассубона ёндашмаслиги ва олдиндан уни каноатлантирган бирор нарса билан янги масалани таъбир килмаслиги лозим булади. Балки илмий натижалар ва бахс килиниб аникланган хулосаларга кура солиштириб жавоб бериши керак.

5-Замонавий фикхий масалаларда вокеа-ходисани тушуниш ёки уни тасаввур килишдан узок булган холда тадкикот олиб бораётган ва бирор-бир янги масалага илмсизлик билан хукмини айтишга шошиладиган кишиларга мойил булмаслик керак. Зеро юкоридаги иккала тоифа хам хак хукмга етишдан мосуво булишган. Балки бу йулда янги масалаларни каттик жидду-жахд ила урганиб,

уларнинг асосларини топиб, узидан аввалги уламоларнинг тавсияларига амал килиш билан тугри хукмга эришадилар. ТАВСИЯЛАР:

1-илмий изланиш олиб бориш билан шугулланувчи муассасаларга тадкикотчиларни замонавий фикций масалалар борасида илм ва куникма-махоратларини шакллантириш. Булар тайёргарлик дарсларини ташкил этиш оркали булиши мумкин.

2-илмий муассасалар, илмий изланишлар олиб борадиган, юкори даражада ижтиходлик талабларига жавоб бера оладиган кишилардан жамоалар тузиб, замонавий муаммоларни туплаб, урганиб ва уларнинг хукмларини бериш билан шугулланишларини таъминласалар, тадкикотчилар учун кенг куламда изланиш олиб боришлари учун катта имкониятлар яратилган булар эди.

3-Замонавий муаммоларни тадкик килишнинг автоматлаштирилган механизмига асос солиш керак. Бунинг учун турли йуналиш-сохалар билан келишувлар ва фаолият олиб борадиган жойлар ташкил этиш зарур. Зеро кайси бир замонавий масала булмасин тиббиёт ва иктисодиёт орасидаги нарсалар билан боглик булган узига хос хусусиятлари мавжуд.

4- Замонавий масалалар тадкик килинган барча китобларнинг элестрон кутубхонасини ташкил килиш. Зеро замонавий фикхий масалаларда изланиш олиб бормокчи булаётган тадкикотчилар бундан фоида олишлари мумкин.

5-Замонавий фикхий масалаларга доир ёзилган илмий рисолаларни амалий фаолиятга кирдириш.

REFERENCES

1. ^уръони карим, Шайх Абдулазиз Мансур таржимаси.

2. Мухаммад Ийд Шабир. "Ислом фикхида замонавий молиявий муносабатлар",-Урдун: "Дарун нафаис"; 1999.

3. Абу Абдуллох ибн ^оййум. "Иъламул муукинин аън Роббил аъламин",- "Дарул хадис"; 2003, 4-жилд.

4. Ахмад Камол Абул Мажд. "Ислом назарида ижтимоий нав мафхуми" илмий тадкикоти. www. Гатеwай.cом.

5. Абдул Хоффар. "Муаммоларни хал килиш" илмий рисола, Ливия; 15 апрел 2007 йил.

6. Шавкий Иброхим Аълам. "Манхажи фикхил аъманий" тадкикоти.

7. Имом Шотибий, Иброхим ибн Муса. "ал-Мувафакот фи усулиш шариаъ", -Байрут. "Дарул маърифа". 4 жилд.

8. Абдулхак Али Х,амш. Ислом иктисоди энсеклопедиясидан "Замонавий фикхга кириш", хттп://иефпедиа.сом/араб.

9. Сулаймон ибн алашъас Сижистоний. "Сунани Абу Давуд" илм китоби, фатво беришдан узини тийиш боби, "Дарул фикр", 6357 хадис, 3 жилд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.